Coxiella burnetii nin Küçük Baş Hayvanlar ve İnsanlarda Önemi

Transkript

1 Tralleis Elektronik Dergisi e-tralleis 3 (2014) ADÜ Coxiella burnetii nin Küçük Baş Hayvanlar ve İnsanlarda Önemi Dilek KESKİN Adnan Menderes Üniversitesi Çine Meslek Yüksekokulu, dkeskin@adu.edu.tr ESER BİLGİSİ Derleme - Fen Bilimleri Sorumlu Yazar: Dilek KESKİN, dkeskin@adu.edu.tr Yayına Kabul Tarihi: Özet: Query (Q) humması birçok ülkede görülen zorunlu hücre içi, Gram negatif bir bakteri olan Coxiella burnetii nin neden olduğu zoonotik bir hastalıktır. Hastalık insanları, küçükbaş hayvanları, arthropodları, kuşları ve evcil hayvanları etkiler. İnsanlarda akut grip benzeri hastalığa, pnömöni, hepatit ve kronik endokarditite ve hayvanlarda yavru atma ve infertiliteye neden olabilir. Hayvanlardan insanlara bulaştığı için halk sağlığı açısından da büyük önem taşımaktadır. Enfeksiyonlar, mikroorganizma ile kontamine taze keçi peynirlerinin veya sütlerinin solunması sonucunda halk arasında yayılmaktadır. Q hummasının tanısında İmmunfluoresans, enzim bağlı immunosorbent assay ve kompleman fiksasyon, mikroaglutinasyon, kapiller aglutinasyon gibi geleneksel yöntemler kullanılmaktadır. Bu derlemede Q hummasının teşhisi, epidemiyolojisi ve Türkiye deki yaygınlığı ele alınmıştır. Anahtar kelimeler: Coxiella burnetii, epidemiyoloji, teşhis, küçükbaş hayvan, insan Importance of Coxiella burnetii among Small Ruminats and Human Abstract: Query (Q) fever, a zoonotic disease caused by C. burnetti, an obligate, intracellular, Gram negative bacteria, is seen in most countries. The disease affects humans, smal ruminants, arthropods, birds, and pets. Q fever may cause acute flu-like illness, pneumoniae, hepatitis, and chronic endocarditis in humans and abortion or infertility in animals. It has major importance for public health. Humans are infected mainly inhalation of contaminated aerosols or by ingestion of raw milk or fresh goat cheese. Conventional diagnosis of Q fever is mainly based on serological tests, such as immunofluorence, enzyme linked immunosorbent assay, and microaglutination, capiller aglutination complement fixation. This review summarizes that the diagnosis, epidemiology and seroprevalence of Q fever. Key words: Coxiella burnetii, epidemiology, diagnosis, small ruminat, human Giriş Q humması C.burnetii tarafından oluşturulan zoonoz bir enfeksiyondur. Enfeksiyon hayvanlarda yavru atma ve kronik mastitisler dışında belirgin semptomlar göstermeden seyreder (Aitken, 1989; Leloğlu, 1977). Hastalık hayvanların aksine insanlarda daha belirgin klinik bulgularla kendini göstermektedir. İnsanlardaki en önemli klinik belirtiler yüksek ateş ve şiddetli baş ağrılarıdır. C.burnetii enfeksiyonu sonucu insanlarda endokarditis, perikarditis ve pnömöni 18 görülebilir (Reimer, 1993; Behymer ve Rieman, 1989; Palmer ve ark., 1983). C.burnetii birçok fiziksel ve kimyasal faktörlere karşı dirençli olduğundan çevrede uzun süre canlı kalabilme yeteneğine sahiptir. Bu özellik hastalığın kontrolünde önemli bir engel oluşturmaktadır (Reimer, 1993; Behymer ve Rieman, 1989; Little, 1983). Hayvanlar enfeksiyonu kenelerden ve hastalıklı materyalle direkt temas ile alırlar (Arda ve ark., 1992; Htwe ve ark., 1992; Little, 1983; Leloğlu, 1977).

2 İnsanlar etkenle bulaşık tozların solunum yolu ile alınması ve pastörize edilmemiş kontamine sütün tüketilmesi sonucu hastalığa yakalanır (Reimer, 1993; Behymer ve Rieman, 1989). Ayrıca keneler vasıtasıyla da hastalık insanlara bulaşabilmektedir (Arda ve ark., 1992; Stoenner, 1980; Waldhalm ve ark., 1978). Kene, sinek, sivrisinek, tahtakurusu, bit gibi çok sayıdaki eklem bacaklı konakçı olarak tanınmaktadır. Ancak bunların en önemlilerinden birisi, vahşi hayvanlarda bulunan ve evcil hayvanlara da taşınabilen kenelerdir. Günümüze kadar C.burnetii yaklaşık 60 kene türünde saptanmıştır. Kenelerde enfekte olan organların tipi, çoğalması, hücrelerin canlılıkları farklıdır. Bulaşmaların çoğu kuruyan dışkının taşınması yoluyla gerçekleşmekte ve vahşi evcil hayvanlar özellikle toz, toprak, gıda vs ile enfekte edebilmektedir. Kenelerle olan pasajlar C.burnetii nin virülenslik özelliğini artırmaktadır. Hastalık bölgelerinde kuşlarda epidemiyolojik döngüde yer almıştır. Keneler insanların enfeksiyonunda ikincil öneme sahiptir. Bu derlemede Q hummasının bulaşma şekilleri, tanı ve tedavisi, hastalığın bölgelere göre oranı hakkındaki çalışmaların değerlendirilmesi yapılacaktır. Bulaşma şekilleri Küçükbaş hayvanlar, enfeksiyonu, hastalıklı materyal ile direkt temas ile alırlar (Htwe ve ark., 1992). İnsanlar sıklıkla infekte hayvanların dışkıları, sütleri, plasentaları, vücut sıvıları ile etrafa saçılan kontamine aerosollerin inhalasyonuyla infekte olurlar. C.burnetii nin bulaşması genellikle, çiğ ya da pastörize edilmemiş süt, peynir, enfekte doğum yapan hayvanla temas, enfekte tavşan derisini yüzme, kan transfüzyonu, enfekte kene ile temas, enfekte hayvanı otopsi etme, evcil ruminantların ve özellikle koyunların yavru atma atması sonucu ortaya çıkmaktadır (Arricau-Bouvery ve Rodolakis, 2005). ve keçilerin kırkma ve yavrulamanın olduğu ilkbahar döneminde çevresel kontaminasyona yol açarak ilkbahar ve yaz başlangıcında hastalığın insanlardaki insidensinde artış olduğu bildirilmiştir (Hellenbrand ve ark., 2001). C.burnettii nin çevrede uzun süre canlı kalması uzaklara rüzgarla taşınmasını sağlar (Carrieri ve ark., 2002; Hellenbrand ve ark., ). Böylece Q humması küçükbaş hayvanlarla herhangi bir teması olmayan insanlarda da görülebilir (Maurin ve Raoult, 1999). İnsanlar kontamine yün, gübre veya dışkı ile kontamine elbiselere elle dokunmayla infekte olabilirler (Arricau-Bouvery ve Rodolakis, 2005). Q humması veteriner, çiftçi ve süt işletmesi çalışanlarında bir meslek hastalığı olarak bilinmektedir. Tanı ve Tedavi Q humması etkeni olan C. burnetii, C.burnetii zorunlu hücre içi, küçük ( ile μm), pleomorfik, hareketsiz, flajellasız ve kapsülsüz bir bakteridir (Maurin ve Raoult, 1999). Gramnegatif bakterilere benzer dış membrana sahip olmalarına rağmen Gram boyama ile değil Castaneda ve Gimenez boyası ile boyanırlar. Coxiella cinsi içindeki tek türdür. Spor benzeri formunun bulunması nedeniyle zor yaşam koşullarına dayanıklıdır. C.burnetii 60 o C de 60 dakika ve %5 formalinde 4 saat canlı kalabilir. Soğukta saklanmış taze sütlerde bir aydan fazla canlılığını koruyabilir (Marrie ve Rould, 2000; Maurin ve Raoult, 1999). C. burnetii nin tanısında genellikle Komplement Fiksasyon, İmmunofluoresens, Enzim bağlı İmmunosorbent Assay () kullanılmaktadır. C.burnetii nin izolasyonu tehlikeli ve zaman alıcıdır. Ayrıca mikroorganizmanın izolasyonunda biyogüvenlik seviye 3 laboratuvarlarında çalışma yapmak uygun olmaktadır (Field ve ark., 2000). Mikroorganizmanın laboratuar çalışanlarına geçme riskinden dolayı hızlı ve güvenilir yöntemlere gerek duyulmaktadır. Son zamanlarda ise biyolojik örneklerden mikrorganizmanın saptanması ve tanısında PZR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) tekniği kullanılmaktadır (Muramatsu ve ark., 1996; Yuasa ve ark., 1996; Willems ve ark., 1994; Frazier ve ark., 1990). Son yıllarda yapılan tanı ve tedavi çalışmalarında ise Akgün ve ark. (2006) hasta serum ve kan örneklerinden C. burnetii genomuna ait 27 kda büyüklüğünde bir dış membran proteinini kodlayan com1genini amplifiye etmek için dizayn edilmiş iki çift nükleotid primerinden yararlanarak Nested-PCR yöntemini kullanmışlardır. Seyitoğlu ve ark. (2006) 230 sığır ve 92 sağlıklı çiftçiden kan örneği alınarak C. burnetii antikorları ticari kiti ile araştırmışlardır.

3 Pnömoni de doksisiklin 2 x 100 mg gün, Eritromisin tek başına ya da rifampisinle kombine kullanılır. Endokardit: doksisiklin + klorokin 18 ay veya doksisiklin + ofloksasin 3 yıl doksisiklin + siprofloksasin veya rifampisin 2 yıl kullanılır. Tartışma Tüm dünyada hayvanlarda ve insanlarda Q humması salgınları bilinmektedir. Sıcaklık, nem, hava hareketleri gibi coğrafik ve meteorolojik faktörler bu hastalığın yayılmasında son derece etkili bulunmaktadır. Örneğin İskandinavya da Q humması kesinlikle bilinmemektedir. Organizma kuru iklim bölgelerinde yaygındır. Bu yüzdende Akdeniz, Karadeniz kıyıları, Asya stepleri, Afrika savanları, ABD nin batı meraları ve doğu Avustralya Q humması nın esas bulunma bölgeleri olarak kabul edilmektedir. Çeşitli araştırmacılarda hastalığın bölgesel oranı hakkında bilgi vermişlerdir (Kırkan ve ark., 2008; Ruiz-Fons ve ark., 2008; Fretz ve ark., 2007; Rousset ve ark., 2007; Masala ve ark., 2004; Nakoune ve ark., 2004; Alarcon ve ark., 2003; Schelling ve ark., 2003; Hatchette ve ark., 2002; Kalender, 2001; Hatchette ve Marrie, 2001; Rey ve ark., 2000; Literak ve Kroupa, 1998). Çiğ süt, yeterli düzeyde ısıl işlem görmediği takdirde çeşitli hastalıklara neden olmaktadır. Örneğin, Q humması etmeni olan Coxiella burnetii, insanlarda bağırsak iltihabına yol açan Salmonella typhi, tüberküloz etmeni olan Mycobacterium tuberculosis, Campylobacter türleri ve brusella hastalığına yol açan Brucella abortus, çiğ sütteki tehlikeli mikroorganizmalardandır. Yine sokak sütünde bulunma riski olan Escherichia coli (EHEC) olarak adlandırılan bakterilerin 1 adetinin bile vücuda girmesi ile böbrek kayıpları hatta ölümler yaşanmaktadır. Türk gıda kodeksinde ise patojen mikroorganizmaların 25 ml de bulunmaması istenmektedir (Anonim, 2009). İntoksikasyona ve/veya enfeksiyona neden olan Salmonella spp., Listeria monocytogenes, termotolerant Campylobacter spp., Escherichia coli O157:H7, koagülaz pozitif stafilokoklar, Bacillus cereus ile Clostridium perfringens patojen mikroorganizma olarak değerlendirilir. Türkiye de hayvanlarda Q humması nın varlığı ilk defa yıllarında sütlerden C. burnetii nin izole edilmesiyle ortaya konulmuştur (Payzın, 1949). Ülkemizde hayvanlarda bugüne kadar bir tek salgın bildirilmiştir. Çizelge 1 de Ülkemizde C.burnetii ye yönelik hayvanlarda yapılan çalışmalar özetlenmiştir yılı Mart ayında Ankara İli Haymana İlçesi Höyük Köyünde koyun ve keçilerdeki abortus vakaları üzerine yapılan incelemede; yavru atan koyun ve keçilerin %90 ında antikor saptanmıştır (Attila, 1953). Bu bildirim dışında hayvan yavru atımlarındaki C.burnetii nin rolüne yönelik az sayıdaki çalışmadaki veriler aktif olarak değil, abortus öyküsü olan hayvanlarda geriye dönük ve serolojik olarak elde edilmiştir. Bu nedenle ülkemizde gebe ve aborte fetusdan izolasyon ve/veya moleküler yöntemlerle etkenin gösterilmesine yönelik henüz bir çalışma bulunmamaktadır. Daha sonra yapılan çalışmalarda hastalığın Türkiye deki oranını saptamak için çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar hastalığın hayvanlar ve insanlar için oluşturduğu riski ortaya koymuştur. larda yapılan çalışmalarda seroprevalans oranının % arasında değiştiği bildirilmiştir (Seyitoğlu ve ark., 2006; Özgür ve ark., 1997; Özyer ve ark., 1990; Gökçen, 1989). Çetinkaya ve ark. (2000). Elazığ ili ve ilçelerinden sığır, koyun ve insanlardan toplanan serum örneklerinden Q humması seroprevalans çalışmasında, sırasıyla %5.8 %10.5 ve %8 oranında seropozitiflik tespit etmişlerdir. Kalender (2001), Elazığ ve komşu illerdeki koyunlarda C. burnetii enfeksiyonunun yaygınlığını saptadığı çalışmasında, yavru atmış koyunlarda %38.59 ve yavru atmamış koyunlarda ise %11.01 oranında seropozitiflik saptarken, Elazığ da %20, Malatya da %20, Bingöl de %27.95 ve Muş ta %27.27 oranlarında pozitiflik bildirmiştir. Yine, Elazığ daki koyunlardan alınan sütlerde immunomagnetik separasyon-pzr yöntemi ile, C.burnetii yönünden %3.5 oranında bir pozitiflik bulunmuştur (Öngör ve ark., 2004). Antalya, Diyarbakır ve Samsun il merkezlerinde toplanan serum örneklerinden Q humması seroprevalans çalışmasında, sırasıyla %13.2, %6 ve %1.8 oranında seropozitiflik tespit edilmiştir (Berberoğlu ve ark., 2004). 20

4 Çizelge 1. Ülkemizde C.burnetii ye yönelik hayvanlarda yapılan çalışmalar ( Kılıç ve Çelebi, 2008) Bölge Araştırıcı (Yıl) Hayvan Pozitif örnek Seroprevalans Yöntem Leloğlu (1971), 65/227 32/ MAT( 1:16) Leloğlu (1977), 101/456 41/ KB( 1:16) Doğu Anadolu Çetinkaya ve ark., (2000) Kalender (2001) (yavru atan (yavru atmayan 24/416 43/411 71/184 25/ IFA( 1:80) IFA( 1:80) IFA( 1:80) Seyitlioğlu ve ark., (2006) Turtin (1955) Atun (1953) (yavru atan) (yavru atmayan Tiftik keçisi 12/53 10/177 9/90 15/164 6/109 27/974 3/ KB(( 1:8) KB( 1:16) Marmara Özgür ve ark., (1997) Yurtalan (2003) Kennerman ve ark., (2010) (Fertilite problemli sağlıklı 35/96 4/52 128/1, / Ege Alpar ve Massie (1960) Gökçen (1989) Kılıç ve ark., (2005) Kırkan ve ark.,(2008) Attila (1953) Keçi Köpek Kobay 115/ /391 3/100 6/138 53/208 38/138 8/121 3/4 15/ KA MAT( 1:32) IFA( 1:64) PCR KB( 1:16) İç Anadolu Akdeniz Berkmen ve Demirer (1973) Gazyağcı ve ark., (2008) Kılıç ve ark., (2008) (Fertilite problemli ve genel) Kedi 0/53 40/322 7/ Genel 4.9 Ankara:1.6 Niğde:7.4 Kayseri: 8.3 MAT( 1:16) IFA( 1:32) IFA( 1:64) Özyer ve ark., (1990) (yavru atan) ve keçi (yavru atan) (yavru atmayan) ve keçi (yavru atmayan) 41/92 59/75 37/318 29/ KB( 1:20) KB: Kompleman Birleşme Testi, KA: Kapliller aglutinasyon, MAT: Mikro-aglutinasyon testi IFA: Immunofloresan antikor testi

5 Sonuç Ülkemizde Q humması seroprevalansının belirgin bölgesel farklılıklar göstermesine rağmen, veriler hem insan hem de hayvanlarda hastalığın endemik ve sanılandan daha yaygın olduğu göstermektedir. Q humması insan ve hayvan sağlığı açısından önemlidir. Hastalığın tedavisinde veteriner ve tıp doktorlarının iletişim halinde bulunması ve risk olan bölgelerde birlikte çalışmaları önemlidir. Hastalıklı hayvanlarla yakın ilişkide olan insanlar bu enfeksiyona karşı dikkatli olmalıdırlar. İnsanlar için esas enfeksiyon kaynağı hayvanlar olduğundan çiftçiler hastalık hakkında eğitilmelidir. Aşılama programları hastalığın önlenmesinde ve ekonomik kayıpların azaltılmasında önemlidir. KAYNAKLAR: Aitken, I.D Clinical Aspects and Prevention of Q Fever in Animals. European Journal of Epidemiolology, 5: Akgün, E., Yılmaz, M., Pınarbaşı, E Q-Fever Şüphesi Olan Hasta Serum ve Kan Örneklerinde Nested-PCR Yöntemiyle Coxiella burnetii nin Saptanması. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 28 (2): Alarcon, A.,Villanueva, J.L., Viciana, P., Lopez-Cortes L., Torronteras, R., Bernabeu, M., Cordero, E., Pachon, J Q Fever Epidemiyology, Clinical Features and Prognosis. A Study from 1983 to 1999 in the South of Spain. Journal of Infection, 47: Alpar, S., Massie, E.L Türkiye de Q-Humması. Türk Veteriner Hekimleri Derneği Dergisi, : Anonim, Türk Gıda Kodeksi Çiğ Süt ve Isıl İşlem Görmüş İçme Sütleri Tebliği (Tebliğ No: 2009/68). Arda, M., Minbay, A., Leloğlu, N., Aydın, N., Akay, Ö Özel Mikrobiyoloji, Epidemiyoloji, Bakteriyel ve Mikotik Enfeksiyonlar. Atatürk Üniversitesi Yayınları:741, Erzurum. Arricau-Bouvery, N., Rodolakis, A Is Q Fever an Emerging or Re-Emerging Zoonosis? Veterinary Research, 3: Attila, C Deviyasyon Yolu ile Türkiye Hayvanlarında Q Humması Bakımından Araştırmalar. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 2: Atun, H Türkiye de Serolojik Yolla Hayvanlarda Q Fever Aranması. Türk Veteriner Hekimleri Derneği Dergisi, 23:1-8. Behymer, D., Rieman, H.P Coxiella burnetii Infection (Q Fever). Journal of the American Veterinary Medical Association, 194(6): Berberoğlu, U., Gozalan, A., Kılıç, S., Kurtoğlu, D., Esen, B A Seroprevalence Study of in Antalya, Diyarbakır and Samsun Provinces. Mikrobiyoloji Bülteni, 38: Berkmen, L., Demirer, M.A Micro-Agglutinasyon Metodu ile Genital Hastalıklı Hayvanlarda Q Humması Araştırmaları. Bornova Veteriner Araştırma Enstitüsü Dergisi, 26-27: Carrieri, MP., Tissot-Dupont, H., Rey, D., Brousse, P., Renard, H., Obadia, Y., Raoult, D Investigation of a Slaughter House-Related Outbreak of Q Fever in the French Alps. European Journal of Clinical Microbiology & Infectious Diseases, 21: Çetinkaya, B., Kalender, H., Ertas, H.B., Muz, A., Arslan, N., Ongor, H., Gurcay, M Seroprevalence of Coxiellosis in Cattle, Sheep and People in the East of Turkey. Veterinary Record, 146: Field, P.R., Mitchell, J.L., Santiago, A., Dickeson, J.D., Chan, S-W., David, W.T.H., Murphy, AM., Cuzzubbo, A.J Comparison of a Commercial Enzyme-Linked İmmunosorbent Assay with İmmunofluorescence and Complement Fixation Tests for Detection of Coxiella burnetii (Q Fever) İmmunoglobulin. M. Journal of Clinical Microbiology, 38: Frazier, M.E., Mallavia, L.P., Samuel, J.E., Baca, O.G DNA Probes for the Identification of Coxiella burnetti Strains. Annals of the New York Academy of Sciences, 590: Fretz, R., Schaeren, W., Taner, M., Baumgartner, A Screening of Various Food Stufs for Occurence of Coxiella burnetii in Switzerland. International Food Microbiology, 116: Gazyagci, S., Aktas, M.S., Kilic, S., Babur, C., Celebi, B., Duru, S.Y Seroprevalence of Q Fever in Selected Populations of Dairy Cattle in Turkey. XXV. World Buiatrics Congress, Budapest, Hungary, pp Gökçen, S.S Ege Bölgesi ları Arasında Q-Fever Vakalarının Yaygınlık Derecesinin Mikroaglütinasyon Tekniği ile Araştırılması. Etlik Mikrobiyoloji Dergisi, 6: Hatchette, T. F., Marrie, T.J A Typical Manifestations of Chronic Q Fever. Clinical Infectious Diseases, 33(8): Hatchette, T.F., Campbell, N., Whitney, H., Hudson, R., Marrie, T Seroprevalence of Coxiella burnetii in Selected Populations of Domestic Ruminants in Newfounland. Canadian Veterinary Journal, 43: Hellenbrand, W., Breuer, T., Petersen, L Changing Epidemiology of Q Fever in Germany, Emerging Infectious Disease, 7: Htwe, K.K., Amono, K., Sugiyama,Y., Yagami, K., Minamota, N., Hashimoto, A., Yamaguchi, T., Fukushi, H., Hirai, K Seroepidemiyoloji of Coxiella burnetii in Domestic and Companion Animals in Japan. Veterinary Record, 131:490. Kalender, H Elazığ ve Komşu İllerdeki larda CoxieLla burnetii Enfeksiyonun Yaygınlığı. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 25: Kennerman, E., Rousset, E., Golcu, E., Dufour, P Seroprevalence of Q Fever (coxiellosis) in Sheep from the Southern Marmara Region, Turkey. Comperative Immunology and Microbiology Infectious Diseases, 33(1):

6 Kılıç, S., Pasa, S., Babur, C., Ozlem, M.B Investigation of Coxiella burnetii Antibodies in Sheep in Aydin Region, Turkey. Revue Médecine Véterinaire, 6: Kılıç, S., Çelebi, B Bölüm: Türkiye de C.burnetii nin Epidemiyolojisi. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 65(3): Kılıç, S., Komiya, T., Çelebi, B., Aydın, N., Saito, J., Toriniwa, H., Karatepe, B., Babur, C Seroprevalence of Coxiella burnetii in Stray Cats in Central Anatolia Region. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 32(1): Kırkan, Ş., Kaya, O., Tekbıyık, S., Parın, U Detection of Coxiella burnetii in Cattle by PCR. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 32(3): Leloğlu, N Erzurum, Kars, Ağrı Bölgelerinde İnsan, ve larda Q Humması Üzerinde Çalışmalar. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Mikrobiyoloji Kürsüsü (Teksir). Leloğlu, N Erzurum, Kars ve Ağrı İllerinde Q Humması Üzerinde Çalışmalar. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 8(1): Literak, I., Kroupa, L Herd-Level Coxiella burnetii Seroprevalence was not Associated with Herd-Level Breeding Performance in Czech Dairy Herds. Preventive Veterinary Medicine, 33(1-4): Little, T.W.A Q Fever- an Enigma. British. Veterinary Journal, 139: Marrie, T.J., Rould, D Coxiella burnetii (Q Fever). In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, eds. Mandell, Douglas, and Bennett s Principles and Practice of İnfectious Diseases. 5th ed. New York: Churchill Livingstone, Masala, G., Porcu, R., Sanna, G., Chessa, G., Cillara, G., Chisu, V., Tola, S Occurence, Distribution and Role in Abortion of Coxiella burnetii in Sheep and Goats in Sardinia. Italy Veterinary Microbiology, 99: Maurin, M., Raoult, D Q Fever. Clinical Microbiology Reviews, 12: Muramatsu,Y., Maruyama, M., Yanase, T., Ueno, H., Morita, C Improved Method for Preparation of Samples for the Polymerase Chain Reaction for Detection of Coxiella burnetii in Milk Using İmmunomagnetic Separation. Veterinary Microbiology, 51: Nakoune, E., Debaere, O., Koumanda-Kotogne, F., Selekon, B., Samory, F., Talarmin, A Serological Surveilance of Brucellosis and Q Fever in Cattle in the Central African Republic. Acta Tropica, 92: Ongör, H., Cetinkaya, B., Karahan, M., Açik, M.N., Bulut, H., Muz, A Detection of Coxiella burnetii by İmmunomagnetic Separation-PCR in the Milk of Sheep in Turkey. Veterinary Record, 154: Özgür, N.Y., Hasöksüz, M., Yılmaz, H., İkiz, S., Ilgaz, A İnfertilite Sorunu Olan Dişi larda ve İnsanlarda Coxiella Burnetii Antikorlarının Elısa Testi İle Belirlenmesi ve Seroprevalansının Saptanması. Pendik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi, 28: Özyer, M., Mirioğlu, M., Köksal, F Çukurova Bölgesinde Yaşayan İnsan ve Hayvanlarda Q Fever İnfeksiyonu İnsidansının Komplement Fiksasyon Testi ile Araştırılması. Pendik Hayvan Hastalıkları Merkezi Araştırma Enstitüsü Dergisi, 21: Palmer, N.C., Kierstead, M., Key, D.W., Williams, J.C., Peacock, M.G., Vellend, H Placentitis and Abortion in Goat and Sheepin Ontario Caused by Coxiella burnetii. Canadian Veterinary Journal, 24: Payzın, S Türkiye de Q Humması Epidemiyolojisi. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 2: Reimer, L.G Q Fever. Clinical Microbiology Reviews, 6(3): Rey, D., Obadia, Y., Tissot-Dupont, H., Raoult, D Seroprevalence of Antibodies to Coxiella burnetii among Pregnant Women in South Eastren France. European Journal of Obstetrics &Gynecology and Reproductive Biology, 93: Rousset, E., Durand, B., Berri, M., Dufour, P., Prigent, M., Russo, P., Delcroix, T., Touratier, A., Rodolakis, A., Aubert, M Comparative Diagnostic Potential of Three Serological Test for Abortive Q Fever in Goat Herds. Veterinary Microbiology, 124: Ruiz-Fons, F., Rodriquez, O., Torina, A., Naranjo, V., Gortazar, C., Fuento de la J Prevalence of Coxiella burnetii İnfection in Wild and Farmed Ungulates. Veterinary Microbiology, 126: Schelling, E., Diguimbaye, C., Daoud, S., Nicolet, J., Boerlin, P., Tanner, M., Jinstag, J Brucellosis and Q-Fever Seroprevalences of Nomadic Pastoralists and Their Live Stock in Chad. Preventive Veterinary Medicine, 61, Seyitoğlu, Ş., Özkurt, Z, Dinler, U., Okumuş, B The Seroprevalence of Coxiellosis in Farmers and Cattle in Erzurum District in Turkey. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 30: Stoenner, H.G Q Fever. CRC Handbook Series in Zoonoses, Section A: Bacterial, Ricketsial and Mycotic Disease, Volume II. Turtin, O Q-Hummasının Epidemiyoloji si ve Hayvanlardaki Q Humması Hakkında Toplu Bilgi ile Bu Konuda Yapılmış Bazı Şahsi Araştırmalar. Kader Basımevi, İstanbul. Waldhalm, D.G., Stoenner, H.G., Simmons, R.E., Thomas, L.A Abortion Asociated with Coxiella burnetii Infection in Dairy Goats. Journal of the American Veterinary Medical Association, 173: Willems, H., Thiele,D., Frönlich-Ritter, R., Kraus, H Detection of Coxiella burnetii in Cow s Milk Using the Polymerase Chain Reaction (PCR). Journal of Veterinary Medicine Series B, 41: Yuasa,Y., Yoshiie, K., Takasaki, T., Yoshida, H., Oda, H Retrospective Survey of Chronic Q Fever in Japan by Using PCR top Detect Coxiella burnetii in Parafin-Embedded Clinical Samples. Journal of Clinical Microbiology, 34: Yurtalan, S Marmara Bölgesindeki larda Coxiella burnetii (Q Fever) Enfeksiyonunun Seroprevalansının Belirlenmesi. Pendik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi, 1-2:41-50.