Giriş Hastalık hastası olmak veya sağlık anksiyetesi nedir? Sağlık anksiyetesi nasıl gelişir ve sürdürülür?...33

Transkript

1 İçindekiler Giriş Hastalık hastası olmak veya sağlık anksiyetesi nedir? Sağlık anksiyetesi nasıl gelişir ve sürdürülür? Probleminizi tanımlamak, hedefleri saptamak ve yönünüzü bulmak Anksiyeteyi kışkırtan düşünceler ve imgelerle uğraşmak Sağlığınızla ilgili endişenin sürecini anlamak Dikkatinizi yeniden eğitmeyi öğrenmek Korkularınızla yüzleşerek anksiyetenizi azaltmak Doktorunuzdan en iyi nasıl yararlanırsınız? Eyleme geçmiş sağlık anksiyetesinin üstesinden gelmek Ölüm korkusunu yenmek Kusma korkusunu yenmek Depresyonu yenmek Sağlık anksiyetesini kontrol altında tutmak Sağlık anksiyetesini yenmesi için birine yardım etmek Sağlık anksiyetesi için ilaç kullanımında tavsiyeler

2 Ek 1: Profesyonel destek almak Ek 2: Alıştırmalar Teşekkür Yazarlar Hakkında Dizin

3 Giriş Neden bilişsel davranış terapisi? Hastalık hastası olmaktan kurtulmanız için size yardımcı olmak isteyen bu kitap bilişsel davranışçı bir yaklaşımı benimsemektedir. Bu müdahale biçiminin kısa bir tarihçesini vermek yararlı ve cesaret verici olabilir ve 1960 larda, genel olarak bilişsel terapi olarak adlandırılan bir dizi terapi tekniği geliştirildi. Bu teknikler iki temel özelliği paylaşıyordu. Birincisi, derinlere kök salmış olan, altta yatan tarihsel nedenlerinden (bu, geleneksel olarak Sigmund Freud ve arkadaşlarının geliştirdiği psikoanaliz yönteminin odak noktasıdır) ziyade semptomların kendisini (kaygı gibi) ele alarak bunları ortadan kaldırmayı hedef alıyorlardı. İkincisi de, bunların bilimsel bir temele dayanıyor olmasıydı, yani laboratuar psikologlarının öğrenmenin mekanizmaları hakkında bulduklarına dayanarak üretilen teknikleri kullanıyor ve bu teknikleri bilimsel testlere tabi tutuyorlardı. Davranış terapisinin ilk başta en çok işe yaradığının ispatlandığı alan kaygı (anksiyete) bozukluklarının, geleneksel psikoterapiyi kullanarak tedavi etmenin çok zor olduğu bilinen fobilerin (mesela bir hayvan ya da yükseklik korkusu gibi) ve agorafobinin tedavisiydi. İlk baştaki coşkulu kabulün ardından, davranış terapisine karşı bir hoşnutsuzluk baş gösterdi. Bunun birkaç nedeni vardı. Önemli nedenlerden birisi, davranış terapisinin pek çok hastanın yaşadığı sıkıntının merkezinde yer aldığı belli olan içsel düşünceleri ele alamamasıydı. Davranış terapisinin özellikle depresyonda yetersiz kaldığı ispatlandı ların sonlarıyla 1970 lerin başlarında depresyon için bilişsel terapi 5

4 denilen bir tedavi geliştirildi. Bu girişimin öncüsü Amerikalı bir psikiyatrist olan Profesör Aaron T.Beck idi. Beck, insanların depresif düşünme tarzının önemini vurgulayan bir depresyon teorisi geliştirdi ve bu teoriyi temel alarak yeni bir terapi biçimi belirledi. Beck in çalışmalarının sadece depresyon için değil, çeşitli psikolojik sorunlar bağlamında da psikoterapinin doğasını değiştirdiğini söylemek abartmak olmaz. Beck in ortaya koyduğu teknikler davranış terapistlerinin daha evvel geliştirmiş olduğu tekniklerle birleşerek bilişsel davranış terapisi (ya da BDT) olarak bilinen bir terapi yöntemi ortaya çıktı. Bu terapi son derece sıkı bilimsel testlere tabi tutuldu ve depresyon vakalarının önemli bir bölümünde çok başarılı olduğu görüldü. Son yıllarda, depresyonun tedavisi için BDT de bir değişiklik yapılarak farkındalık teknikleri ortaya çıktı. Bir diğer değişiklik de depresyonun yenilmesinde şefkatin öneminin takdir edilmesiydi. Her iki yenilik de elinizdeki kitabının bu yeni baskısında kapsamlı olarak ele alınmıştır. Marazi düşünme kalıplarının sadece depresyonla değil, çok çeşitli psikolojik sorunlarla da bağlantılı olduğu ve bunları ele alan tedavilerin son derece başarılı olduğu artık açığa kavuşmuştur. Böylece, panik bozukluk, yaygın kaygı (anksiyete) bozukluğu, belli fobiler, sosyal fobi, obsesif kompulsif bozuklukları, hastalık korkusu kadar uyuşturucu bağımlılığı ve bulimia nervoza gibi yeme bozuklukları gibi çok çeşitli kaygı bozuklukları için etkili bilişsel davranış tedavileri geliştirildi. Aslında, bilişsel davranış tekniklerinin psikolojik bozuklukların oluşturduğu dar kategorinin ötesinde de uygulama alanları olduğu keşfedildi. Bunlar, mesela kilo sorunu olan insanlara, evlilik sorunları yaşayan çiftlere olduğu kadar sigarayı bırakmak veya içki sorunlarının üstesinden gelmek isteyen insanlara yardım etmek için de etkili bir şekilde uygulanmıştır. Bu terapiler ayrıca özsaygı düşüklüğüyle başa çıkmakta da yararlı olmuştur. Bu psikolojik rehberlik kitabı, hastalık hastası olmaktan muzdarip kişilere yardım etmek için 6

5 son birkaç yıldır etkin bir şekilde geliştirilmiş olan BDT tekniklerini kapsamaktadır. BDT nin başlangıç noktası düşünme, hissetme ve davranış şeklimizin birbiriyle yakından bağlantılı olduğunu ve kendimiz, deneyimlerimiz ve etrafımızdaki dünya hakkında düşünme tarzımızı değiştirmenin hissetme şeklimizi ve neler yapabileceğimizi de değiştirdiğini kavramaktır. Onun için, mesela depresyondaki bir kişinin otomatik depresif düşüncelerini saptayıp bunlara meydan okumasına yardım ederek, bu depresif duygu ve düşünce döngüsünden bir çıkış yolu bulunabilir. Aynı şekilde, karmaşık bir dizi duygu ve düşünce alışkanlık haline gelmiş davranış tepkileri yaratır ve bu kitapta göreceğiniz gibi BDT, duygu, düşünce ve davranışların kontrol altına alınmasını sağlayarak bu tepkilerin zayıflamasını ve farklı bir yaşamı mümkün kılar. Çok çeşitli sorunlar ve bozukluklar için etkin BDT tedavileri geliştirilmiş olsa da hâlihazırda birçok kişi bu tedavileri alamamaktadır ve insanlar kendi kendilerine sorunlarını çözmeye çalıştıkları zaman çoğunlukla farkında olmadan durumu daha da kötüleştiren şeyler yapmaktadır. Son yıllarda, çok daha geniş alandaki uzmanlar birtakım sorunlar için belli bilişsel davranış terapi tekniklerini ve prensiplerini alarak bunları insanların okuyup kendi kendilerine uygulayabileceği rehber kitaplar halinde yayınlıyor. (Elinizdeki kitap da böylesi bir dizinin parçasıdır.) Bu kitaplar sorunların üstesinden gelmek için insanlara uygulayacağı sistematik bir tedavi programı sunuyor. Bu şekilde, yararlı olduğu kanıtlanmış bilişsel davranış terapisi teknikleri mümkün olan en geniş alanda ulaşılabilir oluyor. Psikolojik rehberlik veya kişisel gelişim kitaplarını kullanmak hiçbir zaman terapistlerin yerini tutmayacak ve duygusal ve davranışsal sorunları olan pek çok insan uzman bir profesyonelin yardımına ihtiyaç duyacaktır. Aynı zamanda, bilişsel davranış terapisinin kazandığı geniş başarıya rağ- 7

6 men bazı insanlar buna yanıt vermeyecek ve diğer tedavilerden birine ihtiyaç duyacaktır. Bununla beraber, bu kitapların kullanımı konusundaki araştırmalar henüz erken bir safhada olsa da, şimdiye kadarki çalışmalar bu tür bir rehber kitabın profesyonel yardım olmadan sorunlarının üstesinden gelmesi için birçok kişiye yeterli olduğunu gösteriyor. Ne yazık ki, pek çok insan yıllardır kendi kendine acı çekmektedir. Bazen bu insanlar sorunlarıyla önce kendileri başa çıkmak için ciddi bir çaba göstermeden yardım arayışına girmek istemiyorlar. Çoğunlukla yardım isteyemeyecek kadar sıkılıyor, hatta utanıyorlar. Ayrıca ne kadar isteseler de doğru ve uygun desteği alamayabilirler. Elinizdeki bilişsel davranış rehberi gibi kitaplar bu insanların çoğunu daha iyi bir geleceğe yöneltecek bir can simidi olacaktır. Profesör Peter J. Cooper Reading Üniversitesi,

7 1 Hastalık hastası olmak veya sağlık anksiyetesi nedir? Paul un kanser korkusu İki yıl önce babasının kanserden ölmesinin ardından, elli altı yaşındaki Paul bağırsak kanseri olacağı fikrini kafasından atamıyordu. Babasının arkadaşlarından birinin multipl skleroz olduğunu biliyordu; hastalığın hiçbir işaret vermeden gidip geldiğini ve her seferinde daha büyük bir hasar bıraktığını görüyor ve bundan özellikle korkuyordu. Paul günün en az beş saatinde sağlığından başka bir şey düşünemiyordu. Dikkatle vücudunun vereceği en ufak bir işareti gözler hale gelmişti. Özellikle de midesindeki en ufak bir rahatsızlıktan endişe duyuyordu; ama diğer fiziksel duyumlardan da kuşkulanıyor, bunların ikincil tümörler olmasından korkuyordu. Bazen kansere yakalanacağını düşünüyor, çok daha endişeli olduğu zamanlarda ise hastalığa yakalandığından kesinlikle emin oluyordu. Tuvalete gittiğinde dışkısında kan veya salgı olup olmadığına bakıyor, fakat gördüğünün normal olduğuna inanmakta zorluk çekiyordu. Bağırsak kanseri teşhisi için çeşitli evde teşhis takımları aldı; kısa bir süre için kendini iyi hissediyor, fakat daha sonra bu testlerin güvenilirliğinden şüphe duymaya başlıyordu. Her gün internetin başında, bağırsak kanserinin semptomlarını arayarak saatler harcıyor, en çok korktuğu hastalığın kendisinde olmadığından emin olmak istiyordu. Sağlıklı yiyeceklerle çevreden gelen 9

8 toksinlerden kaçınmanın yollarını arıyor, böylece ciddi bir hastalığın risklerini azaltacağını umuyordu. Doktor Paul e semptomlarının anksiyete kaynaklı olduğunu söyledi, ama endişesi devam etti, çünkü hasta olmadığına veya olmayacağına ilişkin tam, yüzde 100 bir güvence bulamıyordu. Ne olduğundan emin olmadığı fiziksel duyumlar hissettiğinde, kitaplarda ve internette anksiyete semptomlarını araştırıyordu. Sık sık doktorunu görmeye gidiyor ve hissettiği fiziksel duyumlara dair tuttuğu notları ne zaman, nerede, yoğunluğu- yanında götürüyordu. Uzun bir süre kendine güvende hissetmiyor, doktorundan daha fazla test ve kontrol yapmasını istiyordu. Buna rağmen, kendisinde testlerin kolaylıkla teşhis ve tespit edemeyeceği bir kanser türü olduğundan endişeleniyordu. Paul bir miktar hastalık hastası olduğunu biliyor ve yalancının mumu yatsıya kadar yanar diye endişe ediyordu, o kadar çok yanlış alarm ile doktorunu görmeye gidiyordu ki, bir gün hakikaten hastalandığında doktorunun kendisini ciddiye almayacağından korkuyordu. Bunun başına gelmemesi için doktoruna bütün bilgileri vermeye ve tekrar bir uzmana sevk edilmeyi istemeye karar verdi. Ancak doktorunun kendisiyle karşılaşınca artık stres hissettiğini görüyordu, bundan yola çıkarak, belki de doktorunun hasta olduğunu bildiğini ama ona söyleyemediğini düşündü. Paul un karısı öğretmendi ve teneffüslerde telefon mesajlarına bakmaktan korkar hale gelmişti, çünkü Paul den onu rahatlatmasını isteyen bir mesaj bulacağından emindi. Paul, anksiyetesini azaltmak için akşamları fazlasıyla alkol almaya başladı, bu da kaçınılmaz olarak evliliklerine bir yük daha getirdi. Paul hastalık hastası olmaktan muzdarip; kitabın diğer bölümlerinde, bu çok sıkıntılı sorunun üstesinden gelme sürecini anlamaya yardımcı olmak için yaşadığı zorluklara geri döneceğiz. 10

9 Hastalık hastası olmayı veya sağlık anksiyetesini tanımlamak Hastalık hastası veya sağlık anksiyetesi, kendisine tıbben böyle bir şey olmadığına dair güvence verilmiş olmasına rağmen, kişinin ciddi bir hastalığa ya sahip olduğu ya da sahip olacağı saplantısıdır. Sağlık anksiyetesine sahip olup olmadığınıza ancak bir sağlık profesyoneli karar verebilir, ama aşağıdaki sorulara evet cevabı veriyorsanız, muhtemelen hastalık hastasısınız. HASTALIK HASTASI MISINIZ? 1. En azından altı aydır ciddi bir hastalığınızın olduğu ya da olacağı hakkında saplantınız var mı? 2. Doktordan birden çok fazla ciddi bir hastalığınızın olmadığına dair güvence aldınız mı? 3. Sağlık saplantınız sizde strese yol açıyor mu? Ya da çalışma, iş ve aile hayatınızı etkiliyor mu? 4. Sürekli olarak internette veya kitaplarda semptomlarınıza bakıyor, kendinizi muayene ediyor ve başkalarından güvence istiyor musunuz? Sağlık anksiyetesinin bir spektrum olduğu düşünülür, teşhis kriterlerinin hepsine uymasanız bile yine de sağlığından aşırı endişeli biri olabilirsiniz. Sağlık anksiyetesinin bilimsel adı hypochondriasis (haypokondriyasis) veya hypochondriacal (haypokondriyak) bozukluktur, fakat küçümseyici bir tonu olduğu için, biz bu terimi kullanmayacağız. Bu terim Yunanca dan gelir ve kıkırdağın altındaki anatomik alan anlamına gelir. Çünkü bir zamanlar haypokondriyası olan bir insanın bağırsaklarındaki bir problemin akıl hastalıklarına yol açtığı düşünülürdü. On dokuzuncu yüzyılda, haypokondriya, hastalık korkusu ve insanın sağlığıyla ilgili saplantısı spesifik an- 11

10 lamını kazandı. Bazen hastalanmak korkusu, 10. Bölüm de tartıştığımız ölüm korkusu tarafından dürtüklenir. Sağlık anksiyetesiyle de örtüşen diğer bir koşul, 11. Bölüm de tartıştığımız spesifik kusmak korkusudur. Sağlık anksiyetesi herhangi bir yaşta başlayabilir ama yaygın olarak ergenlikte ve genç yetişkinlikte başlar. Sağlık anksiyetesi olan bazı insanlar bir hastalık hakkında aşırı kaygıya sahiptirler, ancak bu daha kısa sürelidir. Sağlık anksiyetesinin olağan süresi yaşamın streslerine bağlı olarak gidip geliyor olmasıdır. Sağlık anksiyetesi, yani hastalık hastası olan kişiler uzun dönemli veya kronik sağlık anksiyeteleri vardır. Kadınlarda daha yaygın olabilir ve bir aile hekiminin hastalarının yüzde 5 i kadarında görülür. Aşağıda sağlık anksiyetesi problemlerini daha ayrıntılı olarak tartışacağız. Herkesin deneyimi aynı değildir, kısmen probleminizin şiddetine ve içinden geldiğiniz kültüre bağlıdır. Fiziksel duyumlar Hissettiğiniz fiziksel duyumlar gerçektir. Hissettiğinizi ancak siz söyleyebilirsiniz, dolayısıyla başkalarına hissettiklerinizin hayal mahsulü veya sadece kafanızda olduğunu söylemelerine müsaade etmeyin. Fakat normal bir durumdan kaynaklanan bazı duyumlar (baş dönmesi veya yorgunluk gibi) ciddi bir hastalığın kanıtı olarak yorumlanabilir. Mesela, gerilime bağlı bir baş ağrısı beyin tümörüne atfedilebilir. Derinizdeki bir leke kanser olarak yorumlanabilir. Belirsizlik gerçeksizlik hissi şizofreni olarak yorumlanabilir. Bazı insanların ise epilepsi veya şeker gibi uzun dönemli bir hastalığı ve bu hastalıklarına ilişkin semptomları olabilir ve yine bu semptomlar yanlış yorumlanabilir. Bu semptomlar zaman içerisinde sabit olabilir, değişebilir veya yoğunlukları farklılaşabilir. 12

11 Müdahil imgeler Müdahil imgeler, zihninizde aniden beliren resimler veya hissedilen izlenimler anlamına gelir, özellikle sağlığınızla ilgili daha endişeli olduğunuz zaman. İmgeler sadece zihninizde beliren resimler olarak kalmayıp hissedilen duyumlar da olabilirler. Resimlerin binlerce kelimeyi ve çoğu zaman da ruh halinizi ilettiği söylenir. Eğer çok endişeliyseniz, delirdiğiniz veya ölmekte olduğunuza dair zihinsel resimleriniz olabilir. İnsanlar bu resimleri bir gözlemcinin perspektifiyle tecrübe ederler, yani geriye doğru kendilerine bakarlar ve zihindeki resmin geleceğin habercisi olduğuna inanırlar. Örneğin, sağlık anksiyetesi olan bir kadının zihninde öldüğü ve ruhunun uzayda sürüklendiğine dair bir resim vardı. Bu onun için korkutucudur, çünkü düşünce ve hislerine rağmen etrafındaki durumu kontrol edemiyordu. İmgeler genellikle doğru, hatasız ve ana ilişkin olarak hissedilir. Ancak bu sorgulanabilir, çünkü bu imgeler geçmişin güncelleştirilmemiş deneyimlerine ilişkin olabilir ve geçmişin güncelleştirilmemiş hayaletleri gibidirler. Dolayısıyla ailede yaşanmış kötü bir hastalık deneyimi veya bir doktorun kaçırdığı bir teşhis varsa, bu hafızanıza kazınmış ve bugününüzü etkiliyor olabilir. İmgelere gerçekmiş muamelesi yapmak problemler yaratabilir; bunu değiştirmek, gördüğünüzün sadece zihninizdeki bir resim olduğunu, gerçek olmadığını anlamayı içerir. Müdahil düşünceler Müdahil imgeler gibi, ciddi bir hastalığa yakalanacağınız, öleceğiniz veya delireceğinize dair müdahil düşünceleriniz de olabilir. Sağlık tehdidi gerçek veya hayali olabilir; belki geçmişten bir anı veya gelecekte ne olacağı düşüncesinden ortaya çıkabilir. Anksiyete duruma hakimse kendinize ve diğerlerine 13

12 olan tehlikeyi abartıyor olabilirsiniz. Zihniniz bütün mümkün kötü şeylerin olabileceğini düşünmek eğilimindedir. Buna felaketleştirme denir, zihin katastrofiye eder. Zihniniz kesin olarak bilmek ister ya da ölmeyeceğiniz, ciddi bir hastalığa yakalanmayacağınıza dair garanti ister. Bu, olmayan problemleri nasıl çözeceğiniz, vücut fonksiyonlarınızın olabildiğince çoğunu nasıl kontrol edeceğiniz veya şimdi olmayan ama bütün ortaya çıkması olası problemlerle nasıl uğraşacağınız hakkında endişelenmeye yol açar. Doğal istek kaçmak veya anksiyete yaratan durumlardan kaçınmaktır. Problemlerden biri, düşüncelerinizin geçmiş deneyimlerin içinde erimiş olması ve buradaki ve bu andaki olgular olarak kabul edilmesidir. Bunun bir sonucu olarak, korkularınızla uyuşmayan bilgiye karşı önyargılı bir düşünme modeli geliştirirsiniz. Sağlığınızla ilgili düşüncelerin sadece düşünce olduğu, gerçek olmadığını fark etmenin önemini vurgulayacağız. Bu negatif düşüncelerin ve imgelerin sadece düşünceler olduğunu kabullenmeyi ve teslim olmamayı öğrenmek sağlık anksiyetesini üstesinden gelmenin önemli bir parçasıdır. Endişe Bazı insanlar, sağlık anksiyetesiyle düşüncelerini kontrol etmeye veya bastırmaya çalışarak baş ederler, ama bu, söz konusu düşüncelerin daha sık aklınıza girmesi anlamına gelebilir. Olmayan problemleri çözmeye gayret ederek çok endişeleniyor olabilirsiniz. Genellikle peki ama eğer...? biçimindeki sorulardır bunlar. Peki ya kanser olursam? veya Ya kalp hastalığım varsa?, Ben ölürsem çocuklarıma ne olacak? örneklerinde görülen sorular. 5. Bölüm düşünme hakkında düşünmek ve bu endişeleri çözmek için zihninizin yaptığı davetle baş etmekte size daha ayrıntılı olarak yardımcı olacaklar. 14

13 Kuruntu yapmak Geçmiş olayları düzeltmek veya anlamlı kılmak için kuruntu yaparak çabalıyor olabilirsiniz, belki hiç durmadan kafanızda evirip çeviriyorsunuz. Muhtemelen, çözülemeyecek problemleri çözmeye çalışıyor veya cevaplanamaz bir soruyu analiz ediyorsunuz. Depresyonunuz arttıkça, daha çok niye? sorusunu soruyorsunuz. Niye bu tabletleri aldım? veya Niye böyle hissediyorum? Diğer bir favori soru, eğer sadece... fantazisidir, Eğer sadece daha iyi olsaydım.... Alternatif olarak, kendinizi devamlı başkalarıyla negatif kıyaslamaya tabi tutup yargılara varıyor ve kendinizi eleştiriyor olabilirsiniz. Kuruntu yapmak daima daha kötü hissetmenize yol açar, çünkü var olan soruları asla çözmezsiniz ve hatta cevabı olmayan yeni sorular yaratırsınız. Dikkatle ilgili süreçler Sağlığınızla ilgili endişelendiğiniz zaman fiziksel duyumlarınıza, hislerinize ve aynı zamanda da negatif test sonuçlarını dikkate almamaya odaklanırsınız. Bu, sizi hislerinizi fark etmeye ve zihninizdeki düşünce ve resimlerin (hasta olduğunuz imgesi gibi) gerçeklikler olduğunu varsaymaya eğilimli yapar. Bu da kolay kararları alma, normal görevlere veya etrafınızdaki insanların ne söylediğine dikkatinizi verme kabiliyetinizi engeller. Muhtemelen daha az yaratıcı olur ve daha az etkin dinleme olasılığınız vardır. Şiddetli olduğunda daha paranoid olduğunuzu hissedersiniz. Şimdi, dünyayı nasıl gördüğünüz, deneyiminizden ziyade düşüncelerinize ve bunların içinizdeki sesine bağlıdır. Diğer durumlarda, fiziksel duyumlarınızı takibe öyle odaklanmış olabilirsiniz ki, bağlamının farkında olmayı başaramaz ve başkalarının söylediklerine odaklanmakta zorluk çekersiniz. 6. Bölüm de dikkatinizi genel olarak ve dışarıya, gerçeğe doğru kaydırmanın yollarını tartışıyoruz. 15

14 Hislerin etkileri Sağlık anksiyetesi, yani hastalık hastası olmak çoğu zaman farklı duyguların bir karışımıdır. Tipik olarak, anksiyetesi ve farklı derecelerde depresyonu olmaktır. Problem, sadece endişeli olmak değil ama anksiyetenizin özellikle şiddetli ve ısrarlı olmasıdır. Anksiyete çeşitli fiziksel duyumlara da yol açabilir: Sıcaklık ve ter, kalp çarpıntısı, baygınlık hissetme, halsizlik ve titreme, kaslarda gerginlik (örneğin baş ağrısı), mide bozukluğu veya ishal bunlardan sadece birkaçıdır. Bunlar da yanlış yorumlanmaya devam edilebilir ve böylece kısırdöngü ortaya çıkar. Eğer geleceğiniz hakkında kederli ve umutsuz hale geliyorsanız, moraliniz bozulur veya duygusal olarak uyuşmuş hissedebilirsiniz, yaşamdan keyif almıyor gibisinizdir. Bunlar depresyonun çekirdek semptomlarıdır. Ek olarak, uykusuzluk problemleri yaşar, iştahınızı ve cinsel isteğinizi kaybedersiniz. Geçmiş üzerine kuruntu yapıyor, daha çok irrite oluyor ve dikkatinizi toplamakta zorluk çekiyor olabilirsiniz. Depresyonu olan insanlar, içine kapanıp hareketliliklerini kaybedebilir ve acı veren durumlardan veya etkinliklerden kaçınırlar. Daha ilerde depresyonu ayrıntısıyla tartışacağız. Davranışlar Sağlıklı anksiyetesi olan insanlar bununla baş etmek için çeşitli mekanizmalar kullanırlar; uzun dönemde durumu daha kötü yapan mekanizmalardır bunlar. Korku çok olduğunda, ya kendinizi düşünce ve duygularınızdan uzaklaştırmaya çabalarsınız ya da size hastalığınızı veya ölümü hatırlatan durumlardan kaçınabilirsiniz. Örneğin, kötü haberler alacağınıza inandığınız için doktora gitmekten kaçınırsınız. Hasta insanlardan, hastanelerden, doktor muayenehanelerinden, cenazelerden, mezarlıklardan veya hastalık ve ölüm hakkında medyada herhangi bir şey okumaktan ka- 16

15 çınırsınız. Kötü şeyleri düşündüğünüzde başınıza geleceğine inandığınız için sihirli düşünme diye adlandırılan bir durumunuz olduğu söylenebilir. Şüpheniz arttığında, kendinizi muayene etmek şeklinde aşırı kontroller e başlayabilirsiniz. Kendinizi muayene örnekleri şunları içerir: Kendinizde tümör aramak Kalp atışlarınızın hızını ya da tansiyonunuzun yüksekliğini kontrol etmek Fazlasıyla kilo kaybı Sinir sisteminiz normal mi Hafıza kaybı Yutkunup yutkunamadığınız İnternette, kitaplarda veya medyada araştırma yapabilirsiniz. Araştırmak, kontrol etmek güvence arayışı nın bir örneğidir ve amacı zararı önlemek, bilinebilirliği arttırmak ve anksiyeteyi azaltmaktır. Sağlık anksiyetesi olanlar kendilerini daha iyi hissetmek için çeşitli yollar denerler ama maalesef bu çözümler genellikle daha kötü hissetmelerine yol açar ve korkularını sorgulamalarını engeller. Güvence arayışları, kötü sonuçları engellemek için çok çabalama nın bir yoludur, fakat çözümler problem haline gelir. 2. Bölüm de, sağlık anksiyetesinin psikolojik olarak anlamaya baktığımızda bunu daha yakından ele alacağız. Söylemeye gerek yok ki, sağlık anksiyetenizin üstesinden gelmek istiyorsanız bütün güvence arayışlarınıza son vermelisiniz. Arkadaşlarınızdan tekrar tekrar güvence istiyor veya doktorunuzdan semptomlarınızın nedenini bulmasını istiyor olabilirsiniz. Bir doktordan memnun kalmadığınızda, ikinciyi hatta üçüncüyü arıyor olabilirsiniz. Her doktor yeni bir dizi test ya- 17

16 pılmasını isteyebilir. Bazılarının sonuçları muğlak olabilir ve yenileri gerekebilir. Şüpheci davranabilir veya doktorlarınızdan memnun kalmayabilirsiniz. Doktorlar sağlık anksiyetesi olanlardan usanırlar ve (bir akıl sağlığı uzmanı yerine) diğer meslektaşlarına havale edebilirler. Sağlık anksiyetesi arkadaşlarınız ve ailenizi de etkiler, sağlık saplantınızdan dolayı onun dışında her şeyle ilgisiz ve uzak görünebilirsiniz. Bu da insanlarda size karşı bir hayal kırıklığına ve bıkkınlığa yol açabilir. Endişelerin, güvence arayışlarının ve kaçınma davranışının içerikleri birbirleriyle sıkıca bağlantılıdır. Kendisini normal olarak kaçındığı bir durumun içinde bulduğunda, güvence arayışlarının zarar ve rahatsızlık verici potansiyeli azalmaya başlar. Böylece dikkatinizi ondan uzaklaştırarak veya düşünceyi bastırarak, onunla ilgili düşünmekten kaçınmaya çabalarsınız. İlave problemler Sağlık anksiyetesi olan kişilerin çoğu zaman bu sorunlarını tedavi etmeyi ve diğerlerinden ayırmayı güçleştiren ilave problemleri de vardır. Depresyon Sağlık anksiyetesine eşlik eden en yaygın durum depresyondur. Herkesin bazen morali bozulabilir, fakat normal olarak bir zaman sonra bu hissiyat geçer ve hayatlarımızı çok fazla etkilemez. Çoğu insan depresifim dediğinde, söylemek istedikleri morallerinin bozuk olduğu, kederli veya stresli olduklarıdır, bunlar insan yaşamının normal halleridir. Ancak sağlık profesyonelleri depresyondan bahsettikleri zaman bu terimi farklı bir anlamda kullanırlar. Günlük hayatın iniş ve çıkışlarından farklı bir duruma işaret ederler. Tartışacağımız depresyon budur; normal olan inişlerden farklıdır, daha uzun sürer ve yaşamımıza pek çok şekilde müdahale eder. 18

17 Depresyon hemen her zaman sağlık anksiyetesinin başlamasını takip eder, bu da korkuların engel ve früstrasyonunun (düş kırıklığının) bir sonucu olduğuna işaret eder. Sıkılıkla, sağlık anksiyetesi olan insanlar tam bir klinik depresyondan ziyade, değişken ruh hali, früstrasyon ve irrite olma halini yaşarlar. Uzun yılların düşünce saplantısından ve sosyal izolasyondan sonra çoğu insanın sağlıklarından başka şeylere ilgileri ve özsaygıları düşüktür. DEPRESYONUM MU VAR? Depresyonunuzun mu yoksa geçici bir süre için moral bozukluğunuz mu olduğunu nasıl söyleyebilirsiniz? Depresyon sadece bir sağlık profesyoneli tarafından teşhis edilebilir, fakat teşhis kriterine uygun olmak için ısrarla devam eden moral bozukluğunuzun olması veya normal olarak zevk aldığınız şeylerden en az iki haftadır hoşlanma yetinizi yitirmiş olmanız gerekir. Ek olarak, aşağıdaki semptomlardan en az iki ile dört tanesine sürekli sahip olmanız gerekir. Geçen hafta içinde bu semptomlardan kaç tanesini yaşadığınızı işaretleyin. SEMPTOMLAR LİSTESİ Ciddi bir kilo kaybı (diyet sonucu olmayan) veya alma İştahın azalması veya artması Uyumada zorluk veya aşırı uyku Kışkırtılmışlık veya irrite olma hissiyatı Yorgunluk veya enerji kaybı Değersizlik veya aşırı, orantısız suçluluk fikri Düşük konsantrasyon veya dikkat etme kabiliyeti Düşük özsaygı veya özgüven Geleceğe dair kötümserlik İntihar düşünceleri ve teşebbüsleri 19