ĠLKÖĞRETĠM PROGRAMLARI ĠÇERĠĞĠNĠN BRANġLARA GÖRE ĠNCELENMESĠ ÇALIġTAYLARI RAPORU

Transkript

1 ĠLKÖĞRETĠM PROGRAMLARI ĠÇERĠĞĠNĠN BRANġLARA GÖRE ĠNCELENMESĠ ÇALIġTAYLARI RAPORU Editörler Yrd. Doç Dr. Abdurrahman EKĠNCĠ Öğrt. Gör. Ömer Murat ÖTER

2 ÇALIġTAY KATILIMCILARI Katılımcı Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman EKĠNCĠ Yrd. Doç. Dr. Muhammed Cevat YILDIRIM Öğrt. Gör. Mehmet Ali AKIN Öğrt. Gör. Ömer Murat ÖTER Öğrt. Gör. Faysal ÖZDAġ Raportör Olduğu Dersler Sosyal Bilgiler Matematik Fen ve Teknoloji Sınıf Öğretmenliği Hayat Bilgisi, Matematik Sınıf Öğretmenliği Türkçe

3 ĠLKÖĞRETĠM PROGRAMLARI ĠÇERĠĞĠNĠN BRANġLARA GÖRE ĠNCELENMESĠ ÇALIġTAYLARI RAPORU GĠRĠġ İlköğretim Programlarının yenilenme gerekçeleri ve içeriğe ilişkin alınan seminer sonucunda, ilköğretim bölümü anabilim dalları (Sınıf öğretmenliği, sosyal bilgiler öğretmenliği, fen bilgisi öğretmenliği ve matematik öğretmenliği) ile ilgili çalıştay katılımcıları yapacakları çalıştaylar vasıtasıyla kendi alanlarına ait ders programlarını yaklaşım, içerik, yapı ve ölçme değerlendirme anlayışları bakımından incelemişlerdir. Her anabilim dalına ilişkin ayrı ayrı yapılan çalıştayına en az 1 er ilköğretim müfettişi ve 3 öğretim elemanı olmak üzere 4 er kişilik gruplar 4 farklı anabilim dalında çalışmak üzere oluşturulmuştur. Yapılan incelemelere ilişkin her grup birer sonuç raporu düzenlemiştir. Raporlarda öğretmen eğitimi açısından programların hizmet öncesi öğretmen eğitiminde kullanılmasına ilişkin görüşlere yer verilmiş ve özellikle yetişmekte olan öğretmen adaylarının ve kısmen öğretim elemanlarının eğitim programına dayalı bir yetişme sürecinden geçmedikleri kanaati üzerine gerçekleştirilen bu çalıştaylarda ilköğretim programlarının alanlar itibariyle öğretmen yetiştirmede nasıl kullanılabileceği, programa dayalı bir yetiştirmenin nasıl yapılabileceği ayrıca programın temel yaklaşımı, felsefesi, içeriğini, yapısı ve ilgili materyalleri ile birlikte uygulamaya dayalı önerilerin ve örneklemelerin olacağı bir rapor hazırlanmıştır. Yapılan çalıştaylarda ilgili alanlara ilişkin programlar ve lisans ders içerikleri, ilgili araştırmalar incelenmiş ayrıca gözlem ve tecrübelere de dayalı olarak raporlar oluşturulmuştur. Öğretmen YetiĢtirmede Temel Sorun: Program Ġçerik Uygulama Bilgi ve Becerilerinden Yoksunluk Eğitim Fakültelerinin yeniden yapılandırılması amacıyla 1996 yılında başlatılan çalışmalar, öğretim yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Yeni düzenleme ile birlikte, Eğitim Fakültelerinin büyük çoğunluğunda, ortaöğretim alan öğretmenliklerine paralel olarak ilköğretime öğretmen yetiştirmede branş öğretmenliği kontenjanlarında artışa gidilmiş ve 1

4 Sosyal Bilgiler, Sınıf öğretmenliği, Fen Bilgisi ve Matematik Öğretmenlikleri programlarında da içerik ders sayısı ve niteliklerinde değişiklikler yapılmıştır. Yapılanmanın ve kontenjan artışlarının temel amacı kuşkusuz, sekiz yıllık zorunlu eğitime geçişle birlikte ortaya çıkacak öğretmen açığına çareler üretmek ve ilköğretim ikinci kademenin kendine özgü ders ve hedef kitlesine uygun öğretmen yetiştirmektir. Yapılan düzenleme ile birlikte, bütün Eğitim Fakültelerinde ortak müfredat uygulamasına geçilmiştir. Bu kapsamda belirlenen dersler ve içerikleri eğitim fakülteleri ilköğretim bölümlerinin müfredat, ders materyalleri ve öğretim elemanlarının öğretmen yetiştirmelerine ilişkin anlayış ve uygulamalarına yön vermek amacı taşımıştır. Ancak, özellikle 2003 lerden sonra yoğunluk kazanan ilköğretim programlarını yenileme çalışmaları sonucu eğitim öğretim yılından itibaren ilköğretim 1 5. sınıflar düzeyinde bütün okullarda; 6 8. Sınıflarında ise öğretim yılından itibaren 6. sınıflardan başlanarak kademeli şekilde uygulanmaya başlanmıştır. Yeni ilköğretim programlarının uygulanmasıyla birlikte katı davranışçı öğrenme anlayışından, yapılandırmacı bir yaklaşıma geçilmiştir. Öğrenci merkezli, etkinlik temelli ve esnek bir öğretim sürecini esas alan program 8 ortak beceriye odaklanmıştır. Bunlar: eleştirel düşünme, problem çözme, bilimsel araştırma, yaratıcı düşünce, girişimcilik, iletişim, bilgi teknolojilerini kullanma ve Türkçeyi güzel kullanma becerisidir (MEB, 2005). Program değişikliklerinin en önemli aşamalarından biri, yapılan yeniliklerin anlayış, yaklaşım ve uygulamalar bakımından başta öğretmenler olmak üzere ilgili taraflara tanıtılması ve uygulamada etkililiğin sağlanmasıdır. Ancak, yapılan kapsamlı ve emek ürünü çalışmaların bazı yönleri eksik kalmış ve özellikle hizmet öncesi öğretmen yetiştirmeye yansımaları oldukça sınırlı kalmıştır. Bu alandaki köklü değişiklikler, o dönemde özellikle YÖK ve MEB arasındaki kurumsal iletişimsizlik ve işbirliği yoksunluğundan dolayı öğretmen yetiştirme programlarına yansımamış ve halen bu boşluğun doğurduğu ağır sorunlarla karşı karşıya bir öğretmen yetiştirme sistemi ile devam etmekteyiz. Yapılması gereken özellikle program geliştirme sürecinde MEB, YÖK ve eğitim fakülteleri öğretim elemanlarının işbirliği ile yenilenen öğretim programlarının temel felsefe ve yaklaşımını sindirmiş, programı tanıyan ve etkin olarak uygulayabilen öğretmen adayları yetiştirmek konusunda işbirliği sürecine girmelerine yönelik çalışmalardı. Ancak, bu boşluk yakın süreçte telafisi oldukça güç sorunlar doğurmuş ve mevcut eğitim fakültelerinden mezun olan öğretmen adaylarının uygulamadan kopuk, kuramsal ve alanlarına ilişkin programların içerik ve uygulamalarına yabancı bir şekilde mezun olmaları sonucuna yol açmıştır. 2

5 A. ĠLKÖĞRETĠM SOYSAL BĠLGĠLER PROGRAMI Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programına ĠliĢkin Yapısal ve Ġçeriksel Bir Analiz Öğretmen yetiştirmede ilgili paydaşlar arasındaki iletişimsizlik, işbirliği eksikliğinin yol açtığı problemler yenilenen ilköğretim programlarından önce geliştirilen eğitim fakülteleri lisans ders programları ve içeriklerinin ilgili programı uygulayabilecek öğretmen adaylarının yetiştirilmesini sağlamada yetersiz kalmasına yol açmıştır. Bu bakımdan, örneğin sosyal bilgiler öğretmenliği lisans ders programı ve içeriği incelendiğinde ve ilköğretim sosyal bilgiler programının içeriği ile karşılaştırıldığında sorun açık bir şekilde kendini göstermektedir. Sosyal bilgiler öğretmenliği lisans derslerinin ilköğretim programlarının içeriğini tanıma ve uygulamaya ilişkin ilişkilendirilebilecek ders sayı ve niteliği oldukça düşük kalmaktadır. Sosyal Bilgiler lisans ders içerikleri incelendiğinde görülecektir ki sosyal bilgiler ders programlarının içerik ve uygulanmasına ilişkin ders sadece özel öğretim yöntemleri dersleridir. Bu derste de özellikle sosyal bilgiler ders programı ve içeriğinin öğretimi ile ilgili içerik oldukça sınırlıdır. Programın içeriğine ilişkin doğrudan ifade sadece İlgili Öğretim Programının incelenmesi(amaç, kazanım, tema, ünite, etkinlik, v.b.) ifadesidir. Aşağıda verilen ders içeriği ile ilgili konulara göz atıldığında bunu görmek mümkündür: Özel Öğretim Yöntemleri I (2-2-3) Alana özgü temel kavramlar ve bu kavramların alan öğretimiyle ilişkisi, alanının başta Anayasa ve Milli Eğitim Temel Yasası olmak üzere yasal dayanakları, alan öğretiminin genel amaçları, kullanılan yöntem, teknik, araç-gereç ve materyaller. İlgili öğretim programının incelenmesi(amaç, kazanım, tema, ünite, etkinlik, v.b.). Ders, öğretmen ve öğrenci çalışma kitabı örneklerinin incelenmesi ve değerlendirilmesi. Özel Öğretim Yöntemleri II (2-2-3) Sosyal bilgiler eğitiminde bilgisayar ve internetten yararlanma, grafik ve tablo okuma becerilerinin geliştirilmesi, görsel materyal ve doküman kullanımı, Cumhuriyet ve Atatürkçülük konularının işlenmesi, sözlü tarih çalışmaları, belirli gün ve haftalardan yararlanma, güncel olayların kullanımı ve katkıları, çevre incelemelerinin planlanması, müze eğitimi, soru sorma ve teknikleri, çağdaş değerlendirme uygulamaları. 3

6 Oysa herhangi bir alan öğretiminde en önemli hususlar söz konusu alana ilişkin programın anlayış, felsefe ve yapısal bakımdan detaylı incelenmesi, amaç, kazanım, materyal ve öğretim etkinliklerini tanıma, aralarındaki ilişkiyi analiz ederek uygulama düzeyinde beceri sahibi olmadır. Bu bakımdan lisans düzeyindeki ders içeriklerinin genel kültür boyutuna ilişkin yeterli düzeyde olmasına rağmen öğretmenlik meslek bilgisi dersleri ve içeriklerinin teorik ve uygulamadan kopuk olması ve ilgili alan programı ve alana ilişkin derslerin ve içeriklerinin zayıf kalması alana öğretmen yetiştirmede önemli bir sorun olarak kendini göstermektedir. Diğer yandan, lisans programında okutulan derslerin önemli bir kısmının teorik derslerden oluştuğu dikkati çekmektedir. Dört yıllık lisans öğrenimi boyunca 131 kredilik teorik ders okutulurken, uygulamalı derslerin saat sayısı 32 dir. Uygulamalı derslerin her iki saati bir kredi sayıldığından, toplam kredisi 16 dır. Tablo 1. Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programındaki Derslerin Yarıyıllara Göre Dağılımı. Yarıyıl Teorik Uygulamalı Kredisi % si , , , , , , , ,5 TOPLAM ,0 Lisans programında yer alan dersler ilköğretim müfredatı ile karşılaştırıldığında ders isimleri ve alan dağılımları itibariyle çok fazla örtüşmediği ve bazı beceri alanlarına ilişkin yeterliklere yönelik derslerin bulunmadığı söylenebilir. Ancak asıl sorun derslerden ziyade ders içeriklerinin oldukça yüzeysel ve genel çerçevede, soyut, uygulamadan yoksun ve kuramsal kalmasıdır. Bu çerçevede hazırlanmış olan ders kitapları ve materyalleri de genel anlamda kuramsal düzeyde bir alan öğretimi ve öğretmenlik meslek bilgisini ele aldıklarından 4

7 dolayı uygulama basamağında bir öğrenme ve öğretim yeterliğinden oldukça uzak kalınmaktadır. Programda öğretmenlik meslek bilgisi derslerinin niceliksel olarak önemli bir payı bulunmaktadır. Nitekim toplam kredinin yaklaşık dörtte birini (% 24,5 ini) eğitim bilimlerine ait dersler oluşturmaktadır. Ancak bu derslerin içeriği ile ilköğretim düzeyinde ilgili alana ilişkin öğretim ilişkisi ne yazık ki kurulamamıştır. Dersler ve içerikleri genel anlamda kuramsal, genel ve uygulama ile ilişkilendirilmeden sunulmuş ve yararlanılan ders materyalleri ve ders kitaplarında da bu çerçevede bir yöntem izlenmiştir. Öğretim süreci de bu yaklaşımı izlemekte ve öğretmen yetiştirmede lisans ders içerikleri, kaynak kitaplar ve kalabalık sınıflar ve etkinlik temelli öğretime elverişsiz sınıf mekânları ile etkinlik temelli öğretmen yetiştirme uygulamalarına ve alana ilişkin öğretim programlarının içeriğine önemli ölçüde yabancı öğretim elemanları nitelikli bir öğretmen yetişmesinde en önemli engeller olarak kendini göstermektedir. Öğretmenlik meslek bilgisi dersleri içerisinde uygulamalı dersler fiilen uygulanamamaktadır. Bunların en önemli sebeplerinden bazıları, sınıf mevcutlarının fazla olması, uygulama imkanı sağlayabilecek fiziki ortam ve olanaklardan yoksunluk ve aşırı ders yükü altındaki öğretim elemanlarının uygulama imkan ve becerilerini geliştirme ve alana yeterince zaman ayırma konusundaki sorunlardır. Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programında kredi sayısı en yüksek olan alanı, eğitim bilimleri oluşturmaktadır. Öğretmenlik meslek bilgisi alanına ait 24 ü teorik ve 24 ü de uygulamalı olmak üzere, 48 saatlik ders okutulmaktadır. Uygulamalı ders sayısının artırılması, daha deneyimli öğretmen yetiştirilmesi açısından oldukça önemli bir adımdır. Gerçekten de yeniden yapılanma ile birlikte Okul Deneyimi I, Okul Deneyimi II ve Öğretmenlik Uygulaması derslerinin Uygulama okulu ve Eğitim Fakültesi işbirliğine dayalı olarak gerçekleştirilmesi, örgencilerin öğretmenliğe hazır bulunuşluluk düzeylerini geliştirmesi beklenmektedir. Ancak, uygulama derslerinin yukarıda sayılan sorunları okul deneyimi ve öğretmenlik uygulaması dersleri olarak bilinen staj uygulamalarının verimliliğini de önemli ölçüde düşürmektedir. Teoride yapılan planlamaya karşın özellikle kalabalık mevcutlar, iyi planlanmayan yerleştirmeler, fakülteler, bölümler ve uygulama okulları arasındaki koordinasyon eksikliği ve uygulamanın önem ve gerekliliği konusunda arzu edilen düzeyde bir endişeye sahip olmayan öğretmen adayları ve öğretmenler verimlilik üzerinde rol oynayan önemli etkenlerdir. 5

8 Bunun yanında, ilköğretim 6. sınıf Sosyal Bilgiler müfredat programında 20. yüzyılda bilim ve teknolojide meydana gelen gelişmeler ve insanlığı tehdit eden önemli olaylara yer verilirken, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programında bu tür konuların pek yer almadığı görülmektedir. Oysa son yıllarda teknolojik ve ekonomik gelişmeler dünyamızı bir köy haline dönüştürmüş ve bu durum insanların dünya ülkelerini daha iyi tanımalarını zorunlu hale getirmiştir. Ayrıca ilköğretim 7. sınıf müfredatında ulusal ve uluslar arası kuruluşlar ele alınmaktadır. Bu bağlamda, ülkemizdeki Kızılay, Yeşilay, Türk Hava Kurumu gibi sosyal yardım kurumlarının yanı sıra, Birleşmiş Milletler ve yardımcı organları ile Türkiye nin üyesi olduğu uluslar arası kuruluşlar ayrı ayrı tanıtılmaktadır. Söz konusu konuların Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programlarında yer almadığı görülmektedir. Oysa çağdaş Sosyal Bilimler Programında aktüel konulara da yer verilmekte, buna bağlı olarak Sosyal Bilimler öğretiminin genel amaçlarında toplumun sosyal, kültürel, ekonomik ve teknolojik gelişmelerine paralel olarak değişiklikler yapılmaktadır. Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Programının temel bilim alanları olan Tarih ve Coğrafya derslerinin sayı ve içerik açısından zenginleştirilmesinde yarar vardır. Türkiye Bölgeler Coğrafyası, Eğitim Tarihi, KomĢu Ülkeler ile ilgili dersler ilköğretim müfredatında yer almasına rağmen, lisans programında bulunmamaktadır. Ayrıca, öğretmen adaylarının mesleğe daha iyi hazırlanabilmeleri açısından seminer derslerine önem verilmelidir. Özellikle son sınıfta, temel bilim alanları ile ilgili olarak seminer dersleri konulması oldukça faydalı olacaktır. Ġlköğretim Soysal Bilgiler Programının Temel YaklaĢımı ve Felsefesi Tüm dünyada bireysel, toplumsal ve ekonomik alanda yaşanmakta olan değişimi ve gelişimi; ülkemizde de demografik yapıda, ailenin niteliğinde, yaşam biçimlerinde, üretim ve tüketim kalıplarında, bilimsellik anlayışında, toplumsal cinsiyet alanında, bilgi teknolojisinde, iş ilişkileri ve iş gücünün niteliğinde, yerelleşme ve küreselleşme süreçlerinde görmek mümkündür. Tüm bu değişim ve gelişimleri eğitim sistemine ve programlara yansıtmak bir zorunluluk hâline gelmiştir. Milli Eğitim Banaklığı bu çerçevede, Sosyal Bilgiler Programının vizyonunu, 21. yüzyılın çağdaş, Atatürk ilkeleri ve inkılâplarını benimsemiş, Türk tarihini ve kültürünü kavramış, temel demokratik değerlerle donanmış ve insan haklarına saygılı, yaşadığı çevreye duyarlı, bilgiyi deneyimlerine göre yorumlayıp sosyal ve kültürel bağlam içinde oluşturan, kullanan ve 6

9 düzenleyen (eleştirel düşünen, yaratıcı, doğru karar veren), sosyal katılım becerileri gelişmiş, sosyal bilimcilerin bilimsel bilgiyi üretirken kullandıkları yöntemleri kazanmış, sosyal yaşamda etkin, üretken, haklarını ve sorumluluklarını bilen, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarını yetiştirmekti. olarak açıklamaktadır. Kuşkusuz programın en önemli yeniliği bireyi esas alan, küresel koşullar ve evrensel değerleri hesaba katarak sosyal, girişimci ve zihinsel becerileri en üst düzeyde kullanabilen geleceğin bilgi ve teknoloji okuryazarlarını yetiştirmektir. Bu bakımdan bilgiyi sadece belleme ve depolamadan ibaret gören anlayışın bilgiyi üreten ve kullanan ve bilgiden yeni bilgi üreten öğrenmeyi öğrenmiş bireyler yetiştirmek oldukça önem taşıyan hususlar olarak yer almıştır. Programın hazırlanmasında, tümüyle davranışçı yaklaşımlardan öte, bilginin taşıdığı değeri ve bireyin var olan deneyimlerini dikkate alarak, yaşama etkin katılımını, doğru karar vermesini, sorun çözmesini destekleyici ve geliştirici bir yaklaşım doğrultusunda yapılandırmayı önemseyen bir gelişim göstermektedir. Bu yaklaşımla öğrenci merkezli, dolayısıyla etkinlik merkezli, sosyal bilgiler açısından, bilgi ve beceriyi dengeleyen, öğrencinin kendi yaşantılarını ve bireysel farklılıklarını dikkate alarak çevreyle etkileşimine olanak sağlayan yeni bir anlayış yaşama geçirilmeye çalışılmaktadır. Bu anlayış doğrultusunda Sosyal Bilgiler Programı; 1. Her öğrencinin birey olarak kendine özgü olduğunu kabul eder. 2. Öğrencilerin gelecekteki yaşamlarına ışık tutarak, bireylerden beklenen niteliklerin geliştirilmesine duyarlılık gösterir. 3. Bilgi, kavram, değer ve becerilerin gelişmesini sağlayarak, öğrenmeyi öğrenmenin gerçekleşmesini ön planda tutar. 4. Öğrencileri düşünmeye, soru sormaya ve görüş alışverişi yapmaya özendirir. 5. Öğrencilerin fiziksel ve duygusal açıdan sağlıklı ve mutlu bireyler olarak yetişmesini amaçlar. 6. Millî kimliği merkeze alarak, evrensel değerlerin benimsenmesine önem verir. 7. Öğrencilerin kendi örf ve âdetleri çerçevesinde ruhsal, ahlâkî, sosyal ve kültürel yönlerden gelişmesini hedefler. 7

10 8. Öğrencilerin haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren bireyler olarak yetişmesini önemser. 9. Öğrencilerin toplumsal sorunlara karşı duyarlı olmasını sağlar. 10. Öğrencilerin öğrenme sürecinde deneyimlerini kullanmasına ve çevreyle etkileşim kurmasına olanak sağlar. 11. Her öğrenciye ulaşabilmek için öğrenme-öğretme yöntem ve tekniklerindeki çeşitliliği dikkate alır. 12. Periyodik olarak, öğrenci çalışma dosyalarına bakılarak öğrenme ve öğretme süreçlerinin akışı içerisinde değerlendirmeye olanak sağlar. Bu çerçevede Sosyal Bilgiler dersi şu şekilde tanımlanabilir: Sosyal Bilgiler, bireyin toplumsal varoluşunu gerçekleştirebilmesine yardımcı olması amacıyla; tarih, coğrafya, ekonomi, sosyoloji, antropoloji, psikoloji, felsefe, siyaset bilimi ve hukuk gibi sosyal bilimleri ve vatandaşlık bilgisi konularını yansıtan; öğrenme alanlarının bir ünite ya da tema altında birleştirilmesini içeren; insanın sosyal ve fizikî çevresiyle etkileşiminin geçmiş, bugün ve gelecek bağlamında incelendiği; toplu öğretim anlayışından hareketle oluşturulmuş bir ilköğretim dersidir. Sosyal Bilgiler dersi, demokratik değerleri benimsemiş vatandaşlar olarak öğrencilerin içinde yaşadığı topluma uyum sağlamalarını ve öğrencilere bu bilgi birikimini yaşama geçirilebilecek donanımlar kazandırmayı amaçlamaktadır. İlköğretim Sosyal Bilgiler Programını oluşturan temel öğeler: beceriler, kavramlar, değerler ve genel amaçlardır. Ġlköğretim Soysal Bilgiler Programına Dayalı Bir Öğretmen YetiĢtirme AnlayıĢı Kuşkusuz yukarıda öğretmen yetiştirmeye ilişkin belirtilen hususların tümü bu başlık altında da sıralanabilir niteliktedir. Bu bakımdan burada özellikle ilköğretim sosyal bilgiler öğretmeni yetiştirmede önem taşıyan ilgili öğretim programının (6-8 ilköğretim Sosyal Bilgiler Programı) içeriğini içselleştirme ve bu içeriğin öğretimine ilişkin becerilerle donanma üzerinde duracağız. Bu niteliklere sahip olmanın en önemli ölçütü lisans düzeyindeki yetiştirme sürecinin ilköğretim programının temel alınarak gerçekleştirilmesidir. Bu bakımdan öğretmen yeterliklerini artırmak ve programın öngördüğü vizyon çerçevesinde bir öğretimi gerçekleştirecek sürecin öğretim ortamı, öğretim elemanı, ders içerikleri ve uygulama etkinlikleri olmak üzere birtakım bileşenleri üzerinde durulması gerekmektedir. 8

11 Etkinlik Temelli Öğretmen Eğitimi: Her şeyden önce yukarıda üzerinde durulduğu gibi özellikle ilköğretime öğretmen yetiştirmenin her aşamasında etkinlik temelli öğretim sürecinin esas alınması gerekmektedir. İlköğretim programının öngördüğü etkinlik temelli öğretim sürecini yönetebilecek (mevcut kazanımların etkili, kalıcı ve anlamlı bir şekilde kazanılmasını sağlayacak etkinlikleri tasarlamak, gerekli öğretim planını buna uygun şekilde hazırlamak ve etkinliği uygulayarak sonuçlarını değerlendirmek) öğretmen adayları yetiştirebilmek ancak öğretmen yetiştirmede bu çerçevede bir öğretmen yetiştirme anlayışı ile mümkün olabilir. Bu uygulama da ancak ilköğretim programlarından örneğin, sosyal bilgiler programı ile ilgili bir kazanımın seçilerek öğretmen adaylarından söz konusu kazanımın etkin, kalıcı ve anlamlı bir şekilde öğrenilmesini gerçekleştirebilmek için ne tür etkinlikler ve hangi materyallerle sağlanabileceğine ilişkin süreci planlayarak uygulamaları ve bu sürecin aktif katılımla değerlendirilmesi ile mümkündür. Öğretmen Adayları için Örnek Etkinlik ve Uygulama: (İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 7. Sınıf Programı ndan) Öğrenme Alanı: İnsanlar, Yerler ve Çevreler 2.Ünite: Ülkemizde Nüfus Kazanım 4. Örnek incelemeler yoluyla göçün neden ve sonuçlarını tartışır. Yönerge: Sevgili öğretmen adayları yukarında bilgileri verilen kazanım 7. sınıf programından alınmıştır. Muhatabınızın ilköğretim 7. sınıf öğrencileri olduğunu göz önünde bulundurarak, verilen kazanımı en etkili, anlamlı, kalıcı şekilde nasıl kavratırsınız. Buna ilişkin hazırlamanız gereken etkinlikleri, bu etkinlikleri uygulama sürecini, kullanılacak materyalleri ve değerlendirme tekniklerini ve öğrencilere öğretim öncesi ve sürecinde ne tür çalışmalar yaptıracağınızı açıklayan bir öğretim planı hazırlayınız. Öğretim etkinliğini sınıfa anlatarak uygulayınız ve tartışınız. Öğretmen adaylarının bu yönerge doğrultusunda bireysel veya grup olarak yapacakları hazırlık ve sunum çalışması sonucunda sınıfın diğer mensuplarından uygulamaya ilişkin eleştiri ve değerlendirmeler alınarak eksik, yanlış ve iyileştirilebilir yönler açıklığa kavuşturulabilecektir. Öğretmen adaylarının hazırlık sürecinde ilgili sınıfların ders programlarını, ders kitaplarını, öğretmen ve öğrenci kılavuz kitapları ile yardımcı ders materyallerini incelemeleri ve deneyimli sosyal bilgiler öğretmenlerinden görüş alışverişinde bulunmalarının sağlanması büyük önem taşımaktadır. Bu vesile ile öğretmen adayları, 9

12 mesleğe hazırlanmalarında büyük öneme sahip ilgili program ve öğretim materyalleri ile doğrudan buluşması ve uygulamaya ilişkin sonuçlar çıkarması sağlanacaktır. Öğretim Ortamı: Yukarıda belirtilen etkinlik ve uygulamaların etkin ve verimli bir şekilde uygulanabilmesinde kuşkusuz öğretim ortamlarının elverişli olması son derece belirleyicidir. Hâlihazırda kitle öğretimi şeklinde ve konferans sistemi ile derslerin anlatıldığı, kalabalık sınıf ortamları ve klasik sınıf düzeni öğretmen yetiştirmede yetersizdir. Sınıf mevcutlarının bütün eğitim fakültelerinde bir maksimum sınırı olmalıdır (en fazla 30 kişilik sınıflar) kişinin doluştuğu kalabalık sınıflarda etkinlik temelli uygulamalı öğretim kuşkusuz mümkün olamamaktadır. Ayrıca, etkinlik uygulamaya uygun olarak tasarlanmış sınıf ortamları veya ayrıca her bölüme ayrı ayrı tahsis edilmiş etkinlik sınıflarının oluşturulması gerekmektedir. Kuram Uygulama BütünleĢmesi: Eğitim fakültelerinde yukarıda söz edilen sorunların da sebeplerinden biri alanın kuramsal bir düzlemde ele alınarak uygulama ile bütünleştirilememesidir. Öğretim elemanlarının uygulamadan kopuk, mevcut gelişmelerden bağımsız teorik ve birbirinden bağımsız ders ve uygulamalarla sürdürdüğü öğretmen yetiştirme sistemi bekleneni vermemektedir. Ayrıca, uygulamanın tarafı olan merkez ve yerel eğitim örgütleri de teoriden kopuk bir şekilde hizmet içine aldıkları öğretmenlerden verim beklemektedir. Bu önemli bir sorun olan kuram-uygulama ikilemini doğurmuştur. Yapılması gereken her iki sürecin bütünlük içinde çalışmasıdır. Özellikle her bir eğitim fakültesinin bir uygulama okuluna sahip olması bu bakımdan oldukça önem taşımaktadır. Lisans Ders Ġçerikleri: İlköğretime öğretmen yetiştirmede bir diğer önemli konu lisans ders içeriklerinin mevcut ilköğretim programlarını (ilgili alanlar esas alınarak) temel alarak ve bu programların en etkili uygulanmasını sağlayacak şekilde yeniden oluşturulmasıdır. Bu bakımdan program içeriklerinin gözden geçirilmesi, alan itibariyle öğretmen, akademisyen, okul yöneticileri ve eğitim müfettişlerinin görüşleri de alınarak içerikler uygulama ağırlıklı olarak yeniden düzenlenmelidir. Sonuç ve Öneriler Yukarıda sıralanan tespitler sosyal bilgiler alanında nitelikli, uygulamaya dayalı bir öğretmen adayı yetiştirmede önemli sorunların bulunduğu sonucunu doğurmaktadır. Bunun en önemli sebeplerinden birkaçı da öğretmen yetiştirmede Sosyal Bilgiler Ders programlarının esas alınmadığı, uygulama ve etkinlik temelli bir öğretmen yetiştirme sürecinin benimsenemediği, 10

13 kalabalık sınıflar ve elverişsiz öğretim ortamları ile Sosyal Bilgiler Öğretimi alanındaki akademisyen açığıdır. Bu çerçevede aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir. 1- Öğretmen yetiştirmeye ilişkin tüm tarafların katılımıyla bir öğretmen yetiştirme sorunları gündemi oluşturulmalıdır. 2- Öğretmen yetiştirmede taraf olan MEB, YÖK, Eğitim Fakültesi vb. kurumlar etkin ve aktif bir koordinasyon içinde çalışmalıdırlar. 3- İlköğretim programlarının uygulanmasına ilişkin beceriler esas alınarak bir öğretmen yetiştirme müfredatı hazırlanmalıdır. 4- Etkinlik temelli ve uygulama ile bütünleşmiş bir öğretmen yetiştirme anlayışı ile hareket edilerek süreç bu çerçevede tasarlanmalıdır. 5- Öğretmen yetiştiren kurumlarda sınıf mevcutları azaltılmalı ve etkinlik sınıfları oluşturulmalıdır. 6- Özellikle Sosyal Bilgiler öğretimi alanında uzmanlaşmış öğretim elemanı sayısının yetersiz olduğu görülmektedir. Kuskusuz müfredatın başarılı bir şekilde uygulanabilmesi büyük ölçüde kaliteli öğretim elemanı varlığına bağlıdır. Bu kapsamda alan öğretimlerine ilişkin öğretim elemanı yetiştirmeye önem verilmelidir. 7- Müfredatın uygulanmasında yaşanan sorunların giderilebilmesi ve programın daha da geliştirilebilmesi için belli aralıklarla toplantılar düzenlenmelidir. Bu toplantılara ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin de katılımı sağlanarak, fakülte ve okul müfredatlarında yaşanan sorunlar belirlenmelidir 11

14 B. FEN VE TEKNOLOJĠ DERSĠ ÖĞRETĠM PROGRAMI Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı iki ana bolümden oluşmuştur. Programın Temelleri adı altındaki birinci bölümde programın vizyonu, teknoloji boyutu, öğrenme, öğretme ve değerlendirme ile ilgili temel felsefesi ve bunların öğretim programlarına en etkin şekilde yansıması için öğretim programlarının düzenlenmesindeki ilkeler ortaya konulmuştur. Öğrenme Alanları ve Üniteler başlıklı ikinci bölümde ise Programın Temelleri nde anlatılan ilkelere uygun olarak hazırlanan fen ve teknoloji kazanımları, öğrenme-öğretmedeğerlendirme için etkinlik önerileri ve açıklamalar sunulmuştur. Ancak bu programın uygulayıcı olacak olan öğretmenlerin yetiştirildiği eğitim fakültelerinin fen bilgisi öğretmenliği programında programın vizyonu, teknoloji boyutu, öğrenme, öğretme ve değerlendirme ile ilgili temel felsefesi ve bunların öğretim programlarına en etkin şekilde yansıması için öğretim programlarının düzenlenmesindeki ilkeler ortaya konmamıştır. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programının Vizyonu Günümüzde yaşanan hızlı ekonomik, sosyal, bilimsel ve teknolojik gelişmeler yaşam şeklimizi önemli ölçüde değiştirmiştir. Özellikle bilimsel ve teknolojik gelişmelerin hayatımıza etkisi, günümüzde belki de geçmişte hiç olmadığı kadar açık bir biçimde görülmektedir. Küreselleşme, uluslararası ekonomik rekabet, hızlı bilimsel ve teknolojik gelişmeler gelecekte de hayatımızı etkilemeye devam edecektir. Bütün bunlar dikkate alındığında ülkeler, güçlü bir gelecek oluşturmak için her vatandaşın fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmesinin gerekliliğinin ve bu süreçte fen derslerinin anahtar bir rol oynadığının bilincindedir. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı nın vizyonu; bireysel farklılıkları ne olursa olsun bütün öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetiģmesidir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı, genel bir tanım olarak; bireylerin araştırma-sorgulama, eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme becerileri geliştirmeleri, yaşam boyu öğrenen bireyler olmaları, çevreleri ve dünya hakkındaki merak duygusunu sürdürmeleri için gerekli olan fenle ilgili beceri, tutum, değer, anlayış ve bilgilerin bir bileşimidir. Fen ve teknoloji okuryazarı olan bir kişi, bilimin ve bilimsel bilginin doğasını, temel fen kavram, ilke, yasa ve kuramlarını anlayarak uygun şekillerde kullanır; problemleri çözerken ve karar 12

15 verirken bilimsel süreç becerilerini kullanır; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki etkileşimleri anlar; bilimsel ve teknik psiko-motor beceriler geliştirir; bilimsel tutum ve değerlere sahip olduğunu gösterir. Fen ve teknoloji okuryazarı bireyler, bilgiye ulaşmada ve kullanmada, problemleri çözmede, fen ve teknoloji ile ilgili sorunlar hakkında olası riskleri, yararları ve eldeki seçenekleri dikkate alarak karar vermede ve yeni bilgi üretmede daha etkin bireylerdir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı için yedi boyut düşünülebilir: 1. Fen bilimleri ve teknolojinin doğası 2. Anahtar fen kavramları 3. Bilimsel Süreç Becerileri (BSB) 4. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) ilişkileri 5. Bilimsel ve teknik psiko-motor beceriler 6. Bilimin özünü oluşturan değerler 7. Fen e ilişkin tutum ve değerler (TD) Öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetiştirilebilmeleri için yukarıda belirtilen fen ve teknoloji okuryazarlığının yedi boyutu dikkate alınmalıdır. Düz anlatım, not tutturma ve doğrulama tipi laboratuar etkinlikleri gibi öğretmen merkezli geleneksel öğretim yöntemleri öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarlığını geliştirmede yeterli olamamaktadır. Eğitim süreci öğrencilerin öz güvenlerini ve motivasyonlarını artırıcı nitelikte olmalıdır. Öğrenciler sürekli alma ihtiyacını duymak yerine kendi kendilerine araştırabilen, sorgulayabilen bireyler olacak şekilde yönlendirilmelidir. Fen ve Teknoloji öğretmenlerini yetiştiren Eğitim Fakültelerinin öğretim programlarında, Bilimsel Süreç Becerileri (BSB), Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) ilişkileri, Bilimsel ve teknik psiko-motor beceriler, Fen e ilişkin tutum ve değerler (TD) ile doğrudan ilgili dersler bulunmamaktadır. Doğrudan bu dersleri almadan yetişen fen ve teknoloji öğretmenlerinin söz konusu bu değerleri öğrencilerine kazandırabilmeleri beklenemez. 13

16 Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programının Temel YaklaĢımı Bilimsel bilginin katlanarak arttığı, teknolojik yeniliklerin büyük bir hızla ilerlediği, fen ve teknolojinin etkilerinin yaşamımızın her alanında belirgin bir şekilde görüldüğü günümüz bilgi ve teknoloji çağında, toplumların geleceği açısından fen ve teknoloji eğitiminin anahtar bir rol oynadığı açıkça görülmektedir. Bu nedenle, gelişmiş ülkeler başta olmak üzere bütün toplumlar sürekli olarak fen ve teknoloji eğitiminin kalitesini artırma çabası içindedir. Fen, fiziksel ve biyolojik dünyayı tanımlamaya ve açıklamaya çalışan bir bilimdir. Bilimsel çalışmalar sonucunda organize, test edilebilir, objektif ve tutarlı bir bilgi bütünü oluşturulmuş ve oluşturulmaya devam edilmektedir. Bu bilgiler bütünü, radikal yapılandırmacılık (radical constructivism) yaklaşımının, bilginin sübjektiflik boyutu üzerindeki ısrarlı vurgusuna nispeten az uyan, oldukça özel bir alandır. Fen ve Teknoloji Programının içeriği ve stratejileri belirlenirken alanın bu niteliği hesaba katılmıştır. Öte yandan fen, sadece dünya hakkındaki gerçeklerin bir toplamı değil, aynı zamanda deneysel ölçütleri, mantıksal düşünmeyi ve sürekli sorgulamayı temel alan bir araştırma ve düşünme yoludur. Bilimsel metotlar; gözlem yapma, hipotez kurma, test etme, bilgi toplama, verileri yorumlama ve bulguları sunma süreçlerini içerir. Hayal gücü, yaratıcılık, yeni düşüncelere açık olma, zihinsel tarafsızlık ve sorgulama, bilimsel çalışmalarda oldukça önemlidir. Bu yüzden, fen ve teknoloji öğretiminde, hedef bireylerin doğrudan keşif yoluyla doğru bilgiye ulaşmayı öğrenmesi, öğrendikçe dünyaya bakışını revize edip yeniden yapılandırması ve giderek öğrenme hevesini geliştirmesi çok önemlidir. Öğrenme-öğretme ve değerlendirme etkinlikleri seçilirken bu husus göz önünde tutulmuştur. Fen-Teknoloji ĠliĢkisi Fen alanında edinilen bilgilerin, bir ihtiyacı karşılamak veya gündelik hayatı kolaylaştırıcı bir konfora dönüştürmek için kullanıldığı her yerde ilkel veya modern bir teknoloji uygulaması ortaya çıkar. Teknoloji, sadece bilgisayar gibi elektronik cihazlar ve bunların çeşitli uygulamaları değildir. Teknoloji hem diğer disiplinlerden (fen, matematik, kültür vb.) elde edilen kavram ve becerileri kullanan bir bilgi türüdür hem de materyalleri, enerjiyi ve araçları kullanarak belirlenen bir ihtiyacı gidermek veya belirli bir problemi çözmek için bu bilginin insanlık hizmetine sunulmasıdır. Teknoloji insanların istek ve ihtiyaçlarını gidermek için araçlar, yapılar veya sistemlerin geliştirildiği ve değiştirildiği bir süreçtir. Fen ve teknolojinin birçok ortak yönü vardır. Hem bilimsel araştırmalarda hem de teknolojik tasarım süreçlerinde benzer beceriler ve zihinsel alışkanlıklar kullanılır. Fen ve teknolojiyi birbirinden ayıran en 14

17 önemli özellik, amaçlarının farklı olmasıdır. Fennin amacı doğal dünyayı anlayarak açıklamaya çalışmak; teknolojinin amacı ise insanların istek ve ihtiyaçlarını karşılamak için doğal dünyada değişiklikler yapmaktır. Fen ve Teknoloji Programında, edinilmiş fen bilgilerinin teknolojiye yansıdığı durumlara sık sık örnekler verilerek ve daha önemlisi, bu bilgilerin gündelik hayatta kullanımına ilişkin problemler üzerinde düşünme alıştırmaları sunularak öğrencilere fen ve teknoloji okuryazarlığı için gerekli bilgi, anlayış, beceri, tutum ve değerleri kazandırma ve onların gelecekte etkin bir şekilde iş gören, bilinçli ve sorumlu vatandaşlar olmalarına katkı sağlama yoluna gidilmiştir. Fen ile teknoloji arasındaki bu önemli ilişki üzerine, Fen Bilgisi olan dersin adı Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Fen ve Teknoloji olarak değiştirildiği halde, Eğitim Fakültelerinde bu dersin öğretmeni olarak yetiştirilen öğretmen adaylarının okuduğu bölümün adı halen Fen Bilgisi Öğretmenliği olarak durmaktadır. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programının Amaçları Tüm vatandaşların fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmesini amaçlayan Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programının genel amaçları aşağıda sunulmuştur: Öğrencilerin; Doğal dünyayı öğrenmeleri ve anlamaları, bunun düşünsel zenginliği ile heyecanını yaşamalarını sağlamak, Her sınıf düzeyinde bilimsel ve teknolojik gelişme ile olaylara merak duygusu geliştirmelerini teşvik etmek, Fen ve teknolojinin doğasını; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimleri anlamalarını sağlamak, Araştırma, okuma ve tartışma aracılığıyla yeni bilgileri yapılandırma becerileri kazanmalarını sağlamak, Eğitim ile meslek seçimi gibi konularda, fen ve teknolojiye dayalı meslekler hakkında bilgi, deneyim, ilgi geliştirmelerini sağlayabilecek alt yapıyı oluşturmak, Öğrenmeyi öğrenmelerini ve bu sayede mesleklerin değişen mahiyetine ayak uydurabilecek kapasiteyi geliştirmelerini sağlamak, 15

18 Karşılaşabileceği alışılmadık durumlarda, yeni bilgi elde etme ile problem çözmede fen ve teknolojiyi kullanmalarını sağlamak, Kişisel kararlar verirken uygun bilimsel süreç ve ilkeleri kullanmalarını sağlamak, Fen ve teknolojiyle ilgili sosyal, ekonomik ve etik değerleri, kişisel sağlık ve çevre sorunlarını fark etmelerini, bunlarla ilgili sorumluluk taşımalarını ve bilinçli kararlar vermelerini sağlamak, Bilmeye ve anlamaya istekli olma, sorgulama, mantığa değer verme, eylemlerin sonuçlarını düşünme gibi bilimsel değerlere sahip olmalarını, toplum ve çevre ilişkilerinde bu değerlere uygun şekilde hareket etmelerini sağlamak, Meslek yaşamlarında bilgi, anlayış ve becerilerini kullanarak ekonomik verimliliklerini artırmalarını sağlamaktır. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programının Temel Yapısı Fen ve Teknoloji dersinde, yedi ayrı öğrenme alanı öngörülmüştür: Canlılar ve Hayat Madde ve Değişim Fiziksel Olaylar Dünya ve Evren Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkileri (FTTÇ) Bilimsel Süreç Becerileri (BSB) Tutum ve Değerler (TD) Fen ve Teknoloji dersinin üniteleri yedi öğrenme alanından ilk dördü üzerine yapılandırılmış olup diğer üç öğrenme alanı her bir ünitenin içinde kazandırılması öngörülen temel anlayış, beceri, tutum ve değerleri içerdiği için FTTÇ, BSB ve TD alanlarına dayalı olarak ünitelendirme yapılmamıştır. Gerçekten de; FTTÇ, BSB ve TD alanlarındaki kazanımlar, çok üzün süreli, bazen hayat boyu süren deneyimler, edinimler gerektirdiği ve Fen ve Teknolojinin içeriğinin bütünü ile ilişkili olduğundan, anlayış, beceri, tutum ve değerlerin ayrı birer ünite olarak ele alınması mümkün değildir. 16

19 Ünitelerde öngörülen kazanımlar, pek çok sayıda bilgi ve kavramı, yüzeysel ve birbirinden ayrık biçimde, özümsenmesi imkânsız bir hızla işlemek yerine, az sayıda kavram ve bilginin gerçek bir öğrenmeye imkân verir tempoda sunumunu sağlayacak şekilde seçilmiştir. Ünitelerde kazanımlar ve etkinlikler seçilirken fen ve teknoloji okuryazarlığının yedi boyutu gözetilmiş, öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı bireyler olarak yetişmeleri için programın elverişli bir çerçeve oluşturmasına özen gösterilmiştir. Programda, yapılandırıcı (constrüctivist) öğrenme yaklaşımı öncelikli olup öğrenmenin her bireyin zihninde, çoğu zaman o bireye özgü bir süreç sonunda gerçekleştiği görüşüne ağırlık verilmiştir. Bu anlamda, öğretim programında öğrenciyi fiziksel ve zihinsel olarak etkin kılan, yapılandırıcı yaklaşıma uygun çeşitli öğretim stratejilerine yer verilmiştir. Programda, geleneksel ölçme ve değerlendirme yöntemleri ile birlikte alternatif ölçme ve değerlendirme yaklaşımları benimsenerek öğrenciyi değerlendirmenin yanında, öğrenme sürecini değerlendirme anlayışına ağırlık verilmiştir. Böylece, değerlendirme sürecini, öğrenme sürecine kaynaştırma ve bu süreci ıslah için bir araç olarak kullanma yoluna gidilmiştir. Kazanımlar ve etkinlikler seçilirken öğrencilerin zihinsel ve fiziksel gelişim düzeyleri gözetilmiş, ayrıca bireysel farklılıkları hesaba katılarak farklı etkinliklerin seçimi ve yeri geldikçe öğrencilerle birebir ilgilenme teşvik edilmiştir. Programda sarmallık ilkesi esas alınmış, pek çok konuya, gittikçe derinleşen bir içerikle her sınıfta yer verilmiş; böylece yeterli sıklıkla geriye gönderme sağlanarak öğrenilenlerin pekiştirilmesi için alt yapı oluşturulmuştur. Programın ilgili diğer derslerin programlarıyla paralelliği ve bütünlüğü gözetilmiştir. Ayrıca uygun olan yerlerde, işlenen konunun katkıda bulunduğu ara disiplin kazanımlara gönderme yapılmıştır. Fen Bilgisi öğretmeni yetiştiren eğitim fakültelerinin programı incelendiğinde uygulamaya dönük Okul Deneyimi ve Öğretmenlik Uygulaması olmak üzere iki ders olduğu ve ders içeriklerinin ilköğretim okullarındaki uygulamayı yeterince yansıtmadığı görülmektedir. Uygulamaya daha çok yer verme amacıyla bu ders sayısının üç derse çıkarılması, ayrıca her derste bir sınıfın Milli Eğitim Bakanlığınca geliştirilen ve uygulanan öğretmen kılavuz kitaplarının incelenmesi ve uygulanması şeklinde yeniden gözden geçirilmesi, kuram ve uygulama bütünlüğü açısından programdan beklentilere ciddi katkıda bulunacaktır. 17

20 Öğrenme-Öğretme Süreci Eğitim alanında, özellikle de fen eğitimi alanında yapılan çalışmalar, öğrencilerin fenni nasıl öğrendiği ve fen öğrenmeyi destekleyen koşullar hakkında önemli bulguları ortaya koymuştur. Bu bulgular dikkate alındığında, program hedeflerine ulaşabilmek için öğrenmeöğretme süreci, öğrenme ortamı ve öğretim stratejileri hakkında yeni anlayışların geliştirilmesinin gerekli olduğu görülmektedir. Öğrencilerin programda belirlenen kazanımları edinebilmesi için kullanılacak öğretim stratejileri ve öğrenme deneyimleri mümkün olan her durumda yapılandırıcı öğrenme yaklaşımıyla yönlendirilmeli, öğrenme ortamları ve öğretim stratejileri de yapılandırıcı yaklaşımı olabildiğince yansıtmalıdır. Yapılandırıcı Öğrenme YaklaĢımı Geçmişten günümüze eğitimdeki gelişmelere bakıldığında bilginin doğasına ilişkin temel kabullerin öğrenme ve öğretme sürecini etkilediği görülür. Farklı ön kabullerden farklı yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Tarihsel sırasına göre Davranışçı, Bilişselci, Sosyal Bilişselci ve son olarak da Yapılandırıcı Öğrenme yaklaşımı öğretimi etkilemiştir. Son yıllardaki fen eğitimi araştırmaları, fen eğitiminin amaçlarını gerçekleştirmede yapılandırıcı öğrenme yaklaşımının faydalı ve işlevsel bir çerçeve sağladığını ve öğretime de yeni uygulamalar getirdiğini vurgulamaktadır. Bu yüzden, bu öğretim programı diğer öğrenme kuramlarını reddetmemekle beraber, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımına ağırlık vermiştir. Yapılandırıcı öğrenme yaklaşımı, bireyin bilgi edinmeye başlarken boş bir zihinle yola çıkmadığını, yeni öğrendiği konu veya kavramla ilintili hazır zihin yapılarını harekete geçirdiğini, kendi bildikleri ile eklemlenebilen hususları özellikle seçip öğrenmeye yatkın olduğunu, öğrendiği yeni bilgileri zihninde etkin olarak kendisinin yeniden yapılandırdığını vurgular. Yapılandırıcılık, bilginin nasıl elde edildiğine ilişkin bir teori olmasına karşın, öğrenmeöğretme deneyimlerini anlama ve yorumlamada da oldukça başarılıdır. Yapılandırıcı öğrenme yaklaşımının ortaya koyduğu ilkeler daha etkili öğretim yaklaşımları geliştirmek için neler yapılabileceği konusunda önemli ipuçları vermektedir. Bu yaklaşım, bilginin öğretmenden öğrenciye doğrudan ve olduğu gibi aktarılamayacağını, öğrencinin kendisi tarafından etkin bir şekilde yeniden yapılandırılıp yeni bir formata dönüştürüldüğünü ileri sürer. Bu yaklaşım ana hatları ile benimsenerek hazırlanan Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programının öğrenme ile ilgili kabulleri şöyle özetlenebilir: 18

21 Öğretme ve öğrenme arasındaki ilişki her zaman doğrusal ve birebir değildir. Bilgi ve beceriler, öğretim uygulamaları ile öğretmenden öğrenciye olduğu gibi aktarılamaz. Öğrencilerin, öğrenme süreci öncesinde edinilmiş kişisel bilgi, görüş, inanç, tutum ve amaçları öğrenmeyi etkiler. Sınıfta farklı şekilde öğrenmeye ihtiyacı olan öğrenciler vardır. Bu öğrenciler, farklı öğrenme metotları ile öğrenebilir, bilgilerini arkadaşları ile paylaşarak içselleştirebilirler. Öğrenme pasif bir süreç değil, öğrencinin öğrenme sürecine katılımını gerektiren etkin, sürekli ve gelişimsel bir süreçtir. Bu yüzden, öğretim sürecinin çoğunlukla öğrenci merkezli olması gerektiği genel kabul görmüş bir gerçektir. Bilgi ve anlayışlar her birey tarafından kişisel ve sosyal olarak yapılandırılır. Ancak ortak fiziksel deneyimlerde, dil ve sosyal etkileşimler nedeniyle bireylerin yapılandırdığı anlam kalıplarında ortak yönler vardır ve bu anlam kalıplarının olabildiğince yakınlaştırılması, okul ortamında da sağlanabilir. Fen öğretimi, mevcut kavramlara eklemeler yapılması veya genişletilmesi olmayıp, bunların köklü bir şekilde yeniden düzenlenmesini gerektirebilir. İnsanlar, dünyayı anlamlandırmaya çalışırken yapılandırdıkları yeni bilgileri değerlendirerek özümler, düzenler veya reddedebilirler. Öğretim Stratejileri Öğrencilerin bu öğretim programında belirlenmiş olan kazanımları edinmesini sağlamak için, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımına dayanan ve öğrenciyi etkin kılan çeşitli öğretim stratejileri ağırlıklı olarak verilmiştir. Öğretmen, öğretim stratejileri ile ilgili olarak; Fen öğrenmeye elverişli ve destekleyici bir ortam oluşturmalı, Öğrencilerin motivasyon, ilgi, beceri ve öğrenme stilleri gibi bireysel farklılıklarını göz önünde bulundurmalı, Öğrencilerin işlenen konu ile ilgili ön bilgi ve anlayışlarını açığa çıkarmak ve öğrencilerin kendi düşüncelerinin farkında olmalarını sağlamak için sürekli bir arayış içinde olmalı, Öğrencilerin zayıf ve güçlü yanlarını tespit ederek uygun sınıf içi ve dışı öğrenme ortam, metot ve etkinliklerini sağlamalı ve uygulamada öncülük etmeli (eğitim koçluğu), 19

22 Öğrencilerin ileri sürülen alternatif düşünceler üzerinde düşünmelerini, tartışmalarını ve değerlendirmelerini teşvik etmeli, Tartışmaları ve etkinlikleri, her fırsatta öğrencilerin bilimsel olarak kabul edilen bilgi ve anlayışları kendilerinin yapılandırmasına imkân verecek şekilde yönlendirmeli, Öğrencilere yapılandırdıkları yeni kavramları farklı durumlarda kullanma fırsatları vermeli, Öğrencilerin bir olguyu açıklamak için hipotez kurma ve alternatif yorumlar yapabilme yeteneklerini teşvik etmeli, Fen ve teknoloji konularını çalışmaya ve öğrenmeye duyduğu isteği öğrencilere hissettirmeli ve onlar için özenilen model insan olmalıdır. Fen ve teknoloji okuryazarlığını geliştirmek için program uygulanırken öğrencilerin araştırma, sorgulama, problem çözme ve karar verme süreçlerine katılmasını sağlayacak çeşitli etkinlikler kullanılabilir. Öğretmen, öğrencilerin bilmeleri gereken her şeyi söylemek yerine soru sormalarını, meraklarını sürdürmelerini sağlamalı ve bu sorulara cevap ararken onlara rehber olmalıdır. Öğrencilerin fenle ilgili bilgi ve becerileri en iyi nasıl edinecekleri sorusu oldukça genel, önemli ve ne yazık ki duruma göre cevabı değişebilir bir sorudur. Bazı basit genellemeler ve kanunlar, öğrencilerin bizzat keşfederek çıkarım sonucu öğrenebilecekleri niteliktedir. Örnek olarak, ışığın doğrusal bir yol izlemesi, öğrencilerin basit deneylerle bizzat ulaşabilecekleri bir çıkarım olabilir. Ancak bu çıkarımı yapan öğrencilerin, doğrusal yerine başka bir ifade kullanmaları veya, bu kelimeyi bilmedikleri için çıkarım yapamamaları da mümkündür. Öğretmen, böyle bir etkinlik sırasında hem çıkarımın doğru ifadesi için yardımcı hem de yeri gelmişken bir kelimenin kavranmasında öncü olmak durumundadır. Yaparak, yaşayarak, düşünerek öğrenme ye örnek teşkil eden yukarıdaki basit etkinlikte öğretmen, daha çok imkân sağlayıcı ve ifadede yardımcı rolündedir. Kimi fen kazanımları, öğrencinin yaptığı etkinliklerden hareketle genel olan ifadeye ulaşması için oldukça zor bir zihinsel süreç gerektirebilir. Böyle bir durum, suda batan bir cisme suyun uyguladığı kaldırma kuvvetinin bulunması etkinliğinde söz konusudur. Öğrenciler, cismin suya batan kısmının hacmine eşit hacimli suyun ağırlığına eşit bir kuvvet ifadesini çıkarmada zorlanabilirler. Böyle bir etkinlikte, etkinlik öncesi bilgi hazırlığı ve bu bilginin etkinlik ile doğrulanması kaçınılmaz olabilir. Bu durumda, asıl bilgi aktarılmakta, etkinlik ise bir doğrulama görevi üstlenmektedir. Böyle etkinliklerden genelde kaçınılmış, ancak zaruri hallerde bu tür etkinliklere de yer verilmiştir. Böyle etkinliklerde bile, düşünme 20

23 olmaksızın etkinlikleri sadece bir tariften yemek yapar gibi yapma yoluyla anlamlı bir öğrenmenin gerçekleşeceği düşünülmemelidir. Öğrenciler, etkinliğin her aşamasında, neyi sorguladıkları ve yaptıkları işlemin konu ile ilgisi hakkında öğretmenin yardımına muhtaçtır. Bu tür etkinlikler, öğretmen gerekli müdahaleyi yapmazsa, çoğu zaman ezbere öğrenmeye yol açar. Daha kötüsü, öğrenci, etkinliğin aşamalarını ezberleme yoluna gidebilir ki istenen bu değildir. Seçilen öğretim yöntemleri; öğretmenin bir antrenör gibi öğrencileri motive eden, durumlara tanı koyan, gerektiğinde rehberlik eden, öğrencilerin yararına yeni ve özgün ortamlar hazırlayabilen, öğrenmekten bıkmayan ve sürekli araştıran özelliklere sahip olmasını gerektirir. Öğrenci de araştırma ve sorgulama yöntemlerini kullanarak günlük hayatta karşılaştığı sorunlara kendine göre cevaplar arayan, bilgi üretebilen bir birey konumuna gelir. Bu süreçlerde öğrenci hem bedenen hem de zihnen etkin olur. Fen ve Teknoloji dersinde öğrenme ortamı düzenlenirken özellikle laboratuarlarda gruplarla çalışmak etkin bir öğretim stratejisidir. Bu öğretim programında, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımının sosyal boyutuna uygun olduğu için işbirlikli öğrenme stratejilerinin gerektiği ölçüde kullanılması öngörülmektedir. İşbirlikli öğrenmede öğrenciler gruplara ayrılırken çeşitli yönlerden heterojen grupların oluşturulması ve zaman içerisinde gruplar arasında öğrencilerin yer değiştirilmesi uygun olur. Çünkü bu durumun; başarısı düşük öğrenciler için rehberlik, kendini geliştirme, diğer öğrenciler içinse; bilgilerini pekiştirme olanağı sağladığı görülmüştür. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Dil Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında, bir yandan fen ve teknoloji ile ilgili yeni kavramlar sunulurken bir yandan da gündelik dilde de kullanılan fen kavramlarının bilimsel kullanımlarındaki anlam kaymalarının kavranmasına ağırlık verilmiş; böylece öğrencilerin ana dillerini doğru kullanma becerilerine katkı sağlanacağı düşünülmüştür. Öğrencilerin fen ve teknolojiye özgü terminolojiyi kullanması ve anlamını kavraması gereklidir. Fen ve teknoloji terminolojisini kazanmaları ve kullanmalarına yardımcı olmak amacıyla öğrenciler, her fırsatta öğrendiklerini ifade etmeye ve yeni kavramları yerinde kullanmaya teşvik edilmelidir. Ayrıca, ev ödevleri ve projeler hazırlanırken başvurulan kaynaklardaki bilgileri özetleme, yeniden düzene sokma, kaynakları incelerken amaçlı not tutma ; öğrencilerin öğrendiklerini daha iyi organize etmeleri, anlamaları ve ifade etmeleri bakımından yardımcı 21

24 olur. Verileri ve sonuçları göstermek için kavram haritası, çizelge, tablo, grafik, çizim ve diyagram gibi araçlar öğrekçilerin farklı yollarla iletişim kurmasını geliştirir. Fen ve Teknoloji dersindeki öğrenme deneyimlerini; kendi bulguları ve anladıklarını sunma fırsatları tanıyarak öğrencilerin, öğrenmeleri gereken kavramları ifade etme ve yazma fırsatlarını kullanıp hem dil becerilerini geliştirmesi, hem de ilgili konuyu daha iyi anlaması bu programın temel hareket noktalarından biridir. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Ev Ödevleri Ev ödevleri, derste araştırılan konuları gözden geçirme fırsatı verdiği ve öğrencilere bilimsel düşünme becerisi kazandırdığı için Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programının temel bir öğesidir. Ev ödevlerinin anlamlı ve olumlu bir işlevinin olabilmesi için aşağıdaki özellikleri taşıması gerekmektedir. Ev ödevleri öğrencilerin: Kişisel gelişim, öz disiplin ve öğrenme sorumluluğuna katkıda bulunmalı, Okulda öğrendiği veya geliştirdiği düşünceleri pekiştirmeli, Başkalarının yardımı ile ve/veya böyle bir yardım almadan çalışma becerilerini ve öz güvenlerini geliştirmeli, Sosyal ve kültürel şartlara uygun olmalı, Neyi ne kadar öğrendikleri hakkında düşünme fırsatı sağlamalıdır. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında Güvenlik Eğitimi Öğrencilerin sınıf, laboratuar, etkinlik alanı ve günlük yaşamda güvenliğe ilişkin hususların farkında olmaları, bilinçli bir şekilde hareket etmeleri ve bu konuda zihinsel alışkanlık kazanmaları önemlidir. Öğretmenler, öğrencilere güvenlik için gerekli bilgi ve becerileri kazandırmalıdır. Öğretmenlerin güvenlikle ilgili sorumlulukları yerine getirirken: Kullanılan materyaller ve çeşitli işlemlerle ilgili güvenlik kuralları, Gerektiğinde sınıfa getirilen bitki ve hayvanların korunması, 22