J 202 Tarihsel Jeoloji I.DERS. Prof.Dr. Atike NAZİK, Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

Transkript

1 J 202 Tarihsel Jeoloji I.DERS Prof.Dr. Atike NAZİK, Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

2 J E O L O J İ K Z A M A N L A R

3 Jeoloji Nedir? Yunanca geo (Yer) logos (sonuç çıkarmak, anlamak) Jeoloji, Yeryuvarının çalışmasıdır. Fiziksel Jeoloji, yeryuvarı materyallerinin çalışmasıdır. Mineral ve kayaçlar Yeryuvarı içinde ve yüzeyindeki süreçlerin etkileşimidir.

4 Tarihsel Jeoloji Dersi nde; yeryuvarının jeolojik zaman içinde geçirmiş olduğu değişimler açıklanacaktır. Bunlar açıklanırken aşağıdaki konularla örtüşecektir. 1. Jeolojik süreçler, yerkabuğu materyalleri (mineral ve kayaçlar) ve yerkabuğunun hareketleri (plaka tektoniği) 2. Jeolojik zaman: Göreceli ve kesin 3. Sedimantoloji ve Stratigrafi prensipleri

5 Yeryuvarı bir sistemdir ve alt sistemlerle birlikte incelenir. Atmosfer (hava ve gazlar) Hidrosfer (Su ve okyanuslar) Biyosfer (bitkiler ve hayvanlar) Litosfer (Yeryüzündeki kayalar) Manto Çekirdek

6 Yeryuvarının iç katmanları Kabuk km kalınlığında Kıtasal ve okyanusal Manto Peridotit bileşimli Koyu ve yoğun mağmatik kayaçlar Magnezyum ve demirce zengin Çekirdek Demir ve az miktarda nikel

7 Yeryuvarının iç katmanları Kabuk km kalınlığında Kıtasal ve okyanusal Manto Peridotit bileşimli Koyu ve yoğun mağmatik kayaçlar Magnezyum ve demirce zengin (olivin ve piroksence zengin) Çekirdek Demir ve az miktarda nikel Litosfer Mantonun katı üst kısmı ve yerkabuğu Astenosfer Mantonun üst kısmı Yavaş olarak akışkan

8 Yeryuvarının iç katmanları Litosfer Mantonun katı üst kısmı ve kabuk Kırılabilen plakalar, astenosfer üstünde hareket eder Astenosfer Mantonun üst kısmı Yavaş olarak akışkan

9 Yer Kabuğu En dış katman kıtasal (20-90 km kalınlıkta) yoğunluk 2.7 g/cm 3 Si, Al içerir okyanusal (5-10 km kalınlıkta) yoğunluk 3.0 g/cm 3 Basalt bileşimli (olivin, plajioklas ve piroksen)

10 Plakalar, astenosfer içinde hareket eder. Konveksiyon odalarının hareketi sonucudur. Plaka Tektoniği Teorisi Litosfer, ayrı parçalar halinde kırılır ve plaka ismini alır.

11 Plaka Sınırları

12 Jeolojik Zamanlarda Plakalar

13 Yeryuvarı Dinamik ve Değişkendir Yüzeyindeki değişimler Yaşamdaki değişiklikler

14 Yeryuvarının alt sitemlerle etkileşimi Solunumdan çıkan gazlar Sporlar ve tohumlardan taşınmalar

15 Yeryuvarının alt sitemlerle etkileşimi Rüzgar erozyonu, yağış için su buharının taşınması Dağların, hava hareketini değiştirmesi

16 Yeryuvarının alt sitemlerle etkileşimi Çözünen materyaller, sedimentlerin kaynağı Su ve buzul erozyonu, minerallerin erimesi

17 Süperpozisyon prensibi Tabakalarda herhangi bir terslenme yoksa, en yaşlı tabaka en alttadır. Genç Yaşlı

18 Uniformitarianizm ve "Aktüalizm" Example Modern Çamurçatlakları Eski çamurçatlakları

19 Uyumsuzluk/Unconformiti Jeolojik kayıtlarda aşınma/erozyonlu dönemin saptanmasıdır (kayıp zaman). Uyumsuzluk

20 Yatay kökenli oluşum prensibi/horizantalite Tabakalar çökelirken yatay olarak çökelir. Ancak, tabakaların oluşumundan sonra çeşitli olaylarla eğilirler. Tabakalar orijinal olarak yatay olur. Fakat daha sonra eğimli olabilir.

21 Korrelasyon/Karşılaştırma Kayaların benzer karekteristik özellikli (litoloji veya fosil) olması Erosyondan dolayı benzer aynı tabakalar ayrılmıştır.

22 YAŞAMDAKİ DEĞİŞİMLER

23 Korrelasyon/Karşılaştırma

24

25 Karakteristik/İndeks/Anahtar Fosiller Tabakalarda bazı fosiller zamanlara özgü olarak yaşayabilirler. Tabakalar, eğer benzer fosilleri içerirse, olasılıkla aynı yaştadır. Karekteristik fosiller, stratigrafik olarak ne kadar dar, coğrafik olarak ne kadar geniş ise o kadar değerlidir.

26 Kesme-Kesilme İlişkisi Prensibi Kayaçlar, diğer kayaçlarla (intrüzyon) kesilirse, kesen kesilenden daha gençtir. Intrusyon: Ana kayadan daha gençtir.

27 Çeşitli tipte intrizüf mağmatik yapılar

28

29 Siyahlar dayk, pembeler granit

30 Bu istifdeki olayları açıklayınız

31 Bu istifdeki olayları açıklayınız.

32 Analiz Aşağıdaki blok diyagramı inceleyere, göreceli yaş tayini metodlarını kullanarak, bir jeolojik profil çıkarınız ve bir paragraf olarak açıklayınız.

33 Jeolojik Zaman İnsan Bakışı ile saniyeler, saatler, günler, yıllar Eski İnsan Bakışı ile Yüzlerce veya binlerce yıl Jeoloji tarihi milyonlar, yüzlerce milyonlar, milyarlarca yıl years

34 Jeolojik Zaman Adlamaları Kuvaterner Latin, fourth, dördüncü 1822 Tersiyer Latin, third, üçüncü 1760 Kretase Latin creta, chalk, tebeşir 1822 Jura Jura Dağları, İsviçre 1795 Triyas Latin, three-fold, üç katlı 1834 Permiyen Perm, Rusya 1841 Karbonifer Karbonca zengin/kömürlü 1822 Devoniyen Devonshire, İngiltere 1840 Siluriyen Silures, Roman öncesi kabile 1835 Ordovisiyen Ordovices, Roman öncesi kabile 1879 Kambriyen Latin Cambria, Wales, Galler ülkesi 1835

35 Kronolojik ve Kronostratigrafik Terimler Kronolojik (zaman) Era/Zaman/Mesozoyik Peryod/Devir/ Kretase Epok/Devre/Erken Kretase Yaş/Çağ/Baremiyen Kron Kronostratigrafik Eratem/Üssistem/Mesozoyik Sistem/Kretase Seri/Alt Kretase Kat/Baremiyen Zon (Kronozon) Zamana atıfta bulunuyorsak, zaman terimlerini kullanmalıyız. Kayaçlara atıfta bulunuyorsak kronostratigrafi terimlerini kullanmalıyız. Kayaçlar Pensilvaniyen peryodunda depolanmışlardır. Zaman burada anahtardır. Pensilvaniyen sistem, kömür rezervlerinden dolayı iyi bilinir. Kayaç burada anahtardır.

36 Kaya Birimleri/Litostratigrafi Birimleri Grup Formasyon- haritalanabilir bir birim, litoloji benzerliği Üye Tabaka

37 Formasyonlar Harita üzerinde gösterilebilir büyüklükte olmalı, Komşu kaya birimlerinden ayırtlanmalı, Coğrafik lokalitesine göre adlandırılmalı, Dokanaklar Belirgin iki kaya birimi arasından ayırtlanmalı Sedimanter ve diğer kayaç dokanakları gözlenmeli.

38 Prekambriyen* Prekambriyen zaman, 4,600 milyon yıl önce başlar ve 542 my a kadar devam eder. Bu zamanın önemli olayları: 4,600 My Dünyamızın oluşumu. İlk yerkabuğu kayalarının oluşumu Dünya yüzeyinin su oluşumu için soğuması 4,000 3,800 My İlk tek hücreli yaşamın ortaya çıkışı 2,400 2,300 My Atmosferde oksijenin artması İlk çok hücreli yaşamın ortaya çıkışı İlk mantarlar İlk kabuklu organizmalar; arthropodlar, molluskler

39 Paleozoyik* Paleozoyik zaman,542 my önce başlar ve 251 my önce biter. Bu zamandaki önemli olaylar: İlk olası omurgalılar (Kambriyen Dönemi) Oksijen açısından zengin bir atmosfer (Ordovisiyen Dönemi) İlk kara bitkileri (Siluriyen Dönemi) Kara üzerinde ilk arthropodlar (Siluriyen Dönemi) İlk kurbağalar /amfibialar (Devoniyen Dönemi) İlk sürüngenler ( Pensilvaniyen Dönemi or Karbonifer Dönemi) Pangea nın oluşumu (Permiyen Dönemi) 251 My Permiyen kitlesel/toplu yokoluşlar, tektonik aktiviteler, ortamsal değişimler, sığ denizel alanların yokolması (Permiyen Dönemi)

40 Mesozoyik Zaman* Mesozoyik Zaman, 251 My önce başlar ve 65.5 my yıla kadar devam eder. Bu zamandaki önemli olaylar: Pangea parçalanmaya başlar (Triyas Dönemi) İlk memeliler (Triyas Dönemi) İlk ilkel kuşlar (Jura Dönemi) İlk çiçekli bitkiler (angiospermlar) (Kretase Dönemi) İlk modern (Kretase Dönemi) 65.5 My Dinozorların son görünümü. Meteorit çarpması. Kretase-Tersiyer sınırı iridyumca zengin kaya katmanlarını içerir. İridyum yeryüzündeki kayalarda nadir olan bir maddedir, ama meteorlar yaygındır.

41 Senozoyik Zaman* Senozoyik Zaman, 65.5 My önce başlar ve günümüze kadar devam eder. Bu zamandaki önemli olaylar: Balinalar, etobur, toynaklı hayvanlar ve primatlar olmak üzere modern memeliler ortaya çıktı ( Eosen) İlk otlaklar (Eosen Epok) Hindistan Asya ile çarpışmakta, Antartika Güney Kutbuna kayıyor (Oligosen Epok) İlk hominidler (İlk insanın ataları) (Miyosen Epok) Modern Buzul Çağı başlar (Pliyosen Epok) 1.8 My Pleyistosen Buzul Çağı başlar (Pleyistosen Epok) Modern İnsan (Pleyistosen Epok)

42 Holosen Epok* Mevcut Çağ, yıl önce başlar. Jeolojik zaman ölçeğinde bu dönemde önemli olaylar: 11,500 yıl önce Son buzul döneminin sona ermesi Büyük Göller şekillendi Modern insanlar tarımı geliştirdi ve araçları yapmaya ve kullanmaya başladı. İnsanlık tarihi oldukça kısadır. Eğer bir yıl olarak Dünya'nın tüm tarihini düşünürsek, ilk çok hücreli organizmalar Eylül ayında ortaya çıkmış olurdu. Dinozorlar 26 Aralık saat 20:00 de yok olmuş olurdu. Modern insanlar 31 Aralık saat 11:48 kadar ortaya çıkmamış olurdu.

43 Tarihsel Jeoloji çalışmak bize ne sağlar? İnsanların hayatta kalması Yeryuvarının çeşitli alt sistemlerini ile çalışmasını ve etkileşimini anlamaya çalışırız. Geçmiş olayların nasıl meydana geldiğini çalışmak Küresel ölçekte, faaliyetlerimizin,gelecekte alt sistemlerin dengelerine olan etkilerini incelemek ve karar vermek.

44 Tarihsel Jeoloji Uygulamaları Petrol arama için örnekler

45 DEĞERLENDİRME Başarı Notu: I Arasınav % 40 + Yarıyıl Sınavı % 60 Sınav Sistemi: Boşluk doldurma, çoktan seçme ve klasik sorulardan oluşur.

46 Nelere Dikkat Edilmeli! Derse zamanında gelmeliyiz, Gelmeden önce geçmiş derse göz atmalıyız ve günlük olarak işleyeceğimiz dersi araştırmalıyız, Derse katılmalıyız, Sınıfta konuşmamalıyız, Cep telefonumuzu kapatmalıyız.

47 YARARLANILACAK BAŞLICA KAYNAKLAR 1. Engin Meriç, Tarihsel Jeoloji, Selçuk Üniv. Fen Fakültesi Yayınları, No:4, 208 s. 2. Nurdan İnan, Kemal Taslı, 2006, Tarihsel Jeoloji, Mersin Üniv. Yayınları, No: 15, 107s asp 5. Earth and Life Through Time, Steven M. Stanley, W.H. Freeman Company Ayrıca, Her ders sonunda verilen kaynaklar listesi.

48 Veriler tabakaların içindedir.

49 BU DERS İÇİN YARARLANILAN KAYNAKLAR httpwww.geo.wvu.edu~kammerg231principles.pdf