Amik Ovasında İkinci Ürün Olarak Yetiştirilebilecek Soya Glycine max (L.) Merr.] Çeşitlerinin Tespiti ve Uygun Bitki Tipinin Belirlenmesi

Transkript

1 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2003, 18 (3): J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2003, 18(3): Amik Ovasında İkinci Ürün Olarak Yetiştirilebilecek Soya Glycine max (L.) Merr.] Çeşitlerinin Tespiti ve Uygun Bitki Tipinin Belirlenmesi Mehmet ARSLAN*11 Halis ARIOĞLU(2) özet Doğu Akdeniz bölgesi içerisinde yer alan Amik ovasında yaz aylarında sürekli esen rüzgarlar soyada bitki boyunun kısalmasına ve ilk meyvelerin toprak yüzeyine çok yakın oluşmasına neden olduğundan hasat kaybını artırmaktadır. Bu araştırma yıllarında buğday hasadından sonra ikinci ürün olarak yetiştirilebilecek soya çeşitlerini ve ova için uygun bitki tipini belirlemek amacı ile yapılmıştır. Araştırmada bitki boyu, ilk meyve yüksekliği, dal sayısı, boğum sayısı, bakla sayısı, tohum sayısı ve tohum verimi gibi özellikler incelenmiştir. İki yıllık sonuçlara göre çeşitler arasında tohum verimleri kg/da arasında değişmiştir. Kontrol çeşidine kıyasla Mustang, Stresland ve KS4694 çeşitleri yüksek verim potansiyeline sahip, uzun boylu, ilk baklaları toprak yüzeyinden yüksek olduklarından ovada başarı ile yetiştirilebilecekleri tespit edilmiştir. İkinci ürün sezonu boyunca sürekli esen şiddetli rüzgarlar bitki boyu ve ilk bakla yüksekliğini azaltarak hasat kaybını artırdığından ikinci ürün olarak yetiştirilecek soya çeşitleri için ideal bitki tipinin uzun boylu, ilk baklaları toprak yüzeyinden yüksek, bakla sayısı ve baklada tohum sayısı fazla yüksek verim potansiyeline sahip bitkiler olduğu sonucuna varılmıştır. Anahtar Kelimeler: İkinci Ürün, Soya, Glycine max, İdeal Bitki Tipi. Determining of Soybean [Glycine max (L.) Merr.] Cultivars and Ideal Plant Type as a Double Crop for Amik Plain Abstract In Amik plain, located in eastern Mediterranean region of Turkey, continuously blowing wind during the growing season decreases plant height and pod height from the soil level. Therefore, harvest lost is high due to some of the remained pods on the soil surface after harvest. A two-year study was conducted in 2000 and 2001 growing seasons to determine growing possibility of new soybean cultivars after wheat harvest and to determine ideal plant type as a double crop for Amik plain. Plant height, the lowest pod height, branch number/plant, node number/plant, pod number/plant, seed number/plant, 100 seed weight, and seed yield were investigated. The seed yield of cultivars varied between kg/da. Mustang, Stresland and KS4694 were suggested for Amik plain due to their high yield potential, proper plant height and pod height. The result showed that the plant height and the lowest pod height were the most effected plant parameters from the continuously blowing wind during the growing season therefore, the ideal plant type of double crop soybean for Amik plain was high yielding, loll cultivars with high pod set distance from the soil level. Key Words: Double Crop, Soybean, Glycine max, Ideal Plant Type Giriş Dünya yemeklik yağ üretiminin yaklaşık yıllık bir baklagil bitkisidir. Dünya yağlı tohum üçte birini karşılayan soya (Glyciııe max L.) üretiminde % 56 lık payla soya ilk sırayı almakta tohumlarında % oranında yağ içeren tek bunu sırası ile kolza (%12), pamuk (% 1 1), Yayın Kuruluna Geliş Tarihi: Mustafa Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü / Hatay 2Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Balcalı / Adana

2 Amik Ovasında İkinci Ürün Olarak Yetiştirilebilecek Soya [Glycine max (L.) Merr.] Çeşitlerinin Tespiti ve Uygun Bitki Tipinin Belirlenmesi yerfıstığı (% 10), ayçiçeği (%7), palm (%2) ve çopra (%2) izlemektedir. Dünya toplam yemeklik yağ tüketiminin ise % 29?u soyadan karşılanmakta bunu sırası ile palm yağı (%27), kolza (%15), ayçiçeği (%10), yerfıstığı (%5), pamuk (%4), hindistan cevizi (%4), zeytin (%3) vc palm kcrncl (% 3) izlemektedir (Anonim, 2001). Doğu Akdeniz Bölgesi içerisinde yer alan toplam 133,000 ha sulanabilir ekim alanına sahip Aınik ovasında ürün deseni pamuk, buğday ve ikinci ürün mısırdan oluşturmaktadır. Ovada, bu üç bitki türü dışında kalan diğer tarla bitkileri ekim nöbeti içerisinde hemen hiç rastlanmamaktadır. Özellikle bu ürünlerden hiç birinin baklagil bitkisi olmayışı tarla tarımının sürdürülebilirliği acısından büyük sorun teşkil etmektedir. Ekim nöbetinde bitki deseninin dar olması toprak verimliliği, hastalık ve zararlılar açısından da birtakım sorunları getirmektedir. Uygun toprak ve iklim faktörlerine sahip Amik ovasında birim alana yüksek gelir getiren ve buğdaydan sonra ikinci ürün olarak yetiştirilebilen soya; ovada ekim nöbetinde ürün deseninin zenginleştirilmesi ve ayrıca bir baklagil bitkisi olması nedeni ile yöre tarımının sürdürülebilirliği açısından tarla bitkileri arasında ekim nöbeti içerisinde yer alabilecek bitkilerin en başında gelmektedir. Soyada da diğer ürünlerde olduğu gibi çeşit seçimlerinde çevre koşullarının yanı sıra, hastalık ve zararlı durumu gibi faktörler dikkate alınmaktadır. Amik ovasında yetişme sezonu boyunca esen şiddetli rüzgarlar bitki büyüme ve gelişimini olumsuz etkilemektedir. Sürekli esen şiddetli rüzgardan dolayı ikinci ürün soyalarda belirgin bir şekilde görülen bitki boylarında!-! kısalış ve baklaların toprak yüzeyine yakın oluşu hasadı güçleştirmekte ve bir kısım baklanın hasat edilemeden tarlada kalarak verim kaybına neden olmaktadır. Fotoperyoda karşı gösterdiği tepkiden dolayı soya ikinci ürün koşullarına iyi uyum sağlayan bir bitkidir. Ana ürün koşulları ile karşılaştırıldığında ikinci ürün koşullarında kısalan günler soya bitkisinin daha kısa sürede olgunlaşmasına neden olmaktadır. Ayrıca ikinci ürün olarak ekilen soyalar daha kısa boylu, az dallı, baklalar toprak yüzeyine daha yakın ve bitki başına tohum sayısı daha az olmaktadır. İkinci ürün koşulları için geliştirilen soya çeşitlerinde vejetatif gelişimin artırılması amaçlanmıştır (Cooper, 1989; Caviness 1989). İkinci ürün ekilen soyalarda R5 ve R7 gelişme safhasındaki kuru madde miktarı ile verim arasında olumlu ve önemli bir ilişki bulunduğu saptanmıştır (Board et al., 1996). İkinci ürün ekimlerde bakla dolum döneminin başlangıcında m2 de en az 500 g vejetatif akşamın maksimum veı im için gerekli olduğu bildirilmiştir (Egli et al., 1987). Ayrıca ikinci ürün koşullarında uzun boylu genotiplerden kısa boylu genotiplere kıyasla daha fazla verim elde edilebileceği düşünülmüş fakat tek başına uzun boyluluğun seleksiyon kriteri olarak alındığında verim yönünden pek bir avantaj sağlayamadığı tespit edilmiştir (Pfeiffer, 2000). Bu araştırmanın amacı; Amik ovasında buğday hasadından sonra ikinci ürün olarak yetiştirilebilecek yüksek verimli soya çeşitlerini tespit etmek ve ikinci ürün koşullarına uygun ideal bitki tipini belirlemektir. Materyal ve Yöntem Mustafa Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Telkaliş araştırma alanında yıllarında yapılan bu araştırmada değişik kaynaklardan temin edilen 13 farklı soya çeşidi materyal olarak kullanılmıştır. Deneme yerinin toprak yapısı killitınlı olup hafif alkali, çok kireçli ve organik madde içeriği oldukça düşüktür. Denemenin yürütüldüğü yer (Hatay Amik Ovası) kışları ılık ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak olan tipik bir Akdeniz iklimine sahiptir. Araştırına tesadüf blokları deneme desenine göre üç tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Deneme yeri buğday hasadından sonra anız yakılarak anız pulluğu ile bir defa işlenmiştir. Dekara 30 kg DAP ( ) gübresi verildikten sonra iki defa çapraz olarak kültivatör, ardından da diskaro ve tapan çekilerek tohum yatağı hazırlanmıştır. Araştırmada parsel büyüklükleri 13 m2 olarak alınmış olup, her bir parsel 5 m uzunluğunda ve 0.65 m sıra aralıklı 4 adet ekim sırasından meydana gelmiştir. Tohumlar parsellere açılan çizilere 4-5 cm derinliğinde el ile ekilmiştir. Ekim sırasında tohumlar toz formunda hazırlanmış Bradyrhizobiıım japonicum bakterisi ile 1/100 oranında aşılanmıştır. Çıkış için gerekli nem, ekimden hemen sonra yağmurlama sulama ile sağlanmıştır. Ekimden 4-5 gün sonra çıkışlar tamamlanmıştır. Çıkıştan 15 gün sonra seyreltme, 20 gün sonra ilk çapa ve 30 gün sonra ikinci çapa 40

3 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2003, 18 (3): J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2003, 18(3): yapılmıştır. Yetişme süresi boyunca gerekli bakım işleri tekniğine uygun olarak yapılmıştır. Çıkıştan 12 gün sonra ilk sulama ve bu sulamayı takiben her 15 günde bir salma sulama yapılmıştır. Ayrıca dekara 4 kg N gelecek şekilde amonyum nitrat gübresi ile üst gübreleme yapılmıştır. Hasatta 4 ekim sırasından oluşan her parseldeki orta iki sıradaki bitkiler el ile hasat edilerek harman makinesinde tohumlar bitki sap ve diğer akşamlarından ayrılmıştır. Çizelge 1. Araştırmada Materyal Olarak Kullanılan Çeşitler, Olgunlaşma Grupları Ve Temin Edildikleri Kaynaklar. Çeşitler Olgunlaşma grubu Temin edildikleri kavnak Mustang V A.B.D. KS4894 V A.B.D. Chcsapeak V A.B.D. Stresland V A.B.D. KS4694 V A.B.D. Apollo V A.B.D. Sa88 V Sapeksa Tohumculuk Cisne V A.B.D. Omaha V A.B.D. A3935 V As-Grow tohumculuk General V A.B.D. Atliow V A.B.D. LG V A.B.D. Araştırmada bitki boyu, ilk meyve yüksekliği, boğum sayısı, dal sayısı, bakla sayısı, tohum sayısı, tohum ağırlığı ve tohum verimi gibi bitkisel özellikler incelenmiştir. İncelenen bitkisel özellikler dört ekim sırasından oluşan her parselin birinci ve dördüncü sırasından tesadüfen seçilen on bitkinin ortalama değerlerinden oluşmaktadır. Bulgular ve Tartışma Araştırmanın birinci yılında bitki boyu değerleri 44.2 ile 79.4 cm ve ikinci yılında ise cm arasında değişmiş olup her iki yılda da en yüksek ve en düşük değerler sırası ile Mustang ve LG çeşitlerinden elde edilmiştir (Çizelge 2). Söğüt ve ark. (2001) Çukurova bölgesinde ikinci ürün olarak yürüttükleri çalışmada bitki boyu ve ilk meyve yüksekliği gibi özellikler yönünden daha yüksek değerler elde etmişlerdir. Bu araştırmada bitki boyu yönünden düşük değerlerin elde edilmesi büyük ölçüde yetişme sezonu boyunca sürekli esen rüzgarlardan kaynaklanmıştır. Her iki yılda da ilk meyve yüksekliği bakımından en düşük değerler LG çeşidinden elde edilmiş ve bu çeşidi Atlıovv ve General çeşitleri izlemiştir. Bitki boyu ve ilk meyve yüksekliği çeşitlerin genotipine bağlı olarak değişmekle birlikte çevre koşullarından da oldukça etkilenmektedir. Ekim zamanı, ekim sıklığı, toprak nemi ve bitki besin maddeleri her iki karakter üzerine oldukça fazla etki etmektedir (Raymer ve Bernard, 1988, Grabau ve PfeilTcr, 1990, Slarling ve ark. 1998). Bu nedenle ikinci ürün soya ekimlerinde sıra arası mesafesi ana ürüne kıyasla daraltılarak birim alandaki bitki sayısı artırılmaktadır. Soya tarımında kısa boyluluk ve baklaların toprak yüzeyine yakın oluşu hasat kaybına yol açtığından istenmeyen bir özelliktir. Yine dal sayısı da bir çeşit özelliği olup çevre faktörlerinden oldukça fazla etkilenmektedir. Araştırmada dal sayısı ile verim arasında olumsuz ve önemli bir ilişkinin varlığı (r=-0.364*) bir miktar kuru maddenin dal oluşumunda kullanılarak boş yere harcandığını göstermektedir (Çizelge 5). Araştırmanın her iki yılında da en yüksek boğum sayısı değerleri KS4894 ve Streslaııd çeşitlerinden, en düşük değer ise her iki yılda da LG ve Atlıovv çeşitlerinden elde edilmiştir. Soyada generatif boğum sayısı bitki başına bakla sayısını etkilediğinden tohum verimini doğrudan etkilemektedir (Board ve ark., 1997). Araştırmada tohum verimi ile boğum sayısı arasında olumlu ve önemli bir ilişki (r=0.33 ) boğum sayısının doğrudan tohum verimini etkilediğini göstermektedir (Çizelge 5). Araştırmada kullanılan çeşitlere ait bitki başına bakla sayısı değerlerinin 46.6 ile 93.5 adet/bitki arasında değiştiği, anılan karakter yönünden en yüksek değerin Streslaııd ve en düşük değerin ise Sa88 çeşidinden elde edildiği görülmektedir. Bakla sayısı ana ürün soyada olduğu gibi tohum verimi üzerine etki eden en önemli verim unsurlarından biridir. Tohum verimi ile bakla sayısı arasındaki olumlu ve önemli ilişki bakla sayısının tohum verimi üzerine etki eden en önemi verim unsurlarından biri olduğunu doğrulamaktadır (Çizelge 5). 41

4 Aıııik Ovasında İkinci Ürün Olarak Yetiştirilebilecek Soya [Glycine mux (L.) Merr.J Çeşitlerinin Tespiti ve Uygun Bitki Tipinin Belirlenmesi Çizelge 2. İkinci Ürün Koşullarında Denemeye Alınan Soya Çeşitlerine Ait Bitki Boyu, İlk Meyve Yüksekliği ve Dal Sayısına Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar. Çeşitler Bitki boyu Ilk meyve yüksekliği. Will Dal sayısı... ducl/oılkl Mustang 79.4 a 64.1 a 13.1 a 10.4 a 1.7 bede 1.7 c KS a 60.5 abc 13.1 a 10.7 a 3.9 a 3.6 a Chcsapcak 73.1 ab 61.8 ab 12.3 ab 9.9 ab bc 2.3 bede Stresland 72.4 ab 61.7 ab 9.1 de 6.8 del" 2.1 bed 2.5 b KS abc 60.5 abc 11.6 ab 9.2 abc 2.2 b 2.4 bc Apollo 65.1 bed 52.8 bed 8.1 ef 5.7 fg 2.1 b 2.4 bed Sa cd 53.5 bed 10.5 bdc 8.2 bed 1.2 e 1.7 e Cisne 62.5 d 51.5 cd 9.6 ede 7.6 ede 1.6 bede 2.4 bed Omaha 61.2 d 51.5 cd 11.2 abc 9.2 abc 2.1 bed 1.7 ede A de 47.2 de 8.4 ef 6.0 efg 1.5 ede 1.7 ede General 57.8 de 46.8 de 7.9 efg 5.7 fg 1.4 de 2.5 b Athow 49.0 ef 39.3 ef 7.0 f 4.3 gh 1.7 bede 2.5 b LG f 6.1 g 3.4 h 3.4 a 3.8 a E.F.G (%5) Not: Aynı harf grubunda yer alan değerler arasında EGF testine göre 0.05 düzeyinde önemli fark yoktur. Bitki başına tohum sayısı değerleri incelendiğinde araştırmanın birinci yılında tohum sayısı değerlerinin ile adet/bitki arasında değiştiği görülmektedir (Çizelge 3). Araştırmanın ikinci yılda ise diğer tüm incelenen özelliklerde olduğu gibi bitki başına tohum sayısı yönünden de düşük değerler elde edilmiştir. En yüksek bitki başına tohum sayısı değeri adet/bitki ile yine Stresland çeşidinden, en düşük değer ise 54.6 adet/bitki ile Cisne çeşidinden elde edilmiştir. Araştırmada tohum sayısı ile tohum verimi arasında olumlu ve önemli (r=0.439 *) bir ilişki bulunmuştur (Çizelge 5). Bitki başına tohum sayısı da bitki başına bakla sayısı gibi tohum verimi üzerine etki eden en önemli verim unsurlardan birisidir. Yüz tohum ağırlığı bir çeşit özelliği olup çeşitler arasında 100 tohum ağırlığı yönünden farklılık çeşitlerin farklı genotipelere sahip olmalarından ve çeşitlerin çevre şartlarından farklı derecede etkilenmelerinden kaynaklanmaktadır. Araştırmanın her iki yılında da en yüksek 100 tohum ağırlığı değerleri Athovv çeşidinden, en düşük 100 tohum ağırlığı değeri ise KS4694 çeşitindeıı elde edilmiştir. Soyada verim birim alandaki bitki sayısına, bitkideki bakla sayısına, bakladaki tohum sayısına ve 100 tohum ağırlığına bağlıdır (Gay et al. 1980; Hanvvay ve Weber, 1971). Sadece tek başına tohum ağırlığı birim alanda verim artışı için yeterli değildir (Hartwig ve Edwards, 1970). Yüz tohum ağırlığı yüksek olan çeşitlerin yüksek verimli çeşitler olmadığı tohum verimi ile 100 tohum ağırlığı arasındaki olumsuz ve önemli bir ilişki (r= ) bu sonucu doğrulamaktadır (Çizelge 5). Araştırmanın birinci yılında çeşitler arasında verim değerleri kg/da arasında değişirken, ikinci yılda kg/da arasında değişmiştir. Birinci yılda en yüksek tohum verimi KS4694 çeşidinden ve en düşük tohum verimi ise KS4894 çeşidinden elde edilmiştir. Araştırmanın ikinci yılında en yüksek tohum verimi Omaha çeşidinden elde edilirken en düşük tohum verimi Cisne çeşidinden elde edilmiştir (Çizelge 4). Denemenin birinci yılında Mustang, KS4694, Stresland ve KS 4694 soya çeşitleri arasında tohum verimi yönünden istatistiki yönden önemli bir fark olmamasına rağmen kontrol çeşidi olan Sa88 çeşidinden daha fazla verim vermişlerdir. 42

5 I Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2003, 18 (3): J.Agrie. Fac. Ç.Ü., 2003, 18(3): Çizelge 3. İkinci Ürün Koşullarında Denemeye Alman Soya Çeşitlerine Ait Bitki Boyu, İlk Meyve Yüksekliği ve Dal Sayısına Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar. Boğum sayısı Bakla sayısı. Tohum sayısı Çeşitler ----adet/bitki adet/bitki adet/bitki ---- Mustang 17.3 bc 15.3 bc 57.3 ede 40.7 bc bede bc KS a 18.0 a 59.2 ede 48.5 b b b Chesapeak 17.5 b 15.5 b 72.3 bc 48.5 b b b Stresland 20.9 a 18.9 a 93.5 a 73.3 a a a KS bc 15.2 bc 67.7 cd 46.0 cb bc b Apollo 15.1 cd 13.1 cd 63.6 ede 42.3 bc bc 94.6 bed Sa d 12.4 d 46.6 e 25.0 d e 70.6 de Cisne 14.3 d 12.3 d 48.7 e 20.9 d de 56.4 e Omaha 14.4 d 12.4 d 50.1 e 46.3 b ede 96.4 bed A bed 13.8 bed 56.3 ede 54.5 b ede b General 14.4 d 12.4 d 61.3 ede 43.0 bc bed bed Athow 13.8 d 11.8 d 51.7 de 31.7 cd ede 82.7 ede LG d 12.3 d 88.8 a 45.7 bc a bc EFG (%5) Not: Aynı harf grubunda yer alan değerler arasında LSD testine göre 0.05 düzeyinde önemli fark yoktur. Aynı çeşitler araştırmanın ikinci yılında da verim yönünden birinci yıla benzer sonuçlar sergilemişlerdir. İkinci ürün koşullarında tohum verimi yönünden benzer sonuçlar Arslan ve Arıoğltı (1991), Söğüt ve ark. (2001) tarafından Çukurova bölgesinde yapılan çalışmalardan da elde edilmiştir. Çeşitler arasında tohum verimi yönünden farklılık büyük ölçüde çeşitlerin farklı genotipte olmalarından ve çevre şartlarından farklı derecede etkilenmelerinden kaynaklanmaktadır. Yıllar arasında tohum verimi yönünden oluşan farklılık ise araştırmanın ikinci yılında ortaya çıkan virüs veya virüs benzeri hastalıktan kaynaklanmıştır. Amerika Birleşik Devletleri nden teinin edilen tohumlar birinci yıl çeşit bahçelerinde çoğaltılmış olup hiçbir virüs hastalığı belirtisi gösteren bitkiye rastlanmamıştır. Yine araştırmanın birinci yılında hiçbir virüs hastalığı gözlenmemiş ve bitkilerin tamamı hasat olgunluğuna normal zaman içerisinde ulaşmıştır. Araştırmanın ikinci yılında anılan karakter yönünden düşük sonuçların elde edilmesi bitkilerin virüs veya benzeri hastalıklara (phytoplasma) yakalanmasından kaynaklanmıştır. Yapraklar koyu yeşil bir renk alarak kalınlaşmış içe ve dışa doğru bükülmüş, boğumlarda çok sayıda çiçek rozeti oluşmuş, baklalar hasat olgunluğuna gelmesine rağmen bitki sapları ve yapraklar hiçbir zaman hasat olgunluğuna ulaşamamış ve yeşil kalmıştır. Oluşan sendromlar Mary ve Craig (1999) tarafından bildirilen ve yeşil gövde sendromu (Greenstem syndrome) olarak bilinen hastalıkla benzerlik göstermektedir. Bitki üzerinde oluşan baklaların büyük çoğunluğu bir veya iki tohumlu olmuştur. Hastalığın florada mevcut bir bitkiden mi yoksa çeşitlerden biri veya bir kaçından mı kaynaklandığı anlaşılamamıştır. Araştırmadan elde edilen tüm tohumlar hastalığın tohumla bulaşma olasılığı göz önüne alınarak imha edilmiştir. Çeşitlerin çatlak meyve sayıları dikkate alındığında en düşük değerin 2.1 adet/bitki ile KS4694 ve Omaha çeşitlerinden elde edildiği görülmektedir. En yüksek değer ise 6.1 adet/bitki ile Stresland çeşidinden elde edilmiştir. Bir çok bitkide olduğu gibi soyada da meyve çatlama istenmeyen bir özellik olup verim kaybına neden olmaktadır. Araştırmanın ikinci yılında ortaya çıkan virüs veya virüs benzeri hastalık nedeni ile ikinci yılda çeşitlere ait meyve çatlama değerleri elde edilememiştir. 43

6 Aınik Ovasında İkinci Ürün Olarak Yetiştirilebilecek Soya [Glycine mux (L.) Merr.] Çeşitlerinin Tespiti ve Uygun Bitki Tipinin Belirlenmesi Çizelge 4. İkinci Ürün Koşullarında Denemeye Alınan Soya Çeşitlerine Ait Bitki Boyu, İlk Meyve Yüksekliği ve Dal Sayısına Ait Ortalama Değerler ve Oluşan Gruplar. Çeşitler Tohum verimi 100 tohum ağırlığı Çatlak meyve sayısı K g / U u 8 ' a U t l/ U u K ld Mustang abc ab 15.5 f 15.8 bede 3.8 c KS e bede 16.8 e 16.9 abede 3.5 dc Clıesapeak abcd abc 13.6 g 14.5 cdef 2.4 ef Strcsland abcd ab 13.4 g 14.2 def 6.2 a KS a abcd 14.8 f 10.7 f 2.1 f Apollo dc cde 17.2 e 17.7 abcd 5.0 b Sa abcd ab 13.0 g 13.4 ef 2.6 def Cisne ab e 18.0 dc 18.5 abc 3.3 cde Omaha abede a 17.2 de 17.8 abcd 2.1 f A bcde abcd 14.8 f 15.2 bede 2.4 def General ab abcd 18.6 be 18.9 ab 2.3 ef A t how ede dc 19.6 a 20.1 a 4.3 be LG bede abcd 18.9 ab 18.9 ab 4.2 be EFG (%5) Not: Aynı harf grubunda yer alan değerler arasında IZGF testine göre 0.05 düzeyinde önemli fark yoktur. Çizelge 5. İncelenen Özellikler Arası İlişkiler. Bitki Bovu İlk meyve Yiiksekli&i Dal savısı Boğum savısı Bakla savısı Tohum savısı Tohum verimi İlk meyve y Dal sayısı Boğum sayısı * 0.506" Bakla saysıs 0.356" " Tohum saysıs 0.388'* " 0.938" Tohum verimi * 0.455" ' 0.330" 0.428" 0.439" Yüz tohum ağırlığı " " ' 0.05 seviyesinde önemli 0.01 seviyesinde önemli Çeşitler arasında çatlak meyve sayısı yönünden farklılık çeşitlerin farklı genotipte olmalarından ve çevre şartlarından farklı şekilde etkilenmelerinden kaynaklanmaktadır. Aınik ovasında ikinci ürün koşullarında yapılan bu araştırmada Mustang, Clıesapeak, Strcsland vc KS4694, Omaha vc General çeşitlerinin yüksek verim potansiyeline sahip oldukları ve ilk meyve yüksekliklerinin hasat kaybına yol açmayacak şekilde toprak yüzeyinden yüksek olduklarında ovada başarı ile yetiştirilebilecekleri tespit edilmiştir. 44

7 Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 2003, 18 (3): J.Agric. Fac. Ç.Ü., 2003, 18(3): Amik ovasında buğday hasadından sonra ikinci ürün olarak yetiştirilecek soya çeşitlerinde ideal bitki tipinin uzun boylu, ilk baklaları hasat kaybına yol açmayacak şekilde toprak yüzeyinden yüksek, bakla sayısı ve baklada tohum sayısı yüksek olması gerektiği sonucuna varılmıştır. Kaynaklar Anonim, hltp://www. united soybean. org/soyslats2001/page_33.hlm. Arslan, M. Arıoğlu, H Screening of New Soybean Varieties for Çukurova ecolojical Conditions as a Double Crop. Soybean Genetics Newsletter. 18. s Board, J. E., Zhang, W. ve Harville, B.G Yield Rankings for soybean cultivars grown in narrow and wide rows with late planting dates. Agron. J. 88 s Board, J. E., Kang, M. S. ve Harville, B. G., Path analyses identify indirect selection criteria for yield of late-planted soybean. Crop Sci. 37. s Caviness, C. E Breeding soybeans for double cropping. S In A. J. Pascale (ed.) Proc.Word Soybean Research Conf., IV, Buenos Aires. Argentina 5-9 March Asocciacion Argentina de la Soja, Buenos Aires. Cooper, R. L Breeding soybean cultivars with specific adaptation to the yield extremes. S In A. J. Pascale (ed.) Proc.Word Soybean Research Conf., IV, Buenos Aires. Argentina 5-9 March Association Argentina de la Soja, Buenos Aires. Egli, D. B., GulTy, R. D. ve Heitholt, Factors associated with reduced yields of delayed planting of soybean J. Agron. 159 s Gay, S. D., D. B. Egli. ve D. A. Reicosky, Physiological aspects of yield improvement in soybeans. Agron. J. 72, s Grabau, L. J. ve Pfeiffer, T. W Management effects on harvest losses and yield of doublecrop soybean. Agronomy-Journal. 1990, 82, s Hanway, J.J., ve C. R. Weber, Dry matter accumulation in eight soybean varieties. Agron. J. 63 s Hart wig, E. E. ve C.J. Edwards Effects of morphological characteristics upon seed yield in soybeans. Agron. J. 62, s Mary. L. ve Craig G Predicting Green-slem Syndrome of Soybean Based on Symptoms, Presence of Phytoplasma or Other Pathogens, and Agronomic Performance of Progeny. University of Wisconsin-Madison, Department of Plant Pathology, 1630 Linden Drive, Madison, W I Presented at the American Phylopathological Society North Central Division meetings, Pfeiffer, T.W Selecting soybean for adaptation to double cropping on the basis of full season plant height. Crop Science. 40, s Raymer, P. L., Bernard, R. L Response of current midwestern soybean cultivars to late planting. Crop-Scicnce. 1988, 28, s

8 Aıııik Ovasında İkinci Ürün Olarak Yetiştirilebilecek Soya [Glycine max (L.) Merr.] Çeşitlerinin Tespiti ve Uygun Bitki Tipinin Belirlenmesi Starling, M.E., Wood, C.W., Weaver,. D. B Starter nitrogen and growth habit cfibcts on late-planted soybean. Agronomy-Journal. 1998, 90: 5, s Söğüt, T., Arıoğlu, H., Pınar, Ç İkinci ürün koşullarında bazı soya çeşitlerinin önemli tarımsal özellikleri ile bu özellikler arasındaki ilişkilerin belirlenmesi. IV: Türkiye Tarla Bitkileri Kongresi Eylül 2001, Tekirdağ, s