CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU

Transkript

1 CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU HUK204U KISA ÖZET

2 DİKKAT Burada ilk 4 sahife gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz 1

3 1.ÜNİTE Ceza Muhakemesine İlişkin Temel Bilgiler GİRİŞ Ceza muhakemesi, cezai uyuşmazlığı çözüme kavuşturmak için yürütülen faaliyetler bütününü ifade eder. Ceza muhakemesi hukuku ise bu faaliyetleri düzenleyen hukuk kurallarının bütününden oluşmaktadır. Bu bağlamda ceza muhakemesinde, cezai uyuşmazlığı çözüme kavuşturmak için belirli kurallar çerçevesinde birtakım faaliyetler yürütülmektedir. CEZA MUHAKEMESİNİN TANIMI, AMACI VE KAVRAM Ceza muhakemesi hukuku, muhakeme hukukunun bir dalıdır ve kamu hukukuna dâhildir. Bu hukuk dalı, devletin yargı gücünü temsil eden adalet organlarının, bir suçun islenip işlenmediği konusunda ortaya çıkan ceza uyuşmazlığını çözerken izleyecekleri yöntemi gösteren normlardan oluşur. CEZA MUHAKEMESİNİN YÜRÜYÜŞÜ Yasaya göre, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin mahkeme tarafından kabulüne kadar geçen evreye soruşturma, iddianamenin mahkeme tarafından kabulüyle başlayıp hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreye ise kovuşturma denir. Cumhuriyet savcısı, soruşturma evresi sonunda toplanan deliller suçun işlendiği hususunda yeterli şüphe oluşturuyorsa iddianame düzenler. CEZA MUHAKEMESİNİN KAYNAKLARI Anayasa Temel hak ve özgürlükler anayasalarda güvence altına alınmış ve bunlara müdahale edilmesinde geçerli olacak kurallar gösterilmiştir. Ceza muhakemesinde özellikle koruma tedbirleri ile kişi hak ve özgürlüklerine müdahale ediliyor olması, ceza muhakemesini yakından ilgilendiren konulara Anayasa da yer verilmesi sonucunu doğurmuştur Tarih ve 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu Türk ceza muhakemesi hukukunun temel kaynağı, tarih ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu dur. Bu Kanun, 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir tarihleri arasında tarih ve 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu uygulanmıştır sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, yedi kitaptan oluşmaktadır. Her kitap kısım ve bölümlere ayrılmıştır. Birinci Kitap, Genel Hükümler başlıklı olup altı kısım içermektedir. Birinci kısımda, Kapsam Tanımlar, Görev ve Yetki ; ikinci kısımda, Kararlar, Açıklanması ve Tebliği, Süreler ve Eski Hâle Getirme ; üçüncü kısımda Tanıklık, Bilirkişi İncelemesi ve Keşif, dördüncü kısımda, Koruma Tedbirleri, besinci kısımda, İfade ve Sorgu, altıncı kısımda, Savunma yer almaktadır. Uluslararası Sözleşmeler Anayasa uyarınca, usulüne göre yürürlüğe konulmuş olan uluslararası sözleşmeler kanun hükmündedir ve bunlar hakkında Anayasa ya aykırılık iddiasıyla dava açılamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunlar aynı konuda farklı hükümler içerdiği için uyuşmazlık doğarsa esas alınacak olan milletlerarası antlaşma hükümleridir. CEZA MUHAKEMESİNE HÂKİM OLAN İLKE VE HAKLAR 2

4 İlgili olduğu konuda yön verici fikir içeren genel kurala ilke denir. Konunun ayrıntıları bu yön verici fikre (ilkeye) uygun veya aykırı düşmeyecek biçimde düzenlenir. Yasa koyucunun ceza hukuku alanında düzenleme yaparken sahip olduğu takdir yetkisi, sınırsız olmayıp Anayasa ve hukukun genel ilkeleriyle sınırlandırılmıştır. Ceza muhakemesinin tüm evre ve devreleri bakımından anlam ifade eden en önemli hak ve ilkeler şunlardır; Ceza muhakemesinin kamusallığı ilkesi: İlke, suç iddiasının kamu adına devlet tarafından hazırlanması ve yargılanmasını ifade eder. Soruşturmanın ve kamu davasının mecburiliği (kanuniliği) ilkesi: İlke, suçun işlendiğine dair basit şüphe üzerine soruşturmanın adli makamlarca başlatılması veya soruşturma sonunda suçun işlendiğine dair yeterli şüphe üzerine iddianamenin düzenlenmesi zorunluluğunu ifade eder. Masumluk karinesinden yararlanma-lekelenmeme ilkesi: İlke, adli makamların açıklama ve işlemleriyle henüz yargı kararıyla suçluluğu kesinleşmemiş bir kişiyi suçlu olarak ilan edememesini ifade eder. Şüpheden sanık yararlanır ilkesi: İlke, delillerin duruşmada tartışılması sonucunda sanığın suçluluğu veya suçsuzluğu yönünde hâkimde vicdani kanaat uyanmaması hâlinde bu durumdan sanığın yararlandırılması ve beraat kararı verilmesi gerektiğini ifade eder. Yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı ilkesi: İlke, mahkemelerin yürütmenin ve davanın taraflarının kontrolünde olmamasını ifade eder. Doğal (tabi-kanuni) hâkim ilkesi: İlke, kişinin kendisine isnat edilen suç tarihinden önce ve kanunla kurulmuş bir mahkeme önünde yargılanma hakkını ifade eder. Çelişmeli muhakeme ilkesi: İlke, muhakemenin bütün süjelerinin (iddia, yargılama ve savunma) birbirlerinin işlemlerinden haberdar olmalarını ve bu işlemlere karşı diyeceklerini (savunma veya iddialarını) hazırlamak için gerekli zamana sahip olmalarını ifade eder. Davasız yargılama olmaz ilkesi: İlke, mahkemelerin iddia makamının iddianamesinde belirttiği kişi ve olayla bağlı olarak karar verme mecburiyetini ifade eder. Bu ilkeye göre iddia ve talep yoksa yargılamada yok demektir. Kendisine yapılan isnadı ve haklarını öğrenme hakkı: Kişi neyle suçlandığını ve bu suçlamalarla ilgili ne gibi haklara sahip olduğunu bilmelidir. Aksi takdirde bireysel savunma hakkı kullanılamaz. Savunma hakkının kullanılabilmesinin ön koşulu, hakkındaki iddiayı öğrenmektir. Adil yargılanma hakkı: Tarafsızlığı ve bağımsızlığı teminat altına alınmış ve kanunla kurulmuş bir mahkeme önünde, aleni duruşmada hakkaniyete uygun olarak yargılanmayı ifade eder. CEZA MUHAKEMESİ KURALLARININ UYGULAMA ALANI Ceza Muhakemesi Kurallarının Zaman Yönünden Uygulanması Derhâl Uygulanma İlkesi Somut bir olayla ilgili olarak ceza muhakemesi süreci başlatıldığı anda yürürlükte olan ceza muhakemesine ilişkin kanun hükümleri, muhakeme devam ederken değişmiş olabilir. O zaman, eski kurallara göre yapılan muhakeme işlemlerinin geçerliliğinin ne olacağı ve muhakeme işlemlerine hangi kurallara göre devam edileceği sorunu ortaya çıkar. Bir muhakeme işleminin, işlemin yapıldığı tarihte yürürlükte olan muhakeme kurallarına göre yerine getirilmesi hâlinde kuralın derhâl uygulanmasından söz edilir. Derhâl Uygulanma İlkesinin Sonuçları Derhâl uygulanma ilkesinin sonuçları şunlardır: Muhakeme işlemleri, daima o işlemin yapılacağı anda yürürlükte olan yasaya göre yapılmalıdır. Suçun işlendiği tarihin muhakeme yasalarının uygulanması bakımından bir önemi yoktur. Derhâl Uygulanma İlkesinin İstisnası 3

5 Derhâl uygulanma kuralı haksızlıklara yol açacaksa en doğrusu geçiş dönemi için yasayla istisnai hükümler kabul etmektir. Ceza Muhakemesi Kurallarının Yer Yönünden Uygulanması Ceza muhakemesi yasalarının yer yönünden uygulanması, bu yasaların nerede uygulanıp nerede uygulanamayacağının belirlenmesi demektir. Ceza muhakemesi yasalarının yer yönünden uygulanmasında benimsenen ilke, ülkesellik (mülkilik) ilkesidir. Buna göre, Türk mahkemelerinin bir suçu yargılama konusunda millî yargı yetkisinin bulunduğu hâllerde yargılama Türk Muhakeme Yasası na göre yapılır. Ceza Muhakemesi Kurallarının Kişi Yönünden Uygulanması Ceza muhakemesi yasaları, yürürlükte bulundukları sürece bir suçun soruşturma ve kovuşturması ile ilgili olan tüm kişilere (şüpheli/sanık, tanık, bilirkişi, mağdur) uygulanır. Bu kişilerin vatandaş veya yabancı olmasının bir önemi bulunmaz. CEZA MUHAKEMESİ ŞARTLARI Muhakeme Şartı Kavramı Suç haberinin alınmasıyla birlikte, soruşturmanın mecburiliği (kanuniliği) ilkesi uyarınca soruşturma re sen başlatılır. Soruşturmada suçun işlendiğini gösteren yeterli delil elde edilirse kamu davası açılır ve kovuşturma re sen yürütülür. Bazı hâllerde ise soruşturmanın veya kovuşturmanın başlatılması (veya yürütülmesi) belli koşulların gerçekleşmesine veya engellerin bulunmamasına bağlı tutulmuş olabilir. Bunlara, muhakeme şartları denir. Muhakemenin yapılabilmesi için bulunması gereken şartlara, olumlu muhakeme şartları denir. Muhakeme Şartlarının Bulunmamasının Sonuçları Muhakeme şartlarının varlığı veya yokluğu, soruşturmanın başlamasından hükmün kesinleşmesine kadar muhakemenin her aşamasında re sen araştırılır. Soruşturma evresinde, olumlu muhakeme şartlarının gerçekleşme veya engelin kalkma ihtimali yoksa kovuşturma olanağının bulunmaması nedeniyle kovuşturmaya yer olmadığına karar verilecektir. Bazı Muhakeme Şartları Şikâyetin Gerçekleşmiş Olması Şikâyet, suçtan zarar görenin ceza soruşturması yapılmasında sakınca görmediğini ve failin cezalandırılmasını istediğini belirtmesidir. Şikâyete bağlı suçlarda, şikâyet olmadan adli makamlar soruşturmaya başlayamazlar. Şikâyet süresi altı aydır. Şikâyetten Feragat Edilmemiş veya Vazgeçilmemiş Olması: Şikâyetten feragat, şikâyet hakkı doğduktan sonra bu hakkın süresi içinde kullanılmayacağının belirtilmesidir. Şikâyetten feragat, yasada düzenlenmiş değildir. Suç islenmeden, yani hak dogmadan hakkın kullanılmasından vazgeçilmesi mümkün değildir. Kusur Yeteneğinin Bulunması: Yaş küçüklüğü ve akıl hastalığı su hâllerde muhakeme engeli teşkil eder: Fiil tarihinde 12 yasını tamamlamamış çocukların kusur yeteneği ve dolayısıyla ceza ehliyeti yoktur. Dokunulmazlığın Bulunmaması: Belli sıfatlara sahip bulunan kişiler açısından söz konusu olan dokunulmazlık, bir muhakeme engeli oluşturmaktadır. Diğer Bazı Muhakeme Şartları: Görülmekte olan dava bulunmaması, kesin hüküm bulunmaması, suçun zaman asımına uğramamış olması, yargılanacak kişinin hayatta olması, talep, mütalaa, izin, karar, aynı konuda aynı fail hakkında açılmış dava bulunması, ön ödemenin yerine getirilmesi, uzlaşma, af, diğer bazı muhakeme şartlarıdır. CEZA MUHAKEMESİ İŞLEMLERİ Genel Olarak 4

6 Ceza muhakemesi, muhakemeye katılan süjelerin (iddia, müdafaa, yargılama) işlemlerinden meydana gelen bir işlemler kümesidir. Muhakeme işlemleri bir hukuki sonuca ulaşmak ve yargılamayı bu amaca uygun olarak ilerletmek için yapılmış olan irade açıklamalarıdır. İşlemlerin Sınıflandırılması Ceza muhakemesi işlemlerinin bir kısmı, iddianame, temyiz veya itiraz dilekçesinin düzenlenmesinde olduğu gibi yazılı; bir kısmı, ifade ve sorguda olduğu gibi sözlü; bir kısmı, koklama, dokunma seklinde gerçekleştirilen keşifle olduğu gibi vücut hareketiyle yapılır. Hâkimlik İşlemi Olan Kararların Verilme Usulü ve Tebliği Mahkeme kararları duruşmalı ve duruşmasız verilebilir. Duruşmada verilecek kararlar, Cumhuriyet savcısı, duruşmada hazır bulunan müdafi, vekil ve diğer ilgililer dinlendikten; duruşma dışındaki kararlar, Cumhuriyet savcısının yazılı veya sözlü görüsü alındıktan sonra verilir. Muhakeme İşlemlerinde Süreler Ceza muhakemesinde süreler, hak düşürücü ve düzenleyici süreler olmak üzere ikiye ayrılabilir. Hak düşürücü süreler, bir işlemin yapılabilmesi ve bir hakkın kullanılabilmesi için işlemin yapılacağı zaman diliminin üst sınırı gösterilerek tayin edilen sürelerdir. İşlemlerde Sürelerin Geçirilmemiş Sayılması (Eski Hâle Getirme) Ceza muhakemesi işlemleri için kabul edilmiş olan hak düşürücü sürelerin kusursuz olarak kaçırılması hâlinde kişilerin hak kaybını önlemek için eski hâle getirme kurumu öngörülmüştür. Kusuru olmaksızın bir süreyi geçirmiş olan kişi, eski hâle getirme isteminde bulunabilir. 2.ÜNİTE Ceza Muhakemesi Adli Teşkilatı ve Muhakeme Süjeleri GİRİŞ Yüksek mahkemeler, adli, idari ve askerî mahkemeler üye ve hâkimleri ile Cumhuriyet savcısı ve avukatlar, yargı görevi yapanlar olarak adlandırılmaktadır. Yasa da, savcılar ve avukatlar da yargı görevi yapan kişiler olarak gösterilmiştir. Ancak belirtelim ki Anayasa nın 9. maddesinde, yargı yetkisinin Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılacağı, 36. maddesinde kişinin kanunla kurulmuş mahkeme önünde yargılanma hakkının bulunduğu belirtilmiştir. BAŞSAVCILIK TEŞKİLATI Genel Olarak Başsavcılık teşkilatı, ilk derece adliye mahkemeleri, bölge adliye mahkemeleri ve Yargıtay nezdinde görev yapmak üzere kurulur. Bu başsavcılık teşkilatları arasında üstlük astlık veya denetim ve gözetim ilişkisi yoktur. İlk Derece Başsavcılık Teşkilatı ve Görevi Cumhuriyet başsavcılıkları mahkemelerin kurulusuna paralel olarak kurulurlar. Mahkeme kuruluşu bulunan her il merkezi ve ilçede, o il veya ilçenin adı ile anılan bir Cumhuriyet başsavcılığı kurulur (5235 sayılı Teşkilat K. m.16/1,21). Örneğin İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı, Kadıköy Cumhuriyet Başsavcılığı gibi. Cumhuriyet başsavcılığının görevleri şunlardır: Kamu davasının açılmasına yer olup olmadığına karar vermek üzere soruşturma yapmak veya (kolluğa) yaptırmak. Savcılar arası istinabe de mümkündür. Bir Cumhuriyet savcısı, adli görevi gereğince nezdinde görev yaptığı mahkemenin yargı çevresi dışında bir işlem yapmak ihtiyacı ortaya çıkınca, bu hususta o yer Cumhuriyet savcısından söz konusu işlemi yapmasını ister. İkinci Derece Başsavcılık Teşkilatı ve Görevi İkinci derece yargılama ve denetim (istinaf incelemesi) yapan bölge adliye (istinaf) mahkemeleri nezdinde çalışmak üzere bir başsavcılık teşkilatı kurulur. Üçüncü Derece Başsavcılık Teşkilatı ve Görevi 5

7 Yargıtay, adliye mahkemelerince yani ilk derece ceza mahkemelerince ve bölge adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii olup, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile bu Yargıtay Kanunu ve diğer kanunların hükümlerine göre görev yapan bağımsız bir yüksek mahkemedir (Yargıtay K. m.1). Savcılık Faaliyetinin ve Savcılık Makamının Hukuki Statüsü İlk derece muhakemesinde savcı, iddia faaliyetini yürütür. Yani delil araştırır ve suçun işlendiğini iddia eder. İddia faaliyeti, adaletin gerçekleştirilmesine hizmet eden bir faaliyettir. Kamu faaliyetleri yasama, yürütme ve yargı faaliyeti olarak sınıflandırılmaktadır. Savcının Yardımcısı Olarak Kolluk Cumhuriyet savcısı soruşturma evresinde soruşturma işlemlerini ya kendisi yapar ya da kolluğa yaptırır. Cumhuriyet savcısı soruşturmanın beyni, kolluk ise bu beynin yönettiği elleri oluşturur. Ülke çapında teşkilatlanmış olan kolluk teşkilatını polis ve jandarma oluşturur. Jandarma, Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu na; polis, Emniyet Teşkilatı Kanunu ile Polis Vazife ve Salâhiyet Kanunu na tabidir. YARGI TEŞKİLATI Genel Olarak Yargılama makamı, hâkimlikler ile mahkemelerden oluşturur. Hâkimlik makamı kural olarak soruşturma evresinde görev yapan bir yargı makamıdır. Soruşturma evresinde hâkim tarafından verilmesi gereken kararlar sulh ceza hâkimliği tarafından verilir. Bu evrede görev yapan makam mahkeme olmayıp hâkimlik makamıdır. Soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısı, ancak hâkim tarafından yapılabilecek olan bir soruşturma işlemine gerek görürse, istemini bu işlemin yapılacağı yerin sulh ceza hâkimine bildirir; diğer bir söyleyişle Cumhuriyet savcısı sulh ceza hâkiminden isleme karar vermesini talep eder. İlk Derece Adli Yargı Ceza Mahkemeleri İlk Derece Adli Yargı Ceza Mahkemelerinin Güncel Örgütlenmesi Yasal veya doğal hâkim ilkesi, herkesin suçu islemeden önce yasayla kurulmuş bir mahkeme önünde yargılanma hakkını ifade eden bir ilkedir. Ceza mahkemeleri genel veya özel yetkili mahkeme olarak kurulabilir. Genel yetkili ceza mahkemeleri, ülke çapında örgütlenmiş olan ve kural olarak suç ve kişi ayırımı yapmaksızın yargılama görevini yerine getiren mahkemelerdir. Özel yetkili mahkemeler ise sadece belli suçları veya belli kişileri yargılamakla özel olarak yetkilendirilmiş olan mahkemelerdir. İlk Derece Adli Yargı Ceza Mahkemelerinin Madde İtibarıyla Yetkisi (Görev Alanı) Genel Olarak: Mahkemenin madde itibarıyla yetkisi yani Yasa nın ifadesiyle görevi, hangi mahkemenin hangi suçları yargılayacağı ile ilgilidir. Mahkemelerin görevleri kanunla belirlenir. Ceza mahkemelerinin madde itibarıyla yetkisi yani görev alanı da Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunla belirlenmiştir. Madde (Görev) Yönünden Yetkinin İstisnaları: Görev (madde itibariyle yetki) kurallarının birinci istisnasını yüksek görevli bir mahkemede açılmış ve görülmekte olan bir davanın, asıl görevli olan alt dereceli mahkemeye gönderilememesi oluşturur. İlk Derece Adli Yargı Ceza Mahkemelerinin Yer Yönünden Yetkisi Genel Olarak: Mahkemelerin yer yönünden yetkisi, neredeki mahkemenin nerede işlenen suçlara bakacağı sorunu ile ilgilidir. Türkiye de İşlenen Suçlarda Yer Yönünden Yetki Kuralları 6