A. Alper AKÇAM KARA KİTAP A BİR KARNAVAL BAKIŞI

Transkript

1 A. Alper AKÇAM KARA KİTAP A BİR KARNAVAL BAKIŞI Kara Kitap, Orhan Pamuk un diyalojiyi öne çıkardığı, kahramanlarını birer söylem taşıyıcısı kıldığı çoksesli yapıtlarından birisidir. Karnavalesk Anadolu kültürünün bir bölümünün çoğul bir dille metne yerleştirildiği özgün ve iğneyle kuyu kazarca yazılmış bir roman. Kitabın son bölümündeki Epigraflar kısmında adları verilen otuz bir ayrı yazar kaynaklı, Batı ve Doğu kültürlerinden otuz altı yapıtla Kara Kitap arasında diyalojik bir ilişki kurulmuştur. Romanın olay örgüsü içinde, metinler arasında, metinlerin yan yana ve karşı karşıya duruşuyla, bu söylemlerin kahramanlar ve karakterler aracılığıyla birbirlerine seslenmesiyle sağlanmıştır diyaloji. Hüsn-ü Aşk, üç bölümde kaynak epigraf olarak verilmiş, Mevlâna, S. T. Coleridge ve Ahmet Rasim in ikişer ayrı yapıtıyla roman anlatısı arasında ilişkilendirme kurulmuştur. Kahramanlardan Celâl Salik in değişik tarihsel ve ideolojik yorumlarıyla, benzer metinler üzerindeki parodik görüşlerini yansıtan köşe yazıları, Celâl Salik le birlikte gözlerden uzak bir yere saklanmış üvey kardeşi, kendi karısı Rüya yı arayan Galip in polisiye romanları andırır izleme serüvenini aktaran bölümler arka arkaya yer almaktadır. Böylece yaratılmış testere dişi şeklindeki ikili türler parodisi içinde, Galip in iç seslerinden birisine yakın düşen genel anlatıcının sesiyle köşe yazarı Celâl in sesi arasına, başka türlere ilişkin parodik epizodlar da serpiştirilmiştir. Celâl, köşe yazılarından başka, Elyazısından Kişiliğinizi Okuyoruz, Rüyalarınızı Yorumluyoruz, Bugünkü Burcunuz, İster İnan İster İnanma köşelerine de yazılar yazmaktadır. Celal Salik in ciddi köşe yazılarında da, Celâl in izini süren Galip in değişik izleklere yönelmiş serüven ve söyleminde de yarı komik yarı ciddi türlerin zamandaşlığı sağlayan gülmecesinin izi açıkça görülebilmektedir. Boğazın Suları Çekildiği Zaman başlıklı bölümde, Bedii Usta nın Evlâtları ve Merih Manken Atölyesi ndeki yer altı dehlizlerindeki mankenlerin anlatıldığı bölümlerde, karanlık apartman boşlukları ve kuyularla ilgili anlatılarda çok yoğun bir şekilde grotesk imgeler yaratılmıştır. Rönesans romanının kurucusu sayılan Rabelais romanının ana öğelerinden kehanet parodisi ve onun özel bir türü olan Hurufilik üzerine yönelmiş parodi, burleks ve ironi yüklü yorumlar, romanın sonuna kadar, metnin ana dokusu gibi işlenmiştir. 1

2 Romanın dikkat çeken özelliklerinden birisi de, tüm grotesk anlatımlardan, gülmecenin ve tuhaflıkların öne çıktığı epizodlardan sonra, romantizmin kasvetli havasının metne müdahale etmesi, oluşmuş sıcak atmosferi dondurmaya çalışmasıdır. Yine de, zaman ve uzam kronotopunun değişkenliği, çokseslilik, Kara Kitap ı kişisel bir dramın, toplumsal bir trajedinin kitabı olmaktan kurtarmakta, nesnelleşmemiş kahramanların taşıdığı söylemler diyalojisiyle olay örgüsü üzerinde bir düşünceler harmanı kurulmaktadır. Metne dağılmış tuhaflıklar, karşıtlıklar, uygunsuz birleşmeler de gülmece öğesini hep canlı tutmayı başarmaktadır. Gülmece öğesi, yüzlerce yıllık tasavvuf kültürünün lirik ve mitolojik yapısını zamandaş olaylara ve anlatılan zamana yakınlaştırmakta, metne sıcaklık katmaktadır. Kara Kitap ın çoksesli, çok üsluplu yapısını birbirini izleyen kahramanlar söylemi, Galip- Celâl ikilisine katılan bir okurun sesinden parodik bir anlatıyla duyarız. Galip i Celâl sanan okur telefonda Galip le konuşmaktadır: Üslup, kısa cevap lütfen. (Celâl rolündeki Galip soruyor bizim notumuz-) Üslup senin için hayattı. Üslup senin için sesti. Üslup senin düşüncelerinde. Üslup içinde yaşattığın asıl kişiliğinde, ama bir değil, iki değil, üçtü bu kişilikler... Bunlar? Benim basit kişiliğim dediğin birinci sesin: Herkese gösterdiğin, herkesle birlikte aile yemeklerinde sofraya oturttuğun ve herkesle birlikte yemekten sonra sigara dumanları arasında dedikodu yaptırttığın ses. (...) İkincisi olmak istediğin kişiydi: Bu dünyada huzur bulamayan, bir başka dünyada yaşayan ve bir başka dünyanın sihrine bulanmış hayranlık verici kişilerden yürüttüğün bir maske. Önce bir taklidi, sonra kendisi olmak istediğin bu kahraman la fısıldayarak söyleşme alışkanlığın olmasaydı, bu kahramanın, kulağına fısıldadığı kelime oyunlarını, bilmeceleri, alayları, iğnelemeleri, kendi aklına takılan nakaratları söyleyen bunaklar gibi tekrarlama alışkanlığın olmasaydı, günlük hayata dayanamayıp birçok mutsuz gibi bir köşeye çekilerek ölümü bekleyeceğini yazmıştın bir kere...(...) Üçüncüsü ise objektif üslup, subjektif üslup dediğin bu iki kişiliğin ulaşamayacağı âlemlere götürürdü seni ve tabi ki beni: Karanlık kişilik, kara üslup! (s ). Bu çok üslupluluk, karnavaleski kullanmada ustalaşmış bir adı çağırır: Monolojik bir üslup bütünlüğü anlayışından bakıldığında (şimdiye dek var olan tek anlayış da budur zaten) Dostoyevski nin romanı çok üsluplu veya üslupsuzdur; monolojik bir tını anlayışından bakılacak olursa da Dostoyevski nin romanı çok vurgulu, ve değerleri bakımından da çelişkili görünür. Dostoyevski nin yaratılarının her sözünde karşı vurgular 2

3 çarpışır. Dostoyevski nin son derece heterojen malzemesi yazarın birleşik monolojik bilincine tekabül eden birleşik bir dünyanın içinde geliştirilmiş olsaydı, o zaman birbiriyle bağdaşmaz şeyleri bağdaştırıp birleştirme görevini yerine getiremezdi ve Dostoyevski sonuçta hiç üslubu olmayan zayıf bir sanatçı olurdu; bu tür monolojik bir dünya bütünlüğünü fena halde yitirerek birbirine benzemeyen ve birbirine yabancı bileşenlere bölünürdü; bu durumda bir gezi günlüğünden bin notun hemen yanında İncil den bir sayfa, Schiller in neşeye neşidesinin hemen yanında bir uşağın söylediği bir dit (esnek bir koşuk kompozisyonu- çevirenin notu-) hareketsizce çaresizce, absürdce çıkardı karşımıza M. Bahtin, Dostoyevski Poetikasının Sorunları, s. 61) Dostoyevski nin kahramanlarına birçok bakımdan benzeyen Kara Kitap taki Orhan Pamuk kahramanları da nesnelleşmiş birer beden, her şeyiyle cisimleşmiş bir insan değil birer düşünce taşıyıcısı, söylem aracıdırlar. Köşe yazılarında dile gelmiş, romanda, kaldırımda kurşunlanmış bir ceset olarak görünmenin dışında cisimsel bir varlık olarak yer almamış, yalnızca bir söylem olarak bulunmuş Celal Salik in oluşturduğu söylemler çeşitliliği, metinler arasında oluşturduğu parodik diyaloji, Galip in Celal Salik söylemine ilişkin düşünceleri, olay örgüsü boyunca karşılaştığı, neredeyse tümü de birer ideolog olan değişik karakterlerin Celal- Galip ikili söylemine katkıları, karşı çıkışları içinde sürer anlatı. Galip in Celâl ve Rüya yı ararken bir yandan da değişip Celâl le özdeşleşme, Celâl olma yolculuğu Mesnevi den, Hüsn ü Aşk dan, Mantık El Tayr dan, karnavalcı öğeler içeren tasavvuf felsefesinden parodik çağrışımlar taşırken bir yandan da kaynak aldığı yapıtların da ana kaynağına, ölümsüz karnaval kültürüne işaret etmektedir: Kalabalığın bu şekilde örgütlenmesi, her şeyden önce somut ve duygusal olmalıdır. İzdiham bile, bedenlerin birbiriyle temas etmesi bile, belirli bir anlam kazanır. Birey, kendini kolektivitenin ayrılmaz bir parçası, halk kitlesinin bedeninin bir uzvu gibi hisseder. Bu bütün içinde tek tek bedenler, belirli bir ölçüye kadar kendileri olmamaya başlar; yani bedenlerin takasının, yenilenmesinin mümkün olduğu söylenebilir (kostüm veya mask değiştirmek suretiyle). Aynı zamanda insanlar, kendi duyusal, maddi bedensel birlikteliklerinin ve bir aradalıklarının ayırdına varırlar (M. Bahtin, Rabelais ve Dünyası, s. 283). Galip in 327. sayfada otobüste rastladığı bir ihtiyara anlattığı düş öyküsü, düşte gördüğü kalabalığın aynı kişinin birden çok görüntüsüyle oluştuğu düşüncesi, bu karnavalesk atmosferi yansıtan sahnelerden birisinin yaratıcısıdır: Galip, rüyasında göğsünün üstünde duyduğu bir ağırlıkla uyanmıştır; anahtar, Mevlâna nın elmas anahtarıdır; onunla kendi yattığı odanın kapısını açar, içerde ona benzeyen ama Galip olmayan birisi vardır; adamın göğsündeki 3

4 anahtarı alıp başka bir odaya girince orada da kendisine benzeyen ama kendisi olmayan uyuyan bir yüz görür, o odadaki anahtarla diğer odaya geçer; böylece iç içe geçmiş odalarda yataklarda rüya gören adamlar, ellerindeki anahtarlarla kapıları açan adamlar; kalabalık birbirine benzeyen ve rüya gören, anahtarla kapı açan, birbirine benzeyen insanlardan oluşmuştur ve Galip anlamıştır ki, ben, sonsuza kadar... (s. 327). Hayatın sürekliliği, bir bedenin bir başkasının bedeninde yaşam bulması, karnaval kültürünün en önemli öğelerindendir. Kara Kitap ta o an olay örgüsü içinde tematik önem kazanan yapıt söyleminin kahraman düşüncesinde bir senteze gidiyormuş, bir sonuç buluyormuş gibi göründüğü anlarda güçlü parodik kesintiler görülür, görüntü ve sesler dağılır, yeni olasılıklar, yeni karşıtlıklar doğar. Değişim, dönüşüm, yenileşme birbirini kovalar. Romanın ilerleyen bölümlerinde ihtiyar köşe yazarı Neşati' in üç sayfa tutan uzun konuşmasında Celâl Salik söylemine yönelttiği yıkıcı, çökertici vuruşlar, bu vuruşların Celâl izleyicisi, onu ararken kendisi de yavaş yavaş Celâl Salik e dönüşmekte olan, hemen arkasından da kendisi olmaya çalışan Galip üzerinde bıraktığı etki, önemli bir kriz ânı, bir düşünce kırılması olarak yer alır. Galip i Celâl sanarak onunla uzun telefon konuşmaları yapan okurun sayfalar arasında süren uzun konuşması da Celâl söylemi üzerine sarsıcı açıklamalar getirmekte, Kara Kitap ın anlatı zamanına ait retorik edimi ve artsüremdeki olay örgüsünü alt üst etmektedir. Romanın bitimine yakın Okuyucu, ey okuyucu! (s. 418) seslenişiyle yazar sesi olarak araya giren anlatıcı biçemde yeni bir kırılma yaratır. Kendisini bir köşe yazarı gibi tanıtan yazar, olay örgüsünün ve metne parodiyle taşınmış diğer metinlerin okurda bırakabileceği kimi kanılardan rahatsızlık duymuştur sanki, telaşla kimlik değiştirip, maske takıp grip çıkmıştır anlatının ortasına: İşte; sonradan görme bir köşe yazarı değil de meslek erbabı, hüner sahibi bir yazar olsaydım, şimdi Rüya ile Galip adlı eserimin akıllı ve duyarlı okuyucularıma yıllarca eşlik edecek o sayfalardan birinde olduğumuzu güvenle düşünürdüm. Ama yeteneklerim ve yazdıklarım konusunda gerçekçi olduğum için, bu güven yok bende (Kara Kitap, s. 418). Böylece metnin gönderge nesnesiyle, olay örgüsüyle ilişkisi iyice sarsılmakta, okur, olası tekil sentezlerin, sonlandırılmış düşüncelerin uzağına itilmektedir. Galip in Celâlleşme yolculuğu, Celâl in ölümüyle birlikte yazar kimliğini, yazar sesini de anlatıcının iyice yanına çekmiş, hakikat sınamacılığında bir içtenlik gösterisine dönüştürürken, Galip in artık kendisi olduğu yargısını da sarsmakta, söylemi tekil bir sonuçtan uzaklaştırmaktadır. Tüm anlatı, karşılıklı söylemlerin çatışması, diyalogların yaratılması için gerçekleşmiştir sanki... 4

5 Her yerde açık diyalogdaki yanıtların kahramanların iç diyaloglarındaki yanıtlar tarafından kesilmesi, ya da onlarla kesişmesi, uyuşması söz konusudur. Her yerde özgün bir fikirler, düşünceler ve sözler bütünü muhtelif kaynaşmamış seslerden geçer ve her birinde farklı tınlar. Yazar beklentilerinin nesnesi nötr ve kendisiyle özdeş bir şey olarak bir fikirler toplamı değildir tek başına. Hayır, nesne tam da bir temanın birçok değişik sesten geçişidir, seslerin incelikli ve deyim yerindeyse geri alınamayacak çok sesliliği ve değişik sesliliğidir. Seslerin dağılımı ve etkileşimleri, Dostoyevski için önemli olan şey işte budur (M. Bahtin, Dostoyevski Poetikasının Sorunları, s. 353). Kahramanların iç sesleri, anlatıcının kendi sesiyle metne katılması, diyalojik iç seslerin seslendiği toplumu gözucuyla izleyen, ona göre yanıtlar hazırlayan seslerle bir senfoniye dönüşmüştür metin. Uykunun huzuruna gömülmüş Rüya nın kapıları kapalı bahçesinin söğütleri, akasyaları, asmalı güllüre ve güneşi altında gezinmek isterdi şimdi. Orada karşılaşacağı suratlardan utançla korkarak: Sen de mi buradaydın, merhaba! Bilip beklediği tatsız anlar kadar beklemediği erkek gölgelerini de merak ve acıyla görerek: Afedersiniz kardeşim, siz karımla nerede rastlaşmış ya da tanışmıştınız? Üç yıl önce sizin evinizde, Alâaddin'i dükkânından aldığı yabancı bir moda dergisinin içinde, birlikte gittiğiniz ortaokul binasında, elele tutuştuğunuz sinemanın girişinde... Hayır, belki de Rüya nın hafızası bu kadar kalabalık ve acımasız değildi; belki de hafızanın karanlık bahçesinin, güneş düşen tek köşesinde, şimdi Rüya yla Galip bir sandal gezintisine çıkmışlardı Kara Kitap, s ). Tırnak işareti kullanılmaksızın kahraman ve karakterler arasındaki diyaloglar arka arkaya sıralanmıştır... Ailenin Şehrikalp Apartmanı ndan taşındıktan sonra hep arka sokak kalan sokaktaki evlerine doğru yürümekte olan Galip in düşleminde az sonra varacağı evde olacak diyaloglar canlanmakta, iç seslerinden birisiyle yürüyen anlatının arasında diğer iç sesi annesine seslenmektedir: Sonra, yeğenini ağabeyine karşı korumanın zevkine, bir de benim önümde bilgiçlik taslamanın zevkini ekleyebilmek için, babam, Celal in bu okuduğu ve filanca yurt sorunumuzu ya da hayat meselesini konu alan yazısı üzerine, işitseydi herkesten önce Celal in alay edeceği birkaç övgü sözü ve yerinde bir yapıcı eleştiri sözü söylediğini ve annemin de (Anne bari sen karışma!) başını sallayarak, (Çünkü, o da Melih Amca nın öfkesine karşı Celal i aslında iyidir ama... yaklaşımıyla savunmayı kendine görev bilir), babama katılacağını görünce, ben de kendimi tutamayacak ve Celal in yazılarından benim aldığım tatları ve çıkardığım anlamları hiçbir zaman çıkarmadıklarını ve çıkaramayacaklarını bilmeme rağmen, Bugünün yazısını okudunuz mu? diye boş yere soracağım (s. 35). 5

6 Kara Kitap başlangıç bölümlerinde Dostoyevski romanlarının canlı diyaloglarını andırır iç konuşmalar, iç konuşmalarda birbirine seslenen bölünmüş kişilikler dizelenmiştir. Eve gelip karısının kendisini terkettiğini anlayan Galip bu olayı kendinden de gizleme çabası içerisinde, terkedişi anlamış iç sesiyle onu bastırmaya çalışan diğer bir iç ses arasındaki diyaloglarla dışarıyla karşılıklı konuşma durumundadır: Evet, şimdi, (onlar hep birlikte sofraya otururken) Rüya uyuyor olmalıydı; hayır aç değildi, Suzan Yenge nin zahmet edip, gidip çorba yapmasına gerek yoktu; ağzı sarımsak, çantası da tabakhane kokan o doktoru da istememişti; evet dişçiye bu ay da gitmemişti; doğru Rüya son zamanlarda çok az sokağa çıkıyor, hep evde dört duvar arasında oturuyordu; hayır, bugün hiç sokağa çıkmamıştı; siz onu sokakta mı gördünüz? Demek ki bir ara çıkmıştı ama Galip e söylememişti (burada bir güvensizlik doğmuş olabileceğini düşünür iç ses bizim notumuz-); hayır söylemişti; siz onu nerede gördünüz? Düğmeciye gitmiş, manifaturacıya, mor düğme almaya, caminin önünden geçerek, tabi söylemişti, bu soğukta, böyle üşütmüş olmalı... (s. 38). Anlatı ve konuşma epizodları içinde tırnak kullanımı, parantez içi açıklamalarda bir kural yoktur. Genel anlatıcının sürdürdüğü anlatı sırasında Galip in iç sesi Allahım yutkunmak zor geliyor! diye tırnaksız ve parantezsiz katılıverir anlatıya, az sonra da bir (Canım çekmiyor) açıklaması yer alır; bu kez parantez içinde... (s. 39). Yirmiiki yıl önce (demek ki Celâl o zaman kendi yaşındayken) boyunun utanç verici bir hızla arttığı ve elinin kolunun daha utanç verici sakarlıklar yaptığı yıllarda, bu sözü ilk işitip gerçekleştirebileceğini hayâl ettiğinde Galip ilk anda, Anne ve Baba yla yenen ve herkesin yemek masasını dik açılarla çevreleyen duvarların dışındaki sonsuz bir noktaya baktığı o renksiz ve yavan akşam yemeklerinden (Anne: Öğlenki zeytinyağlıdan kalmış, vereyim mi? Galip: Nnnnh, istemem; Anne: Sen? Baba: Ben ne?) kurtulup Suzan yenge, Melih Amca ve Rüya yla birlikte her akşam yemek sofrasına oturabileceğini kurmuştu. Aklına gelen ve başını döndüren başka şeyler de vardı sonra: Pazar sabahları Rüya yla oynamak (Gizli Geçit, Görmedim) için yukarı kata çıktığında, arada bir de olsa, mavi geceliğiyle gördüğü güzel Suzan Yenge, annesi oluyordu (daha iyi); avukatlık ve Afrika hikâyelerine bayıldığı Melih Amca, baba (daha iyi); aynı yaşta olduklarına göre Rüya da ikiz kardeş; (burada, aklı korkutucu sonuçları irdelerken kararsızlıkla duralıyordu) (s ). Alâaddin in Dükkânı başlıklı köşe yazısının yer aldığı Dördüncü Bölüm de dükkânıyla yazı yazmak için Alâaddin le konuşan Celâl e yanıt veren Alâddin in söylemi içinde kendi sesiyle seslenen müşterilere ait sözler de yer alır: (Gülsuyu kokulu o mavi mürekkeplerden var mı sizde? Acaba şarkı söyleyen yüzüklerden bulunur mu?) (s. 49). Dostoyevski nin tüm 6

7 romanlarında kullandığı, özellikle Öteki ve Yeraltından Notlar da daha göze batar biçimde görülen konuşma içinde konuşma biçimi Kara Kitap ın birinci kısmında yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Karısı Rüya yı arayan Galip, iz sürmek için Rüya nın ilk eşine, eski solcuya ulaşmak amacıyla evinde geniş bir sol dergiler arşivi bulunan Saim e giter (Orhan Pamuk un Sessiz Ev inden sonra zamandaş sol kalmamıştır. Tüm sol düşünce, eskimiş, değişmiş, dönüşmüş karakterler tarafından temsil edilir.) Anlatıcının Galip in iç sesine uygun düşen anlatısı içinde Saimle ilgili bilgi verilirken arada kimliği Saim in kendi soran sesi de sesi duyulur: O yıllarda Saim, bütün siyasi toplantılara, forumlara (küçük tırnak içine alınmış bu forum sözcüğü anlatıcı tarafından benimsenmemişliği, başkasına ait oluşu ifade ediyor olmalı- bizim notumuz-) katılır, üniversiteler ve kantinler arasında koşturur, herkesi dinler her görüşü, her siyaseti takip eder, çok fazla sormaktan çekindiği için de, teksir edilmiş bildiriler, propaganda broşürleri, il ilanları da dahil olmak üzere her çeşit yayını bir yolunu bulup (Afedersin, tasfiyecilerin Teknik Üniversite de dağıttıkları bildiri var mı sende?) edinir ve deli gibi okurdu (s. 73). Romanın iç sesi anlatıcıya teğetmiş gibi yürüyen Galip in yorucu araştırmalardan sonra vardığı içteki ikinci kişilik, Orhan Pamuk kahramanlarındaki açık uçlu söylem yapısını, diyalojiyi görünür kılmaktadır: Dünyayı esrarlı yapan bir şey varsa, o da, insanın kendi içinde barındırdığı, ikiz kardeşi gibi birlikte yaşadığı bir ikinci kişinin varlığıydı (s. 322). Galip, Orhan Pamuk un söyleşilerinde kendisine en yakın gördüğünü söylediği kahramanıdır. Anlatıcının onayını almadan var olamadığı diğer sesler, söylemin her adımında kendini duyumsatır. Galip te Celal söylemi tarafından onaylanma isteği, Celal söyleminde Doğu metinleriyle özdeşleşme ve onaylanma çabası, her seslenişte, kendi dışındaki topluma yönelik bir sözde karşıt düşüncenin yanıtıyla savaşım ya da koşut duruşu açıkça gözlenir. Bölümlerde epigraflar kısmında adı verilen diğer metinlerle aynı ayrı konuşan metinler kurulmuştur. İlişkiler parodiktir. Bir yineleme, söylemin, ideolojinin dokunulmaksızın ya da yorumlanarak olay örgüsüne taşınması söz konusu değildir; parodi esastır! Diyalojik ilişki kurduğu metinlerle yalnızca olay örgüleri ve ideolojik bakış açıları olarak değil, metni yaratan yazar poetikasının temeliyle de güçlü söyleşmeler kurulmuş gibidir. Bahtin in Dostoyevski Poetikasının Sorunları ve diğer yapıtlarında Dostoyevski nin çoksesli roman yapısı içinde görünür kıldığı çoksesli biçem, bilinçli bir şekilde metne taşınmış gibidir. Mitolojik, tasavvufçu, karnavalesk karışımı Doğulu metinlerinden esinlenilmiş parodik söylem olay 7

8 örgüsüyle taçlandırılmış, bir tür yeniden doğuşa uğratılarak Rene Gerard ın metafizik arzunun kaynaklarına yönelmiş Romantik Yalan, Romansal Hakikat adlı yapıtına ilişkin ipuçları veren kuramsal bir söyleme dönüştürülmüştür. Ancak, söylemin bir tür tekrar, yineleme sanısının yerleşmeye başladığı anda, bütüne katılma ya da bir başkası olma yöneliminin karşısına, varoluşçuluğun varlığı özden önceye taşımaya çabalayan bireyci öznelciliği, kendisi olma kaygısı konmuştur. Bahtin in ve Rene Gerard ın ilgili yapıtları Kara Kitap ın yayınlandığı 1990 yılından çok daha sonra yayınlanacaklardır. Orhan Pamuk, yaratıcı yazar gözlemciliğiyle, okuduğu, kendi söylemine parodileştrerek kattığı diğer metinlerin ruhuna ulaşmayı başarmış, belki de kendisi tarafından bile bir kez daha yinelenemeyecek özel ve özgün bir poetika kurmuştur. Kaynakça: Orhan Pamuk, Kara Kitap, İletişim Yayınları, 18. Baskı, Mihail Bahtin, Karnavaldan Romana, Ayrıntı Yayınları 2001, Mihail Bahtin, Rabelais ve Dünyası, Ayrıntı Yayınları 2005, Mihail Bahtin, Dostoyevski Poetikasının Sorunları, Metis Eleştiri, Eylül 2004, 1. Basım 24. Cadde, 27/13, Karakusunlar/ ANKARA ,