RİSALE-İ NUR VE TECDİT

Transkript

1 RİSALE-İ NUR VE TECDİT SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ Harran Üniversitesi Mayıs 2013 Harran Üniversitesi İstanbul İlim ve Kültür Vakfı Haliliye Vakfı tarafından ortaklaşa düzenlenmiştir.

2 2014, Şanlıurfa Tüm yayın hakları anlaşmalı olarak Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları na aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir; izinsiz çoğaltılamaz, basılamaz. ISBN: Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları Kitabın Adı : Risale-i Nur ve Tecdid Sempozyumu Bildirileri Editör : Hakan Gülerce Metin Editörü : Celil Taşkın Kapak Tasarım : Melik Yalçin İç Tasarım : Özlem Başboğa Baskı Yeri & Tarihi : Şanlıurfa, 2014 Baskı & Cilt : Sertifika No :

3 FIKHÎ GÖRÜŞLER AÇISINDAN RİSÂLE-İ NUR KÜLLİYATI VE DÖRT MEZHEP İMAMININ GÖRÜŞLERİNDEN KAYNAKLARI Yrd. Doç. Dr. Yılmaz FİDAN Özet Bu çalışmada Bediüzzaman ın çeşitli fıkhî meseleler hakkındaki görüşleri ve bu görüşlerle ilgili referans kitapları tespit edilmiştir. Buna ek olarak, onun fıkhî görüşlerinden bazıları tanıtılmıştır. Onun itikatta dirayetli bir ehl-i sünnet âlimi olduğunu gözlemledik. Bediüzzaman amelde Şâfiî olup aynı mezhebin usulcülerini takip etmiştir; fakat bazı konularda farklı görüşlere sahip olduğu bir gerçektir. Buna rağmen Bediüzzaman, usul ve mantık kurallarını benimsemiş ve ikna edici izahların bulunduğu bir metodu kabul etmiştir. Bediüzzaman, Gazzalî ve dört İslâm hukuk mezhebinin izlerine sahip olmakla birlikte yenilikçi bir âlimdir; fakat Bediüzzaman a göre yenilik, gücünü İslâm hukuk kurallarından almalıdır. Anahtar Kelimeler: Bediüzzaman, Said Nursi, fıkıh, fetva, ictihad, mezhep, metot. Giriş Dünyevî ve uhrevî saadetin ancak evâmir-i diniyeye iradî olarak bağlanmakla mümkün olduğu bilinen bir gerçektir. Dinî esasların ve fıkhî hükümlerin insanlar arasında sulh ve hukuku, asayiş ve nizamı temin ettiği; insanların yararına olan hâlleri gösterdiği, öte yandan zararlı davranışları, inanışları ve cereyanları onlara gösterip tanıttığı işin ehli olanlarca ve tarihî tecrübe ile sabittir ve müsellemdir. Bu asırda bu mânalardan inhiraf etmiş bir toplumu, dinin söz konusu maksatlarına yönlendirmeye çalışan ve bu sahada eser telif edip neşreden âlimlerden biri de hiç kuşkusuz Bediüzzaman olmuştur. O, karşısında itikadı sarsılmış, ahlâkı bozulmuş, şahsiyetini kaybetmiş fâsık kimselerin teşkil ettiği bir toplum bulmuştur. Daha sonra bu ümmetin ve milletin ıslahına, varlığına ve bekasına kendisini

4 Fıkhî Görüşler Açısından Risâle-i Nur Külliyatı ve Dört Mezhep İmamının Görüşlerinden Kaynakları 233 adamış, onların idaresi, huzur ve asayişini temin edebilmek için onların iç âleminde bir değişim yapmak gerektiği fikrini savunmuştur. Zaman içerisinde onlar arasında ehl-i salâhın boy vermesi ilkesini hayatının esas gayesi hâline getirmiş ve hatta bu emelleri için ömrünü feda etmiştir. Neticede O nun iman kurtarma hareketi diye bilinen bu gayretleri müspet sonuçlar vermiş ve kendi zamanıyla sınırlı kalmayan fikirleri ve görüşleri telif etmiş olduğu eserleri ile de günümüzde etkisini devam ettirmiştir. O, başta kendi içerisinde bulunduğu millet olmak üzere bütün İslâm âleminde yayılan bir hizmete öncülük etmiştir. Bu hizmetin Fıkh-ı ekber olarak anlayabileceğimiz itikadî cephesi bulunduğu kadar elbette fıkhî cephesi de mevcuttur. Onun başlattığı iman ve Kur an a hizmet mesleği içerisinde fıkıhtan ve ilmihâl bilgisinden müstağni kalınmamıştır. Güzel ahlâkın tesisi için dinin ahkâmını doğru anlamaya ihtiyaç olduğu gibi bunların hayata büyük bir zevkle yansıtılması da vazgeçilmezdir. Bunlara ihtiyaç olmadığını ileri sürmek müellifin hareket tarzına, usul ve erkânına esastan tezat teşkil edecektir. Zira bu mânada Fıkh-ı ekber diye tesmiye edilen ve dinin usul ve erkânına dair meseleleri konu alan itikadın (kelâm) yanında, fürû ve ona müteallik meseleler olan ibâdât, muamelât, ukûbat ve ictihad, müceddid bir din âliminin düşünce ve bilgi sisteminden ayrı şeyler değildir. Buna göre insanların iman ve ahlâkını kurtarmak, içtimâî hayatın nizamını korumak, fertlerin hakikati kabul etmeye müsait hâle gelmelerini temin etmeye çalışmak, toplumda birlik ve emniyeti tesis etmek ve bu sayede dinsizlik, ilhâd ve dalâlet cereyanlarına karşı bütün halinde diğer deyimle cemaat düsturuyla karşı koymak, takva ve salâbet-i diniyeyi ikame etmek O nun başta gelen görevleri arasında sayılabilir. Buradan hareketle çalışmamızda bilhassa Bediüzzaman ın fıkhî görüşleri ve mezhep anlayışı aydınlatılırken; Kur an, sünnet, fıkıh, muamelat, fetva, mesele çözüm usulü, adalet, iktisat, şura, ictihad ve bunlara benzer müellife ait kavramlar ve ilgili görüşler esas alınacaktır. Çalışmada esas aldığımız kaynaklar ise genel olarak O nun eserlerinden ve görüşlerinden ibarettir. Böylece O nun eserlerinde atıf yaptığı âlimlerden ve mezhep imamlarından dayanakları tayin ve tesbit edilerek arz edilecektir. Bu vesile ile müellifin kendi asrında da birer tartışma konusu olan fıkhî açıdan gelenek, değişme, yenilik mevzûlarındaki fikirleri görülecek; ictihad ve tecdit fikri tesbit edilecektir. Burada şunu belirtmekte fayda vardır. Müellifin bu sahadaki görüşlerinin bir araya getirilip telif edilmesi hiç kuşkusuz bir bildiri sınırlarını aşacaktır. Bu nedenle ilgili konuların genel olarak tesbitine ve mümkün oldukça kaynaklarına, daha sonra da faydalı olacağını düşündüğümüz örnek birkaç meseleye yer verilecektir. Çalışmanın planı bağlamında belirtilmesi gereken üç nokta var ki bunlardan birincisi müellifin asrında Osmanlı medreselerinde bölgede okutulan konuyla

5 234 Risale-i Nur ve Tecdid Sempozyumu Bildirileri ilgili eserlerin neler olduğudur. İkincisi müellifin eserlerinde fıkhî meselelere dair beyan ettiği görüşlerin tesbit edilip sıralanmasıdır ki bu aşamada zaman zaman müellifin usul bahisleri işlediğine rastlanmaktadır. Üçüncüsü tesbit edebildiğimiz kadarıyla Bediüzzaman ın Bu meselede benim içtihadım şudur dediği hususların neler olduğudur. 1. Kaynaklar Bu dönemde ağırlıklı olarak sarf, nahiv, belagat, mantık, Kur ân ilimleri, tefsir, hadis, kelâm, akaid ve fıkıh kitaplarına yer verildiği gözlemlenmektedir. Bediüzzaman ın ezberine aldığı doksan kitabın isimleri, ayrıca onun zamanında ve Erzurum bölgesinde medreselerde okutulan kitapların tam listesi yayınlanmış olduğu için biz burada sözü edilen eserlerden birkaçına atıfta bulunup geçmek durumundayız. Bu eserlerden bilhassa tefsir, hadis ve fıkıh ilmine dair olanlar fıkhî istidlâl ve istihraç bakımından önemli role sahiptirler. Zira bunlar İslâmî ilimlerin temel disiplini haline gelmiştir. Arapça mantık ve belagat gibi diğer bilimler de elbette bu ilimlere hazırlayıcı olmaları bakımından önemlidir (Akgündüz, s. 3, 5, 6, 34). a. Tefsir Kur ân-ı Kerîm in âyetlerini yorumlamak, özüne uygun olarak genişletmek ve müşkül yerlerini ve çok anlamlı kelimelerini dine uygun olarak açıklamak demektir. Tefsir kendi içinde rivayet tefsirleri ve dirayet tefsirleri diye ikiye ayrılır. Ayrıca çeşitli mezheplere göre de farklı tefsirler bulunduğu bir gerçektir. Kadı Beydâvî, Keşşâf, Celâleyn Tefsiri, Begavî başlıca tefsirler arsında yer alır. Bunların yanında medreselerde çok önemli kabul edilen usûl-i tefsir sahasında şu eserler okunurdu. Zerkeşî, Burhan; Suyûtî, İtkan. Bu eserlerin dinî konularda özellikle belli bir disiplin ve usul dahilinde yorum ve görüş beyan edilmesindeki rolü izahtan varestedir. Bediüzzaman ın Risâle-i Nur adıyla telif edip neşrettiği eserlerde genel kabule göre sadece Kur an dan ilham alındığı ve buna göre yazılıp yazdırıldığı herkesçe bilinen bir gerçektir. Bu bağlamda Bediüzzaman, Kur an dan başka hiçbir kitaba müracaat etmeden, telifat zamanında yanında hiçbir kitap bulundurmadan (ancak mahfuzatında yer alan bilgilerden istifade ile) Nur Risâleleri ni telif etmiştir. Mehmed Âkif in: Doğrudan doğruya Kur an dan alıp ilhamı / Asrın idrâkine söyletmeliyiz İslâm ı (Safahat, Âsım, s. 495) beytiyle ifade ettiği idealini tahakkuk ettirmek, Bediüzzaman a müyesser olmuştur (Tarihçe-i Hayat, s ). Bu hususta O nun kendisini anlattığı şu ifadeler dikkati çekicidir:

6 Fıkhî Görüşler Açısından Risâle-i Nur Külliyatı ve Dört Mezhep İmamının Görüşlerinden Kaynakları 235 Manevî nurun -ilim suretinde- beşerin kafasında cilvesinin bir cüz îsi, tırnak kadar kuvve-i hâfızaya mâlik bir adamın kafasında, doksan kitabın kelimatı yazılmış. Ve üç ayda, her günde üç saat meşgul olarak, hâfızasının sahifesinin yalnız o kısmını ancak tamam edebilmiş. Aynı adam, seksen sene ömründe gördüğü ve işittiği ve merakını tahrik eden ve ona hoş gelen manaları ve kelimeleri ve suretleri ve savtları o tırnak kadar kuvve-i hâfızanın sahifesinde istediği vakitte müracaat edip bir büyük kütübhane kadar bütün mahfuzatının aynı şeylerini orada bütün istediklerini mevcud ve muntazam yazılmış ve dizilmiş görüyor (Emirdağ Lahikası, II, Envar Neşriyat, s. 118). Bediüzzaman, dinî ve fennî birçok kitabı okumuş, bu kitapların özlerini kavramış ve onlardan referans olabilecekleri ise ezberlemiştir. Şekerci Hanı nda kendisine yöneltilen her soruya cevap verme olayı gerçekleşinceye kadar, Bediüzzaman birçok hararetli münazara ortamlarında kendisini mihenge vurmuş biridir. Bu ortamların bir kısmında dinî sorulara, bir kısmında ise hem dinî hem de fen bilimlerine dair sorulara alışılmışın dışında cevaplar veren eşsiz bir âlimdir. O na Bediüzzaman isminin verilmesine de kaynaklık eden ilginçlik herhalde burada yatmaktadır. 1 b. Kelâm ve Akâid Kelâm, dinî inançları aklî deliller getirerek ispat etmeye, dinî konularda insan aklının ve ruhunun içine düşebileceği şüphelerden onları kurtarmaya çalışan bir bilim dalıdır. Kelâm kaynaklarında Allah ın varlığını ispat, peygamberlik, imamet, mead (öldükten sonra tekrar dirilme), bilgi, araz, cisimlerin oluşumu, vücud, vücub, imkân, vahdet, çokluk, teklik, metafizik gibi konular işleniyor ve doğal olarak bu eserlerde birçok tartışmalı konuya yer veriliyordu. Kelâm derslerinde genellikle akâid kitapları okutuluyordu. Akâid kelime olarak akide nin çoğulu olup, İslâm inanç esaslarını konu almaktadır. Bu sahada İslâmiyet in varlık ve bilgi anlayışı; Allah a, meleklere, Allah ın kitaplarına, peygamberlerine ve kadere iman konuları; velâyet, keramet, mirac, hilâfet, imâmet, ictihad gibi konular işleniyordu. Ebû Hanîfe: Dinde fıkıh ahkâmda fıkıhtan daha üstündür (Ebû Hanîfe, el-fıkhu l-ebsat, s. 82) demiştir. O nun bu sözünde yer alan din kelimesini itikadî hükümleri belirtmek için kullandığı varsayıldığı takdirde daha sonraki asırlarda gelmiş olan Bediüzzaman ın O nunla aynı kanaatte olduğu sonucu çıkartılabilir. Zira Bediüzzaman: Bu ulûm-u imaniyedeki fetva vazifesiyle tavzif edilmişiz (Mektubat, s. 426) diyerek aynı manayı tekrarlamıştır. Bu sahayla ilgili olarak şu kitaplara dikkat çekilmektedir: Tecrîd-i Kelâm, Hâşiye-i Tecrîd, Şerh-i Mevakıf, Akâid-i Nesefî, Hayâlî veya Şerh-i Hayalî, Tevâli -i 1 Akgündüz, Ahmed, Bediüzzaman ın İlmî Şahsiyeti ve İcâzetnâmeleri, İstanbul: Osav, 2013, s. 35.

7 236 Risale-i Nur ve Tecdid Sempozyumu Bildirileri Envâr, İrşâd, Celâl, Halhalî, Seyâlkûtî, Abdurrahman. Ayrıca Kaside-i Nûniye, Bedü l-emâlî, Metâlih-i Aliyye, Mekâsıdü t-tâlibîn ve Tehzip gibi kitaplar sayılmaktadır (Mufassal Tarihçe-i Hayat, s ). c. Hadis ve Usûl-i Hadis Hadis ilmi, Hz. Peygamber in söz, fiil ve takrirlerini ifade eder. O nun onaylama, hoş görme ve görmeme durumları ile O nun özelliklerini inceleyen eserler de bu kapsamdadır. Hadis kendi içinde senet ve metin kısmı olmakla birlikte bu ikisini incelemek üzere doğmuş bulunan birçok alt disiplinleri incelemek üzere de çeşitli kısımlara ayrılır. Burada temel hadis kaynakları şu şekilde sıralanabilir: Mesâbih ve Mişkât, bunun şerhi Mefâtih, Meşârık, Buhârî, İbni Melek, Kitâbu l-erbeîn, Muvatta, Câmiu s-sağir, Câmiu l-kebîr, Riyâzü s-salihîn, Şifâ-ı Şerîf, Meşârıku l-envâr alâ Sıhâhı l-asâr ve Mişkâtu l-mesâbih. Usûl-i hadis dalında ise şu eserlere rastlamak mümkündür: Ulûm-ı hadis, Nuhbe, İbn-i Ferah Manzumesi, Câmiu l-usûl, İbni Mübarek. d. Fıkıh ve Usul-i Fıkıh Fıkıh: Bilindiği üzere genel olarak İslâm hukukuna fıkıh denilmektedir. Hem ibadetler hem de sosyal hayatın aile, miras, ticaret konuları gibi birçok alanlarını da kapsar. Muamelât ve ceza hukuku da bu ilmin alt dalları arasında yer alır. Fıkıh ilminde hükümler dinin ana kaynakları/delilleri olan Kur an ve hadisin yanı sıra kıyas ve icma yoluyla bilinir. Fıkıh ilmi de kendi içinde usul ve fürû olmak üzere ikiye ayrılır. Sırasıyla bu sahanın eserleri ve müellifleri şu şekildedir: Merginânî, Hidâye; Ubeydullah b. Mesud, Sadrüşşerîa; Haskefî, Dürrü l-muhtar; Timurtâşî, Tenvîrü l-ebsâr; Muhammed Emin b. Ömer, İbni Abidin; Molla Hüsrev, Dürer; İbrahim b. Muhammed Halebî, Mültekâ veya Halebî; İmam Ebu l-hüseyn Ahmed b. Muhammed el-kudûrî el-bağdadî, Kudûrî; İbn Dakîkü l-îd, Umde; Nevevî, Minhâc; Ebû İshak, Tenbîh; İbni Nüceym; Eşbâh ve n-nezâir. İbni Hâcib; Muhtasar; Halil b. İshak Cündî Muhtasar-ı Halil; Celâleddin Mahallî, Mahallî; İmam Beydâvî, Minhâc; Zeylâî, Kenzü d-dekâîk Şerhi ve Merâkı l-felâh, İbni Kudâme Makdisî, Muknî; Nesefî, Kâfî ve Vâfî adlı kitapları ile Şafiî fıkhından Nihayetü l-muhtâc adlı kitap da bunlar arasındadır. Usûl-ı Fıkıh: İslâm hukuk felsefesi, İslâm hukuk metodolojisi diye de bilinen bu bilim dalı, İslâmî bilgi kaynaklarından şer î hükümlerin nasıl çıkartılacağının genel kurallarını incelemektedir. Fıkıh usulü alanında en meşhur eserler ise Ebû Zeyd ed-debûsî, Takvîmü l-edille; Fahru l-islâm el-pezdevî, Usûl-ı Pezdevî ve şerhi Abdülaziz Buhârî, Keşfü l-esrâr; Şemsü l-eimme es-serahsî, Usul olarak bilinmektedir.

8 Fıkhî Görüşler Açısından Risâle-i Nur Külliyatı ve Dört Mezhep İmamının Görüşlerinden Kaynakları 237 Bunlardan ayrı olarak Sadrüşşerîa, Tavzîh ve Tenkîh; Ebü l-berekât Hâfizüddîn en-nesefî, Menâr; İbni Melek, Şerhu Menâri l-envâr; Molla Hüsrev, Mir ât; İmam Teftazânî, Telvîh; Takiyüddin Sübkî, Cem u l-cevâmi sayılabilir. Ayrıca Celâleddin Ömer el-habbâzî ye ait el-mugnî, bunun dışında Halebî ve Hüsamî gibi eserler de usûl-ı fıkıh alanında meşhurdur. Elbette ki Osmanlı muhitinde o zamanda okunan ve bilinen kitaplar sadece bunlarla sınırlı değildir. Kaynaklarda müellifin kendi merakını çektiği için ezberlediği ve mütalaa ettiği daha birçok kitaptan bahsedilmektedir. Şimdi Risâle-i Nûr adlı eserlerde beyan edilen yahut diğer kaynaklarda ona atfedilen fıkhî görüşlere işaret edilecektir. 2. Bediüzzaman ın Temel Düşünce ve Görüşleri Bu bağlamda Bediüzzaman ın kendi ifadeleriyle Ehl-i sünnet ve l-cemaat müntesibi bir âlim olduğu, amelî bakımdan Şâfiî mezhebine mensub çok yönlü ve etkili bir mücâhid âlim olduğu söylenebilir. Hayatı boyunca belki de en çok mücadelesini verdiği meseleler, ittihad-ı İslâm fikri, İslâm ümmetinin huzur ve selâmeti, bekası ve dinî hassasiyetlerini ve mes ûliyetlerini korumaları konusunda şuurlu olmalarıydı. Bunun için ne doğrudan tarikat yolunu ne de gelenekten bağımsız bir gelişmeyi savunmuştur. Buna mukabil onun düşüncesinde İslâm ın kendi içinden bir değişim câizdir. O, bunlar arasında dengeli bir fikir hareketinin savunucusu olmuştur. Adâlet, hürriyet, meşrutiyet-i meşrûa, Cumhuriyet ve İslâmiyet onun mücadelesini verdiği belli başlı esaslardır. Hak arama ve İslâm esaslarının toplumda ikame edilmesi, batılı devletlerin kanunları yerine kendi hazinemiz olan ve Kur an ın da bir tür tefsiri sayılabilecek ilimler hazinesinin dikkate alınması, tefsir ve fıkıh kaynaklarının bunun malzemesi olduğu ve her bakımdan vüs atli ve kifayetli olacağını düşünmüştür. Cemaat olarak hareketin yanı sıra, birlik ve kardeşlik düsturları, sözü edilen Kur an hizmetinin temel düşüncesini yansıtır. Rehber ve usul olarak Allah ın kitabı Kur ân-ı Kerîm ve Kur ân-ı Kerîm in tefsiri olan Nur risâleleri ve Hz. Peygamber in sünnetine ittiba esas alınmıştır. Sahâbe ve tâbiîn mesleği takip edilmiştir. Şahıslar ön plana çıkartılmak yerine heyet ve kurulların şahs-ı mânevîsi öne çıkartılmıştır. 2 Gerek dinî ve şer î meselelerde olsun gerekse hizmetle ilgili güncel meselelerde olsun, bunların çözümünde meşveret kararlarının aynı zamanda Bediüzzaman ın da genel bir kabulü olacağı varsayılmıştır. Bediüzzaman, din adına fetva işini yürütme vazifesinin bu asırda çok önemli ve çok etkili olduğu gerçeğini fark etmiş ve bu vazifenin şeyhülislâmlıkta olduğu 2 Kendimizi değil, Risale-i Nur un şahs-ı manevîsini ehl-i imana gösteriyoruz (Emirdağ Lahikası I, s. 49).

9 238 Risale-i Nur ve Tecdid Sempozyumu Bildirileri gibi tek bir şahsın uhdesine verilmesinin sakıncalı olabileceğini söylemiştir. Çünkü zaman zaman bu şahsın fetvasına aksi fikirler savunulabilmekte, ona zıt biçimde söz konusu fikirlerin haklılığı ispat edilebilmekte ve böylece fetva makamının görüşleri tezyif edilmekte ve de adileştirilmektedir. Bediüzzaman, bunun yerine yüce bir ilmî heyetin istişare usulü olan ve şûra ictihadı olarak da zaten İslâm ın nüvesinde mevcut bulunan sistemin ikame edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Fıkhî birikime da haiz olmakla beraber Bediüzzaman 3, çağın iman, İslâm ve Kur an ı kurtarma zamanı olduğunu görmesi nedeniyle bu unsurlara bir hayli önem atfetmiştir. İkinci Said döneminde bilhassa bu mânâlara mâtuf eserleri telif etmiş olması ve neticede hizmetinin başarısı da buna bir delildir. Özellikle Kur an dan çıkartılan hakikatlerin ve nurların neşri öncelik sırasına göre İslâmî hükümlerin ve ictihadların yapılmasına göre daha mühim kabul edilmiştir. Kendi dönemiyle sınırlı olarak bu ikinci grup fetvaların henüz zamanı gelmediğine ve bunlarla meşgul olmaya kendisinin vaktinin kifayet etmediğine işaret etmiştir. Kaldı ki bunların İslâm ın mudakkik, muhakkik ve müctehid alimlerince önceden hazırlanmış olduğunu da söylemektedir. Ayrıca Bediüzzaman, farz ibadetler dururken sünnet ve diğer âdâb ile meşgul olunmasının şimdilik yersiz olacağı kanaatindedir. Bunun dışında Bediüzzaman ın başta kendi örnek yaşantısıyla ve ibadet hayatıyla, sonra telifatıyla, hutbeleriyle, yazılarıyla ve sohbetleriyle ve daha sonra da haksızlıklar karşısındaki dik duruşuyla büyük bir gayret ve cihat örneği gösterdiği söylenebilir. Dinsizlik cereyanları karşısında savunduğu iman ve fikir mücadelesinde ve düşmanlarına karşı yürüttüğü müspet davet, tebliğ ve irşad hizmetlerinde üstün başarı kaydettiği ayrıca belirtilmelidir. Risâle-i Nûr Külliyatı nın muhtelif yerlerinde de işaret edildiği gibi müellif, bazı mesâilin kıyas edilmek suretiyle çözümlenebileceğini öngörmüştür. Bu düşünceye göre, eserlerde açıklanan küllî hakikatler ve kaideler benzer olaylar için de örnek teşkil edecektir. Sözü edilen eserleri okuyup yorumlayanların belli yorumlar üzerinde birleşebileceği ve bu eserlerin ruhunun meşveret halinde alınacak ortak karara mesnet gösterilebileceği anlaşılmaktadır. İçtimaî hayatı ilgilendiren ve yeni zuhur etmiş meselelerde ictihad edilmesi mevzuuyla da ilgili onun görüşleri mevcuttur. Başlı başına bu konuya tahsis etmiş olduğu İctihad Risâlesi nde özetle şu görüşü savunmaktadır: İctihad kapısının kapalı olup olmadığı tartışması bir tarafa bırakılırsa evvelâ bu kapıdan girecek kimselerde aranan ictihad ehliyetinin bulunmasının şart olduğu bilinmelidir. Bu asırda İslâm a saldırı yapılan kapılardan birisi de hiç kuşkusuz bu kapı olması nedeniyle oradan girmenin bu dönemde altı adet engeli bulunduğu unutulmamalıdır. O, genel manada ictihad kapsının her asırda açık olduğunu ve 3 Bediüzzaman ın Osmanlı son döneminde Dâru l-hikmeti l-islâmiye âzalığına resmen tayin edilmiş olması bile başlı başına onun fıkhî dirayetini göstermeye yeter.

10 Fıkhî Görüşler Açısından Risâle-i Nur Külliyatı ve Dört Mezhep İmamının Görüşlerinden Kaynakları 239 buna tam mânasıyla ehliyet kazanabilenlerin ictihad etmesinde ise bir mahzur bulunmadığını söylemiştir. Bediüzzaman, kütüb-i İslâmiyede açıklanmıştır diyerek (Muhâkemât, s. 117) kendi zamanına kadar ulaşan İslâmî birikime gönderme yapar. İslâm medeniyetinin aynı zamanda kitap medeniyeti olduğu noktasında sözü edilen hazineye de işaret etmeden geçmez. Fuhûl-i ülemânın kitaplarına havale ederim. Zira bana hacet bırakmamışlar. (Muhâkemat, s. 117) diyerek önceki itibarlı ve güçlü âlimlerin akâid, fıkıh ve fetva kitapları mütalaa edilmek suretiyle de dinin ahkâma dair konularının açıkça bilinebileceği ve bu nedenle de önceki âlimlere medyûn-ı şükran olunması gerektiğini dile getirir. Ayrıca kitap (Kur ân-ı Kerîm), sünnet ve onların bir tür geniş tefsiri mahiyetinde olan fıkıh, hadis ve tefsir eserlerinden müstağni kalınmaması gerekir. Önceki âlimlerin bazı meselelerdeki icmâı da edille-i şer iyye arasında sayılır. Mezhebe göre en muteber eserlere de dikkat çeker: Mezhebimizce en muteber olan İbn-i Hacer diyor ki: Salahat niyetiyle sana verilen bir şeyi, sâlih olmazsan kabul etmek haramdır (Mektubat, s. 14). Bediüzzaman ın fıkhın bütün meselelerini cem eden bir eseri bulunmadığı ve mezhep imamlarının görüşlerine atıf yaptığı bilgisinden hareketle şu kanaati belirtmek mümkündür. Karşılaşılan olaylar ve çözümleri için geçmiş fıkıh külliyatı ve fetva mecmuaları her mezhep müntesibinin ihtiyaçlarına cevap verecek niteliktedir. Onlardan istifade edebilecek seviyede bulunulması halinde herhangi bir sorun olmayacaktır. İbadetler ve gündelik yaşam konusunda ise her mezhep müntesibi kendi mezhebine göre muteber kabul edilen ilmihal kitaplarına müracaat edip okuyabilir. Nitekim Hanefî mezhebinde Ömer Nasuhî Bilmen, Büyük İslâm İlmihali ve Mehmed Zihni Efendi, Nimet-i İslâm adlı ilmihallerin 4 yanı sıra yeni telif edilmiş bulunan belli başlı ilmihal çalışmaları kaynak kitap olarak değerlendirilmekte ve okunmaktadır. Bediüzzaman, gerek kıyas gerekse de ictihad mevzuunda her hükmün bir illeti bulunduğunu, bu nedenle de sadece illete bağlı kıyas yapılması gerektiğini dile getirir. Öte yandan hükümlerin hikmetlerine yahut zahiren faydalı gözüken indî görüşlere aldanarak Maslahat budur. demek suretiyle hüküm vermenin ise çok hatalı olduğunu vurgular (Sözler, s. 482). İctihad şartlarını taşıması halinde müctehid alimin hata da isabet de edebileceği noktasında Bediüzzaman, muhattıe ve musavvibe denen iki farklı görüşten musavvibeye meyletmiştir. Zira ona göre her mezhep ictihadında haklıdır (Sözler, s. 486). Yeter ki fikrinin ictihadî gayretinin semeresi olarak hakikat olduğuna olan inancında samimi ve hâlis olsun. Sadece karşı görüşün hatalarına odaklı olarak sürdürülen fikrî gayretlerin ve ayrılıkların tehlikeli olacağını ayrıca bu 4 Risâle-i Nur Okuma-4 adlı bilgisayar programında Risâle-i Nûr Külliyatı yanında zikri geçen ilmihal kitaplarına da yer verildiği tesbit edilmiştir.

11 240 Risale-i Nur ve Tecdid Sempozyumu Bildirileri yolun çoğunluğu teşkil eden Ehl-i sünnet mezhebinin kabulüne mazhar olmadığını da söylemiştir (Mektubat, s. 453). O nun bu noktada ilgili görüşleri bütün insanların bakışını Kur an a çevirmek ve o maksatla bakabilmek şeklinde özetlenir. Veya Kur an ın bütün insanlığa hitap etmekte olduğunu unutmamaktır. 5 İşte tam bu noktada bazıları bilmeden buna engel olduğu için şu izahı yapmaktadır: Tahtieci, hubb-u nefisten neş et eden inhisar zihniyeti illetiyle ma luldür. Ve Kur an ın câmiiyetinden ve umum tabakat-ı beşere şümul-ü hitabından gafletle mes uldür (Sünuhat-Tuluat-İşarat, s. 34). Her müslim kendi meslek, mezhebine demeli: İşte bu haktır, başkasına ilişmem. Başkaları güzelse, benim en güzelidir. Dememeli: Budur hak, başkaları battaldır. Ya Yalnız benimkidir güzeli; başkaları yanlıştır, hem çirkindir (Sözler, s. 719). Aynı mânalar daha veciz bir ifade ile şu şekilde karşımıza çıkmaktadır: Hakkı bulduktan sonra ehak için ihtilafı çıkarma. Ey talib-i hakikat, madem hakta ittifak, ehakta ihtilâftır. Bazan hak, ehaktan ehaktır. Hem de olur hasen, ahsenden ahsen (Sözler, s. 718). Bediüzzaman ın, usulde kendisi de aynı şekilde bir Şâfiî âlimi olan Hüccetü l-islâm İmam Gazzâlî den izler taşıdığı tesbit edilmiştir. Bazı meselelerde İmâm-ı Ebû Hanîfe, İmam Mâlik, İmam Şâfiî, İmam Buhârî gibi mezhep ve hadis imamlarına da atıf yapmakta ve onların görüşlerine yer vermektedir. Zaman zaman dört mezhep terkibini de kullanarak Ahmed b. Hanbel i de bunlar arasına katmaktadır. Meselâ Avrupaî kanunların olduğu gibi transfer edilmesi ve Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye nin bütünüyle terk edilmesi meselesinde o ve Elmalılı Hamdi Yazır, anlaşıldığı kadarıyla Mecelle nin tâdil edilebileceğini ve gerektiği yerlerde diğer bazı mezheplerden de görüşler alınabileceği fikrini savunmuştur. Meselâ muâmelât ile ilgili bir meselede Mâlikî mezhebinde ve Hanefî mezhebinde yer alan görüşlerin yeterli olduğu izah edildiği gibi şer î deliller iyice incelendiğinde de aynı sonuçlara varılabileceği belirtilmiştir. Dolayısıyla da Avrupa kanunlarının doğrudan doğruya kabulüne ihtiyaç olmadığı kaydedilmiştir (Yazır, Makaleler, s. 162). Bu bağlamda Bediüzzaman, mezheplerin ihtilâfının Kur an ve sünnetin farklı anlaşılmasından ibaret olduğu, insanların içtimaî farklılıklarının, köylü ya da şehirli olmalarının bunu kaçınılmaz kıldığı ve esasen de ihtilâfın bir hikmet ve rahmet olduğunu söylemiştir (Sözler, s. 486). İnsanların farz-ı muhal belli bir eğitim ile aynı seviyede tevhid edilmesi halinde mezheplerin de tek mezhebe dönüşmesinin mukadder olacağını dile getirmiştir (Sözler, s. 485). 5 Bediüzzaman, sahsî kusurlar noktasında şu ifadeye yer verir: Bizler, kusurumuzu görene ve bize bildirene -fakat hakikat olmak şartıyla- minnetdar oluyoruz, Allah razı olsun deriz. Boynumuzda bir akrep bulunsa, ısırmadan atılsa, nasıl memnun oluruz; kusurumuzu, -fakat garaz ve inad olmamak şartıyla ve bid alara ve dalâlete yardım etmemek kaydı ile- kabul edip minnetdar oluyoruz (Emirdağ Lahikası I, s. 49).

12 Fıkhî Görüşler Açısından Risâle-i Nur Külliyatı ve Dört Mezhep İmamının Görüşlerinden Kaynakları 241 Bediüzzaman, İslâm ın şeârinin savunulması anlamında hadiste de buyurulduğu üzere Bir topluluğa benzeyen onlardandır (Müsned, II, 92) demek suretiyle İslâm ın kendi öz kavramlarına ve değerlerine sahip çıkılmasının lüzumuna işaret etmiştir. Hocaların bilhassa kendilerine has kıyafetleri bulunduğu gibi İslâm milletinin de Avrupa kıyafetini giymesinin kendine yakışmayacağını söylemiştir. Aynı şekilde Frenkmeşrep özentilerden ve taklitçilikten kaçınılması gerektiğine de dikkat çekmiştir. Bu hususta Bediüzzaman ın sünnetin değiştirilmeye kalkışıldığı ve bid atların sokulduğu yönündeki endişeleri onu bu mevzular hakkında aydınlatıcı bilgiler vermeye sevk etmiştir. Bu noktada Bediüzzaman, İslâmiyet alâmetleri olan ve şeâire de taalluk eden sünnetler i sünnet-i seniyyenin en önemli kısmı olarak tanıtmıştır (Lem alar, s. 54). Yine bu bağlamda O, ahkâmın mekana göre yani dârulharb veya dârulislâm olup olmadığına göre değişebildiğini söylemiştir. Bediüzzaman a bazı şahsî ibadetlerin kişinin kendi lisanıyla yapılması halinde buna cevaz verilmesinin daha doğru olacağı; meselâ Londra da yeni İslâm a girmiş kimselerin bu kabil kendi dillerinde ibadet yapmalarına hiçbir İslâm ülkesinden herhangi bir tepki gösterilmediği hatırlatılmış, o ise son derece kesin ifadelerle bu tür lafızların İslâm toplumuna ve içtimaî hayata müspet tesir eden unsurlardan olduğu gerekçesiyle vazgeçilemeyeceğini dile getirmiştir. Bunu özellikle Arapça ile ibadet, ezan, kamet ve selâm sözleri için düşünmek mümkündür (Mektubat, s. 433). Bediüzzaman, İslâm hukukunda ahkâmın değişmesi veya tegayyürü diye bilinen mevzuda sınırları net bir şekilde çizer ve şöyle der: Mezâhibin ihtilâfı ise: Sâhib-i şeriatın gösterdiği nazarî düsturların tarz-ı tefehhümünden ileri gelmiştir. Zarûriyât-ı Diniye denilen ve kabil-i tevil olmayan ve Muhkemat denilen düsturları ise, hiç bir cihette kabil-i tebdil değildir ve medâr-ı ictihad olamaz. Onları tebdil eden, başını dinden çıkarıyor (Mektubat, s ). Bediüzzaman, önceki âlimlerin ve bilhassa dört mezhep imamının fer î meselelerdeki içtihatlarının ne kadar sâfi ve geniş olduğunu şu şekilde beyan eder: İslâmiyetin nazariyat kısmında ve selefin ictihadât-ı sâfiyâne ve hâlisânesiyle, bütün zamanların hâcâtına dar gelmeyen efkârları olduğu halde, onları bırakıp, heveskârâne yeni ictihadlar yapmak, bid akârâne bir hıyanettir (Sözler, s. 480). Bediüzzaman, İslâm fıkhında yer alan Eşyada asl olan ibahadır (İbn Nüceym, el-eşbâh, s. 93) kaidesine benzer biçimde Helâl dairesi geniştir, keyfe kâfi gelir. Harama girmeye hiç lüzum yoktur. Ferâiz-i İlahiye ise hafiftir, azdır diyerek İslâm fıkhındaki teklifî hükümlerin kolaylığına ve İslâm ın yaşanmasındaki huzur ve mutluluğa dikkati çekmiştir (Sözler, s. 29). Bediüzzaman ın sınırları çerçevesinde olmak koşuluyla zaten İslâm fıkhının bünyesinde bulunan gelişmeye ve yenileşmeye olumlu baktığı bilinmektedir: İtikad ve amelde, usûl ve ahkâm-ı esasiyede peygamberlerin hepsi daimdirler, sabittirler, müttehittirler. İhtilâf ve tefavütleri, ancak füruattadır. Zaten zamanla-

13 242 Risale-i Nur ve Tecdid Sempozyumu Bildirileri rın tebeddülüyle füruatın da tebeddül ve tegayyürü tabiî birşeydir (İşârâtü l- İ câz, s. 26). Hatası zâhir olan zanna itibar edilmediği (Mecelle, s. 163, md. 72) gibi ictihad ile varılan neticenin açıkça hatalı olduğu ortaya çıkarsa bunun da geçerli olamayacağı ifade edilir. Bediüzzaman bu konuda düşmanın işgali altında ve onların zoru ile verdirilen fetvanın geçerliliğini yitirmiş olacağını söylemiş ve bu doğrultuda verilmiş bir fetvaya aksi fetva neşretmiştir. Şöyle ki: İstanbul da Dâru l-hikmeti l-islâmiyye ye üye olan Said Nursî, Osmanlı devleti şavaşta yenilip ülke işgale uğrayınca büyük bir ruhî sarsıntı geçirmiş ve bundan böyle İslâm âleminin kurtuluşu için aktif çalışmalara girişmiştir de İngilizler İstanbul u işgal edince gazetelerde halkı işgale karşı mücadeleye teşvik etmiştir. Bu sırada Anadolu da Kuvâ-yı Milliye bağımsızlık mücadelesi başlatmış, ancak Şeyhülislâm Dürrîzâde Abdullah Bey bu hareketin aleyhine fetva vermişti. Said Nursî düşmana karşı savaşanların âsi sayılamayacağı gerekçesiyle fetvanın geçersiz olduğunu savunmuştur (Açıkgenç, s. 566). İslâm fıkhında zaruretlerin haramları mubah kıldığı şeklinde yer alan küllî kaide Risâle de kullanılmaktadır. Ancak bu kaidenin umumi olmadığı ve bazı kayıtların bulunduğu belirtilmektedir: Zaruret, haramı helâl derecesine getirir. İşte şu kaide ise, küllî değil. Zaruret eğer haram yoluyla olmamış ise, haramı helâl etmeye sebebiyet verir. Yoksa sû -i ihtiyarıyla, gayr-ı meşru sebeblerle zaruret olmuş ise, haramı helâl edemez, ruhsatlı ahkâmlara medar olamaz, özür teşkil edemez. Meselâ: Bir adam sû -i ihtiyarıyla, haram bir tarzda kendini sarhoş etse; tasarrufatı, ülema-i Şeriatça aleyhinde caridir, mazur sayılmaz. Tatlik etse, talakı vaki olur. Bir cinayet etse, ceza görür. Fakat sû -i ihtiyarıyla olmazsa, talak vaki olmaz, ceza da görmez. Hem meselâ, bir içki mübtelası zaruret derecesinde mübtela olsa da, diyemez ki: Zarurettir, bana helâldir (Sözler, s ). Nasıl ki bir tabip, doktorluk noktasında, bir nâmahremin en nâmahrem uzvuna bakar ve zaruret olduğu vakit ona gösterilir, hilâf-ı edep denilmez. Belki, edeb-i tıp öyle iktiza eder denilir. Fakat o tabip, recüliyet ünvanıyla yahut vâiz ismiyle yahut hoca sıfatıyla o nâmahremlere bakamaz, ona gösterilmesini edep fetvâ veremez. Ve o cihette ona göstermek hayâsızlıktır (Lem alar, s. 54). Fıkıh âlimlerince yukarıda bahsi geçen kaidenin kaynağı Kur an dır. Şöyle ki: O, size yalnız ölüyü, kanı, domuz etini ve Allah tan başkası için kesileni haram kılmıştır. Fakat mecbur kalan bir kimse saldırmamak ve haddi aşmamak şartıyla, ona bir günah yoktur. Şüphesiz ki Allah, gafurdur, rahîmdir (Bakara, 2/173). 6 İstanbul a gelerek ilmî kudretine binaen Dârü l Hikmeti l İslâmiye âzâlığında bulunmuş, Kuvâ-yı Milliye ihdasında halkı mücahedeye teşvik etmiş; Büyük Millet Meclisi nin ilk senesinde Ankara ya gelerek Hacı Bayram misafirhanesinde birçok mütereddid kimselere vatanın müdafaası lüzumunu anlatmak hizmetinde bulunmuş (Emirdağ Lahikası I, s. 155).

14 Fıkhî Görüşler Açısından Risâle-i Nur Külliyatı ve Dört Mezhep İmamının Görüşlerinden Kaynakları 243 Bütün bunların dışında Bediüzzaman ın fıkhî ve şer i meselelerin çözümü ve keşfi hususunda Risâle-i Nur da yer alan daha onlarca konu veya fıkhî ıstılahlara rastlamak mümkündür. Çalışmamızın sınırlarını fazlaca aşacağı zaruretinden hareketle biz bunlara isim olarak atıf yaparak ilgilisini bilgilendirip bunların akabinde örnek iki-üç meseleyi aynen nakil ederek Bediüzzaman ın fıkhî meseleyi ele alırken takip etmiş olduğu metodu aydınlatmaya çalışacağız. Onun eserlerinde şahit olunan ve buraya alınmasında fayda mülahaza edilen fıkhî ıstılahlardan bir kısmı şunlardan ibarettir: Umûmül-belvâ, müctehid, istihraç, tecrübeye dayalı bilgi, şeriat ve fıkıh kitapları, küllî kaideler, maslahat prensibi, mefsedet, ehveni şerreyn, def i mefâsid, zarar izale olunur, usul ve âdâb, nakil ve akıl, aklî mantıkî yöntem, fetva, şeyhülislâm fetvası, hey et-i âliye fetvası, tercih, ihtiyar, ehven-i şerreyn, hukuk-ı şahsiye, hukukullah, zarûrât-ı diniye, fürû-ı fıkıh, sirkat, ulü l-emre itaat, istibdat, ceza hukuku, muâmelât hukuku, israf, iktisat, tesettür, çalışma ibadeti, dinden dönme suçu (irtidad), mürted, mürtedin hakk-ı hayatı, zimmî hukuku, adâlet ve mürüvvet sıfatı, sargı, seferîlik ve namazın kısaltılması, kaplama diş meselesi, musikî ve hükmü, kadın sesi, haram nazar, namazı terk edenin hükmü, kötü alışkanlıklardan içki ve zina, niyet ve salih amel, alâim-i dini inkâr suçu, şapka küfür alameti, kıyafet ve şapka meselesi, sebb-i nebi, sahâbeye sövmek, sünnete ittiba etmek, bid atlardan kaçınmak, şahitlik ve fasıklığın şehadete tesiri, evlenme ve bekar kalma, fetva ve kaza ilişkisi, tasavvuf, ictihadda hata ve isabet, mezheplerin ihtilâfı, telfîk-i mezâhib, tevhîd-i mezâhib. Bediüzzaman asrında Fıkh-ı Ekber i esas almıştır. Yüzlerce kapalı ve tılsımlı dinî meseleyi keşfedip halletmiştir. Bu sayede birçok mühlik dertlerin devasını göstermiştir. Ve madem ulema-i İslâmın ittifakıyla, âyetlerin mânâ-yı sarîhinden başka işarî ve remzî ve zımnî müteaddit tabakalarında mânâları vardır. demesine dayanarak Kur an ın mânevî, işârî ve remzî tefsiriyle tamamen yeni bir çığır açmıştır. Hak arama özgürlüğü ile de haklarını savunarak zulme, işkencelere ve zehirlemelere karşı kuvvetli hüccetler yanında aklî, ilmî ve mantıkî yöntemleri kullanmış, müspet hareket etmiş ve sabırla karşılık vermiştir. 3. Bediüzzaman ın Fıkhî Görüşlerine Örnekler a. Dişlerin kaplanması hakkındaki suale cevaptır: Mesele-i şeriatı icmalen yazıyorum. Şöyle ki: Abdest vaktinde ağzı yıkamak farz değil, sünnettir. Fakat gusül hengâmında ağzını yıkamak farzdır. Az bir şey de yıkanmadık kalsa olmaz, zarardır. Onun için dişleri kaplama lehinde ulemâlar fetva vermeye cesaret edemiyorlar.

15 244 Risale-i Nur ve Tecdid Sempozyumu Bildirileri İmam-ı Âzam ile İmam-ı Muhammed (radıyallahü anhümâ) gümüş ve altından dişlerin yapılmasına fetvaları, sabit kaplama hakkında olmamak gerektir. Halbuki bu diş meselesi umûmü l-belvâ suretinde o derece intişarı var ki, ref i kabil değil. Ümmeti bu belvâ-yı azîmeden kurtarmak çaresini düşündüm; birden kalbime bu nokta geldi. Haddim ve hakkım değil ki, ehl-i içtihadın vazifesine karışayım. Fakat bu umûmü l-belvâ zaruretine karşı, fetvalara taraftar olmadığım halde diyorum ki: Eğer mütedeyyin bir hekîm-i hâzıkın gösterdiği ihtiyaca binaen kaplama sureti olsa, altındaki diş ağzın zahirîsinden çıkar, bâtın hükmüne geçer. Gusülde yıkanmaması, guslü iptal etmez. Çünkü üstündeki kaplama yıkanıyor, onun yerine geçiyor. Evet, cerihaların üstündeki sargıların zarar için kaldırılmadığından ceriha yerine yıkanması, şer an o yaranın gasli yerine geçtiği gibi, böyle ihtiyaca binaen sabit kaplamanın yıkanması dahi dişin yıkanması yerine geçer, guslü iptal etmez (Allâhu a lem). Madem ihtiyaca binaen bu ruhsat oluyor. Elbette yalnız süs için, ihtiyaçsız dişleri kaplamak veya doldurmak bu ruhsattan istifade edemez. Çünkü, hattâ zaruret derecesine geldikten sonra, böyle umûmü l-belvâda, eğer bilerek, su-i ihtiyarıyla olsa, o zaruret ibâhaya sebebiyet vermez. Eğer bilmeyerek olmuşsa, zaruret için elbette cevaz var (Barla Lahikası, s ). b. Cuma ve Sakal Meselesi: 1. Cuma Cemaati Meselesi: Said cuma cemaatine gelmiyor, sakal bırakmıyor gibi tenkidleri var. el-cevab: Ben, çok kusurları kabul ile beraber derim: Bu iki meselede büyük mazeretlerim var. Evvelâ: Ben Şafiîyim. Şafiî Mezhebinde cumanın bir şartı; kırk adam imam arkasında Fatiha okumaktır. Daha başka şartlar da var. Onun için burada bana cuma farz değil. Ben, mezheb-i Âzamî yi takliden, bazan sünnet olarak kılıyordum. Sâniyen: Yirmi senedir haksız olarak beni insanlarla görüştürmekten men ettikleri için, -hem bu âhirde, resmen dört ay evvel perde altında insanlarla temas ettirmemek için tenbihat olmuş- hem yirmi beş senedir ben münzevi yaşadığım için, kalabalık yerlerde huzur bulamıyorum ve herkesin arkasında mezhebimce iktida edip namaz kılamıyorum ve okumakta yetişemiyorum ve daha Fâtiha nın yarısını okumadan, imam rükua gidiyor. Bizde Fâtiha okumak farzdır. 2. Sakal Meselesi: Bu bir sünnettir, hocalara mahsus değil. Bu millette yüzde doksan sakalsız olanların içinde küçükten beri sakalsız bulundum. Bu yirmi senedir bana resmî hücumlarda bazı arkadaşlarımın sakallarını kestirmeleriyle, benim sakal bırakmadığım bir hikmet, bir inayet-i İlahiye olduğunu isbat etti. Eğer sakal olsaydı traş edilseydi, Risale-i Nur a büyük bir zarardı. Çünki ölecektim, dayanamayacaktım. Bazı âlimler Sakalı traş etmek caiz değildir demişler. Muradları

16 Fıkhî Görüşler Açısından Risâle-i Nur Külliyatı ve Dört Mezhep İmamının Görüşlerinden Kaynakları 245 sakalı bıraktıktan sonra traş etmek haramdır demektir. Yoksa hiç bırakmayan, bir sünneti terketmiş olur. Fakat bu zamanda, dehşetli pek çok günah-ı kebireden çekinmek için, bu terk-i sünnete mukabil, Risale-i Nur un irşadıyla, yirmi sene haps-i münferid hükmünde işkenceli bir hayat geçirdik; inşâallah o sünnetin terkine bir keffarettir (Emirdağ Lahikası I, s ). Sonuç Bediüzzaman, fikirleriyle ve kısmen de fıkhî görüşleri ile kendi asrını aşmış bir İslâm âlimidir. O nun izleri hayatında olduğu kadar günümüzde de devam etmektedir. O nun başarısı ilminin, hafızasının ve zekâsının kuvvetinden gelmektedir. Güçlü bir mantık ve muhakemeye sahiptir. Ayrıca şahsî nefis ve irade terbiyesi ile belli bir imanî ve ahlâkî olgunluğa ulaşmıştır. Onun son derece etkili olan iman ve Kur an hizmeti hedefini bulmuş, insanların hayatında değişim gerçekleştirmiştir. İmanî, Kur ânî, ahlâkî ve fıkhî konuları bütün açıklığı ile asrın insanının idrakine sunmuştur. O nun Şâfiî mezhebi mensubu olduğu kaydedilmekle beraber eserlerinde zaman zaman diğer mezhepleri ve de selef âlimlerini hürmetle ve övgüyle zikrettiği yerler mevcuttur. O, İctihad Risâlesi nde ilgili bahisleri tedkik ile ictihad işinin ciddiyetini beyan etmiştir. Ona göre ehliyet ve liyakati bulunan âlimlerin ictihad etmesinin önünde bir engel yoktur. Ancak asrın beraberinde getirdiği bazı sorunların sonucu olarak içtihadın herkesin keyfine göre girmeyi istediği bir kapı olmaktan da çıkartılması gerekir. Bediüzzaman ın önceki Kur ânî verilere dayalı olan gelenek ve ilimler hazinesine bağlı kaldığı bununla birlikte gücünü İslâmî esaslardan alan bir yenilik fikrine taraftar olduğu da söylenebilir. O, bu ikisini dengeli bir şekilde yorumlamasını bilmiş birisidir. Bir bakıma İmam Gazzâlî den izler taşıdığı söylenebilir. Zira o da öncekilerle sonrakiler arasında orta bir yol takip etmiştir. Bediüzzaman a göre önceki tefsir hadis ve fıkıh verileri esasen Kur an ın daha geniş biçimde anlaşılmasına katkı sağlarlar. Kitapları okurken Kur an ı açıklayacak bir kitap gözüyle okunması fikrini paylaşır. Ayrılıklara ve ihtilâflara taraftar olmanın yarar yerine zarar getireceğini söyler. Bu yönüyle Kur an ın birleştirici özelliğine dikkati çeker. Risâle-i Nur da yer alan görüşlerin küllî kaideler şeklinde izahlar olduğu belirtilmiştir. Sonradan zuhur edecek meselelerin çözümü için bu Kur ânî yorumların birer örnek niteliği taşıdığını ve kıyas yoluyla çözümlerinin mümkün olacağını belirtmiştir. Ayrıca Bediüzzaman ın bütün fıkhî mevzularda cevap vermeye vaktinin bulunmadığı da anlaşılmıştır. Bu onun iman fetvalarına dair vazifeli olduğu ile açıklanmıştır.

17 246 Risale-i Nur ve Tecdid Sempozyumu Bildirileri Bediüzzaman ın şahsî görüşüne göre, fıkhî hükümler vermek için zamanın ilerlemesine ihtiyaç vardır. O, şeyhülislâm tarafından verilen genel nitelikli fetva, İslâm âlemini bütünüyle ilgilendirdiği için, söz konusu yükün bir tek şahsa verilmesinin sakıncaları bulunduğuna işaret etmiştir. Bunun yerine şûra meclisi ictihadı ile birlikte yüce bir heyetin ortak fetvası yöntemini teklif etmiştir. Kaynaklar Açıkgenç, Alparslan, Said Nursi, DİA, XXXV, Ahmed b. Hanbel, el-müsned, I-VI, Beyrut Akgündüz, Ahmed, Bediüzzaman ın İlmî Şahsiyeti ve İcâzetnâmeleri, İstanbul: Osav, Badıllı, Abdülkadir, Bediüzzaman Said-i Nursî, Mufassal Tarihçe-i Hayatı, I-III, İstanbul Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük İslâm İlmihali, İstanbul: Bilmen Yayınevi, Ebû Hanîfe, el-fıkhu l-ebsat, Birleşik Arap Emirlikleri, Ersoy, Mehmed Âkif, Safahat, İstanbul: Akpınar Yayınevi, Heyet, Kur ân-ı Kerîm ve Muhtasar Meâli, İstanbul: Hayrat Neşriyat, İbn Nüceym, el-eşbâh ve n-nezâir, Beyrut Mehmed Zihni, Nimet-i İslâm, İstanbul: Dersaadet, Öztürk, Osman, Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, İstanbul: İslâmî İlimler Araştırma Vakfı, Said Nursî, Barla Lahikası, İstanbul: Envar Neşriyat, Said Nursî, Emirdağ Lahikası, İstanbul: Envar Neşriyat, Said Nursî, İşârâtü l-i câz, İstanbul: Envar Neşriyat, Said Nursî, Lem alar, İstanbul: Envar Neşriyat, Said Nursî, Mektubat, İstanbul: Envar Neşriyat, Said Nursî, Muhâkemât, İstanbul: Envar Neşriyat, Said Nursî, Sözler, İstanbul: Envar Neşriyat, Said Nursî, Sünuhat-Tuluat-İşarat, İstanbul: Envar Neşriyat, Said Nursî, Tarihçe-i Hayat, İstanbul: Envar Neşriyat, Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Meşrutiyetten Cumhuriyete Makaleler, A. Cüneyd Köksal ve Murat Kaya (Hazırlayanlar), İstanbul: Klasik Yay., 2011.