İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY ÖNSÖZ...

Transkript

1 i

2 ÖNSÖZ Günümüz dünyasında gerek bilimsel, gerekse teknolojik alandaki gelişmelerin etkisiyle insan ömrü her geçen gün daha da artmaktadır. İlerleyen yaşlardaki insan nüfusunun artışı ile bu dönemin önemi daha da artmaktadır. Kadınların yaşamlarının 1/3 ünü geçirdikleri klimakterium dönemin yaşam kalitesinin arttırılması bazı sağlık çalışmalarının temelini oluşturmaktadır. Çünkü kadın toplumun temel taşıdır ve gelecek nesillerin kadın ve erkek modellerinin yaratıcısıdır. Kişisel farklılıklar olsa da üretken çağın sonlarına doğru her kadın birçok değişim yaşamaya başlar. Menstruasyon düzenindeki bozulmalarla başlayan değişimleri sıcak basmaları, terleme nöbetleri, uyku düzeninde değişiklik, sinirlilik-kolay öfkelenme gibi ruhsal belirtiler, kardiyovasküler sistem ve kemik yapıdaki değişimler takip eder. Menopozla birlikte çoğu zaman olumsuz etkilenen bir diğer bileşen de cinsel yaşamdır. Cinsel ilişkide ağrı hissinin olması, istek düzeyinde, cinsel ilişki sıklığında, ilişkiden alınan doyumda azalmalar olması kadının başta cinsel yaşamı olmak üzere tüm yaşam parametrelerini etkiler. Menopoz döneminde yaşanan cinsel sorunların temelinin hormon düzeylerindeki değişimler olduğu bilinmesine rağmen, bireysel olarak farklı boyutlarda yaşanan menopozal semptomların cinsel yaşam üzerinde de etkisinin olduğu düşünülmektedir. Bu araştırma ile sağlık çalışanlarında, özellikle de temel sorumluluğu sağlığı koruma ve geliştirme olan ebe ve hemşirelerde, menopozal semptomlar ve cinsel yaşam ile ilgili farkındalığın arttırılmasına ve buna bağlı eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesine katkıda bulunmak istenmiştir. Böylece kadınların menopozal semptomları ve bunların etkisi ile oluşabilen cinsel sorunları azaltılarak, kaliteli ve doyurucu bir cinsel yaşam dolayısıyla da sağlıklı bir klimakterik dönem yaşamalarına katkıda bulunabileceğini ümit ediyorum. ii

3 İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY ÖNSÖZ... Sayfa i ii İÇİNDEKİLER... iii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... viii ÇİZELGELER DİZİNİ... x GRAFİKLER DİZİNİ xii TABLOLAR DİZİNİ.. xiii EKLER DİZİNİ.. xiv 1. GİRİŞ Problemin Tanımı ve Önemi Araştırmanın Amacı Genel Bilgiler Klimakterium Premenopoz Menopoz Perimenopoz Postmenopoz Menopoz Döneminde Yaşanan Değişiklikler Kısa Süreli Sorunlar Vazomotor Semptomlar Atrofik Semptomlar iii

4 Sayfa Psikolojik Semptomlar Uzun Süreli Sorunlar Kardiyovasküler Sistem Sorunları Kas-İskelet Sistemi Sorunları Menopoz Semptomlarının Tedavisi Hormon Replasman Tedavisi (HRT) Alternatif ve Tamamlayıcı Tedaviler Menopozal Semptomlarla Baş Etmede Hemşirenin Rolü Kadın Cinselliği Kadında Cinsel Yanıt Evreleri Uyarılma Evresi Plato Evresi Orgazm Evresi Çözülme Evresi Menopozda Cinsel Yanıt Evrelerindeki Değişiklikler Menopoz Döneminde Cinsel Fonksiyon Değişiklikleri Menopoz Döneminde Cinselliği Etkileyen Faktörler Hormonlar Östrojen Androjenler Hastalıklar Duyu Organlarının Hassasiyetindeki Değişme Mental Değişimler Cerrahi Tedavi, Kemoteropi ve Radyoterapi Kültürel Yapı Eğitim Düzeyi Menopozda Cinselliğin Algılanışı Menopoz Semptomlarının Cinsel Yaşama Etkisi Somatik Semptomların Cinsel Yaşama Etkisi Psikolojik Semptomların Cinsel Yaşama Etkisi Ürogenital Semptomların Cinsel Yaşama Etkisi iv

5 Sayfa Menopoz Döneminde Cinsel Fonksiyon Kayıplarında Tedavi Yaklaşımları HRT Androjen Tibalon Raloksifen Vazoaktif Ajanlar Alternatif ve Tamamlayıcı Tedavi Yöntemleri Menopoz Döneminde Cinsel Sağlığın Korunması ve Geliştirilmesinde Ebelik/Hemşirelik Yaklaşımları Menopozda Cinsel Veri Toplama Menopoz Döneminde Cinsel Yaşam Değişiklikleri ile Başa Çıkma Yöntemleri GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın Şekli Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri Araştırmanın Zamanı Araştırmanın Evreni Araştırmanın Örneklemi Araştırmaya Alma ve Araştırmadan Dışlama Kriterleri Araştırmaya Alma Kriterleri Araştırmadan Dışlama Kriterleri Veri Toplama Araçları Soru Formu Menopoz Semptomlarını Değerlendirme Ölçeği Kadın Cinsel Fonksiyon Sorgulama İndeksi Soru Formunun Ön Uygulaması Veri Toplama Araçlarının Uygulanması Verilerin Değerlendirilmesi Araştırmada Kullanılan Bağımsız Değişkenler Araştırmada Kullanılan Bağımlı Değişkenler Araştırmanın Sınırlılıkları 71 v

6 Sayfa Araştırmanın Güçlükleri Araştırmanın Etik Yönü BULGULAR Kadınların Sosyodemografik Özellikleri Kadınların Obstetrik/Jinekolojik Öyküleri Kadınların Menopoza İlişkin Özellikleri Kadınların Menopozal Semptomları Kadınların Menopoz Öncesi ve Sonrası Cinsel Yaşamlarına İlişkin Düşünceleri Kadınların Menopoz Sonrası Cinsel Yaşamları Menopozal Semptomlar ve Cinsel Yaşam Arasındaki İlişkiler Kadınların Bazı Özelliklerine Göre Menopoz Sonrası Cinsel Yaşamları TARTIŞMA Kadınların Menopoz ve Menopozal Semptomlarına İlişkin Verilerin Tartışılması Kadınların Menopoz Sonrası Cinsel Yaşamlarına İlişkin Verilerin Tartışılması Kadınların Menopoz Semptomları ve Cinsel Yaşamları Arasındaki İlişkilere Ait Verilerin Tartışılması Kadınların Bazı Özelliklerine Göre Menopoz Sonrası Cinsel Yaşamlarına İlişkin Verilerin Tartışılması SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuçlar Kadınların Menopoz ve Menopozal Semptomlarına İlişkin Sonuçlar Kadınların Menopoz Sonrası Cinsel Yaşamlarına İlişkin Sonuçlar Kadınların Menopoz Semptomları ve Cinsel Yaşamları Arasındaki İlişkilere Ait Sonuçlar Kadınların Bazı Özelliklerine Göre Menopoz Sonrası Cinsel Yaşamlarına İlişkin Sonuçlar Öneriler ÖZET SUMMARY vi

7 Sayfa KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ 151 TEŞEKKÜR 152 EKLER 153 EK I. Bilgilendirilmiş Olur Metni EK II. Bilgilendirilmiş Olur Formu 156 EK III. Soru Formu 157 EK IV. Menopoz Semptomlarını Değerlendirme Ölçeği 159 EK V. Kadın Cinsel Fonksiyon Sorgulama İndeksi EK VI. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurul Başkanlığı Ön Onayı EK VII. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurul Başkanlığı Onayı... EK VIII. Dr. Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araştırma Hastanesi İzin Yazısı... EK IX. Kadınların Menopozal Semptomlarının Yaşadıkları Şiddet Düzeylerine Göre Dağılımları EK X. Kadınların Yaşadıkları Cinsel Sorunların Dağılımları vii

8 SİMGELER VE KISALTMALAR DSÖ: TÜİK: EPK: HRT: MSDÖ: IFSF: KMÖ: NSP: SPSS: KWH: FSH: LH: VIN: LDL: HDL: Ca: PTH: Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization) Türkiye İstatistik Kurumu Eğitim Planlama ve Koordinasyon Kurulu Hormon Replasman Tedavisi Menopoz Semptomlarını Değerlendirme Ölçeği (Menopause Rating Scale) Kadın Cinsel Fonksiyon Sorgulama İndeksi (Index Of Female Sexual Function) Kupperman Menopoz Ölçeği Nothingam Sağlık Profili İstatistik Paket Programı (Statistical Package For The Social Sciences) Sıralamalı Tek Yönlü Varyans Analizi (Kruskal Wallis H Test) Folikül Stimüle Edici Hormon Luteinize Edici Hormon Vulvar İntraepitelyal Neopilaziler Düşük Dansiteli Lipoprotein (Low Density Lipoprotein) Yüksek Dansiteli Lipoprotein (High Density Lipoprotein) Kalsiyum Parathormon 1.25 (OH2)-D Dihidroksi Kolekalsiferol (Vitamin D nin Hormon Şekli ) viii

9 DSM-IV: NOS: KDT: SHBG: SERM: Mental Bozuklukların Teşhissel ve İstatistiksel Kılavuzu-IV (The Diagnostic And Statistical Manual For Mental Disorders IV) Nitrik Oksit Sentetaz Kantitatif Duysal Test Seks Hormonu Bağlayıcı Globülin (Sex Hormone-Binding Globulin) Selektif Östrojen Reseptör Modülatorü PDE5: Fosfodiesteraz Tip 5 ViP: NEP: NO: TENS: CETAD: Vazoaktif İntestinal Peptit Nötral Endoptidaz Nitrik Oksid Transkutanöz Sinir Stimulasyonu Cinsel Eğitim, Tedavi ve Araştırma Derneği ix

10 ÇİZELGELER Sayfa Çizelge Menstrual siklus ve menopoz döneminde hormon değerleri 10 Çizelge Premenopozal ve postmenopozal dönemde hormonların ortalama serum konsantrasyonları 13 Çizelge Araştırma sürecinde yapılan işlemler ve tarihleri 61 Çizelge MSDÖ için güvenirlik analizi sonuçları 69 Çizelge KCFSİ için güvenirlik analizi sonuçları 70 Çizelge Kadınların sosyodemografik özellikleri 74 Çizelge Kadınların obstetrik ve jinekolojik özellikleri 76 Çizelge Kadınların menopoza ilişkin özellikleri 78 Çizelge Kadınların menopoz döneminde doktora başvurma nedenleri 78 Çizelge MSDÖ merkezi eğilim ve değişim ölçüleri 80 Çizelge Kadınların menopoz öncesi ve sonrası cinsel yaşamlarına ilişkin düşünceleri 86 Çizelge KCFSİ merkezi eğilim ve değişim ölçüleri 90 Çizelge MSDÖ ve KCFSİ genel ve alt ölçekleri arasındaki ilişkiler 95 Çizelge KCFSİ ve alt ölçek puanlarının kadınların yaşlarına göre dağılımı 97 Çizelge KCFSİ ve alt ölçek puanlarının kadınların eğitim durumlarına göre dağılımı 98 Çizelge KCFSİ ve alt ölçek puanlarının kadınların menopoz yaşına göre dağılım 99 Çizelge KCFSİ ve alt ölçek puanlarının kadınların HRT almalarına göre dağılımı 100 Çizelge KCFSİ ve alt ölçek puanlarının kadınların HRT alma sürelerine göre dağılımı 101 x

11 Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Sayfa KCFSİ ve alt ölçek puanlarının kadınların menopoz öncesi cinsel yaşamları ile ilgili düşüncelerine göre dağılımı 102 KCFSİ ve alt ölçek puanlarının kadınların menopozun cinsel yaşamlarına etkisiyle ilgili düşüncelerine göre dağılımı 102 KCFSİ ve alt ölçek puanlarının kadınların cinsel problemler için sağlık kuruluşuna başvurma durumlarına göre dağılımı 103 KCFSİ ve alt ölçek puanlarının kadınların ilaç dışı ürün kullanma durumlarına göre dağılımı 104 xi

12 GRAFİKLER Sayfa Grafik Menopozal Semptomlar 79 Grafik MSDÖ dağılımı (Ortalama) 82 Grafik Somatik şikayetler alt ölçeği dağılımı (Ortalama) 83 Grafik Psikolojik şikayetler alt ölçeği dağılımı (Ortalama) 84 Grafik Ürogenital şikayetler alt ölçeği dağılımı (Ortalama) 85 Grafik Menopoz sonrası yaşanan cinsel sorunlar 87 Grafik KCFSİ dağılımı (Ortalama) 91 Grafik Cinsel doyum alt ölçeği dağılımı (Ortalama) 92 Grafik Cinsel ilişki sıklığı/libido alt ölçeği dağılımı (Ortalama) 93 Grafik Cinsel ilişkide rahatsızlık alt ölçeği dağılımı (Ortalama) 94 xii

13 TABLOLAR Sayfa Tablo 1. Kadınların menopozal semptomlarının yaşadıkları şiddet düzeylerine göre dağılımları 166 Tablo 2. Kadınların yaşadıkları cinsel sorunların dağılımları 167 xiii

14 EKLER Sayfa EK I. Bilgilendirilmiş Olur Metni 153 EK II. Bilgilendirilmiş Olur Formu 156 EK III. Soru Formu 157 EK IV. Menopoz Semptomlarını Değerlendirme Ölçeği 159 EK V. Kadın Cinsel Fonksiyon Sorgulama İndeksi 160 EK VI. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurul Başkanlığı Ön Onayı 162 EK VII. Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurul Başkanlığı Onayı 163 EK VIII. Dr. Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araştırma Hastanesi İzin Yazısı 164 EK IX. Kadınların Menopozal Semptomlarının Yaşadıkları Şiddet Düzeylerine Göre Dağılımları 166 EK X. Kadınların Yaşadıkları Cinsel Sorunların Dağılımları 167 xiv