Proje Bilgi Kitapçığı

Transkript

1 Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti Tarafından finanse edilmektedir. "Ergene Havzasında Tarım Topraklarının Kirlilikten Arındırılması ve Islahı Projesi" (Proje No: TR /28) UZUNKÖPRÜ DE ÇEVRESEL KİRLİLİĞİN NEDENLERİ VE ÖNLEMEYE YÖNELİK ÇALIŞMALAR Proje Bilgi Kitapçığı EIIIME HTHPIO V KAVALA CHAMBER OF COMMERCE C I A Sibiu TOBB

2 Zahireciler Sitesi Uzunköprü Edirne - Türkiye Tel: 0(284) Faks: 0(284) web: uzunkoprutb@tobb.org.tr

3 RAPORA TEKNİK DESTEK VEREN 1

4 İÇİNDEKİLER KISALTMALAR ÖNSÖZ 1. PROJE HAKKINDA ÖZET BİLGİ 1.1. Projenin Amaçları 1.2. Projenin Hedef Grupları 1.3. Projenin Sonuçlarından Faydalanacaklar 1.4. Projeden Beklenen Tahmini Sonuçlar 1.5. Proje Kapsamında Yapılacak Temel Aktiviteler 2. UZUNKÖPRÜ İLÇESİNİN TANITILMASI 2.1. Uzunköprü İlçesinin Tarihi 2.2. Uzunköprü İlçesinin Coğrafi Konumu ve İklimi 2.3. Uzunköprü İlçesinin Ekonomisi 2.4. Uzunköprü İlçesinin Nüfusu 2.5. Uzunköprü Hakkında Bazı İstatistiki Bilgiler 2.6. Uzunköprü'nün Arazi Durumu 2.7. Uzunköprü İlçesindeki Gölet ve Barajlar 2.8. Ergene Havzası 3. UZUNKÖPRÜ DE ÇEVRESEL KİRLİLİĞİN NEDENLERİ VE ÖNLEMEYE YÖNELİK ÇALIŞMALAR 3.1. Çevre Kirliliğinin Nedenleri 4. ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÇEŞİTLERİ 4.1. Hava Kirliliği 4.2. Su Kirliliği Su Kirliliğine Etki Eden Unsurlar Sanayileşme Şehirleşme Nüfus artışı Zirai mücadele ilaçları Kimyasal gübreler 4.3. Toprak Kirliliği Toprak kirliliğinin önlenmesi ya da en aza indirilmesi Topraktan numune alma 4.4. Gürültü Kirliliği 4.5. Görüntü Kirliliği 4.6. Işık Kirliliği 5. FİZİKSEL, KİMYASAL VE BİYOLOJİK KİRLİLİK Çevre Kirliliğinin Sınıflandırılması Fiziksel Kirlenme Kimyasal Kirlenme Biyolojik Kirlenme 6. AKARSU KİRLİLİĞİ SAYFA NO

5 7. YERALTI SUYU KİRLİLİĞİ 7.1. Yeraltı suyunun kirlenmesinin en belirgin nedenleri 7.2. Su kirliliği kontrol yönetmeliğine göre yeraltı sularının kalite sınıfları 8. GÖL KİRLİLİĞİ 9. ÇEVRE VE HALK SAĞLIĞI 9.1. Çevre Sağlığı Hastalık etkenlerinin oluşumunu önlemek Hastalık sebeplerini çevre sağlığı bakımından zararsız hale getirilmesi Hastalıkların yayılmasının önlenmesi Sağlık yönünden risk altında olan kişi, grup ya da kitlelerin eğitimi 9.2. Çevre Eğitimi 10. ERGENE NEHRİ KİRLİLİĞİNİN TARIMSAL ÜRETİME OLUMSUZ ETKİLERİ Ergene Nehri Kirlilik Durumu Ergene Nehri Kirliliğinin Uzunköprü Tarımı Üzerine Olumsuz Etkileri 11. ERGENE HAVZASINDAKİ ÇEVRESEL KİRLİĞİN ÖNLENMESİ İÇİN ALINABİLECEK ACİL ÖNLEMLER 12. SONUÇ VE ÖNERİLER 12.1 Uzunköprü Ergene Ovasında Tarım Topraklarının Kirlilikten Arındırılması Ve Islahı Konusunda Öneriler 13. KAYNAKLAR

6 KISALTMALAR LİSTESİ AB : Avrupa Birliği AÇ : Aktif Çamur AKK : Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıflaması Ar-Ge : Araştırma-Geliştirme AAT : Atıksu Arıtma Tesisi AKM : Askıda Katı Madde ASB : Avrupa Serbest Bölgesi BOİ : Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı ÇYGM : T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ÇOB : Çevre ve Orman Bakanlığı ÇOSB : Çerkezköy O.S.B. ÇDOSB : Çorlu Deri O.S.B. ÇED : Çevresel Etki Değerlendirme DSİ : Devlet Su İşleri DDD : Derin Deniz Desarjı DSİ : Devlet Su İşleri DPT : Devlet Planlama Teşkilatı EC : Elektriksel iletkenlik EHÇDP : Ergene Havzası Çevre Düzeni Planı ISA : Islah Sanayi Alanları IPPC : Entegre Kirliliğin Önlenmesi ve Kontrolü Direktifi İAKS : İnşaat Alanı Katsayısı İSKİ : İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi OSB : Organize Sanayi Bölgesi UTB: Uzunköprü Ticaret Borsası UTSO: Uzunköprü Ticaret ve Sanayi Odası OSB : Organize Sanayi Bölgesi SKKY : Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği TAB : Tarımsal Alt Bölgeler TRAKAB : Trakya Kalkınma Birliği STK : Sivil Toplum Kuruluşlarının TÇM : Toplam Çözünmüş Madde TKN : Toplam Keldahl Azotu TMDL : Toplam Günlük Maksimum Yük TN : Toplam Azot TOB : Tarımsal Organize Bölgeler TP : Toplam Fosfor TUİK : Türkiye İstatistik Kurumu YAS : Yeraltı Suyu Beslenme 4

7 ÖNSÖZ Ergene Havzası sadece bir sanayi alanı değil, aynı zamanda çok önemli bir tarımsal üretim merkezidir. Ergene çevresinde bulunan su kaynaklarının ve tarım topraklarının son 30 yıldır aşırı sanayileşmeden kaynaklanan atıklarla hızla kirlenmesi, havzadaki tüm yerleşim yerlerindeki yaşamı olduğu gibi, Uzunköprü ilçesini de son derece olumsuz etkilemektedir. Bu soruna çözüm bulmak için Uzunköprü Ticaret Borsası (UZTB) tarafından yürütülmekte olan Ergene Havzasında Tarım Topraklarının Kirlilikten Arındırılması ve Islahı projesi kapsamında bu Bilgi Kitapçığı hazırlanmıştır. Sivil Toplum Diyaloğu: AB-Türkiye Odalar/Borsalar Forumu- II çerçevesinde UZTB, Yunanistan Kavala, Romanya Sibiu ve Uzunköprü Ticaret ve Sanayi Odaları (UTSO) ortaklığıyla bu proje yürütülmekte ve Avrupa Birliği (AB) ile Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortaklaşa finanse edilmektedir. Projenin genel olarak Avrupa Birliği ülkeleri ile Türkiye'deki ilgili kurumlar arasında uzun dönemli sürdürülebilir işbirliği ağının oluşturulmasını hedeflemektedir. Bu genel hedefler çerçevesinde bu projenin Uzunköprü'de tarımla uğraşan çiftçileri ve sanayicileri çevre dostu üretim yapmaları konusunda bilinçlendirmek ve cesaretlendirmek, Uzunköprü'de çevresel kirliliği azaltarak toprağın ve yetiştirilen ürünlerin verimlilik kapasitesini artırmak, Avrupa Birliği ülkelerinde uygulanan en iyi sürdürülebilir sanayi ve tarımsal üretim modelleri hakkında teknik bilgilerin, Uzunköprülü sanayicilere ve çiftçilere aktarmak, Sürdürülebilir çevrenin önemi konusunda bilinçlenme oluşturarak tarımsal alanların verimliliğini artırmak suretiyle bölgesel gelişimi desteklemek, Ergene Havzası Çevre Yönetimi Master Planı Ergene referans alınarak Uzunköprü ilçesinin ihtiyaçları doğrultusunda bir eylem planı oluşturmaktır. Projenin hedef grupları, Uzunköprü Ticaret Borsası (UZTB) ve Tarımsal Faaliyet Gösteren Uzunköprü Ticaret ve Sanayi Odası (UTSO) üyeleridir. UZTB ve UTSO'nun üyelerine yönelik bölge için hayati önem taşıyan Ergene Havzası Koruma Eylem Planı çerçevesinde çevre koruma bilinci oluşturulacaktır. Üyeler üzerinde oluşturulacak pozitif çevre bilinci ile Ergene Havzasındaki tarım topraklarındaki kirlenme en aza indirilecektir. Bu projeden elde edilecek sonuçlarla Ergene Havzasında yaşayan bir milyondan fazla kişi ile birlikte Uzunköprü'de üretilen gıda ürünlerini Türkiye'de, Avrupa'da ve Asya'da tüketen milyonlarca insan faydalanacaktır. Ayrıca Türkiye, Romanya ve Yunanistan arasında sürdürülebilir bir işbirliği sağlanacak ve Ergene havzasında yer alan Uzunköprü'de tarımla uğraşan çiftçileri ve sanayicileri çevre dostu üretim yapmaları konusunda yapılacak seminerlerle bilinçlendirmek suretiyle Uzunköprü'de çevresel kirliliği azaltarak toprağın ve yetiştirilen ürünlerin verimlilik kapasitesi artırılması sağlanacaktır. Egemen ASLAN Uzunköprü Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı 5

8 1. PROJE HAKKINDA ÖZET BİLGİ Ergene Havzasında Tarım Topraklarının Kirlilikten Arındırılması ve Islahı başlıklı TR /28 numaralı proje; Uzunköprü Ticaret Borsası, Avrupa Birliği (AB) ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortaklaşa finanse edilmektedir. Bu proje, Sivil Toplum Diyaloğu: AB-Türkiye Odalar/Borsalar Forumu-II çerçevesinde Yunanistan Kavala, Romanya Sibiu ve Uzunköprü Ticaret ve Sanayi Odaları ortaklığıyla yürütülmektedir Projenin Amaçları Projenin genel olarak Avrupa Birliği ülkeleri ile Türkiye'deki ilgili kurumlar arasında uzun dönemli sürdürülebilir işbirliği ağının oluşturulmasını hedeflemektedir. Bu genel hedefler çerçevesinde projenin başlıca özel amaçları şunladır: Uzunköprü'de tarımla uğraşan çiftçileri ve sanayicileri çevre dostu üretim yapmaları konusunda bilinçlendirmek ve cesaretlendirmek, Uzunköprü'de çevresel kirliliği azaltarak toprağın ve yetiştirilen ürünlerin verimlilik kapasitesini artırmak, Avrupa Birliği ülkelerinde uygulanan en iyi sürdürülebilir sanayi ve tarımsal üretim modelleri hakkında teknik bilgilerin, Uzunköprülü sanayicilere ve çiftçilere aktarmak, Avrupa Birliği ülkelerinde uygulanan sürdürülebilir çevre bilinci ve en iyi uygulamaların Uzunköprü'de gelişmesi için sanayici ve çiftçilerle paylaşmak, Sürdürülebilir çevrenin önemi konusunda bilinçlenme oluşturarak tarımsal alanların verimliliğini artırmak suretiyle bölgesel gelişimi desteklemek, Ergene Havzası Çevre Yönetimi Master Planı Ergene referans alınarak Uzunköprü ilçesinin ihtiyaçları doğrultusunda bir eylem planı oluşturmaktır Projenin Hedef Grupları 153 üyeli Uzunköprü Ticaret Borsası (UZTB) ve 381 üyesi Tarımsal Faaliyet Gösteren Uzunköprü Ticaret ve Sanayi Odasıdır (UTSO). Projenin hedef grubu olan UZTB ve UTSO'nun üyelerine yönelik bölge için hayati önem taşıyan Ergene Havzası Koruma Eylem Planı çerçevesinde çevre koruma bilinci oluşturulacaktır. Üyeler üzerinde oluşturulacak pozitif çevre bilinci ile Ergene Havzasındaki tarım topraklarındaki kirlenme en aza indirilecektir Projenin Sonuçlarından Faydalanacaklar Ergene Havzasında yaşayan kişi ile birlikte Uzunköprü'de üretilen ürünleri Türkiye'de, Avrupa'da ve Asya'da tüketen milyonlarca insan faydalanacaktır Projeden Beklenen Tahmini Sonuçlar Türkiye, Romanya ve Yunanistan arasında sürdürülebilir bir işbirliği sağlanacaktır. Çevre dostu üretimi teşvik etmek için eğitim çalışmaları yapılacaktır. AB'den en iyi çevre dostu üretim uygulamalarını Türkiye'ye transfer etmek için uygun yerlere ziyaret gezileri düzenlenecektir. Uzunköprü'de Tarıma dayalı sanayicilere ve çiftçilere yönelik çevre koruma bilincini yaymak için seminerler yapılacaktır. Uzunköprü Çevre Eylem Planı oluşturulacaktır Proje Kapsamında Yapılacak Temel Aktiviteler Proje ekibinin ve ofisinin oluşturulması, başlangıç toplantısının yapılması, projenin yayımı ve görünürlüğünü sağlama, ortak tartışma toplantıları, belli noktalara gezi ziyaretleri, Uzunköprü Çevre Eylem Planının oluşturulması, Çevre bilinci oluşturma seminerleri, Yapılan aktivitelerin rapor edilmesidir. 2. UZUNKÖPRÜ İLÇESİNİN TANITILMASI 2.1. Uzunköprü İlçesinin Tarihi Uzunköprü ilçesini, ilk defa Osmanlı Devleti Sultanlarından II. Murat, Ergene Şehri adı ile 1444 yılında kurmuştur. Uzunköprü ile ilgili, ilk yazılı metin, Sultan II. Murad'ın vakfiyesi "Vakfı Sultan Murat Der Ergene" başlığını taşımaktadır. Hoca Sadettin Tacü't Tevarih (C.II. S.164) adlı yapıtında "Orasını konaklanacak düzenli bir yer haline getirdi. 174 yüksek kemer üzerine uzatılmış eşsiz bir köprü yaptırdı ki, cihana örnek oldu. Köprünün bir başında Ergene adı ile anılan bir kasaba kondurup." şeklinde ifade ederek bu kasabanın adının Ergene olduğunu belirtmiştir. Uzunköprü'ye adını veren muhteşem köprüsü, 1293 metre uzunluğunda, 5.5 metre genişliğinde ve 174 kemerli olarak yapılmıştır. Ancak, Kanuni Sultan Süleyman döneminden başlamak üzere Ergene ilçesinin resmi adına Cisr-i Ergene denilmiştir. Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde 1917 yılında çıkan Devlet Salnamesinde, ilk defa İlçenin resmi adı halkın da benimsediği Uzunköprü olarak kabul edilmiştir. 18 Kasım 1922'de ilçenin düşman istilasından kurtuluşundan sonra yine halkın benimsediği Uzunköprü adı resmen kabul edilmiştir. 6

9 Foto 1 ve 2: Uzunköprü ilçesi, Atıksularla Kirli Akan Ergene nehri ve Tarihi Köprü 2.2. Uzunköprü İlçesinin Coğrafi Konumu ve İklimi Ergene nehrinin güney yamaçlarına kurulmuş olan Uzunköprü'nün Kapladığı alan Edirne'nin ilçeleri arasında ilk sırada gelir ve yüzölçümü km2 dir. Uzunköprü İlçesi batıdan Meriç ve İpsala İlçeleri ile aynı zamanda Yunanistan, doğudan Hayrabolu, kuzeyden Edirne ili, Havsa ve Pehlivanköy İlçeleri, güneyden Malkara ve Keşan İlçeleri ile komşudur. Türkiye'ni en büyük şehri İstanbul'a yaklaşık 275 km. uzunluğunda demiryolu ve 250 km. karayolu ile bağlıdır. İlçenin yeryüzü şekilleri, ortasını Ergene ırmağının oluşturduğu geniş bir ova ve kuzeyinde küçük tepeler ile güneyinde farklı yükselti gösteren tepeler ve platolardan oluşur. Kuzeydeki Yıldız dağlarından (Istrancalar) doğan ve kendine akan bir takım dereleri alan Ergene Nehri, kentin kenarından geçerek İpsala ilçesinin Sarıcaali Köyü'nden Meriç Nehri'ne dökülür. Uzunköprü karasal iklime sahiptir ve kuzey rüzgârlarına açıktır. İlçe merkezinde köprünün bulunduğu yerin deniz yüzeyinden yüksekliği 18 metre olmasına karşın Kurttepe'de 120 m, Hacıdağ'da 170 m ve Süleymaniye'de 221 m taraflarında oldukça yüksek rakımlı 5 tepe vardır. İlçenin arazi durumu 2/3'ü düzlük, diğer kısmı ise; orman, dere, tepe, dalgalı ve kıraç arazidir. İlçe topraklarının ortasını kaplayan Ergene ovası, Ergene Irmağı taştığı zaman ovaya bolca mil bırakır. Bu nedenle ova toprakları çok verimlidir. Her çeşit ürün yetiştirmeye elverişlidir. Ergene ovasının Uzunköprü bölümünde artezyen kuyuları açılması olanakları da vardır. Ergene ovasında genellikle sulu tarım yapılmaktadır. Son yıllarda Devlet Su İşleri yaptığı ıslah çalışmaları sonucu, su taşkınları büyük ölçüde önlenmiş durumdadır Uzunköprü İlçesinin Ekonomisi Uzunköprü ilçesi ekonomisi, tarım ve tarımsal sanayiye dayalıdır. Ergene Ovası'nın bereketli topraklarında başta çeltik, ayçiçeği ve buğday başta olmak üzere tarımsal ürünler, diğer bölgelere nazaran yüksek verimlilikle üretilmektedir. Ancak 1980'li yıllardan itibaren Trakya'da Çorlu, Çerkezköy ve Muratlı ilçelerinde başlayan çok yoğun sanayileşmeye bağlı olarak çevre problemleri Ergene Nehri'ni sularını kullanılamaz hale getirmiştir. Sanayii atıklardan çok kirli, koyu renkte akan Ergene Nehrinin kokusu ve içerdiği kimyasallar nedeniyle tüm bölge halkı gibi Uzunköprü ilçesini ve ekonomisini de olumsuz yönde etkilemektedir Uzunköprü İlçesinin Nüfusu Ülkemizde şehirlerin ekonomik yönden gelişmesi ve iş imkânlarının artmasına bağlı olarak kırsal alandaki köylerden şehirlere artan oranda göçler yaşanmaktadır. Uzunköprü'nün köylerinde de yaşayan kırsal nüfus 1965 yılından 2012 yılına kadar yaklaşık % 50 azalırken, ilçe merkezinin nüfusu %100 artmıştır. Tablo 1'de arasında Uzunköprü ilçe merkezi ve köylerinin nüfus değişimi görülmektedir. Görüldüğü gibi Uzunköprü ilçe nüfusunun %61'u şehir merkezinde ve %39'u kırsal kesimde köylerde ikamet etmektedir. Tablo 1: Uzunköprü ilçesinin ve köylerinin yılları arası nüfusu. Yıl Toplam Şehir Kır

10 2.5. Uzunköprü Hakkında Bazı İstatistikî Bilgiler Uzunköprü ilçesinin toplam nüfusu kişi, ilçe merkezi kişi, erkek nüfusu kişi, kadın nüfusu kişi, genç nüfus (0-14): kişi, aktif nüfus (15-64): kişi, yaşlı nüfus (65+): kişidir. Çalışan Nüfusun Dağılımı Tarım: % 59,04, Sanayi: % 9,28, Hizmetler: % 31,68, Sigortalı Çalışan Sayısı: 5.967, Yüzölçümü: km2, Uzunköprü'nün Beldeleri; Çöpköy, Kırcasalih, Kurtbey, Yeniköy'dür. Şekil 1: Uzunköprü ilçesi, Ergene nehri ve köyleri Uzunköprü'nün köyleri; Alıç, Altınyazı, Aslıhan, Balaban, Balabankoru, Başağıl, Bayramlı, Beykonağı, Bıldır, Çakmakköy, Çalıköy, Çavuşlu, Çiftlikköy, Çobanpınarı, Danişment, Değirmenci, Dereköy, Elmalı, Eskiköy, Gazimehmet, Gemici, Hamidiye, Hamitli, Harmanlı, Hasanpınar, Kadıağılı, Kadıköy, Karabürçek, Karapınar, Karayayla, Kavacık, Kavakayazma, Kırkkavak, Kırköy, Kiremitçisalih, Kurdu, Kurttepe, Maksutlu, Malkoçköy, Meşeli, Muhacirkadı, Ömerbey, Saçlımüsellim, Salarlı, Sazlımalkoç, Sığırcılı, Sipahi, Sultanşah, Süleymaniye, Turnacı, Türkobası, Yağmurca'dır. Uzunköprü'de irili ufaklı toplam işletme sayısı: adettir. Uzunköprü eğitim bakımından üniversite mezunu; kişi ve lise mezunu kişi bulunmaktadır. Uzunköprü, ülkemizde gelişmişlik bakımından; 872 ilçe arasında 203'ncü sırada ve 3'ncü gelişmişlik grubu da yer almakta, gelişmişlik endeksi ise 0,41792'dir. Uzunköprü'de hâkim olan iklim türü; Trakya Karasal İklimidir. Uzunköprü'de komşu yerleşim yerleri; İpsala, Keşan, Meriç, Kırklareli, Tekirdağ, Yunanistan'dır. 8

11 2.6. Uzunköprü'nün Arazi Durumu Uzunköprü ilçesinin dekar olan toplam arazi varlığının yaklaşık %62 si tarım arazisidir. Geri kalan % 38 arazi ise ormanlık-fundalık, çayır-mara, taş ocakları, baraj (gölet) sahası, yollar, köy yeri ve boşluklardır. Tablo 2 de Uzunköprü ilçesinin detaylı arazi durumu verilmiştir. Tablo 2: Uzunköprü ilçesinin detaylı arazi durumu. İlçenin Genel Arazi Durumu(Dağılımı): Orman ve Fundalık...:.. Çayır-Mera...:... Taş Ocakları...:... Baraj Sahası(Göletler dahil)...: Yollar...:... Köy yeri ve Boşluklar...: Tarım Arazisi...:... Genel Arazi Varlığı Toplamı: Tarım Arazilerinin Dağılımı: Tarla Arazisi...:... Bağ-Bahçe...:. Sebze...:... Tarım Arazilerinin Toplamı: Tarım Arazisinin Durumu: Kıraç Arazi Toplamı...: Taban Arazi Toplamı...: Sulanabilir Arazi Toplamı...: Tarım Arazilerinin Toplamı: Alanı (Dekar) da da da da da da da da da da da da da da da da 2.7. Uzunköprü İlçesindeki Gölet ve Barajlar Uzunköprü ilçesinde yaklaşık 18 adet baraj ve gölet bulunmaktadır. Bu gölet ve barajlar su depolama kapasitelerine bağlı olarak kendi havzalarında genelde tarımsal sulama amacıyla kullanılmaktadır. Bu gölet ve barajların isimleri; Çakmak Barajı, Altınyazı Barajı, Kurtbey Göleti, Kiremitçisalih Göleti, Balabanköy Göleti, Değirmenci Göleti, Kavacık Göleti, Karayayla Göleti, Malkoç Göleti, Çöpköy Göleti, Yağmurca Göleti, Hasanpınar Göleti, Bülbül Göleti, Beykonak Göleti, Gazihalil Göleti, Kadıgebren Göleti, Başağıl Göleti ve Kavakayazma göletleridir. Özellikle Trakya Bölgesinin GAP'ı olarak adlandırılan ve yöre halkı tarafından uzun yıllar ümitle hayata geçirilmesi beklenen Çakmak Barajında kararlı adımlarla sona yaklaşılıyor. Gövde inşaatı tamamlandığında m3 su depolayabilecek olan Çakmak Barajı Edirne İlin de Uzunköprü, Meriç, Havsa, Pehlivanköy İlçelerinde bulunan 67 köye ait dekar tarım arazisine hizmet edecektir Ergene Havzası Ergene Nehri, Marmara Bölgesi'nin Karadeniz kıyılarındaki Yıldız Dağları'ndan doğar. Çok çatallı bir halde bulunur. Birçok kolu vardır. En sonunda Meriç Nehri ile birleşerek Ege Denizi'ne dökülür. Ayrıca Marmara Bölgesi'nde Ergene Bölümü'ne ismini vermiştir. Ergene Nehri, Trakya'da Tekirdağ ilinde, Yıldız (Istranca) Dağlarından doğar, Meriç Nehriyle birleşerek Saroz Körfezine dökülür. Nehrin toplam uzunluğu 283 km ve havza alanı km²'dir. Ergene Nehrinin toplam su potansiyeli yaklaşık yılda 1,71 milyar metreküptür. Havzada, Ülkemizin buğday üretiminin % 12'si, ayçiçeği üretiminin % 61' i, pirinç üretiminin ise % 54'ü yapılmaktadır. 3. UZUNKÖPRÜ'DE ÇEVRESEL KİRLİLİĞİN NEDENLERİ VE ÖNLEMEYE YÖNELİK ÇALIŞMALAR Ancak 30 yıl öncesine kadar Ergene havzasına hayat veren ergene Nehri, Çerkezköy ve Çorludaki sanayi tesisleri yüzünden 1980'li yıllardan itibaren aşırı olarak kirletilmeye başlanmıştır. Ergene Havzası'nda günlük toplam 562 bin metreküp atıksu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca Uzunköprü hariç hiçbir yerleşim biriminde atıksu arıtma tesisi bulunmadığından, Ergene Nehri'ne günlük 230 bin metreküp evsel atıksu da arıtılamadan deşarj edilmektedir. Özellikle kış mevsimi Ergene'nin taştığı dönemlerde bütün Ergene Ovası kirlenmektedir. Bu kirlilikten Uzunköprü, Pehlivanköy, Alpullu, Çorlu, Çerkezköy, Muratlı gibi nehir üzerinde bulunan yerleşim birimleri etkilenmektedir. 9

12 3.1. Çevre Kirliliğinin Nedenleri Çevre kirliliğine, çeşitli kaynaklardan çıkan katı, sıvı ve gaz halindeki kirletici maddelerin hava, su ve toprakta yüksek oranda birikmesi neden olmaktadır. Gerek ülkemizde ve gerekse Dünyada son çeyrek yüzyılda hızla artan insan nüfusunun çeşitli ihtiyaçlarının karşılanması için teknolojinin gelişmesine paralel olarak sanayileşme yoğun olarak birçok yerde kontrolsüz olarak gelişme göstermiştir. Sanayideki bu kontrolsüz artış beraberinde var olan doğal kaynakların birçok yerde hızla tükenmesine neden olmaktadır. Doğal kaynaklar hızla tükenirken, üretim ve tüketimden kaynaklı atıkların önlemler alınmadan doğaya atılması Çevre Kirliliğinin oluşmasına ortam sağlamaktadır. Çevre kirliliğinin en önemli nedenleri şunlardır: Hızlı nüfus artışı, Plansız kentleşme, Plansız sanayileşme, Doğal kaynakların ölçüsüz kullanılması., Maden, kireç, taş ve kum ocakları, Gübre ve zirai mücadele ilaçları, Atmosferik olaylar ve doğal afetler, Kanalizasyon sularının arıtılmaksızın alıcı ortamlara verilmesi ve sulamada kullanılması, Katı atıklar ve çöp, Sulak alanların ve göllerin kurutulması, Arazilerin yanlış kullanımı, Göçler ve düzensiz şehirleşme, Kişi başına kullanılan enerji, su, kağıt, kömür vb. artışı, Ormanların tahribi, yangınlar ve erozyon, Aşırı otlatma ve doğal bitki örtüsünün tahribi, Konutlardaki ve işyerlerindeki ısınmadan kaynaklanan (özellikle kalitesiz kömür kullanımı) hava kirliliği, Motorlu araçlar ve deniz araçları, Kaçak avlanma, Dünya tarihinde 20. yüzyıl en fazla gelişme ve ilerlemelere sahne olmuştur. Türkiye ve Dünya, sanayileşme ve tekniğin her alanda gelişmesinin azami noktasını yaşamaktadır. Bu hızlı gelişmeye bağlı olarak insanlar da doğal zenginlik kaynaklarını hızla tüketmektedirler. Doğal kaynakların hızla tüketilmesi sırasında, çevrede pek çok yer ve şekilde hızla kirlenmektedir. Etkili ve geniş kapsamlı önlemler alınmaz ise gerek dünyamızda ve gerekse ülkemizde tüm canlı varlıklar için yaşam koşulları hızla bozulmaya devam edecektir. Hızlı sanayileşme ile beraber çevrenin hızla kirlenmesi ve bu durumun doğurabileceği sınırsız tehlike, ancak son çeyrek yüzyılda yeterince anlaşılabilmiştir. 1980'li yıllardan itibaren teknoloji ve sanayinin hızla gelişmesi, çevre sorunlarını da artırmıştır. Hızla artan nüfusla birlikte var olan altyapılar kısa zamanda yetersiz kalmaktadır. Ülkemizde de çağa paralel olarak hızla artan plansız sanayileşme ve sağlıksız kentleşme, bitkisel üretimde verimi artırmak amacıyla tarımda kimyasal maddelerin bilinçsizce, aşırı olarak kullanılması, gerekli çevresel önlemler alınmadan ve arıtma tesisleri kurulmadan geri dönüşüm alanları hazırlanmadan yoğun üretime geçen sanayi tesisleri veya sanayi bölgeleri çevre kirliliğini tehlikeli boyutlara çıkarmıştır. Bilimsel araştırmalar, Dünyadaki mevcut çevre kirliliğinin % 50 'sinin, son çeyrek yüzyılda meydana geldiğini ortaya koymaktadır. Özellikle, Dünya nüfusunun hızla artması beraberinde sanayin ve kentleşmenin artmasına neden olmaktadır. İnsanların, sanayinin ve kentlerin ihtiyacı olan ham madde doğadan karşılanmaktadır. Bu ham madde ihtiyacının giderilmesi aşamasında çoğu zaman doğa hızla tahrip edilerek çevreye zarar verilmektedir. Bu aşamada doğal kaynaklar plansız ve yanlış bir şekilde tüketilebilmektedir. 4. ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÇEŞİTLERİ Çevre kirliliği çeşitleri genel olarak; hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, gürültü kirliliği ve görüntü kirliliği olarak sınıflandırılır. Çevre kirlilikleri doğaya zarar vererek doğrudan veya dolaylı olarak doğada yaşamını sürdüren tüm canlıların zarar görmesine neden olmaktadır. Günümüzde görüntü kirliliği ve ışık kirliliği de çevre kirlilikleri olarak karşımıza çıkmakta, bu çevresel kirlilikler yine insanlar tarafından oluşturularak insanların ve diğer canlıların zarar görmesine neden olmaktadır. Çevrenin kirlenmesi, ekosistemin dengelerini bozarak iklimsel değişikliklere sebep olmaktadır Hava Kirliliği Atmosferde toz, duman, gaz, koku ve saf olmayan su buharı şeklinde bulunabilecek kirleticilerin, insanlar ve diğer canlılar ile eşyaya zarar verebilecek miktarlara yükselmesi, Hava Kirliliği olarak nitelenmektedir. Havayı kirleten maddelerin sınır değerleri (havada zararlı olmayacak derecedeki en yüksek değerleri), her ülkenin ilgili kuruluşları tarafından yönetmeliklerle belirlenir. Kirletici maddelerin niteliğine göre, canlılara vereceği zarar şekil ve dereceleri de değişir. Hava kirliliğine karşı alınabilecek önlemler, kirlilik kaynağına göre (fabrika, termik santral, konutlar, taşıt araçları) çeşitlidir. Hava kirliliğindeki artışlar canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyerek özellikle insanlarda çeşitli akut sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Kirleticilere uzun süreli maruz kalınması sağlıkta kronik etkilerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Hava kirliliğinin sağlık etkisi öksürük ve bronşitten, kalp hastalığı ve akciğer kanserine kadar değişmektedir. Kirliliğin olumsuz etkileri sağlıklı kişilerde bile gözlenmekle birlikte, bazı duyarlı gruplar daha kolay etkilenmekte ve daha ciddi sorunlar ortaya çıkmaktadır. 10

13 Foto 4 ve 4: Fabrika bacalarından atmosfere salınan gazlar Su Kirliliği Su kirliliği, istenmeyen zararlı maddelerin, suyun niteliğini ölçülebilecek oranda bozmalarını sağlayacak miktar ve yoğunlukta suya karışma olayıdır. Konutlar, endüstri kuruluşları, termik santraller, gübreler, kimyasal mücadele ilaçları, tarımsal sanayi atık suları, nükleer santrallerden çıkan sıcak sular ve toprak erozyonu gibi süreçler ve maddeler su kirliliğini meydana getiren başlıca kaynaklardır. Bunların hepsi doğrudan doğruya veya dolaylı olarak canlı ve cansız varlıklara zarar vermektedir Su Kirliliğine Etki Eden Unsurlar Sanayileşme hareketleri ile şehirlere göç olayı da başlamış ve bu durum yine hızlı ve düzensiz kentleşmeye sebep olmuştur. Ülkemizde su kirliliğine etki eden unsurlar; sanayileşme, kentleşme, nüfus artışı, zirai mücadele ilaçları ve kimyasal gübreler olarak gruplandırılabilir. Sanayinin çevre üzerindeki olumsuz etkisi diğer faktörlerden çok daha fazladır. Sanayi kuruluşlarının sıvı atıkları ile su kirliliğine ve dolaylı olarak da yine su kirliliğine bağlı, toprak ve bitki örtüsü üzerinde aşırı kirlenmelere neden olduğu ve doğa tahribine yol açtığı bilinmektedir. Ayrıca sanayileşme hareketleri ile kente göç olayı da başlamış ve bu durum yine hızlı ve düzensiz yapılaşmaya sebep olmaktadır. Geri dönüşümün yaygınlaştırılmamış olması çevre kirliliği oluşturan plâstik maddeler, cam ürünleri ve metalik maddeler gibi katı atıkların berta rafında tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli sorunların yaşanmaktadır. Su kirliliğine etki eden unsurları detaylı olarak incelemek gerekmektedir Sanayileşme Bilimsel çalışmalar su kirliliğinde sanayinin çevre üzerindeki olumsuz rolünün diğer tüm kirletici faktörlere göre miktar ve etki bakımından çok daha fazla olduğunu göstermektedir. Ülkemizde de özellikle sanayi kuruluşlarının sıvı atıkları ile su kirliliğine ve dolaylı olarak toprak ve bitki örtüsü üzerinde aşırı kirlenmelere neden olduğu ve hızlı bir şekilde çevrenin tahribine yol açtığı yapılan araştırmalarla ortaya konulmuştur Şehirleşme Ayrıca sanayileşme hareketleri ile kente göç olayı da başlamış ve bu durum yine hızlı ve düzensiz yapılaşmaya sebep olmaktadır. Hızla şehirleşme ile temel insan gereksinimi olan barınma ve konut sorununun gecekondulaşma ve betonlaşma yoluyla çözümlenmesi çok önemli çevre sorunlarını beraberinde getirmiştir. Ülkemizde özellikle büyük şehirlerde kalitesiz yakıt kullanımından dolayı hava kirliliği büyük boyutlara ulaşmıştır. Memnun edici bir şekilde son yıllarda doğal gaz kullanımın yaygınlaşması ile hava kirliliğinde azalmalar görülmeye başlanmıştır Nüfus artışı Ülkelerin gelişmesine ve sanayileşmesine bağlı olarak şehirlere kırsal kesimdeki köylerden göç olayı da başlamış ve bu durum yine hızlı ve düzensiz kentleşmeye sebep olarak çevresel alt yapı sorunlarını artırmıştır. Düzensiz ve plansız kentleşme; alt yapı gibi kanalizasyon sorunlarının ve katı atıklarının toplanması ve depolanması sorunlarını beraberinde getirmektedir Zirai mücadele ilaçları Tarım alanlarında düzensiz ve fazla ilaç kullanımı toprak kirliliği sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Toprak kirliliği de çok önemli bir çevre sorunudur. Zirai mücadele için kullanılan ilaçlamalarda havadaki ilaç zerrelerinin rüzgârla sulara taşınması veya pestisit üretimi yapan fabrika atıklarının durgun veya akarsulara boşaltılması sonucunda su kaynaklarımız pestisitlerle kirlenmektedir. Zirai mücadele için kullanılan ilaçlamalarda havadaki ilaç zerrelerinin rüzgârla sulara taşınması veya pestisit üretimi yapan fabrika atıklarının durgun veya akarsulara boşaltılması sonucunda su kaynaklarımız pestisitlerle kirlenmektedir. 11

14 Kimyasal gübreler Bitkisel üretimde gübrelerin bilinçsizce ve aşırı kullanımı da zaman içinde toprağı çoraklaştırmakta ve yine doğal çevrim ile gerek su kirlenmesi ve gerekse diğer etkileri ile olumsuzluklar yaratmaktadır. Alıcı ortamlara göre su kirliliği dörde ayrılır Toprak Kirliliği Toprağın verim gücünü düşürecek, optimum toprak özelliklerini bozacak her türlü teknik ve ekolojik baskılar ve olaylar, toprak kirliliği veya toprak kirlenmesi olarak nitelenir. Toprak kirlenmesi, hava ve suları kirleten maddeler tarafından meydana getirilir. Örneğin, kükürt dioksit oranı yüksek olan bir atmosfer tabakasından geçen yağmur damlacıkları asit yağışları halinde toprağa gelir. Toprak içine giren bu asitli sular ağaç köklerini, bitkisel ve hayvansal toprak canlılarını zarara uğratır. Toprağın reaksiyonunu etkileyerek besin maddesi dengesini bozar, taban sularını içilmez hale getirir. Aynı şekilde çöp yığınlarından toprağa sızan sular, kirli sulama suları, gübre çözeltileri, radyoaktif maddeler, uçucu küller, toprağı kirleten madde ve kaynaklardır. Toprak kirliliğini önlemek için çok çeşitli teknik, ekolojik ve hukuksal önlemler alınır Toprak kirliliğinin önlenmesi ya da en aza indirilmesi Ergene Havzasında toprak kirliliğinin önlenmesi ya da en aza indirilmesi için bazı çözüm yolları aşağıda verilmiştir. Eski sanayi bölgelerinde kirlenmiş zeminlerin ıslah edilmesi, Sanayi ve kentsel kaynaklı sulama suyu kirliliğine bağlı olarak topraklarda oluşan çoraklaşma ve ağır metal kirliliğinin önlenmesi, kirlenmiş toprakların ıslah edilmesi, Tarımda kullanılan gübre ve pestisitlerin aşırı kullanımlarının önlenmesi için, kayıt ve denetim mekanizmasının işletilmesi, Anız yakılmasının ekolojik dengeye, yeşil alanlara ve hava kalitesine olumsuz etkisinin kontrol altına alınması, gerekmektedir. Foto 5 ve 6: Buğdayda aşırı gübre kullanımına bağlı bitkilerde gübre yakması ve kuruma. Toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla; arazi ve doğal kaynaklarla ilgili planlama, uygulama, değerlendirme, kontrol, izleme ve eşgüdüm mekanizmaları güçlendirilmeli; tarım ve orman arazilerinin amaç dışı kullanımı engellenmeli; ormanlaştırma, yeniden ormanlaştırma, erozyon kontrolü ve çayır/mera ıslahı için gerekli finansman sağlanmalıdır. Toprak kirliliğinin ulusal düzeyde tespiti için envanter çalışması oluşturulmalı, belirlenen alanların kayıt edilmesi, izlenmesi ve iyileştirme çalışmaları yapılması gerekmektedir. Toprak ortamındaki kirleticilerin davranışları kirleticinin ve toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerinin bir fonksiyonudur. Toprağın emilimi kirleticilerin özellikleri (örneğin, çözünebilirlik, çözeltinin sıcaklıkları, akışkanlık, ve buhar basıncı) ile ve toprağın özellikleri (örneğin, kil içeriği, organik içerik, sertlik derecesi, geçirgenlik, ph, tane büyüklüğü, spesifik yüzey alanı, iyon değişim kapasitesi, su içeriği ve sıcaklık) ile ilgili bir özelliktir. Daha çok, emilim ile birlikte anılan toprak bileşenleri kil içeriği ve organik madde içeriğidir. Toprağa emiliminde en önemli şey olarak düşünülen toprağın tanesi yüzey karakteristikleri, yüzey alanı ve katyon değişim kapasitesidir. Toprağın aşırı karmaşıklığı ve değişkenliği numune alma/izleme yaklaşımlarının çoklu olarak ele alınmasını gerektirmektedir. Araştırmacı, spesifik arazi ihtiyaçlarını uzlaştırırken belirtilen program amaçlarını karşılayacak yöntemleri ve yaklaşımları seçmek zorundadır. 12

15 Topraktan numune alma Sanayi ve kentsel atıklarla kirletilmiş arazilerdeki, kirliliğe neden olan kirleticileri ve miktarını belirlemek için yapılacak toprak numune alma çalışmalarının: Toprakların hava ya da su kirleticileri için hem kaynak hem de alici/depolama ortam olarak faaliyet gösterdiği kapsamı belirlemek amacıyla, Seçilen kirleticiler tarafından toprağın kirletilmesinden dolayı insan sağlığına veya çevreye gelebilecek riski belirlemek amacıyla, Geçmiş seviyeler ile karsılaştırıldığı zaman belirtilmiş olan kirleticilerin varlığı ve konsantrasyonunu belirlemek amacıyla, Kirleticilerin konsantrasyonunu ve bunların mekansal ve zamansal dağılımını belirlemek amacıyla, Kontrol ve bertaraf faaliyetlerinin verimini ölçmek için, Toprak taşınım ve depolanma modellerinin geçerliliği ya da kullanımı için ölçümleri elde etmek üzere, Spesifik toprak kirleticilerinden dolayı flora ve faunada meydana gelebilecek potansiyel riski belirlemek, kirletici kaynaklarının, taşınım mekanizmalarının ya da rotalarının ve potansiyel alıcıları tanımlamak, araştırma teknolojisi transferi ya da çevresel model geliştirme çalışmasına katkıda bulunmak amacıyla, Çevresel kanunların şartlarını ve planlarını karşılamak amacıyla, tasarlanmakta ve gerçekleştirilmektedir. Hem arazi hem de laboratuar testleri, topraktaki kirleticilerin varlığını ve davranışını anlayabilmek amacına yönelik olarak gereklilik arz etmektedir. Arazi testleri birincil olarak, toprak sınıflandırmasının tanımlayıcı bilgilerini temin etmektedir ve bunun arazideki çevresel koşullar ile ilgisini ortaya koymaktadır. Laboratuar testleri, bir kirleticinin tipi ve miktarı gibi daha çok arazi ölçümlerinin yeterliliğinin ötesindeki analitik verileri temin etmektedir. Kirletilmiş olan topraktan kaynaklanabilecek insan sağlığı ve çevre için risklerin belirlenmesi birçok aşamayı içermektedir. Gerekenler, tüm önemli maruz kalma süreçleri vasıtası ile sözü geçen alıcılar ya da en duyarlı popülasyonlar için maruz kalma ve doz dağılımlarıdır. Bu, hem hava ya da su gibi diğer ortamlar hem de toprağın kendisinden kaynaklanan maruz kalma nedeniyle olası topraktan maruz kalmayı artıracaktır. Toprağın kendisinden kaynaklanan marufiyet ise doğrudan ya da dolaylı olarak kirletilen yiyeceklerin kullanılmasıyla ortaya çıkacak maruz kalmada olduğu gibi deri absorpsiyonu, solunum ve sindirimle de olabilecektir. Diğer ek bir parametre de söz konusu olan kirleticilerin biyolojik olarak mevcut olmasıdır. Foto 7 ve 8: Kirletilmiş topraktan numune alınması Sonuç olarak, önemli olan söz konusu olan kirleticiler için toprağın hangi seviyede kaynak teşkil (su ya da hava ile temas etme aracılığı ile) ettiğini ölçmek ya da tahmin etmektir. Kirlenmiş topraklardan gelen su ya da hava içindeki kirleticilerin konsantrasyonlarını bilmek maruz kalma seviyesinin hesaplanması için yeterli olmayacaktır. Söz konusu olan kirleticilerin biyolojik mevcudiyeti ek bir parametre olarak sayılabilir. Örneğin, eğer toprak kirleticileri bitkiler ya da hayvansal ürünlerin yenilebilir olan kısımları içine dahil edilmez ise, topraktaki büyük konsantrasyonlar bile yiyecek maddelerinin yenilmesi vasıtası ile insanların önemli derecede maruz kalmasına sebep olmamaktadır. Buna rağmen, böyle bir durumda içme suyunun içilmesi ya da topraktan meydana gelen buharların solunması önemli bir maruz kalma sürecini içermektedir Gürültü Kirliliği İnsanlar üzerinde olumsuz etki yapan ve hoşa gitmeyen seslere genel olarak gürültü denir. Özellikle büyük kentlerimizde gürültü yoğunlukları oldukça yüksek seviyede olup, Dünya Sağlık Örgütü'nce belirlenen ölçülerin üzerindedir. Kent gürültüsünü artıran sebeplerin başında trafiğin yoğun olması, sürücülerin yersiz ve zamansız klakson çalmaları ve belediye hudutları içerisinde bulunan endüstri bölgelerinden çıkan gürültüler gelmektedir. Meskenlerde ise televizyon ve müzik aletlerinden çıkan yüksek sesler, zamansız yapılan bakım ve onarımlar ile bazı işyerlerinden kaynaklanan gürültüler insanların işitme sağlığını ve algılamasını olumsuz yönde etkilemekte, fizyolojik ve psikolojik dengesini bozmakta, iş verimini azaltmaktadır. 13

16 4.5. Görüntü Kirliliği İnsanın görme alanına girdiğinde insan tabiatına hoş gelen, onu rahatsız etmeyen görüntülere güzel; insanı rahatsız eden, bir şekilde olumsuz etkileyen görüntülere de çirkin denilebilir. Bu tanıma uygun olarak insanların doğal çevrede yapmış olduğu olumsuz değişikliklerle sağlıklı insanların görüntü alanlarının kişileri rahatsız edici hale getirilmesine "görüntü kirliliği" denilmektedir. Günümüzde sanayileşmenin, nüfusun ve çarpık kentleşmenin hızla artması insanları etkileyen görüntü kirliliklerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Sanayileşme beraberinde görüntü kirliliği ve çevre kirliliğini getirmektedir. Gelişi güzel kurulmuş ve çevresel olarak hiç bir önlem almamış sanayiler aynı zamanda çevrede yaşayan ve o çevrede zorunlu olarak bulunmak zorunda kalan insanların yaşamlarında kötü görüntülerin oluşmasına neden olmaktadır. Nüfusun hızla artması ile birlikte plansız kentleşme sıklığı da artmaktadır. Foto 9 ve 10: Araziye bırakılan evsel atıkların ve çöplerin görsel kirliliğe neden olması Işık Kirliliği Yerleşim alanlarının her geçen gün büyümesi, açık alanların güçlü aydınlatıcılarla aydınlatılması, park ve bahçelerin çoğalması ve nüfusun artması dolayısıyla gökyüzüne yayılan ışık miktarı her an artmaktadır. Bütün çevre kirliliklerinde olduğu gibi ışık kirliliğinin çevreye zarar verdiği ve gökyüzünün olağan görüntüsünü bozmaktadır. Gökyüzüne yönlendirilmiş yanlış aydınlatma kaynaklarının atmosferde bulunan toz taneciklerine ve moleküllere çarparak gökyüzünün doğal fonunu bozarak parlak bir hale getirdiği, geceleri görüşü bozduğu, güvenlik ve konforu düşürdüğü, insan sağlığına ve ayrıca ekosistem ve hayvanlara zarar verdiği ve enerji israfına neden olduğu yadsınanamaz gerçeklerdir. 5. FİZİKSEL, KİMYASAL VE BİYOLOJİK KİRLİLİK Çevre; dünya üzerinde yaşamını sürdüren canlılarının hayatları boyunca ilişkilerini sürdürdüğü dış ortamdır. Diğer bir deyişle Ekosistem olarak tanımlanabilir. Hava, su ve toprak bu çevrenin fiziksel unsurlarını, insan, hayvan, bitki ve diğer mikroorganizmalar ise biyolojik unsurlarını teşkil etmektedir. Doğanın temel fiziksel unsurları olan, hava, su ve toprak üzerinde olumsuz etkilerin oluşması ile ortaya çıkan ve canlı öğelerin hayati aktivitelerini olumsuz yönde etkileyen cansız çevre öğeleri üzerinde yapısal zararlar meydana getiren ve niteliklerini bozan yabancı maddelerin hava, su ve toprağa yoğun bir şekilde karışması olayına "Çevre Kirliliği" adı verilmektedir. Gelişen teknolojinin yaşamıma getirdiği rahatlık yanında, bu gelişmenin tabiata ve çevreye verdiği kirliliğin boyutu her geçen gün hızla artmaktadır. Yaşamı daha mükemmel hale getirmek, daha sağlıklı ve uzun bir ömür sağlayabilmek amacına dönük bu gelişmelerin, gerek kırsal, gerek kentsel alanlarda olsun, doğal kaynakları bozduğu su, hava, toprak kirlenmesine yol açtığı, bitki ve hayvan varlığına zarar verdiği son yıllarda inkar edilemez bir gerçek haline dönüşmüştür. Çevre kirliği içinde yeterli alt yapısı ve organizasyonu oluşturulmamış endüstri ve sanayi alanlarının çok önemli payı vardır. Bu alanlardan çıkan atıkların düzenli bertaraf edilmemesi ve denetimin düzenli yapılmaması sorunların her geçen gün büyümesine ve çözümlenemez olmasına yol açmaktadır Çevre Kirliliğinin Sınıflandırılması Çevrenin temel unsurlarından olan doğa, kendine has fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklere sahiptir. Bu özellikler dikkate alındığında çevre kirliliği şu bölümlere ayrılır: 14

17 Foto 11 ve 12: Arazide çeşme başı ve yol kenarına atılan pestisid ilaç ambalajları Fiziksel Kirlenme Çevreyi meydana getiren toprak, su ve havanın fiziksel özelliklerinin tamamının veya bir kısmının insan, hayvan ve bitki sağlığını tehdit edecek, olumsuz yönde etkileyecek biçimde bozulması olayıdır. Üretimde bulunan çeşitli fabrikaların atıklarının akarsu ve göllere boşaltılması, doğal erozyon ile toprakların göl ve denizlere taşınması açık kahverenginden, kırmızı siyaha kadar değişen renk almasına neden olmaktadır. Bu olay suların fiziksel kirlenmesidir Kimyasal Kirlenme Doğal çevreyi oluşturan toprak, su ve havanın kimyasal özelliklerinin canlıların hayati faaliyetlerini ve aktivitelerini olumsuz yönde etkileyecek biçimde bozulmasıdır. Örneğin; çeşitli fabrika katı ve sıvı atıklarının verimli tarım arazilerine veya akarsu ve nehirlere boşaltılması söz konusu tarım topraklarının, akarsu ve göllerinin zararlı ağır metallerle kirlenerek kimyasal kirlenmeye maruz kaldığım gösterir Biyolojik Kirlenme Doğal ortamı oluşturan toprak, hava ve suyun çeşitli mikroorganizmalarla kirlenmesi ve dolayısıyla mikrobiyolojik yapının bozulması mikrobiyal kirlenmeyi, aynı ortamların mikroorganizmalarla kirlenmesi ise biyolojik kirlenmeyi tanımlar. Örneğin, tarım alanlarının kanalizasyon suyu ile sulanması veya kanalizasyon sularının akarsu, göl ve denizlere boşaltılması ile kanalizasyon sularında bulunan hastalık yapıcı mikroorganizmalar toprağa, suya ve atmosfere geçerek bu ortamların mikrobiyolojik kirlenmesine yol açar. 6. AKARSU KİRLİLİĞİ Doğal hayatının devamını sağlayan ana unsurlardan biri olan su, doğal kaynakların en önemlilerinden birisidir. Suyun kalitesinin ve ortamında doğal dengesinin bozulması su kirliliği olarak kabul edilmektedir. Ülkemizin birçok bölgesinde akarsular bulunmaktadır. Şehirleşmenin ve sanayileşmenin artması sonucu oluşan çevre kirliliği akarsuları da etkilemektedir. Sanayiden ve şehirleşmeden kaynaklı atık suların arıtılmadan akarsu ve derelere verilmesi sonucu bu su kaynaklarında kirlenme hat safhaya ulaşmıştır. Ülkemizde bulunana aksular "Kirli" ve "Çok Kirlenmiş" olarak tanımlanmaktadır. Bu akarsularda doğal dengenin dışında gelişen aşırı kirlenme sular tarafından elimine edilmemektedir. Bu kirlenmeler, denize ulaşan akarsularla denizlere taşınmaktadır. Sağlıklı bir akarsuda ekolojik denge bulunmaktadır. Bu ekolojik denge dış ortamdan herhangi bir etki olmadığı sürece doğal olaylar vasıtası ile varlığını sürdürmektedir. Dış ortamdan kaynaklı evsel ve endüstriyel atık sularla kirlenme bu dengenin değişmesine neden olmaktadır. Bu atık sulardan kaynaklı kirlenme ne kadar yoğun ise akarsuyun özelliğinin değişmesi veya yok olması o kadar hızlı olacaktır. Akarsuya verilen kirleticilerin seyreltilmesi, akarsuyun taşınımı üzerinde sonuç açısından oldukça önemlidir. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği'ne göre kıta içi yüzeysel su kategorisine giren akarsular 4 ana sınıfa ayrılmıştır. Buna göre; Sınıf I : Yüksek kaliteli su. Sınıf II : Az kirlenmiş su, Sınıf III : Kirli su, ve Sınıf IV : Çok kirlenmiş su. Bu belirtilen kalite sınıflarına karşılık gelen suların, aşağıdaki su ihtiyaçları için uygun olduğu kabul edilir, Sınıf I : Yüksek kaliteli su a) Yalnız dezenfeksiyon ile içme suyu temini. b) Rekreasyonel amaçlar (yüzme gibi vücut teması gerektirenler dahil), c) Yalnız dezenfeksiyon ile içme suyu temini, d) Alabalık üretimi, e) Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı, f) Diğer amaçlar. 15

18 Sınıf II: Az Kirlenmiş Su a) İleri veya uygun bir arıtma ile içme suyu temini, b) Rekreasyonel amaçlar, c) Alabalık dışında balık üretimi, d) Teknik Usuller Tebliği'nde verilecek olan sulama suyu kalite sınırlarını sağlamak şartıyla sulama suyu olarak, e) Sınıf I dışındaki diğer bütün kullanımlar. Sınıf III: Kirlenmiş Su Gıda, tekstil gibi kaliteli su gerektiren endüstriler hariç olmak üzere uygun arıtmadan sonra endüstriyel su temininde kullanılır. Sınıf IV: Çok Kirlenmiş Su Yukarıda I, II ve III sınıfları için verilen kalite parametreleri bakımından daha düşük kalitedeki yüzeysel suları ifade eder. Foto 13: Ergene nehrine bırakılan sanayi ve evsel atıklar sonucu oluşan su kirliliği. 7.YERALTI SUYU KİRLİLİĞİ Yeraltı suyunun kirlenmesi ve derecesinin ülkeden ülkeye ve yerel olarak önemli değişiklikler göstermektedir. Yeraltı suyu kalitesi toprak kirliliği ve hava kirliliği etmenlerine doğrudan bağlıdır. Su kalitesi, hava kalitesi ve toprak kalitesi sürekliliği olan etkileşim içindedir. 7.1.Yeraltı suyunun kirlenmesinin en belirgin nedenleri a) Kentsel ve endüstriyel atıkların çevreye verildikten sonra iklim durumuna, toprağın yapısına ve zamana bağlı olarak yeraltı suyuna süzülerek karışmasıdır. b) Tarımsal üretimde aşırı miktar bilinçsiz kullanılan kimyasal ilaç, suni ve hayvansal gübrelerin doğrudan toprağa verilmesi sonucu zamanla süzülerek yer altı suyuna karışmasıdır. c) Ülkemizde en önemli yeraltı suyu kirlenme nedenlerinden biri, evsel atıkların doğrudan toprağa verilmesidir. Deterjan gibi parçalanmaya karşı dayanıklı bileşikler yeraltı suyuna ulaşarak içme suyu açısından sorun yaratabilmektedir. Ülkemizde bazı yeraltı suyu örneklerinde önemli miktarlarda deterjan bileşikleri bulunmuştur. 16

19 7.2. Su kirliliği kontrol yönetmeliğine göre yeraltı sularının kalite sınıfları Sınıf YAS I : Yüksek kaliteli yeraltı sularıdır. İçme suyunda ve gıda sanayinde kullanılabilen yeraltı sularıdır. Bu sınıfa giren yeraltı suları diğer her türlü kullanma amacına uygundur. Sınıf YAS II : Orta kaliteli yeraltı sularıdır. Bir arıtma işleminden sonra içme suyu olarak kullanılabilecek sulardır. Bu sular tarımsal su ve hayvan sulama suyu veya sanayide soğutma suyu olarak herhangi bir arıtma işlemine gerek duyulmadan kullanılabilir. Sınıf YAS III : Düşük kaliteli yeraltı suları, yukarıda verilen kalite parametrelerinden daha kötü özellik taşıyan sulardır. Bu suların kullanım yeri, ekonomik, teknolojik ve sağlık açısından sağlanabilecek arıtma derecesiyle belirlenir. 8. GÖL KİRLİLİĞİ Bir gölün anaerobik hale geçmesinde, gölün asimilasyon kapasitesinin önemi çok büyüktür. İkincil kirlenme adı da verilen ötrofikasyon ise, göllerde fosforca zengin olan evsel atıksular, tarımsal drenaj suları ve bazı endüstriyel atıksuların gölde beslenmeyi artırarak fotosentezle aşırı alg üremesine ve organik madde miktarının artmasına neden olmasından dolayı birtakım kimyasal değişiklikler meydana gelir. Sudaki azot ve fosfor konsantrasyonlarına göre göller 3 sınıfa ayrılır. Azot ve fosfor konsantrasyonlarının belirli sınırların üzerine çıkması sonucunda hızlandığı göllere ötrofik, fosfor ve azot konsantrasyonlarının ve üretimin düşük olduğu göllere oligotrofik, bu iki sınır durum arasındaki göllere ise mezotrofik adı verilir. Çeşitli amaçlarla kullanılan göl, gölet ve baraj rezervuarlarının kalite özellikleri ve sınıflandırılması su kullanım kanunu yönetmeliğinin Kıta içi Yüzeysel Suların Sınıflandırılması ve Göl Sularına Ait Alıcı Ortam Standartları ile ilgili olarak göl, gölet ve baraj rezervuarlarının en önemli tehdit unsuru olan ötrofikasyon olayının kontrolü için azot ve fosfor sınıflandırılması getirilmektedir. Yüzeysel sular içinde kirlenmeye karşı en hassas olan ortam gölledir. Özellikle dışa akışı olmayan göllerin havzasından toplanarak, gerek akarsular ve gerekse yüzey akışıyla gelen her türlü çözünmüş ve askıda maddeler gölde birikmeye başlar. Göle giren suların antropojen etkilerle kirlenmiş olması, su kalitesinin giderek bozulmasına sebep olur. Göle giren kirleticiler, ağır metaller, güç parçalanabilen pestisidler gibi, bozunmayan tipte ise, bu kirleticiler gölde giderek artan yoğunlaşmalar meydana getirir. Askıdaki maddeler, göl tabanına çökerek birikirler ve gölün dolmasına sebep olurlar. Kolay parçalanabilen organik maddeler, gölün kendi kendini temizleme kapasitesi ile zararsız hale getirilirler. (Yani göller normal şartlarda organik kirliliği yok edebilirler) ancak, gölün doğal arıtma kapasitesini aşan organik yükler, göldeki oksijenin tüketilmesine ve gölün, anaerobik (oksijensiz) duruma dönüşmesine sebep olur. Foto 14 ve 15: Göllerdeki aşırı kirlilik sonucu balıkların toplu halde ölmesi. 17

20 9. ÇEVRE VE HALK SAĞLIĞI 9.1. Çevre Sağlığı Çevre sağlığı, bir canlının yaşamını sürdürmek için içinde bulunduğu ortamda ihtiyaçlar piramidi içerisinde etkileşime girdiği her türlü faktörün istenmeyen etkilerinin engellenmesi amaçlı fikir ve faaliyetlerdir. Sağlık, bir canlının ruhen, bedenen ve sosyal olarak tam bir iyilik hali olarak tanımlanmıştır. Çevre sağlığı tanımı ise, öznel çevre yerine, varlığa yüklenerek onun, çevresel etkenlere karşı korunması hali ve çevresel etkenlerin ona entegre edilmesi olarak tanımlanmaktadır. Kısaca çevre sağlığı; Varlığın, olumsuz olarak tarif edilen her türlü çevresel etkene karşı korunması ve onunla çevresel etkenleri belirlenen kriterlere uyumlu olarak bir arada tutma hizmetidir. İnsan sağlığının korunması için bir yandan kişiye yönelik koruyucu hekimlik yöntemler; kişi direncini arttırmak için yeterli ve dengeli beslenme, aşılama, sağlık eğitimi, erken tanı ve tedavi uygularken, bir başka önemli nokta da çevreye yönelik koruyucu uygulamalardır Hastalık etkenlerinin oluşumunu önlemek Kanser yapıcı maddeleri kontrol altına almak ve kullanılmasını önlemek, Olumsuz fizik etmenlerini en aza indirmek (radyasyon), Sosyal çevrede bulaşıcı hastalıklar gibi olumsuz koşulları ortaya çıkarmak ve kontrol altına almak Hastalık sebeplerini çevre sağlığı bakımından zararsız hale getirilmesi ve çevresel sağlık sakıncalarını en aza indirilmesi Atıkların kontrolü yönünde gerekli her türlü tedbirlerin alınması, Kanalizasyon sistemlerinin bütün konut alanlarını kapsaması, düzenli çalışması ve arıtma tesisleri ile sonlanması Çöplerin uygun biçimde toplanması, uygun alanlarda depolanması ve bertaraf edilmesi, Endüstriyel atıklar için toplama-arıtma tesisleri kurulması Hastalıkların yayılmasının önlenmesi Kirli suların arıtılması (dezenfeksiyon), Besinlerin arıtılması (pastörizasyon), Hastalık taşıyıcı karasinek, sivrisinek gibi haşerelerle mücadele, Hastalık aracı olan hayvanlar ile savaş (veba, kuduz vb.) Sağlık yönünden risk altında olan kişi, grup ya da kitlelerin eğitimi Hızlı kentleşmeyle birlikte artan kentli nüfusun birinci basamak sağlık hizmeti talebini karşılayacak etkin bir model geliştirilerek etkin bir sağlık sistemi kurulmalıdır. Çevresel risk faktörlerinin azaltılması için sektörler arasında işbirliği programları geliştirilmeli yerel yönetimler tarafından çevre sağlığı hizmetleri yeterince güçlendirilmelidir. Sağlık hizmetlerinin yürütülmesi; sebep-sonuç ilişkileri bakımından dikkate alındığında, kirlenen ve bozulan ekolojik çevre şartlarının toplum sağlığı sorunlarının temelini oluşturduğu görülmektedir. Bu nedenlerle sosyal ve ekolojik çevrenin korunması, düzenlenmesi ve geliştirilmesi tüm sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesinde hayati önem taşımaktadır Çevre Eğitimi Toplumun tüm kesimlerini çevre konusunda bilgilendirmek, bilinçlendirmek, olumlu ve kalıcı davranış değişiklikleri kazandırmak ve sorunların çözümünde fertlerin aktif katılımlarını sağlamak çevre eğitiminin temel hedefleridir. Bu nedenle çevre ile ilgili konularda aktif katılım sağlayacak, olumsuzluklara karşı tepki oluşturacak, bireysel çıkarların toplumsal çıkarlardan ayrı düşünülemeyeceği gerçeği, herkese yapılacak eğitimlerde çok iyi anlatılmalıdır. Çevre eğitimi yalnız bilgi vermek ve sorumluluk hissi oluşturmakla kalmamalı, insan davranışını da etkilemelidir. Bunun için eğitim çalışmalarında işitsel ve görsel materyaller ile uygulamaya ağırlık verilmelidir. Foto 16 ve 17: Toplumun tüm kesimleri çevre konusunda eğitimlerle bilinçlendirilmeli. PROJE BİLGİ 18