MEMUR-SEN KONFEDERASYONU TOÇ BİR-SEN TARIM-ORMAN ÇALIŞANLARI BİRLİĞİ SENDİKASI. TOÇ BİR-SEN Adına. İmtiyaz Sahibi. Günay KAYA

Transkript

1

2 MEMUR-SEN KONFEDERASYONU TOÇ BİR-SEN TARIM-ORMAN ÇALIŞANLARI BİRLİĞİ SENDİKASI TOÇ BİR-SEN Adına İmtiyaz Sahibi Günay KAYA Sorumlu Yazı İşleri Müdürü İbrahim Ethem GÜRSOY Yayın Kurulu Sabri KIZILKAYA Hüseyin ÖZTÜRK Fatih DOĞAN Şahin DEĞİRMEN Nail SÜNGÜ Yayın Yönetmeni Sevilay DEMİREL ISBN Baskı Semih Ofset 2016

3 VİZYONUYLA TARIM BİLİM KURULU BİLİM KURULU BAŞKANI Prof. Dr. Seyit Mehmet ŞEN BAHÇE BİTKİLERİ Prof. Dr. F. Ekmel TEKİNTAŞ Prof. Dr. Turan KARADENİZ Prof. Dr. Önder TÜRKMEN Dr. Yılmaz BOZ Prof. Dr. İbrahim BAKTIR HAYVANSAL ÜRETİM Prof. Dr. NACİ TÜZEMEN Prof. Dr. Mete YANAR Prof. Dr. Feyzi UĞUR Prof. Dr. Ferhat GENÇ Prof. Dr. Ahmet ERGÜN Prof Dr. Ali BİLGİLİ

4 TARLA ZİRAATI Prof. Dr. Neşet ARSLAN Prof. Dr. Hasan Hüseyin GEÇİT Prof. Dr. Vahdettin ÇİFTÇİ Prof. Dr. Yaşar KARADAĞ Prof. Dr. Burhan ARSLAN Doç. Dr. Osman ÇOPUR Prof. Dr. Güngör YILMAZ SU ÜRÜNLERİ Prof. Dr. Osman ÇETİNKAYA Prof. Dr. Hasan Hüseyin ATAR Prof. Dr. İbrahim DİLER Prof. Dr. Kenan GÜLLÜ Prof. Dr. Fazıl ŞEN Prof. Dr. Hünkür Avni DUYAR Doç. Dr. Abdullah ÖKSÜZ Prof. Dr. Nazım ŞEKEROĞLU GIDA Prof. Dr. Adem ELGÜN Prof. Dr. Fatih GÜLTEKİN Prof. Dr. Hasan Yetim TOPRAK Prof. Dr. Sait GEZGİN Prof. Dr. Günay ERPUL Prof. Dr. Yusuf Ersoy YILDIRIM Prof. Dr. Selman TÜRKER EKONOMİ Prof. Dr. Vedat CEYHAN Doç. Dr. Zeki BAYRAMOĞLU Prof. Dr. Murat BOYACI

5 İÇİNDEKİLER BİLİM KURULU İÇİNDEKİLER TAKDİM / Günay KAYA ÖNSÖZ / Prof. Dr. Seyit Mehmet ŞEN HAYVANSAL ÜRETİM Oturum Başkanı Prof. Dr. NACİ TÜZEMEN Türkiye Sığırcılığının Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri Prof. Dr. Mete YANAR Türkiye de Küçükbaş Hayvancılık Sektörüne Yönelik Değerlendirmeler Prof. Dr. Feyzi UĞUR Türkiye Arıcılığının Nitelikleri, Sorunları ve Çözüm Önerileri Prof. Dr. Ferhat GENÇ Çiftlikten Çatala Güvenilir Beyaz Et Üretimi Prof. Dr. Ahmet ERGÜN Hayvan Hastalıklarına Güncel Bakış Prof Dr. Ali BİLGİLİ

6 Oturum Başkanı SU ÜRÜNLERİ Su Ürünleri Avcılığı: GTHB - Avcılık Sektörü İlişkileri Prof. Dr. Osman ÇETİNKAYA Prof. Dr. Hasan Hüseyin ATAR Su Ürünleri Yetiştiriciliği: Yetiştiricilik Girdileri, Besleme, GTHB - Sektör İlişkileri Prof. Dr. İbrahim DİLER Su Ürünleri Yetiştiriciliği: Ruhsatlar, Destekler, Denetlemeler, GTHB - Sektör İlişkileri Prof. Dr. Kenan GÜLLÜ Denizler ve İçsu Kaynakları Yönetimi, Mevzuat Geliştirme ve GTHB Uygulamaları Prof. Dr. Fazıl ŞEN Su Ürünleri İşleme, Nakil, Pazarlama, Balık Halleri GTHB uygulamaları Prof. Dr. Hünkür Avni DUYAR Gıda Olarak Su Ürünleri: Toplum Beslenmesi ve GTHB Uygulamaları Doç. Dr. Abdullah ÖKSÜZ GIDA Oturum Başkanı Prof. Dr. Adem ELGÜN Gıda Üretimi ve Tüketiminde Yaşanan Bilgi Kirliliği Sorunları Prof. Dr. Adem ELGÜN Gıda Katkı Maddelerinde Sağlık ve Helallik Riskleri Prof. Dr. Fatih GÜLTEKİN Hayvansal Gıda Üretimi ve Tüketiminde Güncel Sorunlar Prof. Dr. Hasan YETİM Helal ve Sağlıklı Gıda Prof. Dr. Selman TÜRKER SONUÇ BILDIRGESI

7 Değerli dostlar; TAKDİM Tarım, ilk insan hazreti Adem (A.S) den günümüze kadar sürdürüle gelen en eski ve en önemli, hayati uğraş olduğu gibi sürekli yeniliği ve gelişimi hedef alan ve bunu kaçınılmaz bir ontolojik gereksinim olarak gören en yeni bir uğraştır da. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan alet ve ekipmanlar ile tarımsal metotların uygulandığı ilk günden günümüze baktığımızda geldiğimiz noktayı ve bu alanda yapılan bilimsel çalışmaları, gayretleri de anlamış oluyoruz. Bu çalışmaların hiç kuşkusuz ki statik olmayıp dinamik bir biçimde ve artarak devam ediyor olması da topyekun tarım sektörünün bu anlamda en yeni uğraş alanı olma özelliğini sağlıyor. Hatta tarım, insanoğlunun ikame edilemez, en temel ihtiyacı gıdayı sağladığı gibi, yeni bin yılın da nükleer savaş stratejisinin ötesinde, maksimum uluslararası rekabete, bir öneme, değere haizdir. Endüstriyel gelişme şüphesiz önemlidir. Ancak ne kadar gökdeleniniz, uçağınız, arabanız, tankınız, topunuz, füzeniz olursa olsun acıktığınız zaman bunların hiçbirini yiyerek karnınızı doyuramazsınız. Karnınızı doyurduğunuz o ekmeğin marjinal faydasından sonra bu bütün saydıklarımın bir kıymeti, değeri vardır. Bu bakımdan gıda güvenliği ve güvencesi meselesi ilk insan Hz. Adem (A.S) den günümüze hatta kıyamete dek insanların, toplumların, milletlerin ve devletlerin en hayati konusu ve uluslararası siyasal sistem içerisindeki devletler başta olmak üzere bütün aktörlerin en başat rekabet ve sorun konusudur. Geçmişte olduğu gibi gelecekte de savaşların ana başlıklarından biri olacağı kesindir. Bu sorun ilk çağlarda kaldı, günümüzde karşılığı yok! diyenlere de; Batılı devletlerin ürünlerin genetiğini değiştirerek, bitki, hayvan ve insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin önemini, GDO meselesiyle insanı ve doğayı katletme pahasına devşirdikleri rantları hatırlatmamız sanırım yeterli olacaktır. Bu bakımdan şüphesiz ki gelecekteki bütün stratejiler tarım ve gıda üzerine kurgulanıp belirlenecektir. Bu bağlamda tarım az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerin yanında, en gelişmiş G7 ülkelerinin de her birinin en fazla önem verdikleri, en stratejik sektörüdür. Tarım sektörümüz hem gelir kaynağı olarak hem de hayatın idamesi için gerekli olan gıdanın uygun ve yeterli şekilde karşılanması mecburiyetiyle diğer sektörlerle karşılaştırılamayacak bir önem arz etmektedir. Nasıl ki temelsiz bir gökdelen düşünülemeyeceği gibi karnı aç olan ama onlarca, binlerce apartmanı olan, onlarca lüks otomobili olan, milyarlarca dolar parası olan bir insanın yaşam kalitesinden söz edilemeyeceği gibi tarımın insan oğluna gıda sağlayan tek sektör olma özelliğinin devam ediyor olması, tarımsal faaliyetlerin de doğal olarak yaşamın en temel faaliyetleri olma özelliğini devam ettirmektedir. Bu bağlamda tarımsal faaliyetlerin üzerinde yapıldığı toprağa, tarım arazilerine ihtiyaç var. 6

8 TAKDİM Topraksız, susuz tarımsal üretim imkansızdır. Bu imkansızlık toprak ve su kaynaklarımızın kıymetini olması gereken biçimde bilmemizi gerektiriyor. Ancak kentleşme, sanayileşme, turizm, kara ve demir yollarının irrasyonel biçimde planlanması yüzbinlerce, milyonlarca yılda oluşmuş tarihi, milli servetimiz topraklarımızın, tarım arazilerimizin geri dönüşümü imkansız yada çok zor biçimde elden çıkıyor olması milletimiz için çok ama çok acı bir gerçeğimizdir. Geleceğimizi tehdit eden, çok önemli altı çizilmesi gereken milli bir tehlikedir. Bunun için bir damla suyumuzu, bir avuç toprağımızı dahi gıda güvenliği ve güvencemiz için, hatta istikbal ve istiklalimiz için gözbebeğimiz gibi korumamız gerektiği sadece üreticilerimiz, çiftçilerimiz, köylülerimiz için değil aziz milletimizin her bir evladı, her bir vatandaşımız için, devletimiz ve aziz milletimiz için en yüksek milli bir sorumluluk olduğu güneş gibi görünen açık bir hakikattır. Tüm bu nedenlerden dolayı her ülkede olduğu gibi Türkiye de de tarım sektörü ekonomik, sosyal ve politik gelişme süreci içerisinde, yeri doldurulamaz önemli bir yere sahiptir. Tarım-orman çalışanlarının güçlü sesi Toç Bir-Sen olarak çalışanlarımızın alınterini ve emeğini kazanıma dönüştürüp, mali, sosyal ve özlük haklarının genişletilmesinin yanı sıra Aziz Milletimizin değerleriyle kuşanmış tarım-ormandaki Türkiye nin en büyük sivil toplum kuruluşu olmanın sorumluluğu gereği, üyelerimizin sorunlarının çözümüne yaptığımız katkıyı ülkemizin, milletimizin dertlerinin kutsal sancısını hissederek, fevkalade iyi niyetle; yaşanılan sorunları çözmek için akademik ve sosyal çalışmalarımıza da hız kesmeden devam ediyoruz. Şimdi de yıllardır büyük bir titizlikle sürdürdüğümüz çalışmalarımıza bir yenisini daha; Ankara Kızılcahamam da, tarım sektörümüzü analitik bir biçimde değerlendirdiğimiz, sonuçları itibarıyla sektörümüze olumlu katkılar sunacağına inandığımız, ülkemizin en değerli akademisyenlerinin katkı verdiği, duyarlı, ilgili, heyecanlı 81 ilden gelen seçkin teşkilat mensuplarımızın katılımıyla gerçekleştirmiş olduğumuz bu güzel çalışmamızı eklemenin sevincini ve gururunu yaşıyoruz. Bu bilinçle üyelerimize olduğu gibi tarım sektörümüze, üreticimize, çiftçimize, köylümüze, yetmiş sekiz milyon aziz milletimize olan sorumluluklarımızın gereği yaptığımız bu fevkalade önemli, anlamlı, değerli ve başarılı çalışmayla; tarım sektörümüzün dünü, bugünü ve yarını analitik bir biçimde değerlendirildi. Dünyada gelişmiş-gelişmemiş, gelişmekte olan ülkelerin tamamının en stratejik sektörü olan tarımın ve tarım politikalarının belirlenmesi ve uygulanması aşamaları akademik olarak masaya yatırıldı. Ülkemizin yetiştirdiği idari ve akademik çalışmalarıyla; ülkemize, aziz milletimize büyük hizmetleri olmuş ve bu gayretli çalışmaları devam eden çok kıymetli bilim adamı Prof. Dr. Seyit Mehmet Şen hocamızın Akademi Bilim Kurulu Başkanlığında ve 37 seçkin akademisyenin katkılarıyla; Bahçe Bitkileri, Hayvansal Üretim, Tarla Ziraatı, Su Ürünleri, Gıda, Toprak ve Ekonomi olmak üzere yedi ayrı konu başlığında hazırlanan bu çalışma (eser) tarım sektörümü- 7

9 zün çok yönlü olarak değerlendirilmesinin yanı sıra sorunlarının tespiti ve getirdiği çözüm önerileriyle akademik olarak önemli bir yer tutacağı kanaatindeyim. Akademik titizlik ve disiplinden taviz verilmeden ve hiçbir fedakarlıktan kaçınılmadan ortaya çıkarılan bu çalışma ile eserden istifade edecek başta tarım çalışanlarımıza, üniversite ve lise öğrencilerimize akademi çalışanlarımıza, üreticimize, çiftçimize, köylümüze, tarım politikalarımızı belirleyen karar alıcılarımız ve bu politikaları uygulayıcılara bu çalışmamızla küçükte olsa bir katkı vermiş olursak bunun derin mutluluğu bizler için en büyük ödül olacaktır. Sektörümüze duyarlılığı ve bu akademik çalışmamıza gösterdiği yakın ilgiden dolayı başta Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanımız Sayın Faruk Çelik Beyefendi ye, Bakan Yardımcımız Sayın Mehmet Daniş e, Müsteşarımız Sayın Dr. Nusret Yazıcı ya ve bakanlık bürokratlarına, bu çalışmada akademik bilgi ve tecrübesiyle yolumuzu aydınlatan Akademi Bilim Kurulu Başkanımız Sayın Prof. Dr. Seyit Mehmet Şen hocamıza, ülkemizin en seçkin akademisyenleri olan Bilim Kurulu üyesi akademisyenlerimize ülkemiz tarım sektörü bakımından çok anlamlı ve değerli bu çalışmaya ayırdıkları kıymetli zamanları, gösterdikleri büyük fedakarlık, yaşamları süresince yaptıkları bilimsel çalışma, bilgi ve tecrübelerini esirgemeden verdikleri çok değerli her türlü katkıları için saygılarımı ve şükranlarımı sunuyorum. Bu çalışmamızın yapılmasında unutulmaz katkıları olan Toç Bir-Sen Genel Başkan Vekilimiz Sabri Kızılkaya ya, Genel Başkan Yardımcılarımız İbrahim Ethem Gürsoy, Hüseyin Öztürk, Şahin Değirmen, Fatih Doğan ve Nail Süngü ye, Toç-Bir-Sen imizin vefakar teşkilat mensuplarına, Basın Müşavirimiz Sevilay Demirel e, Genel Merkez çalışanlarımız Sevim Demir, Ahmet Demir, İrfan Demirbaş, Aynur Bulut, Cantürk Durmuş ve M. Nidai Öztürk e de teşekkürlerimi sunuyorum. Eserimizden ne kadar istifade edilirse mutluluğumuz ve bahtiyarlığımız da o nispette artacaktır. En derin saygı ve sevgilerimle GÜNAY KAYA Memur-Sen Genel Başkan Yardımcısı Toç Bir-Sen Genel Başkanı 8

10

11 VİZYONUYLA TARIM TARIM Bitkisel ve hayvansal ürünlerin yetiştirilmesini Kalite ve verimlerinin yükseltilmesini Bu ürünlerin uygun koşullarda muhafazasını İşlenip değerlendirilmesini Ve pazarlanmasını ele alan bilim dalıdır İnsan besini olabilecek ve ekonomik değeri olan her türlü canlının üretilmesi tarımın kapsamına girer Bu haliyle tarım insanla birlikte var olan ilk meslektir TARIMIN PİRİ Örfümüze göre her mesleğin bir piri vardır Tarımın piri Hz Âdem dir Meslekler de icatlar gibidir, ihtiyaç duyulduğunda ortaya çıkarlar ve duyulan ihtiyaca göre mesleklere olan rağbet artar Zamanla kimi mesleklerin rağbetini kaybettiğini görürsünüz Bu haliyle meslekler insanlar gibidir Doğarlar, büyürler, ölürler Bu dünyanın her yerinde böyledir MESLEĞİMİZİ SEVİYORSAK Mesleğin iyisi olmak için çalışmak zorundayız Bir fikir adamının ifadesiyle: Çoban olacaksak, en iyi çoban olmak için çalışmalıyız! Elbet gücümüz ölçüsünde Bizler gücümüz ölçüsünde yapmak zorunda olduklarımızdan sorumluyuz 10

12 ÖNSÖZ TARIMCILARIN YAKIN GEÇMİŞİ Bu meslek 1990 lı yıllarda ciddi sarsıntı geçirdi, hırpalandı, kenara itildi, tu kaka edildi Tarımla, üretimle, sağlıklı beslenmeyle ilgili en ufak bilgileri, görgüleri, fikirleri, kaygıları olmayanlar tarımcıların çokluğundan, sokaklarda işsiz dolaşmasından bahseder oldular Oysa işsizlik Türkiye nin genel problemiydi Sokakta dolaşan sadece tarımcılar değildi Fakülte veya yüksekokul mezunu bir gencimiz işsizlikten dolayı sokaklarda dolaşacaksa Ben bu gencimizin tarımcı olmasını isterim Çünkü tarım eğitimi üretici bir eğitimdir Ürettiği şey insanımız için gerekli olan gıdadır Tarımın gerekliliği: İnsanlar uzaya her gün dolmuş seferleri yapmış olsalar da azalmayacak, artacaktır İNSANLARIN UZAYA GİTMESİ DEMEK Zenginleşmesi, doğal, sağlıklı, kaliteli gıdaları daha fazla tüketmesi demektir Bunu yapacak olan tarımcılardır Bu nedenle diyorum ki: İyi eğitim almış Mesleğinin hakkını vermek üzere yetiştirilmiş olan bir tarımcı Sokakta başıboş dolaşırken bir yolunu bulur ve mutlaka üretmeye başlar Üretici olan tarımcılar mutlaka kazanır Bu arada başkalarına da yardımı dokunur Çünkü tarım tek başına yapılamaz Tarımcı mutlaka yardımcıya ihtiyaç duyar Bu tarımın iyi bir istihdam alanı olduğunu gösterir TARIMCININ MESLEĞİNİ İCRA EDEBİLMESİ İÇİN Yaptığı işten günün şartlarına göre yaşayabileceği kadar kazanması gerekir Bu tarım eğitimini alanlar için de Tarım alanında üretim yapanlar için de geçerlidir Maalesef tarımsal ürünlerin üzerinden üreticilerden daha çok aracılar kazanmaktadır Bu tarımsal üretimin en akıldışı tarafıdır 11

13 Böyle bir paylaşım: Kısa vadede kimilerine bir şeyler kazandırsa da Uzun vadede bütün insanımıza kaybettirir HİÇBİR ÜRETİCİ Günün şartlarına göre yaşamasına yetecek kadar gelir sağlamayan bir üretim dalını sürdüremez Bu durumda olacaklar bellidir: Üretici üretimden çekilir Piyasayı başkaları doldurur Piyasayı dolduracak olanlar ise başka ülkelerin üreticileridir Bunu bir ara temel gıda maddelerinden et üretiminde milletçe yaşadık Otlakları, yaylakları, kışlakları, meralarıyla bilinen ülkemizde et üretimimiz yeterli değildi Dünyanın en uzak coğrafyalarından canlı hayvan ve et getirdiğimiz zamanlar oldu BİR DİRHEM ET, BİN AYIP ÖRTER Bu Anadolu insanının özdeyişidir Et ye ki, kanlı canlı ol, güçlü kuvvetli ol, anlamında Anadolu insanı bu konudaki sözünü şöyle tamamlar Et girmeyen eve, dert girer Öyleyse, evlerimize et girecek ki, dert girmesin Sağlıklı olalım Bizleri sağlıklı kılacak eti kendimiz yetiştiremezsek olacaklar bellidir Uzak doğudan ve uzak batıdan et getirmek TARIM KAZANDIRMAKTADIR İyi yapılmak kaydıyla bugün tarım kazandırmaktadır Bunun içindir ki, birçok meslek grubu ve sermaye sahipleri tarımsal üretime yönelmiştir Bu durum ülkemiz ve mesleğimiz açısından çok güzel bir gelişmedir Fakat tarımsal üretime yönelen birçok kişi, yaptığı işi çoğu kez profesyonel tarımcı desteği almadan yapmaktadır 12

14 ÖNSÖZ Bu hem işi yapanlar açısından, hem de ülkemiz açısından telafisi zor kayıplara neden olmaktadır Oysa üretim sürecinin başında tarımcı devreye girse kayıplar olmayacaktır Devreye girmezse yanlışlar peş peşe gelecektir HAYAT TARIMCI İLE BAŞLAR Yeryüzünde hayat tarımcıyla toprağın buluşup kaynaşmasıyla başlamıştır İnsan topraktan gelmiş, toprağa gidecektir Tarımcıya düşen, doğru olanı yapmasıdır Bunun için tarımcının iyi yetişmesi gerekir Anadolu insanının deyimine benzetirsek: Yarım, yani iyi yetişmemiş tarımcı Kaliteli üründen Sağlıklı beslenmeden insanımızı mahrum eder Yeterli ve kaliteli tarımsal üretim için İyi tarımcıları yetiştirmeliyiz Yarım tarımcılarla tam işler yapılamaz Binlerce yarım tarımcı bir tam tarımcı etmez EKONOMİ VE ÜRETİMİN AŞAMALARI Ekonominin genel geçer bir tarifi vardır: Üretmek, üleşmek ve tüketmek Bu üçlü hayatın tarifidir Bu üçlü insanlık tarihinin de özetidir Üretilecek, üleşilecek, tüketilecektir Herkes ürettiği kadar tüketse Başkasının ürettiğinde gözü olmasa Yeryüzünde hiçbir kavga olmazdı Oysa insanlar ve toplumlar kendi ürettikleriyle yetinmezler Gözleri hep başkalarının ürettiğindedir KAVGALARIN ASIL SEBEBİ İnsanlar ve toplumlar arası kavgaların Ülkeler ve milletler arası savaşların nedeni Ürettiğiyle yaşamaya razı olmamasıdır Kavgaların ve savaşların galibi güçlüler olur 13

15 Ürettikleriyle güç kazananlar galip gelir Kazandıkları güçle başkalarının ürettiklerine el uzatırlar Güçlü olmak için sadece üretmek yeterli olmaz Piyasa değeri yüksek şeyleri evrensel bilgiye dayanarak üretmek gerekir Tarımcılar olarak değişime ayak uyduramadık ve eski konumumuzu kaybettik Buna bağlı olarak tarıma rağbet azaldı Bu ülkemiz ve insanımız için büyük kayıptı Bu kayıptan herkes payını aldı Köyde, kasabada, şehirde yaşayan herkes İnsanımız beslenmesine dikkat etmez oldu MARGARİN KÖYLERE KADAR GİRDİ Dedelerimizin ve ninelerimizin beslendiği Kekik kokulu enfes tereyağlarımızın yerini aldı Fakat tarımcılarımız hiç sesini çıkarmadı Buğdaylarımızın en besleyici tarafları hayvan yemi olarak bir kenara ayrıldı Ve neredeyse sadece özden ibaret undan yapılmış karbonhidratlı ekmeği milletçe yedik de Tarımcılarımız yine ses çıkarmadı İlaç ve gübre adı altında sağlığa zararlı nice kimyasallar ülkemizin en ücra köşelerindeki topraklarımızı kirletti de tarımcılardan bir ses duyamadık Bütün bunlar bastığımız zemini ayaklarımızın altından kaydırdı İYİ TARIM, ORGANİK TARIM Teknolojisi eksikti fakat insanımızın yaptığı iyi tarımdı, organik tarımdı Üreticimizin bunu modernize etmesi için Tarımcılar olarak yardımcı olmalıydık Tarımcılar olarak dünyanın gidişatından haberdar değildik ki, ihtiyacı olan insanlara yardımcı olabilelim Çünkü okumuyor ve dünyayı takip etmiyorduk Tarımcılar gerekli uyarıları yapmayınca: 14

16 ÖNSÖZ Sağlıklı yiyeceklerin Sağlıklı beslenmenin büyüsü bozuldu Köydeki insanımız kendi ürettiği en sağlıklı gıdaları sağlıksız gıdalarla değiştirip güya daha fazla para kazanıp geçinmenin yolunu bulurken Şehirdeki insanımız boğazından kısarak eşya ve araba sevdasına kapıldı SİGARAYA DEVAM Tarımcılar Bir yandan sigara ile kendilerini zehirlemeye devam ederken Diğer yandan insanı daha iyi zehirleyecek olan tütünün nasıl yetiştirileceği ve kurutulacağı konusunda ellerinden geldiğince köylümüze yardımcı oldular Ülkemizde sigaranın belli mekânlarda içilmesinin yasaklanmasına kadar geçen süreçte tarımcılar hiç yoktur Bütün bunların sonucunda: İnsanlarımız önce sağlıklarını Sonra huzurlarını kaybettiler Sağlıklı gıdalarla beslenilmezse, sağlıklı olunamazdı Sağlığın olmadığı yerde ise huzur olamazdı CAN BOĞAZDAN GELİR Zamanla bu özdeyiş unutuldu Buna sesini çıkarmayan tarımcılar gözde meslekler arasındaki yerini kaybetti Gençlerimiz tarımla ilgili fakülteleri tercihlerinin en sonlarına yerleştirdiler Ve böylece bugüne gelindi Bugün tarımla ilgili fakültelere rağbet artıyor Bunu gelen öğrencilerin tercihlerinden Üniversite giriş sınavında aldıkları puandan Kontenjanların dolmasından anlayabiliyoruz Bu arada tarımla ilgili fakültelerin kimi bölümlerinin tekrar rağbetten düşmeye başladığını da gözden ırak tutmamalı ve nedenleri konusunda tarımcılar olarak kafa yormalıyız 15

17 GÜNÜMÜZDE TARIMA YÖNELİŞİN SEBEPLERİ 1. Anadolu insanı, canın boğazdan geldiğini anlamaya ve buna göre yaşamaya başladı Gerçekten her tabakadan insanımız canın boğazdan gelir olduğunu anlamış, yemesine içmesine dikkat eder hale gelmiştir Bunun sonucunda her türden kimyasalların bolca kullanıldığı klasik tarımdan, istenilen ölçüde ve hızda olmasa da, yavaş yavaş uzaklaşma başlamış; İyi tarım, organik tarım adı altında modern tekniklerle geleneksel tarıma yöneliş başlamıştır BESLENMEYLE İLGİLİ BİLİNÇ DÜZEYİ ARTTI 2. Bugün iyi bir eğitim düzeyine sahip olmayan kişilerin bile aldığı gıdaya dikkat etmeye başladığını Marketten aldığı gıdanın GDO lu olup olmadığına Manavdan aldığı meyve ve sebzenin hormonlu olup olmadığına dikkat ettiğini görebiliyoruz Üreticilerimiz öylesine bilinçlendi ki, kendi yiyeceği olan ürünlere hiçbir kimyasal uygulaması yapmıyor İnsanımız sağlığın beslenmeyle ilişkisini anlamıştır İnsanımız makine olmadığını, sağlıklı olmanın sağlıklı ürünlerle beslenmekten geçtiğinin farkına varmıştır Sağlıklı ürünleri yetiştirecek olanlara yol gösterecek olanlar ise iyi yetişmiş tarımcılardır Bunu bilen büyük çaplı üreticilerin tarımcıları istihdam etmeye başladıklarını biliyoruz Tarımcılığın aranılan meslekler arasına girmesinin önemli bir nedeni de budur KÖYLÜYÜ ÜRETİCİ HALE GETİRMEK 3. Devlet, köylüyü üretici hale getirmenin yolunun onları tarımdan kazanır hale getirmekten geçtiğini anladı Bu çerçevede devlette çalışan tarımcıların sayısını artırmaya başladı Bu da tarımla ilgili fakültelere rağbeti artırdı Bilelim ki, gelişmiş sanayi mutlaka tarıma dayanır Dünyada tarımı gelişmemiş hiçbir ülke, gelişmiş sanayiye sahip değildir Bugün sanayide gelişmiş bütün ülkelerin gelişmiş ve çok iyi üreten bir tarım sektörleri vardır Tarım insanlık tarihi boyunca ekonominin temeli ve sanayinin itici gücü olmuştur Gelişmemiş bir tarımın üzerine güçlü bir sanayi inşa etmek asla mümkün değildir Bunun dünyada tek örneği yoktur 16

18 ÖNSÖZ SANAYİDE GÜÇLÜ OLMAK İSTİYORSAK Tarım sektörümüzü güçlendirmemiz gerekir Bu da iyi yetişmiş tarımcıların eliyle olacaktır Bu sıralarda okuma imkânı elde eden gençlerimiz: Altında bulundukları çatıların Mensubu oldukları mesleğin Okudukları fakültelerin kıymetini bilmelidirler Bu zaman diliminde tarıma ve hayata dair çok şey öğrenmeleri gerekir MESLEĞİMİZ, ÜRETEN MESLEKTİR Üreten mesleklerin sahipleri sürekli kendilerini yenilemek zorundadırlar Aksi halde kendilerini tekrar etmeye başlarlar ve çağın dışında kalırlar Tarımcılar olarak buna dikkat etmemiz gerekir Bu mesleğin yıldızı bir kere daha parlamıştır Bunun kıymetini bilelim El ve gönül birliği ederek bu mesleği daha ileri seviyelere götürmenin yollarını arayalım ve bulalım TARIMCILARIN YAPMALARI GEREKEN ŞEYLER Çalıştığı alanda daha çok ürün almak Alınan ürünlerdeki kaliteyi artırmak Bunun için çok okumalıyız Kendilerini yeterli gören akademisyenlerimiz mutlaka kitap yazmalıdır Mesleğimizi kitaplı hale getiremezsek, geliştiremeyiz Biz, kitabı az olan bir mesleğin mensuplarıyız Kitap yazarak bu açığımızı kapatmalıyız Ve az okuyan bir mesleğin sahipleriyiz Okumadan kendimizi geliştiremeyeceğimizi bilmeliyiz 17

19 TARIMCILAR OLARAK EN BÜYÜK NOKSANIMIZ Tarım tarihimizin olmayışı, tarım tarihi okumayışımızdır Birçok meslek dalı mesleklerinin tarihini mutlaka okurlar Kimi bilim disiplinlerinde tarih anabilim dalı olarak müfredatta kendine yer bulur Bu onlara nereden geldiklerini, nereye gittiklerini gösterir Onlar ayaklarının bastığı yeri bilirler, zamanla nereye basmaları gerektiğini de Özel gayreti olanların dışında bizlerin bilim tarihi bilgimiz de yoktur Çünkü bilim tarihimiz tarımla ilgili fakültelerde okutulmaz Bunun için nereden geldiğimizi bilemeyiz Tarımın ne denli önemli bilim dalı olduğunu da öğrenemeyiz TARIMIN ÖNEMİ İnsanların sağlıklı bir hayat sürdürebilmeleri için yeterli ve temiz gıdaya ihtiyaç duydukları iyice anlaşılmıştır Ülke insanının bilinç seviyesi arttıkça İnsanımız zenginleştikçe Temiz ve sağlıklı gıdaya ihtiyaç giderek artacaktır Bunun doğal sonucu olarak, önümüzdeki yıllarda tarımcılara olan ihtiyaç da artacaktır Bu ihtiyaca göre hazırlanmamız gerekir Bugün gıda ile hiç ilgisi olmayan bazı meslek erbabı televizyon ekranlarından insanların nasıl sağlıklı beslenecekleri konusunda ahkâm kesmekte, reçete yazmaktadırlar Böyle bir dönemde, tarımcılar yetiştirdikleri ürünlerin halkın beslenmesi ve sağlığı açısından önemini anlatmazlarsa; bir süre sonra ikinci planda kalırlar TARIMCILAR DAHA AKTİF OLMALIDIR Tarımcılar yetiştirdikleri ürünlerin gıda değeri ve sağlığa etkileri konusunda biraz daha aktif olmalıdır Tarımcı yetiştirdiği ürünleri insanın sağlıklı olması ve sağlığını koruması için üretmektedir Nasıl ki hasta insan tıp bilimi ile uğraşanların ilgi alanına giriyorsa Sağlıklı insan da tarımcının ilgi alanında olmak zorundadır Bir yönüyle tarımcının görevi koruyucu hekimliktir Nedeni ise gayet açıktır: Sağlıklı gıdalarla Sağlıklı beslenen insanlar Bazı özel durumlar dışında hastalanmazlar 18

20 ÖNSÖZ TARIMCI ÜRÜNÜNÜN PEŞİNDE OLMALIDIR Biz ürünümüzü yetiştiririz gerisine karışmayız Bundan sonrası bizi ilgilendirmez Dememelidir Dün milyon insanı besleyemezken Bugün çarpık şehirleşme sonucu azalan tarım topraklarında 78 milyonu aşkın insanımızı, 37 milyon turisti, 4 milyon mülteciyi, 1 milyon kaçak işçiyi besliyorsak Çok sayıda tarım ürününün dünya ölçeğinde hatırı sayılır üreticisi ve ihracatçısıysak Bu sonucu her seviyedeki tarımcıya borçlu olduğumuzu bilmemiz, bu mesleği yapanları alkışlamamız gerekir TARIM İNSANIN İLK VE SON MESLEĞİDİR Tarım bütün mesleklerin anasıdır; mesleğin piri Âdem Peygamberdir(as) demiştik İnsanlığın son mesleği de tarım olacaktır Çünkü inanan insan, kıyametin kopacağını bilse Nebevî çağrıya uyarak Elindeki fidanı dikmek zorundadır Bu da tarımdan başka bir şey değildir Ve tarımın son meslek olduğunu gösterir PROF. DR. SEYİT MEHMET ŞEN Bilim Kurulu Başkanı 19

21

22 Hayvansal Üretim Prof. Dr. Naci TÜZEMEN Prof. Dr. Mete YANAR Prof. Dr. Feyzi UĞUR Prof. Dr. Ferat GENÇ Prof. Dr. Ahmet ERGÜN Prof Dr. Ali BİLGİLİ

23 Hayvansal Üretim TÜRKİYE SIĞIRCILIĞININ DURUMU, SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Prof. Dr. Mete YANAR 1 Prof. Dr. Naci TÜZEMEN 2 ÖZET Bu çalışmada, Türkiye de yılları arasında yetiştirilen kültür ırkı, melez, yerli ve toplam sığır sayısındaki değişimler incelenerek, dünyada ve yurdumuzda kırmızı et, süt ve hayvansal protein üretiminde sığırların önemi ve yeri değerlendirilmiştir. Yurdumuzda sığır yetiştiricilerinin karşılaştıkları birçok problemlerden ikisi üzerinde detaylı olarak durulmuştur. Bu sorunlardan birincisi sığırlarda üreme etkinliği düşüklüğü olup, bu problemin nedenleri üzerinde durulmuştur. İkinci problem olarak Türkiye de kaba yem sorunu ele alınmış ve ayrıntılarıyla incelenmiştir. Sonuç olarak, bu sorunların çözümüne etkili olabileceği düşünülen bazı öneriler sunulmuştur. SUMMARY In this study, changes in the number of European, crossbred and native cattle breeds reared in Turkey between 1991 and 2015 were investigated and importance of the cattle concerning red meat, milk and animal protein was evaluated. Two of the problems faced by cattle ranchers in our country were focused on in detail. First problem is lack of reproduction efficiency, and its causes were discussed. Shortage of roughage production in Turkey was also discussed and investigated as second problem. In conclusion, some suggestions were made with respect to solutions of these problems. 1 Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü / Erzurum. 2 Kastamonu Üniversitesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi, Genetik ve Biyomühendislik Bölümü / Kastamonu. 22

24 TÜRKİYE SIĞIRCILIĞININ DURUMU, SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 1. GİRİŞ Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği denildiğinde genellikle sığır ve manda yetiştiriciliği anlaşılsa da bu tebliğde, gerek Türkiye gerekse Dünya için üretim değeri bakımından önemi dikkate alınarak, sadece sığır türü üzerinde durulmuştur. Sığır, kutuplar hariç Dünya nın hemen her yerinde yetiştirilebilmekte olup insan ile sığırın birlikteliği oldukça eskidir. Bugün Dünya da 800 den fazla sığır ırkı vardır. Bu sayı bile sığırın yeryüzünde çok farklı üretim sistemlerinde yer bulabildiğini ve birçok talebi karşılayabildiğini göstermektedir (Akman ve ark. 2015). Sığırlar insanlar için sadece süt, et gibi gıda maddeleri üretmekle kalmamış, derisi, tırnağı, boynuzu, çekim gücü ve gübresiyle de insanların hizmetinde olmuştur (Özhan ve ark. 2015). Hatta bazı bölge ve topluluklarda sığır bir prestij unsuru olarak da değerlendirilmiştir. Yukarıda yapılan kısa açıklamalar göz önüne alınarak, sığırın insan yaşamını etkileyen birçok fonksiyonu olduğu ve bunların önem derecesinin zamana ve toplumlara göre değiştiği söylenebilir. Doksan iki yıllık geçmişi olan Türkiye Cumhuriyeti örnek alındığında da bu değişimi görmek mümkündür. 2. TÜRKİYE DE SIĞIR VARLIĞI, ÖZELLİKLERİ ve ÖNEMİ Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 1991 ile 2015 yılları arasında ülkemizde büyükbaş hayvan varlığı ile sayısal değişimi Tablo 1 de ve Çizelge 1 de sunulmuştur (TUİK, 2015). Çizelge 1. Türkiye de yılları arasında sığır sayısındaki değişimler Yurdumuzda, 2015 yılında kültür, melez ve yerli sığır ırklarından oluşan toplam sığır yetiştirilmektedir. Mevcut büyükbaş hayvan varlığımızın ü kültür ırkı sığır, ü melez sığır ve i yerli sığır ırklarından oluşmaktadır. Son 5 yıl 23

25 Hayvansal Üretim içerisinde kültür ırkı sığır varlığımız 4.19 milyondan 6.38 milyon başa yükselirken (% 52.2 artış) yerli ırk hayvanlarımızın sayısı 2.46 milyondan 1.87 milyona düşmüştür (% 23.9 azalma). Melez sığır sayısı ise 4.70 milyondan 5.73 milyona yükselmiştir (% 21.9 artış) (Tablo 1) yılları arası, Türkiye de tür ve ırklara göre süt üretiminin dağılımı ile sağmal inek sayıları Tablo 3 te sunulmuştur (TUİK, 2015). Tablo 2 te görüldüğü gibi, 2004 ile 2009 yılları arasında sağılan büyükbaş hayvan sayısında kısmi bir azalış göze çarpmakta, daha sonraki yıllarda ise sağmal inek sayısında artış kaydedilerek 5.5 milyon başa ulaşılmıştır. Sığır, tür olarak tek başına Dünya da süt üretiminin yaklaşık % 83 ünü sağlamaktadır. Dünya süt üretiminin yaklaşık beşte birini üreten AB ülkeleri (% 97 si) ile %12 sini üreten ABD nde (% 100 ü) sütün hemen hemen tamamı sığırdan sağlanmaktadır. Türkiye süt üretiminde de sığırın tartışmasız bir üstünlüğü vardır yılı TUİK verilerine göre toplam süt üretimi 18.6 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu süt üretiminin yaklaşık 1.7 milyon tonu küçükbaş hayvanlar, 16.9 milyon tonunu da sığırlardan sağlanmıştır. Toplam süt üretiminde inek sütünün payı 90 lı yıllarda % 86 lardan, 2015 te % 91 lere yükselmiştir (Tablo 2). Tablo 1. Yıllara Göre Türkiye Sığır Varlığı Yıllar Kültür ırkı Melez Yerli Toplam

26 TÜRKİYE SIĞIRCILIĞININ DURUMU, SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Türkiye de kesilen sığır sayıları ile kırmızı et üretim miktarları Tablo 3 de özetlenmiştir (TUİK, 2015). Yurdumuzda 2012 yılından itibaren kesilen sığır sayısında önemli bir artış olduğu görülmektedir. Kesilen sığır sayısındaki artışa paralel olarak toplam kırmızı et üretiminde bir artış olduğu göze çarpmaktadır yılında kesilen sığır sayısına göre et üretimi dikkate alındığında, sığır karkas ağırlığının 269 kg olduğu belirlenmiştir yılı kesilen sığır sayısı baz olarak alındığında da 2015 yılında üretilen sığır eti miktarında yaklaşık % 15 oranında bir artışın olması da diğer çarpıcı bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Sığırların dünyadaki et üretimindeki payı yaklaşık % 21 kadardır. AB ve ABD de et üretiminde sığırın payı sırasıyla, %17.1 ve %27.8 dir. AB et üretiminde ilk sırayı %50.7 ile domuz, ABD de ise %40.0 ile tavuk almaktadır. Türkiye genel et üretiminde sığırın payı %30 kadardır. Kırmızı et üretimi söz konusu olduğunda bu pay, süt üretiminde olduğu gibi artarak %88.3 e ulaşmaktadır. Yıllar Tablo 2. Türlere göre süt üretim miktarları ve toplam süt üretiminde inek sütünün oranı İnek Sütü Üretimi (ton) Küçükbaş Süt Üretimi (ton) Toplam Süt Üretimi (ton) Toplam Süt Üretiminde İnek Sütünün Oranı (%) Sağmal İnek Sayısı , , , , , , , , , , İnek Başına Verim (kg) 25

27 Hayvansal Üretim , , , , , Tablo 3. Türkiye de Yıllara Göre Kırmızı Et Üretimi ve Bu Üretime Sığırların Katkı Oranı Yıllar Kesilen Sığır Sayısı Et Üretim Miktarı (Ton) Karkas Ağırlığı (kg) Toplam Kırmızı Et Üretimi (Ton) ,1 Kırmızı Et Üretiminde Sığırın Payı (%) , , , , , , , , , , , , , Sığır yetiştiriciliğinin besin maddeleri üretimine katkısı, hayvansal kökenli protein ve enerji esas alındığında daha açık olarak görülmektedir. FAO veri tabanında yer alan bilgilere göre Türkiye, Dünya, AB ve az gelişmiş ülkelerde (AGÜ) kişi başına günlük hayvansal protein üretimi ile hayvansal protein üretimine katkı sağlayan besinlerin katkı miktarları Tablo 4 de sunulmuştur. 26

28 TÜRKİYE SIĞIRCILIĞININ DURUMU, SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Tablo 4 de görüldüğü gibi süt üretiminin hayvansal proteine katkı oranları ülke ve ülke grupları arasında farklılıklar göstermektedir. Türkiye de kişi başına hayvansal proteinin %47.3 ü sütten elde edilirken, bu değer Dünya, ABD, AB ve az gelişmiş ülkelerde sırasıyla %25.9, %31.4, %33.8 ve %28.3 tür. Buna karşılık, Türkiye de hayvansal besinlerden üretilen proteine etin katkısı %38.4 iken, Dünya, ABD, AB ve az gelişmiş ülkelerde sırasıyla %44.8, %55.2, %46.0 ve %37.7 dir. Et ve sütten sağlanan toplam proteinde sığırın payı; Türkiye de %60, ABD de %50, kişi başına toplam hayvansal protein üretimleri Türkiye den fazla olan Japonya ve Çin de ise sırasıyla %20 ve %13 kadardır. Tablo 4. Hayvansal Besinlerden Sağlanan Kişi Başına Protein Üretimi (g/kişi/gün) Türkiye ABD AB Dünya AGÜ Toplam Protein Toplam Hayvansal protein Toplam süt proteini Toplam et proteini Sığır eti proteini Yumurta proteini Su Ürünleri proteini Sakatat proteini

29 Hayvansal Üretim Bu bilgilerden sığırın beslenmeye katkısının her ülke ya da bölgede aynı olmadığı, ama çok önemli olduğu sonucu çıkarılabilir. Buna ek olarak sığırın katkısının Japonya ve Çin de de her geçen gün arttığı unutulmamalıdır. Özellikle Çin gibi kişi başına süt tüketimi düşük olan birçok ülke ve bölgede yakın gelecekte süt talebinin artması beklenmelidir. Bu gelişme hem söz konusu coğrafyalarda üretimi artıracak, hem de bugünün önemli süt üreticisi ve ihracatçısı olan ülkelerin bu konumlarını sürdürmelerini kolaylaştıracaktır. Bir başka ifadeyle Dünya ölçeğinde süt ve ürünleri ticareti gelecekte de artarak devam edecektir. Türkiye de sığır yetiştiriciliğinin sorunları 10 başlık altında incelenebilir. Bunlar; 1. Yetiştirici eğitimi, 2. Kayıt tutma ve veri tabanları, 3. Üreme etkinliği ve yavru üretimi, 4. Kaba-kesif yem üretimi, 5. Ürün işleme ve pazarlama, 6. Finansman ve destekleme, 7. İzleme ve denetim hizmetleri, 8. Örgütlenme veya yetiştirici organizasyonları, 9. Hayvan sağlığı, 10. Hayvancılık politikası. Yukarıda ifade edilen sorun alanları, hayvansal üretim konularının tamamını kapsamaktadır. Temel alanlarda belirlenen bu sorunlar, Türkiye nin hayvancılık sektörü ve hayvansal üretimin geliştirilmesinde sorunların çözümüne yönelik uyguladığı politikaların ve bu kapsamda uygulanan desteklemelerin mevcut potansiyelin değerlendirilmesi için ne kadar yeterli olduğunu göstermesi açısından dikkatlice değerlendirilmelidir. Türkiye sığırcılığının geliştirilmesinde öncelikli olarak üzerinde durulması gereken temel alanlar belirlenmeli ve çalışmalar bu noktalarda yoğunlaştırılmalıdır. On başlıkta toplanan sorunlardan öncelikli olarak gördüğümüz yalnızca üçü üzerinde durulacaktır. 3. TÜRKİYE DE SIĞIRLARDA ÜREME ETKİNLİĞİ DÜŞÜKLÜĞÜ PROBLEMİ ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Son 5 yılda yurdumuzda yetiştirilen sağmal inek, buzağı, genç sığır sayıları ile sağmal inek başına düşen buzağı-genç hayvan sayıları Tablo 5 da özetlenmiştir. Optimum, karlı bir sığırcılık işletmesinde inek başı yılda 1 yavru alınması ve bunun en az % 85 inin canlı olarak kalması ve büyütülmesi amaçlanmaktadır (Özhan ve ark. 2014). Tablo 5 incelendiğinde, inek başına yetiştirilen genç hayvan sayısının yıllık bazda %57 ile %69 oran bandında değiştiği görülmektedir verilerine göre sağılan inek başına doğan ve 1 yaşına ulaşabilen buzağı oranı % 61.7 olup optimum değerlere ulaşmak için en az %20 lik bir gelişme imkanı ve potansiyeli olduğunu söylenebilir. Halen 5.5 milyon sağılan inek varlığı dikkate alındığında, ilk etapta yıllık ilave buzağının elde edilmesi söz konusudur. 28

30 TÜRKİYE SIĞIRCILIĞININ DURUMU, SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Bir diğer ifade ile doğan ve 1 yaşına ulaşabilen buzağı sayısında yıllık / x 100 = % 31.6 lık bir artış sağlanması mümkün görünmektedir. Buzağıların yarısının dişi olacağı düşünüldüğünde, yaklaşık dişi buzağının ikame düve olarak ileriki yıllarda kullanılabileceği söylenebilir. Türkiye, 2010 yılı Ağustos ayında kasaplık sığır ithalatına başlamıştır yılından 2014 Ekim ayı sonuna kadar; %21.8 i damızlık düve, %27.9 u sığır eti, %29.0 u kasaplık sığır ve %21.8 i besiye alınacak için olmak üzere 3.15 milyar dolarlık sığır eti ve canlı sığır ithalatı yapılmıştır. Bu dönemde çeşitli ülkelerden; besiye alınmak üzere yaklaşık 720 bin baş, doğrudan kesilmek üzere de yaklaşık sığır ithal edilmiştir. Bu değerlerden, yıllık bazda yaklaşık 300 bin baş kadar et üretim amaçlı sığır ithal edildiği hesaplanabilir. Elde edilebilecek ilave 1 milyon 100 bin baş buzağının yaklaşık % 50 si erkek olacağından, yıllık 550 bin baş erkek sığır artışı ile ülkemizin et ve canlı hayvan ithalatına ihtiyaç kalmayacağı gibi, ihracat içinde önemli bir kaynak sağlanmış olacaktır. Sağmal ineklerin, yıllık olarak değerlendirildiğinde 10 ay sağılması ve 2 ay kuruda kalması ve doğum yapması beklenir. Bu durumda, ineklerin iki doğum arası geçen süreleri yaklaşık 1 yıl olmaktadır. Eğer sağmal inekler laktasyonlarının ikinci ayını takiben gebe kalmazlarsa buzağılama aralığı uzar; bu hayvanların ömürleri boyunca verecekleri toplam buzağı sayısı ve sağmal inek başına doğan buzağı sayısı da düşer. Yavru verimini yükseltmek için öncelikle ineklerde gebelik oranının yükseltilmesine yönelik tedbirlerin alınması gereklidir. Bu bağlamda, çiftçi yayım faaliyetlerinin etkinliği ve kapsamı artırılarak yaygınlaştırılması gerekmektedir. Bu eğitim programlarına katılımı yüksek tutmak ve faydalılık oranını yükseltmek için, programlara katılımı cazip hale getirici maddi-manevi bir takım teşviklerle desteklenmesi önemlidir. 29

31 30 Hayvansal Üretim

32 TÜRKİYE SIĞIRCILIĞININ DURUMU, SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Tablo 5. Türkiye de yetişkin, buzağı ve genç sığır sayıları ve sağmal inek başına buzağı ve genç sığır sayıları Yıl Sığır (Kültür) Yetişkin Sığır Sayısı (baş) Buzağı, Dana Sayısı (baş) Toplam Hayvan Sayısı (baş) Sağılan Hayvan Sayısı (baş) Süt (ton) Sığır (Melez) Sığır (Yerli) Toplam Buzağı, Dana Sayısı / Sağılan İnek Sayısı (%) 31

33 Hayvansal Üretim Bu amaçla hazırlanacak çiftçi eğitim programlarında yetiştiricilerin; 1) İneklerin doğum sonrası kızgınlıkların yetiştiriciler tarafından dikkatli ve bilinçli bir şekilde takip edilmesi, 2) En uygun tohumlama zamanında suni veya tabii tohumlama yaptırılması, 3) Eğer suni tohumlama uygulaması yaptırılacaksa en uygun zamanda veteriner hekime haber verilmesi ve hekimin zamanında tohumlama uygulaması yapması, 4) Doğum sonrası ineklerin en uygun vücut kondüsyonuna ulaşması için uygun bakım ve besleme uygulamalarının yapılması konusunda bilgi seviyelerinin yükseltilmelerine yönelik olmalıdır. Gebelik oranının yükseltilmesini takip eden süreçte, doğacak olan buzağıların 1 yaşına kadar olan dönemde sağlıklı bir şekilde büyütülmesi, diğer önemli bir noktayı teşkil etmektedir. Bu amaçla hayvan sağlığı alanında sığır yetiştiricilerinin teknik bilgilerinin geliştirilmesi ve güncellenmesi için yapılacak çiftçi eğitim faaliyetlerinde ele alınacak noktalar içerisinde; 1) Gebeliğin son iki ayı içerisinde gebe ineklere bağışıklık sistemini güçlendirici (Kolibin-rc) aşısı ile yeni doğan buzağılara da septisemi serumu (Bovisera) uygulamalarının yapılması ve yaygınlaştırılması, 2) Buzağıların ve danalar için buzağı aşı programları (Şap, IBR, BVD, Brusella, Leptospira, Antrax, Pastorella, BRSV, PI3, CL. Karma) dikkatli bir şekilde uygulanması, 3) Yurdumuzda, gebe ineklerde yavru atma ile kendini gösteren Brusella hastalığı oldukça yaygın olup, bulaşık erkek hayvanlar tarafından sağlıklı ineklere bulaştırılmaktadır. Bu nedenle, sağlık kontrollünden geçirilen spermalarla suni tohumlama uygulamaları ve aşılamalara önem verilmesi, 4) Yeni doğan buzağının yeterli miktarlarda, 3 gün süre ile kolostrum (ağız sütü) ile beslenmesinin sağlanması, 5) Yeni doğan buzağının göbek kordonunun dezenfeksiyonu ve hijyenine önem verilmesi, 6) Buzağıların sütten kesim öncesi dönemde yeterli miktarda sap veya saman ile zemini döşeli bireysel bölmelerde tutulması, 7) Buzağı barınakları hava cereyanından ari olmalı, günlük temizliği ile periyodik ahır içi dezenfeksiyonları düzenli olarak yapılması konuları üzerinde durulmalıdır. 32

34 TÜRKİYE SIĞIRCILIĞININ DURUMU, SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 4. KABA YEM ÜRETİMİ, SORUNLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI Ülke hayvancılığımızın geliştirilmesinde çözülmesi gereken en önemli sorunlardan birisi de kaliteli, ucuz ve bol kaba yem ihtiyacının düzenli karşılanmasıdır. Kaba yemlerin hayvan besleme fizyolojisine uygunluğu yanı sıra, kaliteli ve ucuz olması halinde, daha pahalı olan ve insan beslenmesinde de kullanılan yoğun ya da kesif yemlerin hayvan beslemede kullanımını azaltmaktadır. Kuru ot, yeşil yemler ve silo yemleri gibi kaba yemlerin maliyetlerinin düşük olması, hayvancılık işletmelerinin karlılığını artırmaktadır (Alçiçek, 2010). Süt ya da besi sığırcılığı işletmelerinde üretim maliyetlerinin % ini yem girdilerinin oluşturması yemleme ile yapılacak iyileştirmenin sığır yetiştiricilerinin karlılığına etkisini açıklamaya yeterlidir. 33

35 Hayvansal Üretim Tablo 6. Türkiye 2015 yılı Büyük Baş Hayvan Birimi (BBHB) Hayvan Türü Hayvan Sayısı Hayvan Birimi Büyük Baş Hayvan Birimi Sığır Kültür ırkı-yetişkin Kültür ırkı-dana, düve Melez- yetişkin Melez- dana, düve Yerli-yetişkin Yerli-dana, düve Toplam sığır Manda Toplam koyun Toplam keçi Toplam Küçükbaş Toplam BBHB Yurdumuzda yetiştirilen ruminant hayvan varlığı dikkate alınarak hesaplanan Büyük Baş Hayvan Birimi (BBHB) değerleri Tablo 6 da verilmiştir (TUİK, 2015). Buna göre; 2015 yılı itibariyle BBHB kültür, baş melez, baş yerli sığır olmak üzere toplam BBHB sığır ve BBHB manda varlığı ile toplam büyükbaş hayvan olarak BBHB bulunmaktadır. Küçükbaş hayvan varlığı BBHB olarak değerlendirildiğinde, BBHB koyun ve BBHB keçi ile toplam BBHB varlığımız bulunmaktadır. Gerek büyükbaş ve gerekse küçükbaş hayvan varlığımız birlikte ele alındığında, ülkemizde toplam BBHB olduğu görülmektedir (Tablo 2). BBHB varlığı üzerinden 10.0 kg/gün (3650 kg/yıl) kaba yem ihtiyacı dikkate alındığında 53.2 milyon ton kaba yem ihtiyacı söz konusudur. Ülkemizde, 2015 yılı Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre toplam tarım alanı milyon hektar olup, bu tarım arazisinin işlenen alanı milyon hektardır (TUİK 2015) (Tablo 7). Tahıl ve diğer bitkisel ürünlerin ekim alanları milyon hektar düzeyinde iken, ülkemizin orman alanı ise milyon hektar dolayındadır. Son on yıl içerisinde işlenen tarım alanlarında, tahıl ve diğer bitkisel ürünlerin ekim alanlarında bir azalmanın olduğu açıktır. Ülkemizin en önemli kaba yem kaynaklarından olan mera ve çayır arazisi miktarları 2015 yılı rakamlarına göre sırasıyla milyon ve 1.50 milyon hektar (toplam milyon ha) kadardır. Esas itibariyle, hayvancılığımızın ana kaba yem kaynağını doğal çayır 34

36 TÜRKİYE SIĞIRCILIĞININ DURUMU, SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ve meralar oluşturmakta ve buna bağlı olarak da belirli bölgelerde hayvancılığımız mera hayvancılığı şeklinde yapılmaktadır. Tablo 7. Türkiye tarım alanları ve çayır ve mera arazisinin durumu, (1000 ha) Yıl Toplam Tarım Alanı Toplam İşlenen Tarım Alanı Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünlerin ekim Alanı Çayır ve Mera Arazisi Orman Alanı Ancak, gerek süt gerekse et verim düzeyleri düşük çok sayıda hayvanla, mera kurallarına uymaksızın yapılan ağır ve düzensiz otlatmalar doğal çayır ve meralarımızı olumsuz etkilemenin yanı sıra, meralardan faydalanan mevcut hayvan varlığımızın da yıl boyunca dengeli ve verime uygun beslenememesine neden olmaktadır. Buna paralel olarak, son yıllarda, ülkemizde, özellikle batı bölgelerimizde, büyük kapasitede entansif süt hayvancılığı ya da besi hayvancılığı hızlı bir şekilde yaygınlaşmaya başlamış ve bu işletmelerin yıl boyu ve düzenli kaliteli kaba yem gereksinimlerinin rasyonel bir şekilde karşılanması problem haline gelmiştir. Meralarımızın ortalama kaldırılabilir kuru ot verimi 400 kg/ha olarak alındığında 5.25 milyon ton, çayırlardan ise yaklaşık (4000 kg/ha) 6.0 milyon ton kuru ot üretimi söz konusudur. Toplam çayır ve meralardan ise milyon ton kaba yem üretimi gerçekleşmektedir. 35

37 Hayvansal Üretim 1998 yılında çıkarılan Mera Kanunu nun ardından, 2000 yılında başlayan mera ıslahı çalışmaları çok yavaş ilerlemekte olup, bu güne kadar yaklaşık ha mera (mevcut meraların yaklaşık % 3 ü) ıslah edilebilmiştir. Meraların tamamının ıslah edilmesi ve uygun mera yönetimi durumunda kaba yem üretimi 2 kat artarak 10.5 milyon tona yükseltilmesi mümkündür. Çayırların ıslahı ile de kuru ot üretimi 9 milyon tona çıkarılabilir. Böylece, çayır ve meraların ıslahı ile toplam kaba yem üretimi 19.5 milyon tona çıkarılabilir. Tablo 8, 9 ve 10 da Türkiye de korunga, burçak, fiğ, üçgül ve yonca gibi yem bitkilerinden elde edilen kuru ot üretim değerleri sunulmuştur (TUİK, 2015). Kaliteli kaba yemin üretiminin diğer kaynağı tarla arazisi içerisinde yem bitkileri yetiştiriciliğidir. Hayvancılığı gelişmiş Avrupa Birliği ülkelerinde, toplam tarla arazisinin Almanya da % 36 sında, Hollanda da % 31 inde, İtalya da % 30 unda, Fransa da % 25 inde, İngiltere de % 25 inde yem bitkileri yetiştiriciliği yapılmasına karşın, ülkemizde toplam işlenen tarım arazisinin ( ha) % 6.27 sinde ( ha) yem bitkileri ekilmektedir (TUİK, 2015). Bu ekim alanlarında, 2015 yılı verilerine göre, hayvan besleme açısından en önemli kaba yem kaynağımız olan yem bitkilerinden (yonca, korunga, fiğ, burçak, üçgül) kuru ot üretimi yaklaşık 5.0 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Yem bitkileri ekim alanının yurdumuzda toplam işlenen tarım arazileri içersinde düşük bir alan işgal ettiği görülmektedir. Bu nedenle yem bitkisi yetiştiriciliği yapılan alanların artırılması zorunludur. Bu amaçla Türkiye de ekim nöbeti uygulamalarının bütün bölgeleri kapsayacak şekilde yaygınlaştırılması gereklidir. Bu uygulama içerisinde yem bitkileri de yer almalıdır. Örneğin; kıraç alanlarda uygulanan buğday-buğday, buğday-nadas-buğday ekim nöbetleri yerine buğday-fiğ (Macar-fiğ)-nadas-buğday veya korunga (5-6 yıl)-buğday-buğday veya çok kurak yerlerde korunga (5-6 yıl)-nadas-buğday-nadas uygulamalarına geçilmelidir. Sulu alanlarda ise, fiğ-buğday-çapa bitkileri (pancar, mısır, patates, ayçiçeği, fasulye) veya çok yıllık yem bitkileri [yonca (5 yıl), üçgül]-buğday-çapa bitkilerinin yer aldığı ekim nöbeti yöntemleri uygulanmalıdır. Yem bitkilerinin bu ekim nöbetlerinde daha fazla yer alabilmesi için mutlaka yem bitkilerine verilen desteklerin önemli oranda yükseltilerek cazip hale getirilmesi gereklidir. Verilecek desteklerin geciktirilmeden mümkün olduğu kadar zamanında verilmesi de, ayrıca önem arz etmektedir. 36