Ba ımsız Kazakistan ın Betimleme Sanatındaki Sanatsal Özellikler ve Yeni Alanlar

Transkript

1 Ba ımsız Kazakistan ın Betimleme Sanatındaki Sanatsal Özellikler ve Yeni Alanlar Prof. Dr. Kuandık Eralin A.Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Tasarım ve Betimleme Sanatı Bölümü Ba kanı 23

2 Kazak Betimleme Sanatı kendine özgü geli im tarihi olan ve dünyayı görme, açıklama ve gözlem gere ince tasvir eden bir halk sanatıdır. Betimleme Sanatının tarihi, insanlık tarihiyle birlikte ba lamı tır. Kazak Betimleme Sanatının tarihi çok eski zamanlara dayanmaktadır. Günümüzde mesleki seviyeye ula an Kazak Betimleme Sanatında ressamlık, grafik sanatı, heykel ve uygulama sanatı geli mi tir ve bunların birçok tür ve janrları bulunmaktadır. Kazak Betimleme Sanatının sanatsal özellikleri ile ilgili konular G. Sarıkulova, M. Gabitova, N. Nurmahanbetov, Ö.Köpbosınova,.Rıbakova, A. Vandarovskaya, K. Li,. Tuyakbayeva gibi ilim adamları tarafından ele alınmı tır. Ayrıca adı geçen ilim adamları Kazak Betimleme Sanatının uzmanlarından A. Kasteev, A. Galımbayeva, K. Teljanov, M. Kenbayev, S. Mambeev, H. Navruzbayev, G. smailova, E. Sidorkin, N. Nurmuhanbetov ve S. Romanov un eserlerini sanatsal açıdan analiz etmi ve milli betimleme sanatını grafik, ressamlık, heykel ve uygulamalı sanat türlerine ayırmı tır. Betimleme Sanatını tarihi, ya amsal, resim, manzara ve (peyzaj) animal gruplar açısından ele almı tır. Kazak Betimleme Sanatının grup ve janrlar eklinde ara tırılması, ülkemizdeki betimleme sanatı eserlerinin tanınmasına birçok kolaylıklar sa layacaktır. Ülkemiz egemenlik aldıktan sonra milli tutum, milli ruh ve ırz, milli tanıtım ve talim hakkındaki konular ayrıntılı ekilde de erlendirilmektedir. Bugünkü küreselle me ça ında gençlere etnik ve kültürel e itim verilmesi, onların milli de erler ile etnik ve kültürel gelenekler açısından olu turulması çok önemlidir. Kazak Betimleme Sanatının sanatsal özelliklerinin tespit edilmesi, onun milli miras olarak tanınmasına temel olu turmaktadır. Bu durum Kazak Betimleme Sanatının sanatsal özelliklerini ara tırmanın güncelli ini göstermektedir. Ba ka kültürleri tanımak, kendi kültürümüzü tanımaktan geçer. Milli kültür halkımızın günlük hayatı, dünya görü ü, tarihi ve toplum geli imi ile ilgilidir. Kazak Betimleme Sanatının incelenmesi, onun temel göstergeleri ile de erlendirme ölçülerinin henüz somutla tırılmadı ını göstermektedir. Bu konuda tanıtım ve metodolojik kaynaklar yetersizdir. Bu durum sanat alanındaki e itim ve metodolojik kaynaklara olan ihtiyacı güçlendirmektedir. Kazak Betimleme ve Uygulama Sanatı ürünlerinin sanatsal özellikleri hakkında A. Margulan, A. Tajimurat, S. Kasimanov, H. Argınbayev,. Toktabayeva, M. Muhanov, S. Tölenbayev, Ö. Janibekov, T. Basenov ve 24

3 K. Amirgazin in eserlerinde çok önemli bilgiler verilmi tir. Bu eserlerde sanat ürünlerinin ekilleri ve onların günlük hayattaki kullanı tarzı ele alınmı tır. Ayrıca el sanatı ürünlerinin hediye olarak verilmesinin anlamı gösterilmi tir. Ürünlerin yapılı ı, ekli, desen ve motifleri, renklerin uyumu yüzyıllar boyunca devam ederek devirden devire ula mı tır. Dolayısıyla el sanatındaki örf-adet münasebeti el sanatı ürünlerinin sanatsal özelliklerini göstermektedir. Kazak Betimleme Sanatı, Ba ımsız Kazakistan döneminde milli kültürün bir parçası olarak halkın manevi ve estetik ihtiyacını kar ılamaktadır. Ba ımsız Kazakistan dönemindeki betimleme sanatı ile ülkemizin toplum geli imi arasında sıkı ili ki bulunmaktadır. Ba ımsızlık dönemindeki betimleme sanatı ile ilgili ara tırmalar a a ıdaki sanatsal özellikler ile alanların belirlenmesine imkan sa lamı tır: 1. Devlet sembolleri ile milli paranın gerçekle mesi (yürürlü e girmesi) ve onların toplumda yaygın olarak kullanımıdır. Devlet sembolleri olan bayrak ile armanın sanatsal özelliklerini. Niyazbekov ve. Valihanov ara tırmı tır. Devlet sembollerinde milli de erlerin tasvir edilmesini dikkate alan ressam T. Düzelhanov milli paranın süslendirilmesi üzerinde çalı mı tır. Devlet simgeleri ile milli paranın gerçekle mesi, kazak betimleme sanatının geli mesine çok büyük katkı sa lamı tır. 2. Ülke birli i ve halkların dostlu unu gerçekle tirmeyi amaç edinen ve ehir sokaklarının süslendirilmesine yönelik anıtsal ve tasarım eserlerinin yaygın ekilde geli mesidir. Bu yüzden ülkemizin birlik ve beraberlik içinde geli me siyasetini yansıtan anıtsal ve siyasi eserlerin yapılması gibi çalı malara ressamlar çok büyük önem vermektedir. 3. Milli örf-adetlerin tasvir edildi i eserlerin gerçekle mesidir. Milli örf-adetlerin betimlenmesi ressamlardan A. Kasteev, A.Galımbayeva, K. Teljanov, M.Kenbayev tarafından ba ımsızlık döneminde geli meye ba lamı tır. Bunun yanı sıra K. Zakirov, E. Tölepbay, B. Tulkeev ve K. Nurbekov gibi ressamlar milli örf-adetlerin betimlenmesinde yeni anlam kazandırmı tır. 4. Ünlü heykelciler ba ta olmak üzere heykel sanatındaki portre janrı ile heykel ve sanat münasebetinin sonraki heykelciler tarafından devam ettirilmesidir. Heykelcilerden H. Navruzbayev, T. Dosmaganbetov, 25

4 E. Mergenov, R. Ahmetov ba ta olmak üzere heykel sanatı E.Sergebayev, A. Aynekov ve A. Tursınov tarafından devam ettirilmi tir. Onlar halk kahramanlarından Rayimbek, Kapal, Akpan, Bögenbay ve Navruzbay ların, hanlardan Ablay ile Tavke nin, hakimlerden ise Töle, Kazıbek ve Ayteke nin anıtsal ve sanatsal heykellerini yapmı tır. Kazakistan ın Ba ımsız devlet olarak piyasa ekonomisinin geli mesi, milli kültür ve geleneklerinin canlanması Kazak moda tasarımı ve uygulama sanatı, özellikle betimleme sanatının geli mesini sa lamı tır. Kazak moda tasarımı ve uygulama sanatının ortaya çıkı ı eski ta devrine dayanmaktadır. Eski devirde moda tasarımı ve uygulama sanatının bütün dalları geli mi tir ve günlük hayat malzemeleri ta, tu la, kemik ve boynuzdan yapıldı ından dolayı a aç, ta ve tu la i letmecili i geli mi tir. Kazak Betimleme Sanatı, Kazak moda tasarımı ve uygulama sanatının bir dalı olarak de erlendirilmektedir. Kazak Betimleme sanatı insanın dü ünce ve çalı malarının bir sonucu ve eski Türk kültürünün bir parçası olarak tanınmaktadır. Betimleme sanatının geli imi ile toplum arasında sıkı ili ki bulunmaktadır. Betimleme sanatının eskiden ortaya çıktı ı, birçok ilmi ara tırmalar ile arkeolojik kazılarda belirtilmi tir. Günümüzde betimleme sanatının geli mesine milli kültür açısından ilgi gösterilmektedir. Bu nedenle halkın geleneksel sanat tarihi ve onun içeri i ile yapılı tekniklerinin tekrar gözden geçirilmesi ve gelecek ku akların yeti tirilmesinde yararlanması öngörülmektedir. 5. Kuyumculuk sanatı ürünlerinin heykelleriyle ehir çimenleri ve alanların süslendirilmesidir. Milli el sanatının bir parçası olan kuyumculuk sanatının küpe, yüzük, bilezik vb. ürünlerini heykel eklinde süsleme faaliyetleri Astana, Almatı, Çimkent ve Karagandı ehirlerinde hızla geli mektedir. Bunlar ehir güzelli i ile milli niteli in belirlenmesine katkı sa lamaktadır. Günümüzde bu gibi sanatsal süsleme ve tasarım özellikleri milli betimleme sanatında yeni alan olarak de erlendirilmektedir. 6. Halı dokuma, nakı i leme, batik yazma ve gobelen dokuma sanatında yeni teknolojilerin büyük ölçüde kullanımı ve ressamlık ile grafik sanatında sanatsal eserlerin ortaya çıkı ıdır. Uygulamalı sanat uzmanları ile mesleki uzmanlar nakı i leme, batik yazma ve gobelen 26

5 dokuma ile birlikte halı dokuma tekniklerini kullanarak ressamlık ve grafik sanatı gibi sanatsal eserleri ortaya koymaktadır. Genç ressamlardan S. Rustemova ve E. Abi ova tarafından kaya simgelerinin halıya motiflerle tasvir edilmesi, sanattaki yeni teknoloji olarak de erlendirilmektedir. Ressamın Çınlayan Küpeler, A k Ezgisi, Ana Vatan, Cennet, Hayat Kökü ve Ba ımsız Ülke adlı eserleri renklerin uyumu sa lanmı ve kuma yüzüne yazılmı sanatsal eser olarak algılanmaktadır. Kazak halı dokuma sanatının sanatsal özelli i ve tarihiyle ilgili ara tırmalar, Kazak halı sanatının tarih arenasına çıkı tarihinin çok eski oldu unu göstermektedir. Günümüzdeki kazak halısının asıl örnekleri, be inci ve yedinci yüzyıllar arasında milli dünya görü ümüzün motifler aracılı ıyla tasvir edilmesinden olu mu tur. Kazak halılarının sanatsal özellikleri söz konusu olunca etnografların, kültür bilimcilerin, ilim adamlarının çalı malarında eski Kıpçak halısında ata binen birinin görünü ünün tasvir edildi i, ayrıca motiflerle ehir ve nehir betimlemelerinin yapıldı ı bilgi olarak verilmi tir. Kazak Betimleme sanatının sanatsal özelliklerinden biri, ara tırmacılarla ilgili olmasıdır. Bu konudaki fikirler tarihçiler, gezginler, etnograflar, arkeologlar, kültür bilimcileri ve sanatçıların dü ünceleriyle ilgili alanları kapsamaktadır. Betimleme sanatının geli im dönemlerinin belirlenmesinde tarihçiler ile kültür bilimcileri katkıda bulunmu tur. Betimleme sanatının sanatsal özelliklerinin tanınması hakkında sanatçılar de erli fikirler söylemi tir. Kazak Betimleme sanatındaki milli dünya görü ü motiflerle tasvir edilmektedir. Motifler Kazak halkının dünya görü ünü belirtmektedir. Ustalar motifleri çe itli renklerle süslendirerek Güney ile Kuzey i, Batı ile Do u yu belirtmi tir. Bunlar beyaz ve siyah renkleri kullanmakla iyilik ve kötülü ü, sema ile yeri tasvir etmi tir. Motiflerin tasvir edilmesinde özel yöntemler kullanılmı tır. 7. El sanatı, milli örf-adetler ve halk kültürü ile çe itli sanat ürünlerinin geli mesidir. Bu alanda mesleki el sanatı uzmanları G. lyaev, K. Tınıbekov, F. Zavurbekova, M. Bekenov, B. Rabatov, M. Kasımbekov ve S. Smagulov un eserleri büyük önem ta ımaktadır. 27

6 8. Ressamlık ve grafik sanatındaki betimleme özellikleri, madde ve olaylar niteli inin saha ve zaman açısından gösterilmesi ve felsefi bakımdan açıklanmasıdır. Bu alanda tanınmı ressamlardan E. Tölepbay, J. Kayrambayev ve M. Ali çalı maları dikkat çekmektedir. Kazak Betimleme sanatındaki ünlü ressam E. Tölepbay ın Kökpar, Kurbılar adlı eserleri örf ve adet özellikleriyle yeni anlam kazanmı tır. Geçen yüzyılın 90 lı yıllarında ba lamı bu sanatsal alan Kazak Betimleme sanatının geli mesinde birçok özelliklere sahiptir ve sanatsal kompozisyon yapısı ile fark edilmektedir. J. Kayrambayev in eserlerinde köy hayatı, bozkır resimleri tasvir edilmi tir. Ressam ın eserlerinde tüm Kazak köylerine ait ortak özellikler bulunmaktadır. J. Kayrambayev in eserlerinde renkler önemli bir rol üstlenmektedir. Onun eserlerinde ı ık ve karanlık renkleriyle birlikte hayat olayları ile ilgili felsefi anlam verilmi tir. 9. Ressamlık ve grafik sanatı ressamlarının çalı malarında soyut eserlerin ortaya çıkı ı ve günümüzdeki geli im sürecidir. Kazak Betimleme sanatında. Tule ov, A. Esenbaev, S. Narınbetov, K. Batırbaev ve U. anov gibi ressamlar ünlü ressamlar olarak de erlendirilmektedir. Adı geçen ressamlar Kazak Betimleme sanatının yeni sanatsal alanlarını tespit eden sanat adamları olarak algılanmaktadır. 10. Varlı ın sırları ile insanlı ın istek ve arzularının desen ve motiflerle betimlenmesidir. Dava adlı etno-tasarım stüdyosunun yöneticisi ve aynı zamanda ressam olan B. Talkanbayev in çalı maları bu alanı olu turmaktadır. Ressam B. Talkanbayev, yer ve yedi kat gökyüzüuzay arasındaki ili kiyi tasvir eden uzmandır. Onun eserleri Kur an ayetleriyle ilgilidir. Ba ımsız Kazakistan Betimleme Sanatındaki sanatsal özellikler ile alanların ara tırılması gençleri vatanseverlik duygularına, dünya görü ünü olu turmaya te vik etmektedir. Ba ımsızlık dönemindeki betimleme sanatının ara tırılması, ö rencilere sanat çerçevesinde sanatsal e itim verilmesini göstermektedir. Ba ımsız Kazakistan Betimleme Sanatının meseleleri do rultusunda özel kurs düzenlemenin esas amacı, betimleme sanatı ile çizimcilik anabilim dalında e itim alan ö rencilere sanatın anlamını, özellikleri ile alanlarını, ekil ve metotlarını tanıtmaktadır. 28

7 Ba ımsız Kazakistan Betimleme Sanatındaki sanatsal özellikler ile alanların ara tırılmasını, e itim programının hazırlanmasını ve bu programın ayrı ayrı konularda ele alınmasını sa layacaktır. Birinci konu ile ilgili olarak Devlet simgeleri ile milli paranın gerçekle mesi ve onların toplumdaki kullanım tarzı hakkında bilgi verilmi tir. Devlet sembollerinin olu masında. Niyazbekov ile. Valihanov un, milli paranın tasvir edilmesinde de T. Düzelhanov un sa lamı oldu u katkılar üzerinde inceleme yapılmı tır. kinci konu ile ilgili olarak ülke birli i ve halkların dostlu u konularını esas alan ehir sokaklarının süslendirilmesine yönelik anıtsal ve tasarım eserleri ele alınmı tır. Kazak Betimleme Sanatının geli mesinde süsleme ve tasarım alanlarıyla ilgili anıtsal ve siyasi eserlerin ortaya çıkı ı açıklanmı tır. Bu yüzden ülkemizin birlik beraberlik içinde geli me siyasetini yansıtan eserlerin yapılması gibi çalı malara ressamlar çok büyük önem vermektedir. Üçüncü konuya göre milli örf-adetlerin sanatsal açıdan betimlenmesi ile ilgili bilgiler verilmi tir. Betimleme Sanatının Ba ımsız Kazakistan dönemindeki geli im özellikleri, ayrıca K. Zakirov, E. Tölepbay, B. Tulkeev ve K. Nurbekov gibi ressamların eserleri de erlendirilmi tir. Dördüncü konu ile ilgili olarak ünlü heykelciler ba ta olmak üzere heykel sanatındaki portre janrı ile heykel ve sanat münasebetinin sonraki heykelciler tarafından devam ettirilmesi hakkında bilgiler verilmi tir. Heykelcilerden H. Navruzbayev, T. Dosmaganbetov, E. Mergenov, R. Ahmetov ba ta olmak üzere heykel sanatının E. Sergebayev, A. Aynekov ve A. Tursınov tarafından devam ettirilmesi ve halk kahramanlarından Rayimbek, Kapal, Akpan, Bögenbay ve Navruzbay ların, hanlardan Ablay ile Tavke nin, hakimlerden ise Töle, Kazıbek ve Ayteke nin anıtsal ve sanatsal heykellerinin özellikleri incelenmi tir. Be inci konu ile ilgili olarak kuyumculuk sanatı ürünlerinin heykelleriyle ehir çimenleri ve alanlarının süslendirilmesi ele alınmı tır. Milli el sanatının bir parçası olan kuyumculuk sanatının küpe, yüzük, bilezik vb. ürünlerin heykel eklinde süslendirilmesi ve bunların ehir güzelli i ile milli niteli in belirlenmesine katkı sa ladı ı açıklanmı tır. Ayrıca günümüzde bu bilgi ile sanatsal süsleme ve tasarım özelliklerinin milli betimleme sanatında yeni alan olarak de erlendirilmesi belirtilmi tir. 29

8 Altıncı konu ile ilgili olarak halı dokuma, nakı i leme, batik yazma ve gobelen dokuma sanatında yeni teknolojilerin büyük ölçüde kullanımı ve ressamlık ile grafik sanatında sanatsal eserlerin ortaya çıkı ı dile getirilmi tir. Uygulamalı sanat uzmanları ile mesleki uzmanlar nakı i leme, batik yazma ve gobelen dokuma ile birlikte halı dokuma tekniklerini kullanarak ressamlık ve grafik sanatı gibi sanatsal eserler üzerinde inceleme yapılmı tır. Genç ressamlardan S. Rustemova ve E. Abi ova tarafından kaya simgelerinin halıya motiflerle tasvir edilmesi sanattaki yeni teknoloji olarak de erlendirilmi tir. Ressamın Çınlayan Küpeler, A k Ezgisi, Ana Vatan, Cennet, Hayat Kökü ve Ba ımsız Ülke adlı eserleri, renklerin uyumu sa lanmı ve kuma yüzüne yazılmı de erli eser olarak belirtilmi tir. Yedinci konu ile ilgili olarak el sanatı, milli örf-adetler ve halk kültürü ile çe itli sanat ürünlerinin geli im özellikleri ile ilgili bilgiler verilmi tir. Bu alanda mesleki el sanatı uzmanları G. lyaev, K. Tınıbekov, F. Zavurbekova, M. Bekenov, B. Rabatov, M. Kasımbekov ve S. Smagulov'un eserleri üzerinde inceleme yapılmı tır. Sekizinci konu ile ilgili olarak, ressamlık ve grafik sanatındaki betimleme özellikleri, madde ve olaylar niteli inin saha ve zaman açısından gösterilmesi ve felsefi bakımdan açıklanması dile getirilmi tir. Bu alanda tanınmı ressamlardan E. Tölepbay, J. Kayrambayev ve M. Ali nin çalı malarına ilgi gösterilmi tir. Kazak Betimleme sanatındaki ünlü ressam E. Tölepbay ın Kökpar, Kurbılar adlı eserlerinin örf ve adet özellikleri açısından yeni anlam kazanması belirtilmi tir. J. Kayrambayev in eserlerinde yer alan köy hayatı, bozkır resimleri ve renk uyumunun sa lanması açıklanmı tır. Ressam ın eserlerinde tüm Kazak köylerine ait ortak özellikler bulunmaktadır. J. Kayrambayev in eserlerinde renkler önemli bir rol üstlenmektedir. Onun eserlerinde ı ık ve karanlık renkleriyle birlikte hayat olayları ile ilgili felsefi anlam verilmi tir. Sonuç olarak, Ba ımsız Kazakistan da Betimleme Sanatının sanatsal özellikleri ile yeni alanları hakkındaki konuların Tasarım ve Betimleme Sanatı Bölümünün ö rencilerine bilgi olarak aktarılması, onların sanatsal ve estetik açıdan yeti tirilmesini sa layacaktır. 30