Turizm Mevcut Durum Raporu

Transkript

1

2 Dicle Bölgesi (TRC3) Turizm Mevcut Durum Raporu T.C. Dicle Kalkınma Ajansı Araştırma Strateji Geliştirme ve Programlama Birimi 2010

3 DİCLE BÖLGESİ TARIM SEKTÖR RAPORU İçindekiler TABLO LİSTESİ...4 ŞEKİL LİSTESİ...5 SUNUŞ DÜNYA, AVRUPA ve TÜRKİYE DE TURİZM Genel Bilgiler DİCLE BÖLGESİ NDE TURİZM Tarihçe TRC3 Bölgesi Turizm Sektörü Genel Bilgileri TRC3 Bölgesi Turizm Göstergeleri Tesislere Giriş ve Konaklama Göstergeleri TRC3 Bölgesi ndeki Otel İşletmelerinin ve Tesislerin Genel Durumu Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırımları Bölge ye Gelen Turist Profilleri Turizm Çeşitliliği Mevcut Somut Kültürel Varlıklar Soyut Kültürel Varlıklar Mevcut Doğal Varlıklar Yerel Etkinlikler ANKET ÇALIŞMASI Anket Hakkında Bilgiler Yöntem Amaç Anketten Elde Edilen Bulgular...36 GENEL DEĞERLENDİRME...40 KAYNAKÇA...41 EK

4 Tablo Listesi Tablo 1: Dünya Turizm Örgütü Turizm 2020 Vizyonu Tablo 2: Gelen Yabancı Turist Sayıları (Milyon) Tablo 3: Turizm Gelirleri (Milyar USD) Tablo 4: 2009 yılına ait Tesis Sayıları, Oda ve Yatak Sayısı Tablo 5: 2009 Yılında Bazı Düzey 2 Bölgelerinin Yatak Kapasiteleri Tablo 6: 2009 yılında Turizm İşletme Belgeli Tesislerin Konaklama Göstergeleri Tablo 7: 2009 yılında Belediye Belgeli Tesislerin Konaklama Göstergeleri Tablo 8: TRC3 Bölgesi nde Bulunan Yıldızlı Otel Sayıları Tablo 9: TRC3 Bölgesi nde Bulunan Seyahat Acentaları Tablo 10: 2008, 2009, 2010 yıllarında Düzey 2 Bölgelerinde Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırım Miktarları Tablo 11: TRC3 Bölgesi Tescilli Sit Alanı ve Tescilli Yapı Sayıları Tablo 12: TRC3 Bölgesindeki (Mardin, Batman, Siirt ve Şırnak) Tescilli Sit Alanlarının İlçelere Göre Dağılımı Tablo 13: TRC3 Bölgesindeki (Mardin, Batman, Siirt ve Şırnak) Tescilli Kültür ve Tabiat Varlıklarının İlçelere Göre Dağılımı Tablo 14: Dicle Bölgesi nin Doğal Varlıkları Tablo 15: TRC3 Bölgesi nde Düzenlenen Yerel Etkinlikler Tablo 16: İşletmelerde Hizmet Kalitesi ve Hizmet Sunumu Anlayışı T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

5 DİCLE BÖLGESİ TARIM SEKTÖR RAPORU Şekil Listesi Şekil 1: Yılları Arasında Türkiye de Toplam Ziyaretçi Sayısı ve Turizm Geliri Şekil 2: Yıllara Göre TRC3 Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli Yatak Kapasitesi Şekil 3: 2009 Yılında Yatak Kapasitesinin Düzey 2 Bölgelerine Göre Dağılımı Şekil 4: Yılları Arasında Turizm Sektörünün Kamu Yatırımları İçerisindeki Yüzdesel Dağılım Şekil 5: Türkiye de Turizm Sektörüne Yılları Arasında Yapılan Kamu Yatırımları Şekil 6: Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırımlarının Düzey 2 Bölgelerine Göre Dağılımı Şekil 7: TRC3 Bölgesi Sınır Kapılarından Giren Yabancıların Milletlerine Göre Dağılımı 2009 (Avrupa OECD Ülkeleri Vatandaşları) Şekil 8: Yılları Arasında Nusaybin ve Habur Sınır Kapısından Giriş Yapan Suriye ve Irak Vatandaşları Sayıları Şekil 9: TRC3 Bölgesine Gelen Yabancıların Sınır Kapılarına ve Yıllara göre Dağılımı Şekil 10: 2009 Yılı İçerisinde Tesislere Gelen Müşteri Sayısının Aylara göre Dağılımı Şekil 11: TRC3 Tarla Bitkileri Dağılımı 2009 Yılı İçerisinde Tesislerde Konaklayan Müşterilerin Ülke Dağılımı

6

7 DİCLE BÖLGESİ TARIM SEKTÖR RAPORU Sunuş Turizm, ekonomik, sosyal, kültürel ve çevresel anlamda ülkeler ve bölgeler üzerinde güçlü bir etkiye sahip olup dünya ekonomisinde zamanla hızla gelişen sektörlerden biri olmuştur. Emek yoğun faaliyetlerin turizmde büyük bir paya sahip olması özellikle gelişmekte olan ülke ve bölgelerde turizmin ulusal ve bölgesel kalkınmada önemli araç haline gelmesini sağlamıştır. Gelirleri arttıran ve verimliliği yüksek olan turizm sektörü aktif olduğu yerlerde sosyal yapıyı etkileyen önemli bir faktördür. Ekonomik gelişmelere büyük katkıları olan turizm, toplumun sahip olduğu gelenek ve kültür üzerinde de etkiye sahiptir. Ekonomik, sosyal ve kültürel anlamda gelişmekte olan ülke ve bölgelerin kalkınmasında katkıları olan turizm sektörünün geliştirilmesi bulunduğu bölgenin refah seviyesinin de yükselmesini sağlayacaktır. Bir bölgede bu kadar önemli etkileri olan turizm sektörünün kesintisiz bir şekilde gelişmesini devam ettirmesi için mevcut potansiyelin doğru bir şekilde değerlendirilmesi zorunlu hale gelmiştir. 9. Kalkınma Planı nda sürdürülebilir turizm yaklaşımının TRC3 Bölgesi nde de benimsenmesi ve uygulanmaların bu yönde gerçekleşmesi gerektiği belirtilmektedir. Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu na göre Türkiye de geçmiş yıllarda yapılan İl Turizm Ana Planları idari birim olarak il ile sınırlı kalınca, çevre illerin turizm potansiyeli ihmal edilmiş, birbirini tamamlayan turistik faaliyetlerin tasarlanması ve uygulanması sağlanamamış dolayısıyla bölgesel düzeyde var olan potansiyelin yetersiz değerlendirilmesine sebep olmuştur. Bununla birlikte, sosyal doku-turizm-turizm girişimciliği-sanayileşme-çevre ve benzeri unsurların bütüncül bir bakış açısı ile analiz edilmemesi birbiri ile çelişen uygulamalara yol açabilmektedir dönemlerini kapsayan 1989 GAP Master Planı nda turizm sektörünün gelişmesi için stratejiler genel olarak belirlenmiş, turizm; öncelikli sektör olarak TRC3 Bölgesi illeri arasında gösterilmemiştir yıllarını kapsayan GAP Bölge Kalkınma Planı nda ise kültür varlıklarının korunmasına yönelik adımlar atılmış, TRC3 Bölgesi illerinden Mardin ve Şırnak ta bulunan kültürel değerlerin restorasyonun ve düzenlenmesinin yapılması, Mardin Kenti nin ve Hasankeyf in Dünya Kültür Mirası Listesi ne alınması hedeflenmiştir. 1 Türkiye, evrensel ve kültürel değerlerin özellik ve güzelliklerin dünyaya tanıtılması ve uluslararası kuruluşların da katkılarıyla korunarak gelecek kuşaklara aktarılması amacıyla, Avrupa Konseyi Bülteni nde Avrupa Bir Ortak Miras Kampanyası çerçevesinde Fransa ve Almanya ile birlikte örnek ülke olarak gösterilmiştir. Dünya Kültür ve Doğal Mirasını Koruma Sözleşmesi 1975 yılında yürürlüğe girmiş, hâlihazırda da yürürlükte olup sürekli güncellenmekte ve birçok ülkenin katılımı sağlanmaya çalışılmaktadır. UNESCO Dünya Miras Sözleşmesi ne 1983 yılında imza atan Türkiye Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü nün sorumluluğu altında birtakım çalışmalar yürütmektedir. 2 Bu kapsamda Türkiye, Dünya Miras Listesine 9 yeri kayıt ettirirken, geçici listede 26 varlık bulunmaktadır. Mardin Kültürel Peyzaj Alanı da UNESCO Dünya Miras Listesi ne önerilmektedir. GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi, Turizm Stratejisi 2023 kapsamında 9 tematik bölge arasında önerilirken, Dicle Bölgesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Turizm Merkezi 1 Dokuzuncu Kalkınma Planı , Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, Emekli, Gözde. Avrupa Birliği nde Turizm Politikaları ve Türkiye de Kültürel Turizm, Türkiye de Kültürel Turizme İlişkin Yapılan Çalışmalar, Ege Coğrafya Dergisi, , İzmir,

8 ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişme Bölgesi olarak belirlenmemiştir. Turizm Gelişim Koridorları arasında bulunan İnanç Turizmi Koridoru ise Tarsus tan başlayıp Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin yörelerini kapsamaktadır. Turizm Stratejisi Eylem Planı kapsamında Mardin in de içinde yer aldığı Kültür Kentlerinde kültür turizmi canlandırılarak marka kültür kentlerinin oluşturulması yer almaktadır. Marka kent olarak seçilen illerde gerekli mimari düzenlemeler için kültürel varlıklar tespit edilerek önceliklerine göre restore edilecek ve kültürel varlıklara uygun fonksiyonlar kazandırılacak, özel bütçeleme çalışmaları yapılacak ve yerel fonlar geliştirilecektir. Bu illerin ayrıca altyapı ve üstyapı eksiklikleri giderilecek ve konaklama kapasiteleri geliştirilecektir. 3 GAP Eylem Planı na göre Güneydoğu Anadolu Bölgesi Kültür Envanteri Projesi hayata geçirilecektir. 1. SODES (Sosyal Destek Programı) kapsamında GAP İlleri Tarih, Kültür ve Turizm Dokümantasyon Merkezi projesi Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü tarafından yürütülmektedir. DPT tarafından SODES çerçevesinde desteklenip Mardin Valiliği nin koordinasyonunda yürütülmektedir. Dokuz GAP ilinin (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak) kitap, makale, tez, arşiv belgeleri gibi alanlara ilişkin açıklamalı bibliyografyası oluşturulacak ve kitap olarak yayınlanacaktır. İkinci aşamada ise, bu bibliyografyalarda yer alan yayınların satın alınmasıyla bir kütüphane oluşturulacak ve akademisyen ve araştırmacıların kullanımına açılacaktır. 4 Kültür ve İnanç turizmi açısından önem arz edecek tarihi yapıları barındıran Bölge de, kültürel mirasın açığa çıkması ve korunması için çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. GAP Eylem Planı nda, Ekonomik Kalkınmanın Gerçekleştirilmesi ekseninde, Mardin yeni inanç ve kültür merkezlerinden biri seçilmiş, bu amaçla ilde gerekli düzenlemeler, altyapılar ve tanıtım çalışmaları yapılacağı belirtilmiştir. GAP Bölge Kalkınma Planı Uygulama Programı kapsamında Antik Kentten Yeniden Yerleşime Dara projesi yürütülmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından özel bir şirkete hazırlatılan GAP Bölgesi Turizm Envanteri ve Turizm Geliştirme Planı nda Dara-Anastasiopolis, Mardin in en önemli arkeolojik kaynağı olarak görülmektedir. Bu boyut Bu kaynak üzerine yerleşmiş olan Oğuz Köyü nün yapılacak arkeolojik değerlendirme çerçevesinde kısmen veya tamamen başka bir bölgeye kaydırılması ve kazıların tamamlanarak çevre düzenlemesinin yapılması Mardin turizmi üzerinde çok olumlu etkiler yaratacağı gibi Şanlıurfa-Kızıltepe güzergâhı ile bölgeye gelen turistlerin Cizre istikametine devam etmeleri için önemli bir sebep oluşturacaktır şeklinde tanımlanmaktadır. GAP Bölgesi nde Kültürel Mirası Geliştirme Programı kapsamında GAP illerine uygulanan projelerin %29 u TRC3 Bölgesi nde gerçekleşmiştir. Tanıtım ve el sanatlarına yönelik Mardin de Anadolu Kültür Bileşenleri İçinde Süryani Yaşam Biçiminin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Açıdan İncelenmesi adlı proje, telkari işçiliğinin geliştirilmesi, tanıtıma yönelik bilgilendirme panoları, Mardin Rehberi, yine Mardin ili için kültür ve inanç turizmini canlandırmak amacı ile Deyrulzafaran Manastırı restorasyonu ve Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi nin oluşturulması gibi projeler bu kapsamda uygulanmıştır. Batman ilinde el sanatlarının korunup yaşatılması ve yöresel motiflerin değişik materyallerle el sanatlarına yansıması üzerine proje geliştirilmiştir. Şırnak ta Cizre İnanç Parkı nın Restorasyonu, el sanatlarına yönelik Şırnak El Sanatlarını Yaşatma ve Geliştirme, Siirt e Has Tiftik Dokumacılığının Geliştirilmesi projeleri de Kültürel Miras Hibe Programı Kapsamında uygulanan projelerdendir. 5 Mardin Valiliği nin Katılım öncesi Yardım Aracı (IPA) çerçevesinde Mardin Kültürel-Turizm Merkezi Projesi 2009 yılında kabul edilmiştir. Bölgesel Rekabet Edilebilirlik Operasyonel Programı kapsamında olan bu proje ile Mardin ili özelinde kültür ve inanç turizminin canlandırılması ile sosyo-ekonomik iyileşme sağlanması ve neticesinde bölgesel rekabet edebilirliğin ve istihdam kapasitesinin arttırılması, bölgesel sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyleri arasındaki farkların azaltılması hedeflenmekte, Eski Mardin in turizm alt yapısının iyileştirilmesi ve Mardin için bir Turizm Tanıtım Planının geliştirilmesi ve uygulanmasıyla, turizm gelirlerinde artış sağlanması amaçlanmaktadır. 6 3 Türkiye Turizm Stratejisi 2023, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Güneydoğu Anadolu da Kültürel Mirasın Korunması ve Turizmin Geliştirilmesi 6 T.C. Mardin Valiliği Proje Koordinasyon Merkezi, T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

9 DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU Zengin tarih ve kültürel mirasa sahip olan fakat diğer bölgelere göre sosyo-ekonomik açıdan geri kalmış TRC3 Bölgesi için turizm, kalkınma farklılıklarını azaltacak bir sektördür. Bu amaçla hazırlanan TRC3 Bölgesi Turizm Mevcut Durum Raporu, Dünya, Avrupa ve Türkiye de turizm sektörü ile ilgili genel bilgilerden, Dicle Bölgesi nde turizm sektörü içerisinde TRC3 Bölge illerinin kültürel zenginliğinin oluşmasını sağlayan tarihsel gelişiminden, sektörün sahip olduğu bölgesel göstergelerden, sektöre yapılan kamu yatırımlarından, Dicle Bölgesi ne gelen turist profillerinden, Bölge deki turizm çeşitliliğini oluşturan unsurlardan ve Bölge deki konaklama tesislerine uygulanan anket çalışmasından oluşmaktadır. Bölge deki turizm sektörü için önem arz eden bu unsurların detaylı olarak tanımlanması turizm açısından mevcut potansiyeli ortaya çıkaracak, kaynakların doğru ve etkili kullanılmasına yardımcı olacaktır. 9

10 1. DÜNYA, AVRUPA VE TÜRKİYE DE TURİZM 1.1 Genel Bilgiler Turizm, yatırımların ve ekonomik faaliyetlerin artmasını sağlayacak, birçok sektördeki işletmelerin mevcut kapasitelerini ve iş hacimlerini geliştirmesini tetikleyecek bir etkiye sahiptir. Bulunduğu yerde; geliri ve istihdam oranını arttırmak, sosyal ve kültürel hayata tesir etmek, bunun yanında, bulunduğu bölgenin ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını sağlamak gibi çok yönlü etkileri vardır. Oluşturacağı bu etkilerle, turizm, özellikle gelişmekte olan ülkelerde bölge kalkınmasına büyük katkı sağlayabilmektedir. Dünyada yaklaşık 300 milyon insanın istihdamını sağlayan turizm sektörü uluslararası ölçekte geniş iş olanakları yaratmaktadır. Dünyada her 16 çalışandan biri turizm sektöründe olup uluslararası sermaye yatırımlarının yaklaşık %7 si bu alana yapılmaktadır. 7 Turizm, uluslararası ilişkiler ve ekonomik anlamda kapsadığı faaliyetler açısından dünyada ve ülkemizde önem kazanması gereken bir sektör haline gelmiştir. Turizm sektörü gün geçtikçe artan öneminden dolayı dünya ölçeğinde ve bölgesel düzeylerde yoğun bir rekabet ortamındadır. Dünya Turizm Örgütü nün (DTÖ) hazırladığı Turizm 2020 Vizyonu Raporuna göre, 2020 yılında turist sayısı 1,6 milyara, harcamaları ise 2 trilyon dolara ulaşacaktır. Aşağıdaki tablodan da görüleceği gibi DTÖ tarafından turizm sektörünün yıllık % 4,1 oranında büyüyeceği öngörülerek küresel ekonomiden daha hızlı bir şekilde gelişeceği tahmin edilmektedir. Rapora göre, 2020 yılında en fazla turist çekecek üç bölge sırasıyla Avrupa (717 milyon), Doğu Asya ve Pasifik (397 milyon) ve Amerika (282 milyon) olacaktır yılında pazar payı %60 iken 2020 yılında pazar payının %46 a düşeceği tahmin edilen Avrupa, buna rağmen dünyada en fazla turist çeken bölgesi olacaktır. 8 DTÖ 2020 vizyonu bu şekilde öngörülerde bulunurken, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 belgesi de Türkiye için uzun vadeli bir turizm stratejisi oluşturmuştur. Bu stratejinin ana hedefi Türkiye nin 2023 yılında dünyanın en çok turist çeken ve en fazla turizm geliri elde eden ilk 5 ülkesinden biri olmasıdır. 7 Emekli, Gözde. Avrupa Birliği nde Turizm Politikaları ve Türkiye de Kültürel Turizm, Ege Coğrafya Dergisi, , İzmir, World Tourism Organization, T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

11 DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU Tablo 1 : Dünya Turizm Örgütü Turizm 2020 Vizyonu Kaynak: World Tourism Organization Tablo 2 de de görüleceği üzere, 2008 yılında dünya üzerinde en çok turistin ziyaret ettiği ülkelerin sıralamasında Türkiye 25 milyon yabancı turist sayısı ile 8. sıradadır. Dünya Ticaret Örgütü nün en son yayınladığı istatistiklere göre 2009 yılında gelen yabancı turist sayısında Türkiye 7. sıraya yükselerek Almanya, Malezya ve Meksika yı geride bırakmıştır. Türkiye, 25.5 milyon turistle, dünyada en çok turist çeken 7. ülke konumunda bulunmaktadır. Tablo 2 : Gelen Yabancı Turist Sayıları (Milyon) Kaynak: UNWTO World Tourism Barometer, Nisan 2010 Türkiye, Dünya Turizm Örgütü ne göre 2008 yılında patlak veren küresel ekonomik krize rağmen turizm sezonunu başarılı bir biçimde geçiren ülkeler arasında yerini almıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı nın verilerine göre 2008 yılında Türkiye ye gelen yabancı turist sayısı bir önceki yıla oranla % 13 artmış ve turist sayısı e ulaşmıştır. Bu rakam 2009 yılında ise ye, 2010 yılında ise ye yükselmiştir. 9 Turizm sektöründen elde edilen gelire bakıldığı zaman ise Türkiye 2008 yılında bir önceki seneye göre bir sıra yükselerek yaklaşık 22 milyar dolarla, dünyada en çok turizm geliri elde eden ülkeler konumunda 9. sıraya oturmuştur yılında ise bir önceki yıla göre Türkiye de Turizm gelirleri biraz düşüş göstererek 21,3 milyar dolara, 2010 yılında ise 20,8 milyar dolara gerilemiştir. Tablo 3 incelendiğinde, en çok turizm geliri elde eden 10 ülke arasında, Türkiye nin daha alt sıralarda olduğu görülmektedir. 9 Turizm Geliri ve Gideri, GSMH ve GSYİH, İhracat ve İthalat ile Ortalama Harcamalar, Turizm İstatistikleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 11

12 Tablo 3 : Turizm Gelirleri (Milyar USD) Kaynak: UNWTO World Tourism Barometer, Nisan yılında dünyada en çok turist çeken 7. ülke konumundayken, Türkiye nin turizm geliri açısından 9. sırada yer alması, üst gelir turist grubunun yanında orta ve alt gelire sahip çoğunluğun ülkeyi tercih ettiği ortaya çıkmaktadır. Diğer ülkelerle karşılaştırıldığı zaman Türkiye de turistlerden yeterince gelir elde edilemediği görülmektedir. Buna rağmen gelen turist sayısı açısında Türkiye nin dünyada ilk 10 da yer alması, TRC3 Bölgesi için de büyük avantaj sağlamaktadır. Ülkeye gelen turistlerin Bölge ye çekilebilmesi, Bölge nin turizm gelirlerini de arttıracaktır. Böylece ülkenin sahip olduğu zengin turizm potansiyeli kullanılması, Bölge de turizme dayalı kalkınmanın gerçekleşmesini mümkün olabilecektir. Şekil 1: Yılları Arasında Türkiye de Toplam Ziyaretçi Sayısı ve Turizm Geliri Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye nin 2008 yılı turizm geliri 2007 ye göre %18,7 artışla 21,9 milyar dolar olarak kaydedilirken, 2009 yılında 21,3 milyar dolar, 2010 yılında ise 20,8 milyar dolar gelir elde edilmiştir. Dünya da 2008 sonunda patlak veren krizin etkileri Türkiye de 2009 ve 2010 yıllarında hissedilmiştir. Dünya ekonomisinin kötüye gitmesinden, petrol fiyatlarının artmasından ve kur farklarındaki ani değişmelerden ötürü Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada turizmin büyümesinde bir durgunluk yaşanmıştır. 10 Buna rağmen Türkiye de 2008, 2009 ve 2010 yıllarında bir önceki seneye göre gelen turist sayısı artış göstermiş, turizm gelirlerinde büyük bir düşüş yaşanmamıştır. Türkiye her iki kategoride de dünya sıralamasında birer basamak yükselmiştir. 10 Dünya da ve Türkiye de Turizm 2008, Turizm Raporları, Turizm İstatistikleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Araştırma ve Değerlendirme Daire Bşk. T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

13 DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU 2. DİCLE BÖLGESİ NDE TURİZM Dicle Bölgesi nin sahip olduğu kültürel ve doğal varlığın oluşturduğu turizm potansiyeli geçmişten günümüze çeşitli sebeplerden dolayı yeterince değerlendirilememiştir. Bölgedeki mevcut varlıkların yeterince araştırılamaması, güvenlik ve ulaşım problemlerinin yarattığı sorunlar sebebiyle TRC3 Bölgesi nde turizm, geç ele alınmış bir sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Güvenlik ve ulaşım problemlerinin geçmişe nazaran daha iyi durumda olması, kültür varlıklarının araştırılmasına önem gösterilmesi, Bölge deki turizm sektörünü de önceki yıllara göre canlandırmıştır. Kültür ve inanç turizminin çarpan etkisinin, diğer bir turizm çeşidi olan deniz, kum ve güneş turizminin çarpan etkisinden daha fazla olduğu bir gerçektir. Deniz turizmi profilindeki turist, vaktinin çoğunu otelde ve denizde geçirirken, kültür turizmi için gelen turist, vaktinin çoğunu dışarıda geçirmektedir. Bu nedenle, kültür ve inanç turizmi açısından ciddi bir potansiyel barındıran TRC3 Bölgesi, gelen turistlerin daha çok harcama yapması açısından avantajlı durumdadır. Bölgeye has ürünler ilgi çekmekte, bu durumdan Bölge esnafı da kazanç sağlamaktadır. Bölgeye özgü ürünlerin markalaşmasıyla bu alandaki kazanç ve dolayısıyla turizm gelirleri artacaktır. Alternatif turizm çeşitleriyle de sektörün çarpan etkisi daha geniş bir alana yayılabilecektir. 2.1 Tarihçe TRC3 Bölgesi kendi topraklarında birçok medeniyetlere beşiklik etmiştir. Bölge, tarihsel gelişiminden kaynaklı olarak kendi içerisinde geçmişte çeşitli isimler almıştır. Mardin doğusu ile Dicle Nehri nin batısını kapsayan alana Turabbin (Hizmetkârlar Dağı) Bölgesi denmektedir. Mardin çevresinde dik yamaçlara sahip olan Turabdin, Dicle Nehri nin güney sahilinden başlayarak Suriye sınırına kadar devam etmektedir. Bölge, Mezopotamya Ovası ve Dicle Nehri ile bütünleşmiştir. 11 Turabdin Bölgesi; Mardin-Merkez, Yeşilli, Ömerli, Savur, İdil, Dargeçit, Nusaybin İlçesi nin kuzeyini ile Batman ın Hasankeyf İlçesini ve Şırnak ın Cizre İlçesi nin kuzeyini kapsamaktadır. Romalıların doğunun eski topluluklarından almış oldukları Turabdin (Hizmetkârlar Dağı) adı, daha sonraları 14. Yüzyıldan itibaren kurulan manastırlarda yaşayan keşişlere atfedilerek, Hıristiyan bakış açısına göre Tanrı Hizmetkârları Dağı na dönüşmüştür. 12 TRC3 Bölgesi nde hüküm süren Hititler, Medler, Asurlular, Persler, Sasaniler, Romalılar, Samiler, Babiller, Urartular, Emeviler, Abbasiler, Akadlar, Safeviler Artuklular, Akkoyunlular, Bizanslılar, Selçuklular ve Osmanlılar günümüze kadar birçok iz ve kalıntı bırakmışlardır. TRC3 Bölgesi ne yerleşmiş medeniyetlerin tarihsel gelişimi ile zamanla zengin bir kültürel miras ortaya çıkmıştır. 11 Erkanal, Hayat. Geçmişten Günümüze Nusaybin Sempozyumu; Mezopotamya ya Açılan Kapı: Nusaybin: Tur Abdin, T.C. Nusaybin Kaymakamlığı, Nusaybin Mardin, Mayıs Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma Planı Uygulama Programı, T.C. Başbakanlık GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Ankara,

14 Mardin Fırat ve Dicle nehirleri arasında bulunan Mezopotamya bölgesi, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Yukarı Mezopotamya havzasında yer alan Mardin, bölgenin en eski şehirlerinden biridir. Mardin in kuruluşu Eski Yakın Doğu tarihine göre Subariler zamanına dayanmaktadır yılları arasında Alman Arkeologu Baron Marvan Oppenheim in yaptığı kazılardan elde ettiği, Sümer ve Babil katları arasında bulunan kiremitler, Subariler in MÖ arasında Mezopotamya da yaşamış olduğunu göstermektir. Mardin, Sümer Kralı Lugarzergiz tarafından MÖ.2850 yılında Akdeniz e kadar uzandığı sefer sırasında egemenlik altına alınmıştır. Sümerler, şehircilik, sulama ve tarım alanında ileri bir seviyeye ulaşmış; yaptıkları geniş fetihler sonucunda güçlerini kaybedince M.Ö de yani 30 yıl sonra Mardin i Akadlar a bırakmışlardır. 13 Mardin ve çevresinde, daha sonrasında sırasıyla Mitanniler, Hititler, Asur Aramiler, İskit-Kimmer-Med, Babiller, Persler, Büyük İskender, Makkadonya, Selevkos, Abgarlar (Urfa Krallığı) -Dikran, Roma, Sasaniler, Araplar-Emeviler-Abbasiler, Hamdaniler, Mervaniler, Selçuklular- Türkmenler, Artuklular, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar egemenlik kurmuşlardır. Arap-İslam fetihlerine kadar askeri mevki niteliğinde olan Mardin, Arap fetihleriyle birlikte gelişmeye başlamış ve hanedanın başkenti olduğu Artuklu döneminde gerçek ve parlak bir kent halini almıştır. 14 Mardin nin adına ilişkin çeşitli açıklamalar vardır. Bir kısma göre Süryanice Merdo dan, kimine göre Ermenice Mardi den, kimine göre de Marde adlı bir kavimden gelmektedir yılında Cumhuriyet in ilanı ile birlikte Mardin, Türkiye Cumhuriyeti nin illerinden biri olmuştur. 15 Batman Batman ın tarihi hakkında en eski bilgiler halk hikâyeleri, mitler ve Heredot tarihinde verilmektedir. Bu bilgilere göre MED kralı Abtyagestin in torunu Kyros karşıtı Erpagazso M.Ö. 550 yılında yenilince Med asilzadeleri arasındaki utancından dolayı (diğer bir görüşe göre de Kyros Pres egemenliği altında kalmamak için) Med lerin yaşadığı Media bölgesinin kuzey batı ucundaki topraklara çekilerek bu bölgeye yerleşmiştir. M. Ö. 546 da karaçalı, sazlık ve bataklıktan oluşan bu bölgenin ortasında yapay bir adacık oluşturup, adına Han Obası anlamına gelen Elekhan denilmiştir. 194 yıl bağımsız ve mutlu bir dönem geçiren Elekhan ı, 352 yılında Büyük İskender ele geçirmiştir. Daha sonra burası Lesepkoslar, Partlar, Romalılar, Sasani ve Bizans ın egemenlikleri altına girmiştir. Bölge, Artuklular, Moğollar, İlhanlılar, Celaliler, Karakoyunlu (Pezreşe), Akkoyunlular ve 1500 yılında da Savefiler in eline geçmiştir. Şimdi Batman a bağlı ilçelerden olan Hasankeyf, Dicle Nehri nin üzerinde, Turabdin ve Mardin yörelerini Botan, Bitlis ve Van bölgelerine bağlayan tarihsel bir geçit noktasıdır. Hasankeyf Roma ve Bizans dönemlerinde çok önemli bir sınır kalesiydi. Bu dönemlerde Kefa (Cepha) adıyla bilinen yerleşim, Hısn d Keyfo, Hısnkeyfa adlarını da almıştır yılında, 4. Murat Bağdat seferi sırasında kendisine çok yardım eden Turhan oğlu Mahmut Paşa ya Elekhan ı içine alan Batman suyu ile Botan suyu arasında kalan bölgenin tamamını vermiştir. Bu gelişmeden sonra Elekhan adı değişikliğine uğrayarak halk dilinde Elah ve daha sonra İluh ismini almıştır. İluh köy birimi olarak kayıtlara geçmiş ve Siirt vilayeti, Elmedin kazasına bağlı olarak varlığını devam ettirmiştir. Bugünkü Batman Çayı nın yılı ilkbaharında taşması sonucu Elmedine yerleşim birimi haritadan silinmiş ve İluh köyü Beşiri (Kobin) ilçesine bağlanmıştır. Batman isminin nereden geldiği hakkında görüşler olmayıp, bir görüşe göre bugünkü Batman Çayı nın adı 1950 li yılların başında Iluh Köyü ne verilmiştir. Yaygın olan görüşe göre de Iluh Köyü nün aşağı kısmında ilk deneme kulesi kurulduğunda TPAO nun tesislerinin bulunduğu bölgeye bakmaktan gelen Batman adı verilmiştir. İluh, 1937 yılında bucak haline getirilmiştir lı yılların sonları ile 1950 li yılların başlarında bölgede var olan petrol filizlerinin değerlendirilmesi sonucunda İluh bucağında her alanda büyük ilerlemeler yaşanmıştır. Bunun üzerine 2 Eylül 1957 tarihinde bucak, ilçe teşkilatı olarak kabul edilmiştir genel nüfus sayımında İluh nüfusunun 4713 olarak kaydedilmesiyle 2 Kasım 1955 yılında Belediye teşkilatı kurulmuştur yılına kadar çok hızlı bir gelişme gösteren Batman, 16 Mayıs 1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Türkiye nin 72. ili olmuştur S. Aydın, K. Emiroğlu, O. Özel, S. Ünsal, Mardin Aşiret-Cemaat-Devlet, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

15 DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU Şırnak Şırnak topraklarında birçok medeniyetler kurulmuş, bu topraklar buğdayın ilk kullanıldığı, tekerleğin, yazının bulunduğu ve kullanıldığı uygarlıkları bünyesinde barındırmıştır yıllık bir geçmişi olan Tufan olayının Şırnak ili sınırlarında bulunan Cudi dağında noktalandığına inanılmaktadır. Bu nedenle Şırnak, tarihsel olduğu kadar dinsel bakımdan da önem taşımaktadır. Cizre nin Hz. Nuh tarafından tufan öncesi kurulduğu söylenirken, ikinci kez Nuh ve oğulları tarafından inşa edildiğinde Şırnak ın da yazlık ve yayla olarak kullanıldığı söylenmektedir. Şırnak, Tufan ve Nuh anlamına gelmektedir. Bu nedenle şehre Nuh Nebi Kenti denir. Şırnak ın bulunduğu bölge; Guti, Babil, Med, Asur, Pers, Sasani İslam İmparatorluğu, Emevi, Abbasi, Selçuklu, Eyyubi ve Osmanlı hâkimiyetinde kalmıştır. Tarihte birçok önemli devletin başkentini de kendi topraklarında barındıran Şırnak ta, Birinci Babil devletinin başkenti Babil (Kebeli Köyü) Cizre sınırları içindedir. Guti (Gudi) İmparatorluğu nun başkenti olan Bajarkard ise Silopi ilçesi topraklarındadır de Osmanlı devletinin egemenliği alanındaki topraklar arasına katılan Şırnak yöresi, Bitlis, Cizre ve Hakkâri beyleri tarafından özerk bir biçimde yönetilmiştir. Önemli kervan yollarının kavşağında yer alan Cizre ve Şırnak, stratejik bakımdan asırlarca önemini korumuştur. Daha önce Şırnak, Cizre ye bağlı bir yer iken Cumhuriyet döneminde Siirt iline bağlı bir ilçe haline gelmiştir. 18 Mayıs 1990 tarihinde de il statüsüne kavuşmuştur. 17 Siirt Siirt, Mezopotamya ve Anadolu uygarlıklarının kesiştikleri alanda kurulmuştur. Bu yüzden kuzeyinde ve güneyinde ortaya çıkan medeniyetler, yörenin kültürel gelişmesinde etkili olmuştur. Siirt adının Sami Dili nden geldiği öne sürülmektedir. Bazı kaynaklarda bu adın, Keldani Dili nden, kent anlamına gelen Keert (Kaa at) sözcüğünden kaynaklandığı yazılıdır. Süryaniler kente Seerd (halk diliyle Sert) demişlerdir. 19. yüzyılda da Sert, Seerd, Sört, Sairt olarak söylenmiş, günümüzde de Siirt biçimiyle benimsenmiştir. Siirt İli nde yapılan yüzey araştırmalarında Neolitik, Kalkolitik, Tunç ve Helenistik, Roma, Bizans İslam ve Yakınçağ ı kapsayan dönemlere ait buluntular ortaya çıkarılmıştır. M.Ö lerde yörede hâkimiyet kuran Hurriler den sonra sırasıyla Hitit, Urartu, Asur, Med ve Pers ler de buraya egemen olmuşlardır. Siirt, Samiler, Babiller, Urartular, Emeviler, Abbasiler, Romalılar, Bizanslılar, Artuklular, Akkoyunlular, Safeviler, Selçuklular ve Osmanlılar gibi medeniyetlere de beşiklik etmiştir. 26 Eylül 1919 yılında 48 Sayılı Heyet-i Umumiye Kararı ile bağımsız sancak haline getirilen Siirt, 1923 yılında Cumhuriyet in ilanıyla beraber il olarak kabul edilmiştir TRC3 Bölgesi Turizm Sektörü Genel Bilgileri TRC3 Bölgesi nin tarih boyunca farklı uygarlıkları bünyesinde barındırmasından kaynaklanan kültürel zenginliğinin doğru yerlerde kullanılması Bölge nin kalkınmasına büyük katkı sağlayacaktır. Bu katkının Bölge de geniş bir alanda kendini hissettirmesi için turizm sektörünün etkin bir şekilde ele alınması gerekmektedir. Kültür ve inanç turizminin yanında, termal turizm, gençlik turizmi, iş turizmi, vb. turizm çeşitleriyle Bölge nin sahip olduğu mevcut potansiyel değerlendirilmelidir. Emek yoğun olan ve birçok alanda istihdam yaratan turizm sektöründen Bölge, yıllardır tam anlamıyla yararlanamamıştır. Turizm sektörünün bölgesel düzeylerde yoğun bir rekabet ortamında olduğu göz önünde bulundurulursa, eldeki potansiyelin doğru ve etkin kullanmanın önemi daha çok ortaya çıkmaktadır. Bölge yi özel kılan özelliklerin tespit edilmesi, eldeki mevcut kaynakların verimli ve doğru bir şekilde turizmi geliştirmek amaçlı kullanılması gerekmektedir. 17 Şırnak Kültür Envanteri, Şırnak Valiliği,

16 2.2.1 TRC3 Bölgesi Turizm Göstergeleri Tesislere Giriş ve Konaklama Göstergeleri TRC3 Bölgesi ne gelen turistin konaklamasını sağlayacak yatak kapasiteleri dikkate alınarak Bölge nin yıllar itibari ile sergilediği eğilim aşağıdaki tabloda görülmektedir. Aşağıdaki şekil incelendiğinde 2006 yılından 2009 yılına doğru hem Belediye Belgeli Tesislerin hem de Turizm İşletme Belgeli Tesislerin yatak kapasitelerinin hızlı bir artış eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu artış büyük oranda Mardin deki tesislerin yatak kapasitelerinin artışından kaynaklanmaktadır yılları arasında Mardin dışındaki diğer TRC3 illerinde Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli yatak sayılarında düşüş yaşanırken, Mardin de artış olup yatak sayısı 2009 yılı sonunda toplam olmuştur. Batman da 157 kadar düşüş gerçekleşmiş yatak sayısı 2009 yılı sonunda 859, Şırnak ta 206 kadar düşüş gerçekleşmiş yatak sayısı 553 olmuş, Siirt te ise Belediye Belgeli yatak sayılarında 111 kadar düşüş gerçekleşmiş yatak sayısı 2009 yılı sonunda 153 olmuştur. Şekil 2: Yıllara Göre TRC3 Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli Yatak Kapasitesi Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜİK: Bölgesel İstatistikler, Tablo 4: 2009 yılına ait Tesis Sayıları, Oda ve Yatak Sayısı Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜİK: Bölgesel İstatistikler, TÜİK, Bölgesel İstatistikler, 2010, T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

17 DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU Yukarıdaki tabloda görüleceği üzere, GAP illeri arasında Turizm Yatırım Belgeli Tesisler dışında kalan toplam İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli Tesis sayısı açısından Gaziantep 74 tesis sayısı ile bölgede en fazla tesis sayısına sahip olan ildir. 20 TRC3 Bölgesi ndeki İşletme belgeli ve belediye belgeli tesisler toplamı, GAP Bölgesi nde yer alan tesisler toplamının %17 sini oluşturmaktadır. Toplam işletme ve belediye belgeli tesis sayısı içerisinde 22 rakamı ile Mardin TRC3 Bölgesi nde ilk sırayı almaktadır. Diğer TRC3 illerinden Batman ve Şırnak ta 7, Siirt te 4 tesis bulunmaktadır. Batman da Turizm Yatırımı Belgeli Tesis bulunmazken, Siirt te de Turizm İşletme Belgeli tesis yoktur. Turizm Yatırımı Belgesi almış işletmeler dışında yatak sayısı açısından GAP illeri arasında yine Gaziantep ile ilk sırada olup TRC3 illeri arasından Mardin yatak sayısı en çok yatak kapasitesine sahip olan ildir. Batman 859, Şırnak 553 ve Siirt 153 yatak sayısına sahiptir. Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri nden elde edilen en güncel verilere göre Turizm Yatırımı Belgesi almış işletmeler dışında Mardin de Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli Tesislerin toplam yatak kapasitesi 1.729, Batman da 899, Şırnak ta 713 ve Siirt te 181 dir. Tablo 5: 2009 Yılında Bazı Düzey 2 Bölgelerinin Yatak Kapasiteleri Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, TÜİK: Bölgesel İstatistikler, 2010 Kültür ve inanç turizmi açısından TRC3 Bölgesi ile benzer özellikler gösteren diğer Düzey 2 Bölgelerine bakıldığında, TRC3 Bölgesi yatak sayısı ile kültür ve inanç turizmi merkezleri arasında en düşük yatak kapasitesine sahip olan bölgedir. Aşağıdaki şekilde de görüldüğü gibi yatak sayısı ile TR71 Bölgesi (Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir), turizm alanında benzer özellikler gösteren diğer Düzey 2 Bölgeleri arasında en fazla yatak kapasitesine sahip bölgedir. 20 Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin Yönetmelik, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, 17

18 Şekil 3: 2009 Yılında Yatak Kapasitesinin Düzey 2 Bölgelerine Göre Dağılımı Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2010 TRC3 Bölgesi nde yatak kapasitesinin yıllar içerisindeki dağılımına bakıldığında, Şekil 2 de de görüleceği üzere yatak sayısında 2006 yılından 2009 a doğru bir artış meydana gelmiştir. Fakat bu artışa rağmen mevcut yatak kapasitesinin yetersiz olduğu hem sahada yapılan görüşmelerde hem de göstergelerde görülmektedir. 21 Aşağıdaki tablolarda yer alan göstergelere göre 2009 yılında Turizm İşletme Belgeli Tesislerin doluluk oranı 27,2 iken, Belediye Belgeli Tesislerde doluluk oranı 27,5 dir. TRC3 Bölgesi yerli ziyaretçi bakımından doluluk oranlarında Türkiye genelinin üzerinde rakamlar sergilemektedir. Türkiye de Turizm İşletme Belgeli tesislerde yerli turist doluluk oranları %13,5 iken TRC3 Bölgesi nde %25,6 dır. Belediye Belgeli Tesislerde ise yerli turist doluluk oranı Türkiye de %17,2 iken TRC3 Bölgesi nde %24,2 dir. Tablo 6: 2009 yılında Turizm İşletme Belgeli Tesislerin Konaklama Göstergeleri Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2010 *TRC3 Bölgesi Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları Kültür ve Turizm Bakanlığı nın verileri kullanılarak hesaplanmıştır. 21 Mardin Kent Konseyi-Turizm Komisyonu, Mardin Belediyesi Meclis Toplantı Salonu, Kalkınma Kurulu Kültür, Turizm ve Spor İhtisas Komisyonu, Siirt Öğretmenevi, T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

19 DİCLE BÖLGESİ DİCLE BÖLGESİ TURİZM TARIM SEKTÖR SEKTÖR RAPORU RAPORU Tablo 7: 2009 yılında Belediye Belgeli Tesislerin Konaklama Göstergeleri Kaynak: TÜİK: Bölgesel İstatistikler, 2010 *TRC3 Bölgesi Ortalama Kalış Süresi ve Doluluk Oranları Kültür ve Turizm Bakanlığı nın verileri kullanılarak hesaplanmıştır. Kültür ve Turizm İl Müdürlüklerine göre 2009 yılında Mardin e yaklaşık i yerli ve i yabancı ziyaretçi olmak üzere toplam ziyaretçi gelmiştir. Şırnak a yine 2009 yılında u yerli ve i yabancı olmak üzere toplam ziyaretçinin geldiği aynı yılda Batman a ise yaklaşık kişinin geldiği tahmin edilmektedir.. TRC3 Bölgesi içerisinde Turizm İşletme Belgeli ve Belediye Belgeli İşletme Tesislerine toplam geliş sayısı açısından Mardin giriş sayısı ile ilk sırada yer alırken, Batman ile ikinci sırayı, Şırnak ile üçüncü sırayı ve Siirt giriş sayısı ile son sırada yer almaktadır. Dicle Bölgesi ne gelen ziyaretçilerin yaklaşık %54 ünün Mardin de, %25 inin Batman da, %7 sinin Siirt te, % 14 ünün ise Şırnak ta konakladığı göze çarpmaktadır. Bölge deki toplam tesislere giriş sayısı ( ) Türkiye de ki toplam tesislere giriş sayısı içerisinde ( ) yalnızca %0,49 luk bir pay tutmaktadır. Bu rakamlara göre Mardin iline gelen turistlerin 365 güne eşit dağıldığı ve ilde konaklamak isteyebilecekleri varsayılırsa, günde aynı anda en az 2,501 turisti konaklatabilecek bir kapasiteye ihtiyaç duyulmaktadır. Mardin turizminin özellikle ilkbahar ve son bahar aylarında yoğunlaştığı ve hafta sonlarında tepe değerlerine ulaştığı düşünülürse bu mevsimlerde ve hafta sonlarında aynı anda 2,501 yatağın çok üzerinde bir konaklama hizmeti sunulmasına ihtiyaç vardır. Dolayısıyla, Mardin deki toplam turizm işletme ve belediye belgeli tesislerdeki mevcut yatak kapasitesi dönemsel olarak yetersiz kalmaktadır. Mardin de konaklayan turist sayısının Mardin i ziyaret eden turist sayısı içerisinde çok küçük bir pay oluşturması ilde konaklama imkânlarının yetersiz olmasıyla kısmen açıklanabilir; fakat tesis sayısının artması ilde konaklayan turist sayısını arttırmak için yeterli bir sebep değildir. Tesis sayısının artışı, fiyat konusunda her bütçeye uygun alternatiflerin varlığı, hizmet kalitesi ve ildeki turizm faaliyetlerinin çeşitliliğiyle desteklendiği ölçüde geceleyen turist sayısını da arttıracaktır. Batman ve Şırnak için gelen turist sayısına göre yatak kapasitesi hesaplandığında Şırnak ın yatak kapasitesinin çok da yetersiz olmadığı yönünde bir sonuç çıksa da Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre hazırlanan yukarıdaki tabloda ildeki yatak kapasitesine dahil edilmiş olan Turizm Yatırım Belgeli tesislerin henüz faaliyete geçmemiş olması, Şırnak Merkez ve mevcut durumda otellerin bulunduğu Cizre arasındaki mesafenin uzak olması sebebiyle Şırnak ta da gelen ziyaretçilerin konaklama sıkıntısı yaşamasıyla sonuçlanmaktadır. Batman ın ise İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından açıklanan ziyaretçi sayılarında yüksek bir rakam alması büyük oranda Hasankeyf ten kaynaklanmakta, Hasankeyf e gelen turistlerin çoğunluğu ya GAP turları kapsamında ilçeye günübirlik uğramakta ve başka bir yerde konaklamakta ya da Bölge içinden günübirlik gelmektedir. Hasankeyf te 1 adet pansiyon dışında konaklanabilecek tesis bulunmaması ilçenin sadece günübirlik gezi destinasyonu olarak değerlendirilebilmesine sebep olmaktadır. İlçede, Ilısu HES projesine bağlı olarak turizm konusunda yaşanan belirsizlik bu alanda yeni yatırımlar da yapılmamasına zemin oluşturmuştur. Siirt te ise turizm işletmesi belgeli tesis bulunmaması, Tablo 92 e göre ilde olduğu ifade edilen Turizm Yatırım Belgeli 1 tesisin henüz faaliyete geçmemiş olması ve Belediye Belgeli tesislerin doluluk oranlarının diğer 3 ilin, TRC3 ve TR ortalamalarının çok üzerinde olması ildeki konaklama ihtiyacının boyutlarına işaret etmektedir. 19

20 Yerli turistlerin TRC3 Bölgesi nde ortalama kalış süreleri Türkiye ortalamalarına daha yakın iken, yabancı turistlerin ortalama kalış süreleri Türkiye ortalamalarının altında kalmaktadır. Özellikle yabancı turistlerin Bölge de kalış sürelerinin düşük olması; hizmet kalitesinin düşüklüğü, turizmdeki çeşitliliğin azlığı ve eğlence yerlerinin çok kısıtlı olmasından kaynaklanabilmektedir TRC3 Bölgesi ndeki Otel İşletmelerinin ve Tesislerin Genel Durumu TRC3 Bölgesi nde bulunan tesislerin çoğu Turizm İşletme Belgesi almaya uygun değildir. Tablo 8 de de görüleceği gibi Bölge de 5 tane 4 yıldızlı, 7 tane 3 yıldızlı ve 3 tane de 2 yıldızlı otel bulunmaktadır. Siirt te ise yıldızlı otel yoktur. TRC3 Bölgesi nde 5 yıldızlı otel bulunmamaktadır. Aşağıdaki tabloda yer alan verilere ek olarak, Mardin ilinde 2 tane 5 yıldızlı otel ve 3 tane 4 yıldızlı otel; Midyat ve Kızıltepe ilçelerinde de 1 er tane 4 yıldızlı otel inşaat halindedir. Tablo 8: TRC3 Bölgesi nde Bulunan Yıldızlı Otel Sayıları Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri, 2010 Mardin in yöresel yaşam tarzına göre uyarlanmış ve bölgeye gelen turistin daha çok ilgisini çekecek şekilde tasarlanmış butik otellerinin sayısı da gittikçe artmaktadır. Şu anda Mardin de 3 tane, Midyat ta da 1 tane butik otel faaliyettedir. Midyat ta 1 tane butik otelin inşaatı devam etmektedir. 22 Bölge nin il ve ilçelerinde önemli termal su kaynakları bulunmasına rağmen tesisler işletmecilik konusunda yetersizdirler. TRC3 Bölgesi nde Kültür ve Turizm Bakanlığı nın belirlediği Termal Turizm İşletme Belgeli Tesis bulunmamaktadır. Batman ın Kozluk ilçesinde 1 tanesi 4 yıldızlı ve Sağlık Bakanlığı Kaplıca Tesis İşletme Belgeli olmak üzere 2 tane termal turizm tesisi bulunmaktadır. Şırnak ta ise İl Özel İdaresi tarafından 2005 yılında Hısta kaplıcalarında yapılan 168 yatak kapasiteli kaplıca tesisi ise henüz özel sektörde alıcı bulamamış ve faaliyete geçememiştir. 23 Bölge Planı çerçevesinde Dicle Bölgesi kapsamındaki il ve ilçelerinde bulunan 26 konaklama tesisine yapılan Anket Çalışması na göre, TRC3 Bölgesi nde yer alan tesisler turizm çeşitlerinden en çok Kültür-İnanç Turizmi ve İş Turizmine yönelmiş vaziyettedir. Bölge nin tanıtımının yapılmaması, profesyonel rehberlik hizmetlerinin olmaması ve güvenlik sorunu Bölge deki turizm sektörünün gelişmesini engellemekte dolayısıyla konaklama tesislerinin de sektörden aldığı payı azaltmaktadır. 24 TRC3 Bölgesi ndeki tesisler hizmet kalitesi ve hizmet çeşitliliği açısından Türkiye deki gelişmiş illerde bulunan diğer tesislere göre yetersiz görülmektedirler. Mardin İli dışında TRC3 Bölgesi nde turizm sektörüne yönelik eğitim veren Meslek Yüksek Okulu veya üniversite düzeyinde bir bölüm bulunmamaktadır. Artuklu Üniversitesi ne bağlı olarak kurulan Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu gelecek eğitim-öğretim yılında öğrenci almayı planlamaktadır. Bölge deki gençler yaz aylarında batı ve güneydeki şehirlere giderek mevsimlik olarak turizm sektöründeki işlerde çalışmaktadırlar Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri 23 Şırnak İl Özel İdaresi, 2009 Faaliyet Raporu 24 TRC3 Turizm Mevcut Durum Raporu, Anket Çalışması, DİKA, GAP Bölge Kalkınma Planı Uygulama Programı, Antik Kentten Yeniden Yerleşime Dara Projesi, Hasankeyf Belediyesi T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

21 DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU Anket çalışmasına göre işletmeler, ürün/hizmet fiyatlarını çoğunlukla sunulan hizmetin kalitesi ve ekonominin genel durumu ölçütlerine göre belirlemektedirler. Yiyecek ve içecek hizmeti veren tesislerin bazılarında fiyat listesi bulunmamaktadır. Bu tesislerdeki çalışanların iş kıyafetleri, yiyecek ve içecek yerlerinin hijyenikliği yeterince denetlenmemektedir. Konaklama tesislerin çoğu kalifiye personel eksikliği, tesis sayılarının ve yatak kapasitelerinin, tur düzenleyen acentelerin yetersiz olması gibi sorunlarla karşılaşmaktadırlar. 26 Anket sonuçlarına göre, Bölge deki tesislerin sıklıkla kullandıkları pazarlama araçları arasında reklam ve halkla ilişkiler faaliyetleri yer almaktadır. İşletmelerin kullandığı pazarlama araçları arasında kişisel satış ın da yaygın olması işletmelerin grup satışı ya da acenta faaliyetlerine yeterince başvurmadığını göstermektedir. Müşterilerin tesise geliş kanalının %55 oranla seyahat acenteleri vasıtasıyla olması bu durumu doğrulamaktadır. 27 Seyahat acentaları, paket turları hazırlama ve oluşturmaya, turizm amaçlı konaklama, ulaştırma, gezi, spor ve eğlence hizmetlerini görmeye yetkili olan ticarî kuruluşlardır. Yapılan saha görüşmelerinde Bölge deki otellere müşteri gönderen acentaların genellikle Bölge dışında olduğu belirtilmiştir. Aşağıdaki tabloda da gösterilen, Bölge de bulunan seyahat acentaları ise daha çok biletleme, yerel turlar ve hac organizasyonlarında faaliyet göstermektedir. Tablo 9: TRC3 Bölgesi nde Bulunan Seyahat Acentaları Kaynak: Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB), 2010 TRC3 Bölgesi nin tüm illerinde, tüm seyahat acentalığı hizmetlerini sunan A grubu acenta olmasına rağmen, uluslararası kara, deniz ve hava ulaştırma araçları ile (A) grubu seyahat acentalarının düzenleyecekleri turların biletlerini satan B grubu acenta Siirt te bulunmamaktadır. 28 TRC3 Bölgesi nde bulunan toplam 41 tane acenta, GAP Bölgesi nde bulunan seyahat acentalarının %26 sını oluşturmaktadır. GAP Bölgesi nde bulunan acentalar Türkiye nin %2,6 sını oluştururken, TRC3 Bölgesi Türkiye nin sadece % 0,7 sini oluşturmaktadır. Bu durum seyahat acenta faaliyetlerinin Güneydoğu Anadolu Bölgesi genelinde yeterince gelişmemiş olduğunu ortaya koymaktadır. Turist çekme açısından turizm sektöründe çok önemli yeri olan seyahat acentalarının Bölge de güçlendirilmesi, yatay ve dikey bağlantılarının geliştirilmesi ve sundukları hizmetlerin çeşitlendirilmesinin Bölge turizmine ve tanıtıma yapacağı katkılar çok açıktır. 26 Mardin Kent Konseyi-Turizm Komisyonu, Mardin Belediyesi Meclis Toplantı Salonu, Kalkınma Kurulu Kültür, Turizm ve Spor İhtisas Komisyonu, Siirt Öğretmenevi, TRC3 Turizm Mevcut Durum Raporu, Anket Çalışması DİKA, Seyahat acentaları gördükleri hizmetlere göre üç grupta toplanırlar: A Grubu Seyahat Acentaları: Tüm seyahat acentalığı hizmetlerini ifa ederler. B Grubu Seyahat Acentaları: Uluslararası kara, deniz ve hava ulaştırma araçları ile (A) grubu seyahat acentalarının düzenleyecekleri turların biletlerini satarlar. C Grubu Seyahat Acentaları: Yalnız Türk vatandaşları için yurt içi turlar düzenlerler. Ayrıca, B ve C grubu seyahat acentaları, kendilerine A grubu seyahat acentalarınca verilen hizmeti yerine getirir ve bu acentaların ürünlerini tanıtır, pazarlar veya satar. A grubu seyahat acentasının, B veya C grubu seyahat acentasına gerçekleştirmeleri için vereceği görevin bir yazı ya da sözleşme ile belgelenmesi gerekir. Bu görev, A grubu seyahat acentası hizmetine giren bir paket tur veya turun tamamının B veya C grubu seyahat acentasınca düzenlenmesi şeklinde olamaz. Seyahat Acentası Nedir, Kültür ve Turizm Bakanlığı 21

22 2.3 Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırımları Türkiye de turizm sektörünün toplam kamu yatırımları içerisindeki payı %1 in altındadır. Bu durum turizmde yatırımların kamudan özel sektöre yönelmesinden kaynaklanmaktadır. Özel sektörün turizmde daha çok kendini hissettirmesiyle, 2001 yılından itibaren sektöre yapılan kamu yatırımlarında düşüş olduğu Şekil 4 te de görülmektedir. Şekil 4: Yılları Arasında Turizm Sektörünün Kamu Yatırımları İçerisindeki Yüzdesel Dağılımı Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Turizm sektörünün diğer sektörlerle karşılaştırıldığı zaman kamu yatırımları içerisindeki payının küçük olmasına rağmen, Türkiye de bu sektöre yapılan kamu yatırımları yıllar içerisinde (2004 ve 2008 yılları hariç) artış eğilimi göstermiştir yılında sektöre yapılan yatırım yaklaşık 143 milyon iken 2010 yılında ise 169 milyon civarındadır. Şekil 5: Türkiye de Turizm Sektörüne Yılları Arasında Yapılan Kamu Yatırımları (Milyon) Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

23 DİCLE BÖLGESİ TURİZM SEKTÖR RAPORU Tablo 10: 2008, 2009, 2010 yıllarında Düzey 2 Bölgelerinde Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırım Miktarları Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Turizm çeşitliliği açısından benzer özellikler gösteren TRC3 Bölgesi ve diğer Düzey 2 Bölgeleri ile karşılaştırma yapıldığında Bölge nin kamu yatırımları açısından diğer bölgelere göre oldukça düşük bir paya sahip olduğu görülmektedir. 2008, 2009 ve 2010 yılları içerisinde TRC3 Bölgesi ne yapılan kamu yatırımları toplamı TL dir. Bölge; TR71, TR72, TRC2 ve TRC3 Bölgeleri ne yapılan toplam kamu yatırımlarının sadece %2 sine sahiptir. Özel sektörün yeterince yatırım yapmadığı TRC3 Bölgesi ne göre diğer bölgelerin daha avantajlı olduğu düşünüldüğünde, Bölge de turizm sektörüne yapılan kamu yatırımlarının arttırılması gerekmektedir. Bölge deki turizm sektörünün geliştirilebilmesi ve canlı tutulabilmesi için özel sektör yatırımları ile birlikte kamu yatırımları da sektörün dinamiklerini harekete geçirecek destekleyici rolü üstlenmelidir. Şekil 6: Turizm Sektörüne Yapılan Kamu Yatırımlarının Düzey 2 Bölgelerine Göre Dağılımı Kaynak: Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) 2.4 Bölge ye Gelen Turist Profilleri TRC3 Bölgesi ne sınır kapılarından gelen yabancı sayısı, günübirlik de olsa Bölge de hizmet almaktadır. Sınır kapılarından giriş yapan yabancıların sayısı Bölge ye gelen turistlerin profilleri hakkında da bilgi verebilmektedir. Bölge ye Suriye ve Irak tan, Mardin nin Nusaybin ilçesinde bulunan Nusaybin Sınır Kapısı ve Şırnak ın Silopi ilçesinde bulunan Habur Sınır Kapısı ndan girilmektedir. Bu sınır kapıları Türkiye deki başka bölgelere geçiş amacıyla da ziyaretçiler tarafından kullanılabilmektedir. Bunun yanında, iş turizmi potansiyelinin doğru kullanılması sonucu Bölge ye çoğunlukla iş amaçlı gelen ziyaretçilerin daha sonra farklı amaçlarla da gelmesi sağlanabilir. Dicle Bölgesi ne daha çok Avrupa OECD ülkeleri vatandaşları gelmektedir. Şekil 7 de de görüldüğü üzere, gelen yabancı ziyaretçilerin çoğu Avrupa ülkelerinden olan Almanya, Hollanda, İsveç ve Norveç vatandaşlarıdır. 23

24 Şekil 7: TRC3 Bölgesi Sınır Kapılarından Giren Yabancıların Milletlerine Göre Dağılımı 2009 (Avrupa OECD Ülkeleri Vatandaşları) Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı yılları arasında Nusaybin ve Habur Sınır Kapıları ndan giriş yapan Suriye ve Irak vatandaşları sayıları yıllar içerisinde artış göstermiştir yılında Bölge ye Suriye vatandaşı gelirken, Irak vatandaşı gelmiştir. Şekil 8: Yılları Arasında Nusaybin ve Habur Sınır Kapısından Giriş Yapan Suriye ve Irak Vatandaşları Sayıları Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 29 TRC3 Bölgesi ne yılları arasında Nusaybin ve Habur Sınır Kapılarından gelen ziyaretçi sayısı 2006 yılından bu yana artış eğilimi göstermektedir. Nusaybin Sınır Kapısının kapasitesinin yetersiz olmasından kaynaklı olarak, aşağıdaki grafikte de görüleceği gibi Habur Sınır Kapısı ndan girişler daha fazladır yılında 29 Sınır Giriş-Çıkış İstatistikleri, Turizm İstatistikleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI