CEZALAR, ÇEŞİTLERİ İLAHİYAT LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI İSLAM HUKUKU I. Yrd. Doç. Dr. Ayhan AK

Transkript

1 14 İLAHİYAT LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI İSLAM HUKUKU I Yrd. Doç. Dr. Ayhan AK 1

2 ÜNITE: 14 Yrd. Doç. Dr. Ayhan AK İçindekiler CEZALAR ÇEŞİTLERİ CEZANIN ÇEŞİTLERİ HAD SUÇLARI VE CEZALARI Hırabe Suçu ve Cezası : Zina Suçu ve Cezası Hırsızlık Suçu ve Cezası İçki Cezası Zina İftirası Cezası İrtidat Suçu Ve Cezası CİNAYETLER Kısas Cezası : Diyet Cezası: Ta zir Cezaları

3 CEZALAR ÇEŞİTLERİ Arap dilinde el-ıkab ve el-ukûbe kelimeleri ile bilinen ceza; kişinin yaptığı kötülük sebebiyle cezalanması ve yaptığının karşılığını görmesi anlamına gelmektedir. Istılahi anlamda ukûbe; Şariin emrine isyan sebebiyle toplum maslahatı için konulan, kararlaştırılmış veya kararlaştırılmamış ceza şeklinde tanımlanmaktadır. İslâm ceza hukuku ile ilgili bazı tespitler İslâm ceza hukukunda da naslarda yer almayan veya devlet yetkilileri tarafından suç olduğu açıklanmayan şeyler suç değildir. Keza naslar ya da devlet otoritesi tarafından kanunla belirlenmemiş cezalarla suçlular yargılanamaz. Yani, zikredilen boyutta kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi İslâm hukukuna da hakim bir ilkedir. Ancak İslam hukukunda naslarda bir suçun ya da cezanın varlığı kanunen konulmuş gibidir. Kişinin suçlu olduğu hiçbir kuşkuya imkan bırakmayacak bir açıklıkla ispat edilmediği müddetçe herkes masumdur, suçsuzdur. Suçun ispatı hususunda şüpheli durumlar her defasında sanık lehine yorumlanır. Yani şüpheden sanık yararlanır. Bu ilke Hz. Peygamber in; şüpheli durumlarda had cezalarını düşürün/uygulamayın, hakimin sanığa beraat kararı vermede yanılması, onu cezalandırmada yanılmasından daha iyidir şeklindeki sözüne dayanmaktadır. İslâm hukukunda naslar tarafından belirlenmiş suçlar ve bunlara verilecek cezalar 3-5 kalemi geçmeyecek kadardır. Yani, zannedildiğinin aksine, Kur an ve Sünnet yüzlerce ceza tespit etmemiştir. Sosyal hayata paralel olarak oluşacak yeni suçlar için gerekli görülecek cezaları İslâm hukuku zamanın idarecilerine/ parlementolarına bırakmıştır. Bu haliyle de İslâm ceza hukuku sosyal değişime açık olup, yeni gelişmelere ayak uydurabilecek potansiyele sahiptir. Naslar tarafından belirlenmiş cezalar daha ziyade caydırıcı etkiye sahip olup, bunların infaz edilmesi bir hayli zordur. Bu haliyle, naslardaki cezalar, suç işleyecek olanların bu isteğini düşünce aşamasında yok etmek amacıyla, kişide şok etkisi yaratacak düzeyde cezalardır. İslâm ceza hukukuna göre yargı önünde herkesin mutlak eşitliği söz konusudur. Hiç kimsenin dokunulmazlığı yoktur. Müşterek işlenen suçlar dışında suç ve ceza şahsî olup, kimse bir başkasının işlediği suç sebebiyle cezalandırılamaz. İslâm hukukunda suçlar, sırf insan hakkı olanlar, yalnızca kamu hakkı sayılanlar ve karışık olmak üzere çeşitlidir. Buna göre, kul hakkı ile ilgili suçlarda, mağdur ya da onun mirasçıları affetmedikçe, devlet otoritesinin bu tür suç işleyenleri affetmesi yetkisi söz konusu değildir. En ağır cezalar temel insan haklarının ihlaline öngörülmüştür. Bu açıdan, İslâm ceza hukukunun insan haklarını korumada belirli bir yeri olduğu söylenebilir CEZANIN ÇEŞİTLERİ Burada cezalar, aslî olup olmaması, kendisinde hakimin takdir yetkisinin bulunup bulunmaması... gibi açılardan ele alınacaktır Aslî Olup Olmaması Açısından Cezalar Bu yönüyle cezalar şu alt başlıklara ayrılmaktadır Aslî Cezalar Şariin ( Allah ve Rasulü nün) özel bir isim koyarak belirlediği cezalardır. Bunlar; kasıtlı cinayetlerde kısas cezası; zina suçuna verilecek olan zina haddi; zina iftirası (kazf) suçuna verilecek olan ceza, hırsızlık suçuna verilecek ceza, yol kesme terörü (kat-i tarik) sebebiyle verilmesi gereken ceza; haram olan içki türlerinden içilmesi sebebiyle verilen ceza gibi, Kitap ve Sünnet te belirlenmiş olan cezalardır. 3

4 İSLAM HUKUKU I Aslî Cezaların Yerine Geçen Cezalar: Bu tür cezalar, aslî cezaların şer î bir nedenle infaz edilememesi veya ceza için aranan şartların eksikliği sebebiyle uygulanması imkansız olduğu anlarda, aslî cezaların yerine geçen cezalardır. Örneğin, bir insanı kasden öldüren, kısas cezası olarak öldürülür. Bu, kasten işlenen cinayet suçunun aslî cezasıdır. öldürülenin vereseleri katili öldürmek istemediklerinde, ceza diyet şekline dönüşür. Burada diyet, asıl cezanın yerine geçmiş bir ceza özelliği taşımaktadır. Eli ayağı kesilmiş bir şahıs hırsızlık yaptığında, hırsızlık suçu için öngörülen aslî cezanın uygulanmasının imkansız olması se bebiyle, ondan bedel olarak, hapsetme şeklinde ta zir cezası uygu lanır ki, bu bedelî bir cezadır Tekmîlî (tamamlayıcı ) Cezalar: Asli cezaların yanında, yeni bir hükümle suçluya verilebilecek ek cezalara tamamlayıcı cezalar denir. Tabii cezalarla bunlar arasında şöyle bir ilişki mevcuttur: Her iki tür ceza, aslî ceza üzerine bina edilmesi açısından benzerlik arz etmektedir. Ancak tabii cezalar yeni, özel bir hükme ihtiyaç kalmadan uygulanırken, tamamlayıcı cezaların uygulanabilmesi için yeni bir hükme ihtiyaç bulunmaktadır. örneğin; hırsızlık yapana elinin kesilmesi şeklinde had cezası verilmesi ile birlikte, elinin boynuna bağlanması türünde, mahkemeden yeni bir kararın çıkması, tamamlayıcı bir ceza olacaktır. Bu tür ceza da meşrûdur. Nitekim Hz. Peygamber e bir hırsız getirilmiş, suçu tesbit edildikten sonra eli kesilmiştir. Sonra Rasulüllah s.a. bu hırsızın elinin boynuna bağlanması yönünde emir vermiştir (Ebû Davud, Hudûd 21; Tirmizii, Hudûd 17) Hakimin Takdir Yetkisinin Bulunup Bulunmaması Açısından Cezalar Hakimin takdir yetkisinin olup olmayışı açısından cezalar ikiye ayrılmaktadır Sınırı Tespit Edilmiş Cezalar Bunlar, Kitap veya Sünnet nassı ile belirlenmiş olup, hakimin onu uygulamanın ötesinde bir yetkisi yoktur. Bu tür cezalar; had cezaları, kısas, diyet cezaları ve kefaretler diye üçe ayrılmaktadır Had Cezaları Allah ın hakkı olarak tespit edilmiş, miktarı belirlenmiş cezalardır. Burada Allah hakkından kastedilen şey, toplumun/kamunun hakkıdır. Zira, kamu yararını ve maslahatını ilgilendiren her ceza İslâm hukukunda Allah ın hakkı olarak görülmektedir. Yani bu tür cezaların gayesi, insanları kötülüklerden uzaklaştırmak, onların her türlü can ve mal güvenliğini sağlamaktır. Allah hakkı olarak bilinen had cezaları, fertler ve toplum ta rafından düşürülemez, affedilemez ve bu cezalarda indirime veya ağırlaştırılmaya gidilemez. Had cezası gerektiren suçların neler olduğu hususunda İslâm hukukçuları farklı görüş belirtmişlerdir. Hanefiler hadleri; zina, içki, sarhoşluk, kazf, hırsızlık ve yol kesme haddi şeklinde altı olarak tespit etmişlerdir. Maliki ve Zahiriler, irtidadı, bazı Şafiiler ise kısası hadler arasında saymaktadır. Çağdaş müelliflerden Mustafa ez-zerka hadleri; içki içmek ve sarhoşluk maddelerini tek madde olarak gördüğünden, beş olarak tanıtmaktadır. 4

5 14 İslâm Ceza Hukukuna dair eser veren muasır hukukçulardan Abdulkadir Udeh ise, had cezalarına, dinden dönme ( irtidat ) ve isyanı eklemiş, böylece had cezalarını yedi olarak kaydetmiştir Kısas ve Diyet Cezaları Kısas ve diyet, fertlerin hakkı olarak Şarii tarafından belirlen miş ve mağdurun ya da mirasçılarının talebi üzerine uygulanan birer cezadır. Bu cezalar miktarı belirlenmiş oluşu ile hadlerle benzerlik arzetmektedir. Bunlar birer kul hakkı olmaları nedeniyle de hadlerden ayrılmaktadır. Kısas ve diyet insanların haklarından olmaları nedeniyle, mağdur şahıs veya mirasçısı -isterse- suçluyu bağışlama yetkisine sahiptir. Suçlu bu şekilde bağışlanırsa ceza düşmektedir. 1. Kısas ve diyet cezalarının verilmesini gerektiren suçların sayısı beştir. 2. Kasıtlı olarak adam öldürmek. (Kasta benzer öldürme; caninin silah olmayan fakat onun hükmünde olan bir şeyle innsana vurmayı kasdetmesidir. örneğin, sopa, taş veya büyükçe bir tahta ile insanı öldürmek bu neve girmektedir.) 3. Kasta benzer şekilde adam öldürmek. 4. Hata olarak adam öldürmek. 5. Kasıtlı olarak işlenen müessir fiil. (Müessir fiil; şahıs aleyhine işlenilen fakat ölümle neticelenmeyen yaralama, dövme, vurma gibi haksız saldırılardır.) 6. Hata olarak işlenen müessir fiil Keffaret Cezaları Yanlışlıkla, bilerek veya zorlanma sonucu işlenen bazı günah ların ( suçların) affedilmesi için İslâmda gösterilen telafi yollarının her birine keffaret denir. Keffaret, hem bir ibadet hem de bazı fiilleri işleyen mü minler için dünyevi bir cezadır. Keffaretler; belirlenmiş oluşu, hakimin azaltma, çoğaltma, affetme yetkisinin olmayışı ve Allah hakkı oluşları açısından hadlere benzemektedir. İslâm hukukunda beş çeşit keffaret mevcuttur. Bunlar; oruç keffareti, hataen bir mü mini öldürmenin keffareti, zıhar keffareti, hacda ihramlı iken traş olmanın keffareti ve yemini bozmanın keffaretidir Sınırı Takdir Edilmemiş Cezalar: Bu tür cezalarda kanun koyucu, suça ve suçluya göre cezanın sınırını belirleme yetkisini hakime bırakmıştır. Bu cezalara ta zîr cezaları denir. Ta zîr cezaları, şahısları suçtan önleyici, uslandırıcı, caydırıcı ve terbiye edici mahiyette olduğu için sınırları belirlenmemiştir. Hangi tür suçların ta zîr kapsamına girdiği ve cezalarının neler olabileceği ile ilgili bilgi ileride verilecektir Uygulandığı Yer Açısından Cezalar Cezalar uygulandıkları mahal açısından üçe ayrılmaktadır : Bedene Uygulanan Cezalar Kısas, zina cezası olan yüz sopa, evli bireyin zina suçu işlemesi halinde taşlanarak öldürülmesi (recm), zina iftirası cezası olan seksen sopa, eşkiyaya uygulanacak asma, çapraz şekilde el ve ayağını kesme cezası ve ta zîr cezası olarak verilebilecek hapisler bu nevin örnekleridir. 5

6 İSLAM HUKUKU I Mala Uygulanan Cezalar Burada cezalar suçlunun malına yöneliktir. Bu tür cezalara şun ları örnek verebiliriz. Kasdi öldürmede, şayet vereseler kısastan vazgeçmişler ve ittifakla diyet istemişlerse, diyet; hataen insan öldürmedeki diyet, zıhar keffareti, ramazanda oruçlu iken cinsel ilişkide bulunanın köle azad etmesi ve devletin karaborsacı ve benzerlerine gerekli gördüğü mali cezalardır Manevi Cezalar Birtakım cezalar da, bireyin şahsiyetini hedeflemekte, psikolojik birer müeyyide olmaktadır. örneğin, namuslu bir kişiye zina ifti rasında bulunana seksen sopa vurulması yanında, ölünceye kadar şahitliğinin kabul edilmemesi manevi bir ceza olup, şahsa vurulan sopadan belki daha şiddetli ve ağır gelecektir Suçların Hedefleri Açısından Cezalar Burada, hedefleri açısından suçlar sınıflandırılacak ve cezaları kısaca belirtilecektir İnsanın Canına Yönelik Suçlar İnsanın canına yönelik suçlar, şahsı öldürme veya uzuvlarından birini yok etme şeklinde ikiye ayrılır. ölümle Sonuçlanan Cinayet Suçları Bunlar hataen veya kasıtlı olarak insan nefsinin ortadan kaldırılmasına yönelik olarak işlenen suçlardır. Bu tür suç, kasdi olarak işlendiğinde cezası kısastır. Hataen işlenmişse diyet cezası verilmektedir. İnsanın Uzuvlarına Yönelik, öldürme Dışındaki Cinayetler İnsanın elinin, kulağının kesilmesi, gözünün çıkarılması, dişinin kırılması bunun örnekleridir. Bu tür suçlarda mağdur suçluyu affetmemiş ve eşitlik de mümkünse, kısas yapılması emredilmiştir. (Mâide 5/45.) İnsan Nesline Yönelik Suçlar Nesle yönelik suçlar, neslin bozulmasındaki etkisi yönüyle farklılık göstermektedir. Bu çizgide toplum açısından en şiddetli olan suç zinadır. Zina suçunu işleyen şahıs bekar ise, ceza olarak yüz sopa vurulacaktır.(nûr 44/2.) Evli kişinin zina etmesi halinde, sünnet recm cezasını öngörmektedir. (Buhârî, Ahkâm 21, Hudûd 28; Ebû Davud, Hudûd 17,23; İbn Mâce, Hudûd 7.) Mala Yönelik Suçlar Nesle yönelik suçlar, neslin bozulmasındaki etkisi yönüyle farklılık göstermektedir. Örneğin, hırsızlığın cezası hırsızın elinin kesilmesidir. Yol keserek gasb şeklinde mal elde etmek daha büyük hırsızlık suçu olarak görülmüştür. Bunun cezası; bu suçu işleyenin öldürülmesi veya asılması ya da çapraz şekilde el ve ayaklarının kesilmesi yahut da sürgün edilmesi şeklinde tespit edilmiştir. (Mâide 5/38, 33.) Akla Yönelik Suçlar Sarhoş olmak suretiyle aklın giderilmesine yönelik işlenen suçlar, topluma dönük birer suç olarak nitelenmektedir. 6

7 14 İslâm, içki ve benzeri şeylerle aklı giderme suçuna sopa cezası öngörmüştür. İçki içerek sarhoş olma suçunun cezasında ihtilaf edilmişse de, sarhoşluğun cezasının seksen sopa olduğu genelde kabul edilmiştir Dine Yönelik Suçlar Dine yönelik suçlar, küfrünün propagandasını yapan kafir, münafık veya zındıklar tarafından işlenmektedir. Bu tür suçu işlemeyi alışkanlık haline getirmiş şahısların, tövbelerine itibar edilmeyerek öldürülmeleri görüşü benimsenmiştir (Buhuti, Keşşafü l-kına, VI, 177; İbn çbidin, Reddü l-muhtâr, III, 286). Değişik yönleri ile cezayı incelediğimiz bu bölümü bitirirken, hadler, cinayetler(kısasdiyet) ve ta zîr cezaları arasında ana hatları ile bir mukayese yapmanın faydalı olacağını düşünmekteyiz HAD SUÇLARI VE CEZALARI Had cezaları başlığı altında, yol kesme (hırabe ) cezası, zina cezası, hırsızlık cezası, içki içmenin cezası, zina iftirası ( kazf ) nın cezası ve dinden dönme ( irtidat ) nin cezasına yer verilecektir Hırabe Suçu ve Cezası : Müslüman veya İslâm ülkesinde yaşayan gayr-ı müslim vatandaş (zımmi) lardan birinin veya topluluğun, kendilerince haklı bir sebebe dayanmaksızın, mallarını zor kullanarak almak için, yola devam etmelerine imkan kalmayacak ve yol kesilecek şekilde yolcuların yolunu tutanların bu fiiline hırabe suçu denir. Bu tür suçu işleyenlere uygulanacak cezaya ise, hırabe haddi denmektedir Hırabe Suçunun Tespiti İslâm hukukçuları, yol kesme suçunun tesbiti için birtakım şartlar ileri sürmüşler ve bir kısmında ihtilaf etmişlerdir. Şimdi bunları görelim. 1. Kasd: Yol kesen bireyin harbetme veya fesat çıkarma niyeti bulunmalıdır. 2. Kesilen yolun, şehir içinde veya dışında olması, yolun sakin bir yol olup olmaması şartında ihtilaf edilmiştir. Yani; şehir içinde işlek bir yolun kesilmesinin yol terörü suçu olduğunu söyleyenler yanında, bunu kabul etmeyenler de mevcuttur. 3. Yol kesen terörist kendisinden korkulan, çekinilen bir şahıs olmalıdır. Elinde savaş aletlerinin bulunmasının şart olup olmadığı tartışılmaktadır. 4. Yol kesme aşikare yapılmalıdır. 5. Yol teröristinin tek olması veya grup halinde bulunmaları eşittir Zira burada esas nokta vatandaşların rahatsız edilmeleridir. 6. Yol kesme terörü, herhangi bir sebebe bağlanmamıştır. Bu eylemi gerçekleştirenin mal elde etme, ırz ve namusu çiğneme veya insanları korkutma niyetinde olması arasında bir fark yoktur. Yol emniyetini ihlal ederek toplum huzurunu kaçıran herkes ayet teki cezaya çarptırılacaktır. (Kurtubî, el-câmi, VI, 154.) 7. İslâm hukukçularının çoğunluğuna göre, yol kesme terörünü gerçekleştirenin erkek veya kadın olmasının cezaya tesiri yoktur. Ancak Ebu hanife den gelen bir rivayete göre bu suç ancak erkekler tarafından işlenebilir. 7

8 İSLAM HUKUKU I Yol Kesme/Hırabe Suçunun Cezası : Yol terörüne verilecek cezayı belirleyen kaynak Kur an dır. Konu ile ilgili ayet şöyledir. Allah ve Rasülüne harp açan ve yeryüzünde fesat çıkaranların cezası, ya öldürülmeleri, ya asılmaları, ya çaprazlama el ve ayaklarının kesilmesi veya yeryüzünde sürgün edilmeleridir Ayet, İslâm dan irtidat ederek Allah ve Rasulü ile savaş edenlerin cezasını açıklamışsa da, yeryüzünde fesat çıkaran ve yol kesenler de hükümde onlara kıyas edilmişlerdir. Ayette zikredilen cezaların nasıl uygulanacağı hususunda İslâm hukukçuları iki görüşe ayrılmışlardır. 1. Kur an ın belirttiği cezalar yol terörünü gerçekleştirenin işlediği suçlara uygun bir şekilde tatbik edilir. Yani ; yol kesip yalnız insanları korkutana sürgün, yalnız soygunculuk yapana el ve ayağın çapraz şekilde kesilmesi cezası tatbik edilir. Yol keserek adam öldüren, had cezası olarak öldürülür. Yol kesip, gasp yaparak adam öldüren ise, asılarak öldürülür, eli ve ayağı da kesilir. Veya önce el ve ayağı kesilir, sonra da asılır. Bu görüş Hanefilerle, Şafiiler ve Hanbelilere aittir. 2. Devlet başkanı ayetteki cezalardan birini, suçun nevi ile kayıtlı olmaksızın tatbik etmede serbesttir. çünkü bu cezalar, yol terörünü gerçekleştirenin cezasıdır, işlediği suçların ayrı ayrı cezası değildir. Bu görüş, Malikilerin, Zahirilerin ve Said b. el-müseyyeb (ö.94/712), ömer b. Abdülaziz (ö.101/720), Mücahid (ö.103/721), Ata (ö.115/933) ve İbrahim en-nehai (ö.96/715) gibi alimlerin benimsediği bir görüştür. Yol terörünün topluma vereceği zarar, zaman ve bölgeye göre farklılık arz edebilir. Bu tür suçu işleyenlere verilecek cezalarda devlet başkanını muhayyer bırakan ikinci görüşü; toplum düzeni ve istikrarı için daha faydalı olacağı ve bu tür suçları önlemede caydırıcılık özelliği taşıyacağı düşüncesiyle tercihe şayan görmekteyiz. Yol terörü için alternatif olarak öngörülen yer yüzünde sürgün edilme cezası ile ilgili görüşler şöyledir. 1. Yol kesen şahıs bulunduğu şehir ve toplumdan sürgün edilerek İslâm ülkesi dışına (daru l-harb) gönderiilir. Bu görüş Katade (ö.117/735), Ata (ö.115/733), İbrahim en-nehâi (ö.96/715), Hasan el- Basrî (ö.110/728) ve Zührî (ö.124/744) ye aittir. 2. Terörist başka bölgeye sürülür ve orada hapsedilir veya orada göz hapsinde bulundurulur. Bu, Hanbeli, Şafii ve Malikilerin görüşüdür. 3. Terörist, suçu işlediği bölgede hapsedilir Zira burada sürgünden maksat hapsetmektir. Bu, Hanefilerin görüşüdür. Bu görüşe göre, yetkili makam, uygun gördüğü yerde, bu suçluyu hapseder. Suçluyu yeryüzünden tamamen sürgün etmek imkansızdır. Daru l-harbe göndermek, kişinin din değiştirmesine sebep olabilir. Hapis bir nevi sürgün anlamındadır. Zira, fert dünyanın genişliğinden darlığa sürgün edilmiştir. Yol kesen şahsın, toplumdaki bir kısım kötülerin yardımından uzaklaştırmak için sürgün edilmesi ve kendi şerrinden toplumu korumak amacıyla da gittiği yerde hapsedilmesini öngören ikinci görüşü tercih etmekteyiz. çünkü bu görüş, hem ayetin zahirine mutabık hem de toplum maslahatını içermektedir. 8

9 Zina Suçu ve Cezası İslâm, insan neslini muhafaza etmek için zinayı ve zinaya götüren yolları yasaklamıştır. Kur an ın kendilerine ceza öngördüğü suçlardan biri de zinadır (İlgili ayetler için bkz. En am, 6/151; Nahl 16/90; İsra 17/32; Nisa 4/ 15; Nûr 26/2 ). Burada, önce zinayı tanıtmak gerekmektedir Zinanın Tanımı Hangi eylemin zina olduğunda İslâm hukukçuları farklı görüş belirtmişlerdir. Biz de, bu görüşlerin müşterek yönlerini ele alarak yalnız bir iki tarifle yetineceğiz. Zina ; sahih bir evlilik veya evlilik ve mülkiyet şüphesi ol maksızın, kasten cari olan cinsel ilişkidir. Zina ile ilgili daha şumüllü bir tarif şöyle yapılabilir : Zina; dinen kendisine şehvet duyulacak bir kadınla, önden, müslüman veya zımmî bir erkeğin, kendi isteği ile, İslâm ülkesinde, mülk ve nikah hakikat ve şüphesi bulunmaksızın yaptıkları haram cinsel ilişkidir Zina Suçunun özelikleri 1. Zina haram bir cinsel ilişkidir. 2. Zinada cinsel ilişki, kasten yapılmıştır. 3. Had gerektiren zinada, erkek kadına ön veya arkasından ilişki kurmuştur. Ancak Hanefiler, arka taraftan olan ilişkinin had gerektirmeyeceğini benimsemişlerdir. 4. Erkeğin kendi cinsinden birine, arkasından cinsel ilişkide bulunması (livata), çoğunluğa göre, zina suçudur. Ancak Hanefiler, bu eylem günah olmakla birlikte, zina haddini gerektirmeyeceği görüşündedirler. 5. Hayvanın ön ve arkasından cinsel ilişki kurmak, erkek veya kadının hayvanla ilişki kurmaya imkan tanıması zina suçu oluşturmamaktadır Zina Eden Erkek ve Kadının özellikleri Zina sebebi ile had cezası uygulanacak erkek ve kadında şu özellikler bulunmalıdır. 1. Zina eden erkek, ergenlik çağında olmalıdır. 2. Zina eden akıllı olmalıdır. Bir deli, akıllı ile zina ettiğinde, akıllı olan tarafa had uygulanır. 3. Ebu Hanife ve Malikilere göre, zina eden müslüman olmalıdır. Ayrıca evliliklerin bir Müslümanla olması şarttır. 4. Zina eylemi istekle, zor altında kalmaksız yapılmalıdır. 5. Zina eden erkek bu fiili insan cinsi ile, yani kadınla yapmalıdır. Hayvanla cinsel ilişkide bulunduğunda had değil ta zîr cezası gerekmektedir. 6. Kendisi ile cinsel ilişkide bulunulan kadın, emsali ile cinsel ilişki kurulabilecek bir yaşta olmalıdır. Kadının küçük çocuk olması halinde, ilişkide bulunan erkeğe ve çocuğa had uygulanmaz. 7. Zina fiili şüphe ile olmamalıdır. 8. Zina eden bu işin haram olduğunu bilmelidir. Zinanın haramlığını bilmediğini iddia eden kişiden, iddiasında doğru olma ihtimali varsa, bazı malikiler haddin düşeceği görüşündedirler. 9. Kendisiyle cinsel ilişki kurulan kadın canlı olmalıdır. Malikilere göre, ölü ile 9

10 İSLAM HUKUKU I 114 ilişki kurana had gerekir. Cinsel ilişki önden olmalıdır. Arkadan olan ilişki- gerek kadın gerek erkeğe- Ebu Hanife ye göre, ta zîr cezasını gerektirir. Bu durumda diğer hukukçulara göre zina haddi uygulanacaktır. (Aynî, el-binaye, VI, 194; Aliş, Menhü l-celil, IX, 246.) Zina Suçunun Tespiti İslâm hukukçuları, zina suçunun, suçlunun itirafı ile veya şahitlerle tesbit edileceğinde icma etmişlerdir. Zina suçu hakimin bilmesi ile sabit olmaz. Zira bu ve benzeri suçların cezası, şüphe bulunduğunda düşecektir. Ayrıca bu suçları, mümkün mertebe örtmek menduptur. Zina suçuna şahitlik yapacaklarda aranan özellikler şunlardır. 1. Şahitler, en az dört erkek olmalıdır. (İslâm ceza hukukuna göre, ceza davalarında şahitlerin erkek olması gerekmekte ve kadınların şahitliği burada kabul edilmemektedir. 2. Müellifler şahitlerin cinsiyeti ve miktarını; Talak 65/2; Bakara 2/282; Nisa 4/15; Nur 24/4 ayetlerine ve Beyhaki Şehadet 4; Ebû Yususf, el-harâc, s. 164 deki rivayetlere dayandırmaktadırlar. Konu hakkında geniş bilgi için bkz. Serahsî, a.g.e., V, 62; İbn Rüşd, a.g.e., II, 537; İbn Kudame, a.g.e., X, 192; Kurtubi, el- Cami, V, 84, Bayındır, İslam Muhakeme Hukuku, s. 158.) 3. 2) Şahitler âdil, hür ve mükellef olmalıdır. 4. 3) Şahitler; Biz o adamı, kadının fercine sürmedanlığa milin girmesi gibi ilişkide bulunurken gördük şeklinde şahitlikte bulunmalıdırlar. 5. 4) Şahitlik mahkemede, hakim huzurunda yapılmalıdır. Bu şartlar dahilindeki şahitlikten sonra, hakim şahitlere suçun yer ve zamanı hakkında ve kadınla ilgili sorular sorarak suçu kesin tespit eder. Zina suçu, zina edenin itirafı ile de tesbit edilebilir. Ancak suçlunun bu itirafını kaç kez tekrarlayacağı hakkında hukukçular farklı görüşler ortaya koymuşlardır. İmam Malik ve Şafii, suçlunun bir itirafını suçun tesbiti için yeterli görürken, Ebu Hanife ve Ahmed b. Hanbel ise, dört defa itirafın tekrar edilmesi görüşünü benimsemişlerdir Zina Suçunun Cezası Zina suçunun cezası, suçu işleyenin evli veya bekar oluşuna göre farklılık arz etmektedir. 1. Zina eden bekar bir erkek veya kadın ise, cezası ayetin belirlediği (Nur 24/2) şekilde yüz sopadır. 2. Zina eden ve bekar olan erkeğin bu cezaya ilave olarak bir yıl sürgün edilmesi; zina eden bekar kadının zikredilen cezanın yanında, bir yıl evinde hapsedilmesi, üzerinde ihtilaf edilmiş cezalardır. (Ebû Ya la, el-ahkâm, s.263; İbnü l-hümam, Fethu l-kadir, V, 26.) 3. Evli hür erkek ve kadın zina ettiğinde, hadiste belir tildiği şekilde (Konu ile ilgili hadisler için bkz. Buhârî, Hudûd 21,30; Ahkâm 19; Müslim, Hudûd 16,28,29; Ebû Davud, Hudûd 24; Tirmizi, Hudûd 10.) taşla öldürülür (recm). (Recm cezasının Kur an da yer almaması gerek klasik dönemde şia ve mutezileden bazılarının bu cezayı inkar etmelerine neden olmuş, gerekse günümüzde 10

11 14 bazı araştırmacılar tarafından bu cezanın Kur an la çeliştiği gerekçesiyle recm cezasına eleştirilerin yönelmesine neden olmuştur. ) 4. İslâm hukukçuları livatanın haram olduğunda icma et mişlerdir. Livata, erkeğe ve yabancı kadına arka taraftan cinsel ilişkide bulunmaktır. 5. Alimlerin çoğunluğuna göre, bu fiili işleyen zina eden gi bidir. Muhsan ve evli ise recmedilir, değilse yüz sopa vurulur. Ebu Hanife ye göre, livata suçu had gerektirmez. Kendisine bu yolla cinsel ilişkide bulunulan (meful) evli de olsa, bekar kişinin zina cezasına çarptırılır. çünkü recm cezası, evli ve muhsan olma özelliklerini taşıyana uygulanmaktadır. 6. Hayvanla cinsel ilişki kurana ta zîr cezası verilir, had gerekmez. Ancak Hanbelilere göre, bu takdirde şahsa zina haddi uygulanır. 7. ölü insanla cinsel ilişki kurana had uygulanmayıp, ta zîr cezası gerekir Hırsızlık Suçu ve Cezası İslâm, insanın her türlü haklarını korumuştur. Bu sebeple, başkasının mal varlığına tecavüz eden kişiye ağır cezalar öngörmüştür. Hırsızlığın her çeşidi yasaklanmışsa da, el kesme cezası uygulanacak hırsızlık suçu için, bir kısım kriterler konmuştur Tanımı El kesme cezası verilecek hırsızlık suçunu şöyle tarif edebiliriz. Büluğ çağındaki akıllı bir şahsın, nisab miktarı, korunmuş, başkasının malını mülkiyet şüphesi olmadan, gizlice, isteyerek malum şartları ile almaktır Hırsızlığın çeşitleri Had cezası (elin kesilmesi ) gerektiren hırsızlık : Yukarıda verilen hırsızlık tanımının doğrultusunda işlenmiş hırsızlık suçu had cezasını gerektirmektedir. b. Ta zîr cezası gerektiren hırsızlık. Had cezasının şartlarını kendisinde taşımayan hırsızlık suçu, ta zîr cezasını gerektirir. örneğin, babanın oğlunun malını, ortağın diğer ortağının malını çalması gibi Hırsızlık Suçunun özellikleri Hırsızlığın tanımını biraz irdelediğimizde, hırsızda, malı çalınanda, malda ve malın çalındığı yerde bazı özelliklerin bulunduğu görülecektir. Şimdi bunları ele alalım Hırsızda Aranan özellikler Hırsız akıllı ve büluğ çağına ermiş bulunmalıdır. Deliye ve çocuğa hırsızlık haddi uygulanmaz. Ancak, çocuk hırsızlık yaptığında, ta zîr cezası verilir. Hırsız, hırsızlık suçu işlenirken, kendi isteği ile hareket etmiş olmalı, bir zorlama ve baskı altında bulunmamalıdır. çaldığı şeyin kendisinin olabileceği şeklinde hırsızda bir şüphe bulunmamalıdır. Miras yolu ile, akrabaların birbirinin malında hakkı bulunması şüphesinden dolayı, bazı fakihlere göre, akrabalar arasındaki hırsızlıktan dolayı had gerekmez. (İbn Rüşd, Bidaye, II, 553; Kâsânî, Bedâyi, VII, 70.) Hırsız açlıktan dolayı çalmış olmamalıdır. Çalınan Malda Aranan özellikler Çalınan şey, dinen kıymet takdir edilen bir mal olmalıdır. örneğin, çocuk çalmak, çocuğun mal olmaması nedeniyle; içki, kumar oyunu aleti, din nezdinde bir kıymet ifade etmediklerinden, bunları çalana had cezası uygulanmaz. Çalınan mal nisab miktarında olmalıdır. Nisab miktarından aşağı bir değerde olan malın alınmasından dolayı had uygulanmayacağında, İslâm hukukçuları 11

12 İSLAM HUKUKU I 114 ittifak halindedirler. Bu değer Hanefilere göre on, Maliki, Şâfiî ve hanbellilere göre üç dirhem gümüştür. Hırsızın bir çırpıda çaldığı mal nisab miktarında bulunmalıdır. Yani, aynı şahıstan iki defada çalınan malların toplamı veya aynı anda, farklı şahıslardan çalınan malların toplamının nisab miktarına ulaşması ile had cezası gerekmez. çalınan mal korunmuş olmalıdır. Fıkıh ıstılahında korunma ( hırz ) iki türlüdür. Birincisi, kendi başına korunma olup şöyle tanımlanır: Gidilmesi yasak olan, ancak izinle girilebilen evler, dükkanlar, çadırlar bu türdendir. Buralarda muhafaza edenin olup olmaması, kapının kilitli bulunup bulunmaması eşittir. İkincisi, başkası yardımı ile korunma: İzinsiz girilebilen, girilmesi yasak olmayan mescitler, yollar, meydanlar gibi, muhafaza gayesiiyle hazırlanmamış yerlerdir. Buraları koruyan bulunmadığında sahra gibi olurlar. Koruyucu bekçiler bulunduğunda, malın buralarda bulunması koruma altında sayılır. çalınan mal, korunduğu yerden tamamen ayrılmadıkça, hırsıza had cezası verilmez. Zamana, mekana ve malın cinsine göre korunmuş olma (hırz) farklılık gösterecektir. çalınan malın çabucak bozulur cinsten olup olmamasının hadde mani oluşu tartışılmıştır. Hanefilere göre, çabuk bozulan cinsten olup, kıymet ifade eden şeylerin çalınmasından dolayı el kesilmez. Ancak, diğer müctehidlere göre, mal olarak satılması ve karşılığında bedel alınması caiz olan bütün malların çalınmasından dolayı hırsızın eli kesilir. Bunların yiyecek, elbise, hayvan, taş, kamış olması eşittir. (Kâsânî, Bedayi, VII, 69; Maverdi, el- Ahkâmü s-sultaniyye, s. 373; İbn Kudame, a.g.e., X, 238, 257.) çalınan malın aslının mübah olmasının hadde engel olup olmadığı da tartışılan bir husustur. Hanefiler, aslı İslâm ülkesinde mübah olan, çokça bulunan kireç, kerpiç, kömür, tuz gibi şeylerin çalınmasından dolayı haddin gerekmeyeceğini savunmuşlardır. Diğer müçtehidler ise, bu tür malı çalan hırsızın elinin kesileceğini belirtmişlerdir. çalınan malda hırsızın hakkı veya hak şüphesi bulunmamalıdır. El kesme, yalnız hırsızlık suçu dolayısı ile verilen cezadır. Şahsın elde etmeye hakkı olduğu bir şeyi alması hırsızlık olmadığı için, kişiye had cezası verilemeyecektir. Hırsızın çaldığı malda mülkiyeti veya mülkiyet şüphesi bulunmamalıdır. örneğin, hırsız ödünç verdiği, rehin bıraktığı bir malı çaldığında eli kesilmez. Zira mal onun kendi mülküdür. Aile fertlerinden birisinin malını diğeri çaldığında, o malda hırsız için mülkiyet şüphesi bulunduğundan, eli kesilmez. Ancak Malikiler, her iki örnekteki hırsızlık olayında, hırsıza had uygulanacağı görüşündedirler. Ebu Yusuf, had cezasına hükmedilinceye kadar, Ebu Hanife ve Muhammed ise daha da ileri giderek ceza uygulanıncaya kadar mal hırsızın mülkiyetine geçerse had suçu olan hırsızlık teşekkül etmemiş sayılır görüşündedirler. Mülkiyet şüphesi bulunan malların çalınması durumunda had suçu olan hırsızlık teşekkül etmez. Babanın çocuğunun malını çalması veya devlet hazinesi ait bir malı çalma Ebu Hanife, Şâfiî ve Ahmed b. Hanbel e göre mülkiyet şüphesi sebebiyle hırsızlık suçu oluşturmaz. çalınan malın kendisi maksat olmalı, asıl maksada tabi olmamalıdır. örneğin, çalınan bir çocuğun üzerinde nisab miktarı kadar değerli bir kolye bulunduğunda, bu çocuğu çalan hırsıza, had uygulanıp uygulanmayacağında ihtilaf edilmiştir. Birinci görü şe göre, hırsızlık maksadı çocuktur, kolye buna tabidir. çocuk mal olmadığı için had gerekmez. Kolye ise, hırsızlıkta maksat olmadığı ve çocuğa tabi olduğundan, hırsızın eli kesilmez. 12

13 14 Bu, bazı Hanefiler ile Maliki ve Hanbelilerin tercih ettikleri görüştür. Hanefilerden Ebu Yusuf a ve Şafiilerdeki bir görüşe göre, bu tür hırsızlıkta, hırsıza had cezası uygulanır. çünkü, hırsız hem çocuğu hem de kolyeyi çalmak istemiştir. Mal Sahibinde Aranan özellikler Malı çalınan şahsın elinde mal, sahih bir yolla bulunmalıdır. Yedi sahiha denilen bu bulundurma üç yolla mümkündür: Mülkiyet yolu ile, emanet yolu ile ve tazminat yolu ile. Sonuncusu için, gasbedenin elindeki mal ve rehin alanın elindeki mal örnek verilebilir. Elinde malı, sahih bir yolla bulunduran şahısların malını çalan hırsızın eli kesilir. Ancak, malı başka bir hırsızdan çalanın eli kesilmez. çünkü hırsızın eli, çaldığı mal hususunda, yed-i sahiha değildir. Malı ondan çalmak yoldan almak gibidir. Malın çalındığı Yerde Aranan özellikler Hırsızılık her yerde haram ise de, hırsızlık cezasının uygulanabilmesi için, İslâmi otorite bulunmaldır. Bu sebeple, çalınan mal İslâm diyarında olmalıdır Dar-ı harb (Daru l-harb; müslümanlar ile aralarında sukh bulunmayan gayr-i müslimlerin hakimiyeti altında bulunan ülkedir. Bkz. Bilmen, Kamus, III, 369.) veya dar-ı bağy de (Daru l-bağy; İslam devletine isyan edenlerin hakimiyeti altındaki yerler.) çalan hırsızın eli kesilmez. çünkü, müslümanların devlet sınırları dışında velayet ve otoritesi yoktur. Yani, İslâm devleti sınırları dışındaki hırısızlık suçuna had cezası uygulanma imkanı yoktur Hırsızlık Suçunun Tespiti Hırsızlık, hakimin huzurunda gereçekleşen şahitlik veya hırsızın kendi itirafı ile tesbit edilir. Şahitlerle Hırsızlıkla ilgili şahitlikte aranan şartlar sunlardır. Şahitler en az iki erkek olmalıdır,. Kadınların şahitliği hırsızlığın isbatında kabul edilmez. Şahitler adaletli olup, fasık olmamalıdır. Şahitlerin şahitliği başkasının bilgisine dayanmamalı, bizzat olay kendileri tarafından görülmelidir. Hanefilere göre, şahitlikte zaman aşımı olmamalı dır. Yani, şahit hırsızlık olayını gördükten bir müddet sonra, şahitlik edecek olsa, bu şüphe oluşturduğu için, böyle bir şahitlik sebebiyle, hırsıza had uygulanmayacaktır. Ancak Malikiler, hırsızlıkla ilgili şahitliğin zaman aşımına uğramayacağı görüşünü benimsemişlerdir. Şahitlik, malı çalınan şahsın, mahkemeye hırsızlık davası açmasından sonra olmalıdır. Böyle bir dava açılmadan, şahitlerin şahitliği kabul edilmez. Bu, mezhep müçtehidlerinin çoğunluğunun kabul ettiği bir görüştür. Malik ise, toplumun ve insanların hakkını korumak için, malı çalınan kişinin dava açmasına ihtiyaç olmadan, şahitliğin kabul edileceği görüşündedir. Hırsızın İtirafı İle Hırsızlık, hırsızın hakim huzurunda, bu suçu itiraf etmesi ile de tespit edilir. Çünkü insan, kendi aleyhine ve zararına olacak birşeyi ikrar etme bakımından töhmet altında olamaz. Alimlerin çoğunluğuna göre, hırsızın suçu bir defa itiraf etmesi yeterlidir. Bazı müçtehidlere göre, hırsızlık suçunda iki kişinin şahitliği gerektiği için, itirafın da 13

14 İSLAM HUKUKU I 114 en az iki defa olması zorunludur. Hırsızın itirafının mahkemece değerlendirilerek, kendisine had cezası verilebilmesi için, mahkemeye, o şahsın hırsızlığı ile ilgili bir dava açılmasının şart olup olmadığında iki görüş bulunmaktadır. Hırsızlık davası açılmadan, hırsızın itirafı ile had uygulanamaz. Bu, Ebu Hanife ve Muhammed in benimsediği bir görüştür. Dava açılmaksızın, hırsızın itirafı ile had uygulanır. Bu, Hanefilerden Ebû Yusuf ve Şafiilerin görüşüdür Hırsızlığın Cezası Suçu tesbit edilen hırsıza şu cezalar verilir. Hırsızın eli bilekten kesilir. çaldığı mal tazmin ettirilir. El kesme cezası uygulanmadığı durumlarda, hırsıza mali ceza verilir. Hırsızın çaldığı mal, elinde mevcut ise, eli kesilmekle birlikte, mal sahibine iade ettirilir. Hırsızın çaldığı mal telef edilmiş olduğunda, suçlunun bu malı tazmin edip etmeyeceğinde değişik görüşler mevcuttur. Eli kesilen hırsız, çalıp yok ettiği malı tazmin etmez. Zira naslarda böyle bir ceza şekli mevcut değildir. Bu, Hanefilerin benimsediği bir görüştür. Kendisine had uygulanan hırsızın, ekonomik imkanı iyi ise, çaldığını tazmin eder. Maddi durumu iyi değilse, böyle bir ceza verilmez. Bu, Malikilerin kabul ettiği bir görüştür. Hırsız çaldığı şeyin ya aynını ya bedelini, ekonomik durumuna bakılmaksızın ödemelidir. Tazminat, mal sahibinin hakkından dolayıdır. El kesme ise, Allah hakkı olarak gerekmektedir. Bu takdirde, birinin diğerini engellemesi düşünülemez. Bu, Şafii ve Hanbelilerin kabul ettikileri görüştür. (Kâsânî, Bedâyi, VII, 84; Aliş, Menhu l-celil, IX, 332; Maverdi, el-ahkâmü s-sultâniyye, s.375; Ebû Ya la, el-ahkâmü s-sultâniyye, s. 268.) İçki Cezası İslâm öncesinde insanlık içki mübtelası olmuştu. İçki, birçok suça kaynaklık ediyordu. İslâm içkiyi kötülüklerin anası kabul ederek yasaklamıştır Naslarda İçki Yasağı Kur an da: Kur an da içkinin yasaklanışı şu çizgiyi takip etmiştir. İçkiyi yasaklamaya yönelik olarak ilk gelen; Sarhoş olduğunuz zaman namaza yaklaşmayın... ayetidir.(nisa 4/43.) Daha sonra,...içki ve kumarda bazı faydaların bulunması yanında, zararın faydasından çok olduğunu... belirten ayet gelmiştir. İçkiyi kesinlikle haram kılan şu ayet, Allah ın içki ile ilgili söylediği son sözdür : Ey insanlar, içki,kumar, ibadet için dikilen putlar, fal okları hep şeytan işinden birer pis şeylerdir. Bunlardan sakının ki kurtulasınız. (Mâide 5/90, ayrıca bkz. Bakara 2/2129.) Sünnette: İçki hadislerde ; aklı gideren şey (Ebû Davud, Eşribe 1.) olarak tanımlanmıştır. Sünnet içkiyi yasaklarken, hem illeti hem de kemiyeti ile ilgili bilgi vermiştir. Her sarhoşluk veren şey haramdır. çoğu sarhoşluk veren haram şeyin azı da haramdır. (Ebû Davud, Eşribe 5; Tirmizi, Eşribe 3; Ahmed b. Hanbel, II, 179.) 14

15 14 Bazı hadislerde içki yasağına uymayanlar kınanmıştır: örneğin bir hadiste; Kim dünyada içki içer de tövbe ederek vazgeçmezse, Allah ahirette cennet içeceğini ona haram kılar (Buhârî, Eşribe 1; Müslim, Eşribe 77.) buyrulmaktadır. Bir başka hadiste; İçkide şu on kişiye lanet edilir; içkiye, onu yapana, yaptırana, satana, satın alana, taşıyana, kendisine taşınana, parasını yiyene, içene ve dağıtana (garsonluk yapan sakiye) buyrularak (İbn Mâce, Eşribe 6; Ahmed b. Hanbel; II, 25.), içkinin üretimi ve ticareti bile yasaklanmıştır Haram Kılınan İçkinin Mahiyeti İslâm alimleri sünnet kaynaklı olan içki cezasını ittifakla kabul etmişlerdir. Ancak her içkinin, yalnız içilmesinden dolayı, sarhoş olunmadan, ceza gerektirip gerektirmeyeceğinde iki görüş ortaya çıkmıştır. Alimlerin çoğunluğunun kabul ettiği görüşe göre, her sarhoşluk veren içkidir ve her içki haramdır. Buna göre, içkinin herhangi bir çeşidini yalnız içen şahıs içki cezasına çarptırılır. Bu kişinin içtiği içkiden sarhoş olup olmaması eşittir. Ebu Hanife nin benimsediği görüşe göre; aynı ile haram olan içki, üzümden yapılmış olan içkidir. Diğer içki çeşitlerinin haram olması buna kıyasladır. Üzümden yapılan içkiyi içen insana, sarhoş olup olmamasına bakılmaksızın, içki haddi gerekir. Ona göre, üzümden yapılan içkinin dışındakilerinin haram olması, sarhoş etmeleri açısındandır. Yani bunları yalnız içmek had cezasını gerektirmez. Ancak bunlar içilerek, sarhoş olununca had uygulanır. Ebu Hanife bu görüşü ile, içki için iki tür ceza (had) düşünmektedir. Bunlardan birisi, yalnız içme cezası (hadd-i şürb) ki, bu sadece üzümden yapılan içkiye (hamra ) aittir. Diğer ceza ise, sarhoş olma (hadd-i sekr) ki, bu üzüm ve başka maddelerden yapılan içkilerin içilerek sarhoş olunmasının cezasıdır. (İbn çbidin, reddü l-muhtâr, III, 163.) Bu ayırım ile, had cezalarının sayısı da artmıştır. Ancak biz, konuya bu şekilde açıklık getirmekle birlikte, içki cezası isimli bu bölümde, iki tür haddi bir gören cumhurun görüşüne göre konuyu ele alacağız Sarhoşluğun Belirtisi Sarhoşluğun belirtisi ve ölçüsü hakkında iki farklı görüş mevcuttur. Sarhoşluk ; kişinin hiçbir şeyi anlayamayacak ve kavrayamayacak, erkeği kadından ayırt edemeyecek derecede sarhoş olmasıdır. Bu, Ebu Hanife nin görüşüdür. Sarhoş ; sözlerinin çoğu saçma olan, ileri geri konuşan kişidir. İnsanların örf ve adetlerine göre de sarhoş denilince anlaşılan budur. Bu, İslâm hukukçularının çoğunun kabul ettiği bir görüştür. (Ebû Ya la, a.g.e., s270; İbn çbidin, Reddü lmuhtâr, III, 165; Suyuti, el-eşbâh, s.277.) İçki Cezası İçin Şartlar İçki içmesi sebebiyle cezalandırılacak insanda şunlar aranır : İçki içen akıllı, baliğ, müslüman ve kendi isteği ile içmiş olmalıdır. Şahıs, boğazına yemek tıkanıp da su bulamamak gibi bir zorluktan dolayı içkiyi içmek mecburiyetinde kalmamalıdır. Kişi içtiğinin içki olduğunu bilmelidir. Başka bir içecek zannı ile, içki içen şahsa had gerekmez. 15

16 İSLAM HUKUKU I 114 İçki içen, içkinin haram olduğunu bilmelidir. Şahsın, haram olduğunu bilmediği şeklindeki iddiası, müslümanların toplumunda yaşayandan kabul edilmez. Şahsın kendi mezhebine göre içtiği şey haram olmalıdır. Zira içtiğinin haram olduğunu bilmeyen veya öyle görmeyen fert, onu içerek günah işlemek gibi bir maksat gütmemektedir İçki Cezasının Miktarı Yukarıda belirtildiği gibi, Kur an içkinin zararlı olduğunu belirterek onu haram kılmışsa da, içki içen için dünyevi bir ceza belirtmemiştir İçki haddi Sünnet ile belirlenmiştir. Hz. Peygamber ; İçki içene sopa vurunuz (Buhârî, Hudûd 4; Ebû Davud, Hudûd 36.) buyurmuştur. İçki haddinin kaynağı, bu ve içki içenin dövülmesi ile ilgili diğer hadislerdir. (İlgili hadisler için bkz. Buhârî, Hudûd 1,2,3,4; Ebû Davud, Hudud 36; Tirmizi, Hudûd, 14, 15.) İçki suçu ile ilgili verilen cezanın miktarı hakkında rivayetler değişik bilgiler vermektedir. Bunun sebebi, konu ile ilgili olarak gelen Rasulüllah s.a. ın sünnetidir. Hz. Peygamber içki içenin dövülmesini emretmişse de, ne kadar sopa vurulacağını belirtmemiştir. Ebu Hureyre r.a den gelen rivayete göre, Hz. Peygamber e içki içmiş bir adam getirildi, onu dövünüz buyurdu. Ebu Hureyre diyor ki, onu kimimiz eliyle, kimimiz elbisesi ile dövüyordu.... Enes b. Malik (r.a ) den gelen rivayet şöyledir. Hz. Peygamber e şarap içmiş bir adam getirildi, adama hurma dalı ile yaklaşık kırk sopa vuruldu. (Buhâri, Hudûd 2.) Hz. Ali den içki cezası ile ilgili şöyle bir açıklama mevcuttur. İçki içene Rasulullah s.a kırk, Ebu Bekir kırk, ömer seksen sopa vurmuştur. Hepsi de sünnettir. Sonuncusu bana göre daha uygundur. (Ebû Davud, Hudûd 36; Maverdi, el-ahkâmü s- Sultaniyye, s. 376.) Hz. Ali tercihinin niçin böyle olduğunu şöyle belirtmiştir : Bir kişi içki içince sarhoş olur, sarhoş olunca saçmalar, o zaman da iftira eder, iftira edenin cezası ise seksen sopadır. İslâm hukukçularının çoğunun benimsediği görüşe göre, içkinin cezası seksen sopadır. Bu ceza içki içen herkese tatbik edilmekte, içenin sarhoş olup olmamasına bakılmamaktadır. Şafiiler ise, içki cezası olarak kırk sopayı kabul etmişlerdir. (Remlî, Nihaye, VIII, 14.) İçki Suçunun Tespiti İçki suçu şu yollardan biri ile tesbit edilmektedir. İtiraf ile : İçki içen şahsın kendi itirafı ile içki suçu tespit edilir. Ebu Hanife ve Ebu Yusuf a göre, içki kokusunun ağızdan gitmesinden sonra yapılacak itiraf muteber değildir. Şahitlerle : İçki suçu, iki adil, erkek şahitin şahitlikleri ile tespit edilir. Şahitliğin mahiyeti ve müddeti hakkında farklı görüşler mevcuttur. 1. Ebu Hanife ve Ebu Yusuf a göre, şahitlik, içenin ağız kokusu gitmeden yapılmalıdır. 2. Muhammed e göre, şahitlik esnasında ağız kokusunun gitmemiş olması şart değilse de, şahitliğin bir aydan önce yapılması gerekmektedir. 16

17 14 3. Malikiler dışındaki müçtehidlere göre şahitlik, şahsın içki içtiğine dair olmalıdır. İnsanın içki içtiği görülmemişse, ağız kokusunun varlığı şahitlik için kaynak değildir. Ağız kokusu ile: İki müslüman şahit, bir şahsın ağzını koklayarak, içki kokusunu hissettiklerine veya içki kustuğuna, hakim önünde şahitlik ederlerse, şahitliklerine itibar edilerek içki suçu tesbit edilmiş olur. Bu, Malikilerin kabul ettiği bir görüştür. Diğer müçtehidlere göre, kendisinden şarap kokusu gelen veya içki kusan kişiye had vurulmaz. Zira bu şahıs içki ile ağzını çalkalamış veya su zannederek içmiş olabilir. (Maverdi, el-ahkâmü s-sultaniyye, s. 377; Meydânî, el-lübâb, III, 193; İbn çbidin, Reddü lmuhtâr, III, 164.) Bu konuda cumhuru teşkil eden müçtehidlerin görüşü tercihe şayandır Zina İftirası Cezası İslâm ın hedeflerinden biri de, hakim olduğu toplumda, fertlerin namus ve şahsiyetini korumaktır. İslâm da insanların namusuna yönelik bir tecavüz olan zina yasaklandığı gibi, bireyin şahsiyet ve onurunu kıran, yaşadığı toplunda şahsı manen öldüren zina iftirası (kazif ) da yasaklanmıştır. Yüce Allah yalan konuşmayı, iftira etmeyi yasaklamıştır. Ancak bu suçlara dünyevi bir ceza öngörülmemiştir. Devlet idarecileri bu suçlar için gerektiğinde ceza verebileceklerdir. Zina iftirasının insan şahsiyetinde derin tesirler oluşturması sebebiyle, bu suç için naslarda dünyevi bir ceza konulmuştur Naslarda Zina İftirası Zina iftirasında bulunmak, ayet ve hadislerle yasaklanmıştır. Burada yalnız konu ile ilgili bir ayet ve bir hadis vermekle yetineceğiz. Yüce Allah ; Namuslu ve hür kadınlara iftira eden, sonra bu hususta dört şahit getirmeyen kimselerin her birisine seksen sopa vurun. Onların şahitliklerini ebediyen kabul etmeyin, onlar fasıkların ta kendileridir (Nur 24/4.) buyurmaktadır. Hz. Peygamber bir hadislerinde ; Helak edici yedi şeyden sakının buyurmuştur. Sahabiler, nedir onlar ey Allah ın Rasulü diye sorunca, o şöyle cevap vermiştir: Allah Teala ya şirk koşmak, sihir (büyü) yapmak, Allah ın katlini haram kıldığı insanı öldürmek, faiz yemek, yetim malı yemek, düşman ile savaş yapılırken kaçmak, evli ve hiçbir şeyden haberi olmayan namuslu, mü min bir kadına zina isnadıyla iftirada bulunmak. (Buhârî, Vasâyâ 23; Hudûd 44; Müslim, İman 144; Ebû Davud, Vasâyâ 10; Nesâi, Vasâyâ 12.) Zina İftirasının Tanımı İslâmi kaynaklarda zina iftirası kazf terimi ile tanınmaktadır. Sözlükte kazf; taş ve benzeri şeyi atmak anlamına gelmektedir. Zina iftirasında şahsa söz ile eziyet verme mevcuttur. Bu sebeple, zina iftirasında bulunma eylemi de kazf terimi ile anılmaktadır. Terim olarak kazf ; bir insanın diğerini, zinaya nisbet etmesi veya bir müslümanın nesebini kesmesi (babası ile olan bağını yok etmesi) dir. Daha geniş ifade ile kazf; 17

18 İSLAM HUKUKU I 114 mükellef bir şahsın, hür, namuslu, müslüman, akıllı, büluğa ermiş veya zinaya tahammul edebilecek diğer bir kişiyi, zinaya nisbet etmesi ya da müslüman bir kişinin nesebini kesmesidir. (Aliş, Menhu l-celil, IX, 269 vd; Suyuti, el-eşbâh, s. 382; Bilmen, Kamus, III, 18.) Tanımda belirtilen şartlar içerisinde, zina suçunun şahsa tariz yolu ile isnad edilmesinin kazf olup olmadığı hususu tartışılmıştır. Tariz yolu ile yapılan iftira sözlerinin ferde verdiği zarar hafif olacağı için kazf sayılmamaktadır. Bu, Hanefilerin benimsediği görüştür. İma yolu ile yapılan kazf, birtakım belirtilerle beraber bulunup, zina ile kazfin anlaşılmasına sebep olacak şekilde ise kazf sayılır. örneğin; ağız kavgası yapan, bana gelince ben zinacı değilim veya ben nesebi belli bir kişiyim şeklinde bir söz kullandığında, karşısındaki için sen zinacısın, nesebi belli değilsin şeklinde anlama varılacağından, bu söz bir kazf suçudur. Bu, Malikilerin benimsediği bir görüştür. Şahıs, ima yolu ile söyleyeceği sözde, kazfa niyet ederse, bu söz kazf sayılır. Bu durumda kazf kinaye yerinde olur ki, kinaye ile kazf suçunun işlenmesi mümkündür. Bu, Şafiilerin ve Hanbelilerin tercih ettiği bir görüştür. Erkeğin erkekle cinsel iliskide bulunması anlamına gelen livata suçu ile bir şahsı itham etmek, cumhura göre kazf suçu oluştururken, Ebu Hanife ve birkaç müçtehid bunu kazf olarak görmemektedirler Zina İftirasında Aranan Şartlar Burada, şahsa zina iftirası cezası verilebilmesi için, suçta ve suçlada aranan şartlar ele alınacaktır. Suçluda Aranan Şartlar: Zina iftirasında bulunan şahıs, akıllı ve büluğ çağında olmalıdır. İftira sözünü baskı altında söylememelidir. İftiracı, zina iddiasını dört şahitle isbat edememelidir. İftiracının erkek veya kadın olmasında fark yoktur. Kendisine İftira Edilende Aranan Şartlar : Zina iftirasına uğrayan (erkek veya kadın) muhsan olmalıdır. Yani; akıllı, büluğa ermiş, hür, müslüman ve zinadan korunmuş bir erkek veya kadın olmalıdır. (Fetâvây-ı Hindiyye, IV, 567 vd.) Kendisine zina iftirasında bulunan şahıs, bilinen birisi olmalıdır. Buna göre, meçhul bir kişiye veya bir topluluğa zina iftirası atan kişi, kazf suçu işlemiş olmayacaktır. İftiracı ve Kendisine İftira Atılanda Aranan Şart: Birine zina iftirası atan kişi, karşı tarafın babası, annesi, dedesi, ninesi olmamalıdır. Zira bu takdirde, şahsın asılları olan kişiler suçlu kabul edilecektir. Bu şahıslara kazf cezası uygulamak, şeri bir görev olan hurmet ve takdiri yok etmiş olacaktır. İftira Sözünde Aranan Şart : Zina iftirası sözü mutlak olmalıdır. Yani; şarta ve zamana bağlı olmamalıdır. örneğin, şu eve girersen sen zinakarsın, demekle kazf suçu işlenmiş olmayacaktır Zina İftirası Suçunun Tespiti Kazf suçu iki yolla tesbit edilmektedir. 18

19 14 Şahitlerle: Şahitler en az iki erkek olmalıdır. Şahitlikleri, başkasının haberine dayanmamalıdır. Şahitliklerinin, kabul edilmesinde zaman aşımı söz konusu değildir. Buna göre, şahitler uzun bir süre şahitlik yapmayı geciktirip, sonra kazfe dair şahitlikte bulunabilirler. Bu, kazf suçundan dolayı, mağdurun mahkemede dava açmasının zaman aşımına uğramayacağını göstermektedir. İtiraf İle: Suçlunun itirafı ile kazf suçu tesbit edilirken, suçluda su özellikler bulunmalıdır. 1) Suçu itiraf eden büluğ çağında olmalıdır. 2) Suçu itiraf eden dilsiz olmamalıdır. Hadlerde çocuğun itirafı geçersiz olduğu gibi, zina haddinde yazı ve işaret ile de olsa, dilsizin itirafı sahih görülmemektedir Kazf Davasını Açma Hakkı : Mahkemenin kazf davasına bakması ve iftira cezası ve-rilebilmesi için, bir şahıs tarafından mahkemede, böyle bir davanın açılması gerekmektedir. İslâm hukukçuları kazf haddinin kimin hakkı olduğunda farklı düşünmektedirler. Kazf haddi sadece bir kul hakkıdır. Şafii ve Hanbeliler bu görüşü benimserler. Malik in bir görüşü böyledir. Zina iftirasında kul ve Allah hakkı şeklinde iki hak mevcuttur. Ancak, suç mahkemeye intikal ettikten sonra, Allah hakkı ağır gelmektedir. Malik ten gelen bir görüş böyledir. Zina iftirası haddinde, her iki hak mevcut ise de, Allah hakkı daha ağır basmaktadır. Bu, Hanefilerin tercih ettiği bir görüştür. Bu farklı görüşlere rağmen, tüm müçtehidler, kazf davasına bakılabilmesi için, yukarıda belirtildiği gibi, mağdurun mahkemede dava açmasını gerekli görmüşlerdir Zina İftirasında Bulunmanın Cezası Yukarıda zikredilen belirli şart ve delillerle, kazf suçu isbat edildikten sonra, hakim suçludan zina isnadı iddiasının doğruluğuna dair delil getirmesini ister. İftira atan, zinayı gözleri ile gördüklerine şahitlik edecek dört şahit getirebilir veya hakim huzurunda, iftiraya uğrayan şahıs, dört defa zina ettiğini itiraf ederse, suçludan zina iftirası cezası düşer. Bu durumda, kendisine zina iftirasında bulunan şahıs, iftira sözü isbatlandığı için, zina suçlusu olur. Zina iftirasında bulunan şahıs, sözünü isbatlayacak şahit getiremezse, kendisine iftira cezası uygulanır. Zina iftirası için şu üç ceza öngörülmüştür. Suçluya seksen sopa vurmak. Bu zina iftirasının aslî cezası olup, miktarında bütün müçtehidler müttefiktir. Bu cezayı belirten ayet şöyledir : Namuslu ve hür kadınlara zina isnadı ile iftira eden. sonra buna dair dört şahit getirmeyen kimselere seksen sopa vurun. Suçlunun şahitliğinin kabul edilmemesi. Bu, zina iftirasının tâbi bir cezası olup, kaynağı yine Kur an dır. Bir önceki cezayı belirleyen ayetin devamında...şahitliklerini de ebediyyen kabul etmeyin... buyrulmuştur. Suçludan adalet vasfının gidip, fasıklıkla nitelenmesi. Bu ceza da zina iftirası ile ilgili cezayı belirleyen ayetin devamında,...işte onlar fasıklardır şeklinde mevcuttur. 19

20 İSLAM HUKUKU I 114 Bu şekliyle, zina iftirası suçlusunda; seksen sopa, şahitliğinin kabul edilmemesi ve fasık olarak nitelenmesi biçiminde, maddi ve manevi cezalar birleştirilmiştir. Mahkemede kazf davası açıldığı halde, şart ve deliller mahkemece yeterli bulunmadığı ve bu sebeple suçluya kazf cezası verilmediği durumlarda, hakim gerekli görürse, ta zîr nevinden bir ceza verebilir. çünkü, gereksiz yere bir insan rahatsız edilmiş ve şahsiyeti rencide edilmiştir İrtidat Suçu Ve Cezası Önceki bölümlerde belirtildiği gibi, dinden dönme ( irtidat) suçuna verilecek cezanın had cezalarından sayılıp sayılmaya-cağı tartışılmıştır. İrtidat suçunu, had gerektirecek suçlardan sayan İslâm hukukçuları mevcuttur. Konunun bir yönü ile had cezaları arasında sayılması, diğer yönü ile de, İslâm ın tanıdığı inanç hürriyetinin önünde bir engel olarak görülmesi ve bu sebeple de, hâlâ meşruiyyeti probleminin güncelliğini koruduğu için, teferruattan kaçınarak, irtidat suçu ve cezasını burada incelemeyi uygun gördük Tanım : Sözlükte irtidat; dönmek anlamında kullanılmaktadır. İslâm hukukuna ait bir terim olarak irtidat şöyle tanımlanabilir: Akıllı, büluğa ermiş, müslüman erkek veya kadının zorlama olmaksızın, irtidat kasdı ile İslâm dininde zaruri olarak inanılması gereken şeyleri tamamen veya kısmen inkar etmesi ve bu inkarını veya inkar sayılabilecek davranışını söz, fiil, alay gibi, kişinin duygularını belirtme yollarından biri ile ortaya koyması irtidat, bunu yapan şahıs da mürteddir İrtidat Suçlusunda Aranan özellikler Mürted akıllı olmalıdır. Delinin, deli hükmünde olanın ve bayılma, uyku ve sarhoşluk sebebiyle aklı giden kişinin irtidadı geçerli değildir. Mürted büluğ çağında olmalıdır. İrtidat suçunu işleyenin büluğa ermiş olmasının şart olup olmadığı tartıışılmıştır. Aklı ermeyen, yani mümeyyiz (iyiyi kötüden, güzeli çirkinden ayırt etme melekesi) olmayan çocuğun irtidadının gerçekleşmediğinde alimler görüş birliğindedirler. Akıllı fakat, büluğa ermemiş - mümeyyiz- çocuğun irtidadı ile ilgili üç görüş mevcuttur: Çocuğun irtidadı müslümanlığı gibi geçerlidir. Bu, Ebu Hanife ve Muhammed in benimsediği görüştür. Çocuğun müslüman olması geçerli ise de, irtidadı geçersizdir. Bu, Ahmed b. Hanbel ve Hanefilerden Ebu Yusuf un görüşüdür. Çocuğun hem müslüman olması hem de irtidadı geçersizdir. Bu, Şafii nin görüşüdür. Mürted zorlama altında irtidat etmemelidir. Genellikle, kalbi iman dolu olduğu halde, zorla küfür lafzını söylemeye mecbur edilen şahsın irtidadının geçersiz olduğu kabul edilmiştir. Zira dine girmede olduğu gibi, dinden dönme de insanın kendi isteği ile olmalıdır. İrtidat suçu kasıtlı olarak işlenmelidir. İrtidat suçu işleyen kimsenin, küfür lafzını söylerken veya inkar anlamına gelen işi yaparken, suç kastı ile bu işi yapıp yapmadığının hükme tesiri tartışılmıştır. örneğin, zorlanmaksızın, şaka ile, bilgisi- zlikle küfür sayılan şeyin ortaya çıkması halınde, şahsın mürted olup olmadığı hakkında farklı görüşler belirmiştir : 20