AB SÜRECİNİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ. Yrd. Doç. Dr. İsmet GÖÇER Aydın İktisat Fakültesi

Transkript

1 AB SÜRECİNİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ Yrd. Doç. Dr. İsmet GÖÇER Aydın İktisat Fakültesi

2 EKONOMİK ENTEGRASYON NEDİR? Video

3 EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ 1. Serbest Ticaret Bölgeleri: Üye ülkelerin aralarındaki ticaret engellerini yani tarife ve miktar kısıtlamalarını ortadan kaldırarak, malların serbestçe dolaşımını sağlarken, üçüncü ülkelere karşı da her ülkenin kendi özel dış ticaret politikalarını uygulamaya devam etmesini öngörür. Serbest Ticaret Bölgelerine üye ülkeler, anlaşmaya taraf ülkelerle dış ticaret ilişkilerinde bağımlı; dış ekonomik ilişkilerde ise, serbest hareket etme imkanına sahiptirler. Video

4 EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ 2. Gümrük Birlikleri: Gümrük Birliği nde üye ülkeler arasında her türlü ticaret yasakları ortadan kaldırılırken, üçüncü ülkelere ortak bir gümrük tarifesi uygulanmaktadır.

5 EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ 3. Ortak Pazar: Gümrük Birliği nde olduğu gibi üye ülkeler arasındaki ticaret serbestleştirilmekte ve üçüncü ülkelere karşı ortak bir tarife uygulanmaktadır. Bunun yanı sıra emek ve sermaye gibi üretim faktörlerinin de bölge içinde serbest hareketi sağlanmaktadır.

6 EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ 4. Ekonomik Birlik: Bu aşamada daha önce belirlenen şartlara ek olarak ekonomik, mali ve sosyal politika ve kurumların da birleştirilmesi hedeflenir. Yani tek Pazar sistemi, tek bir Merkez Bankası ve ortak bir dış ticaret politikası öngörülür.

7 EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ 5. Siyasal Birlik: Ülkelerin bütün ekonomik ve siyasi kararlarını birlikte alıp uyguladıkları sistemdir. Bunun gönüllü bir uygulaması olmayıp, SSCB kısmen buna bir örnek oluşturabilir.

8

9 EKONOMİK ENTEGRASYON TÜRLERİ AÇISINDAN AB Temelleri 1951 yılında altı ülkenin katılımıyla oluşturulan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'na dayanan Avrupa Birliği, 1957 yılında gümrük birliği işlevini gören Avrupa Ekonomik Topluluğu, 1991 de Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET), 1992 de Avrupa Birliği (AB) adını almıştır yılı başında Parasal Birliği de gerçekleştirerek tek para birimi ECU ya geçen AB, 2002 de Euro ortak para birimine geçmiştir. AB ülkeleri, ekonomik işbirliği ile sağladığı yakınlaşmayı ileride Birleşik Avrupa Devletleri şeklinde siyasal birliğe de çevirmeyi istemektedir

10 GÜMRÜK BİRLİĞİNİN ETKİLERİ 1-Statik Etkileri 2-Dinamik Etkileri i-ticaret Yaratıcı Etkileri ii-ticaret Saptırıcı Etkileri Entegrasyon dahilindeki ülkenin, ortaklık içindeki diğer bir ülkeden daha ucuza ithalat yapabilmesiyle ortaya çıkar. Entegrasyon dışındaki ülkeden daha yüksek maliyetle ithalat yapmak yerine, birlik üyesi bir ülkeden daha düşük maliyetli ithalat yapma durumunda ortaya çıkar.

11 DİNAMİK ETKİLER Gümrük birliğinin dinamik etkileri sürekli olduğundan ve orta ve uzun vadede ekonominin yapısında önemli değişmeler meydana getirebildiği için statik etkilerden daha önemli kabul edilmektedir. Bu etkilerin başlıcaları:

12 GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ 1. Rekabetin Artışı: Ekonomik entegrasyon, birlik içindeki üreticileri, birbirinin rekabetiyle karşı karşıya getirir. Yoğun rekabet ortamı, bir yandan en iyi üretim tekniklerinin kullanılmasını zorunlu kılarken, diğer yandan yeni teknolojilere geçilmesi için itici bir güç oluşturur.

13 GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ 2. Verimlilik Artışı: Birlik öncesinde koruma duvarlarının arkasında yüksek maliyet, geri teknoloji ve düşük kalite ile üretim yapan firmalar, ya verimli çalışacak şekilde kendilerini yenileyecekler ya da piyasadan çekilmek zorunda kalacaklardır. Bu süreç, firmaları daha verimli olmaya zorlayacaktır. Birlik içinde verimlilikte meydana gelen artışlar, üretim maliyetlerinin düşmesine yol açar.

14 GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ 3. Teknolojik Gelişme Etkisi: Ekonomik Entegrasyonlar, üye ülkelerin teknolojik ilerleme hızlarını yükseltir. Entegrasyon ile sağlanan geniş piyasa yapısı, büyük işletmelerin kurulmasına yol açar. Bu ise bir yandan yurt dışından ileri teknolojilerin aktarılmasına, işletmelerin büyümesine, araştırma ve geliştirme (Ar&Ge) faaliyetlerine daha büyük fonlar ayrılmasına olanak verir. Teknolojik gelişme, üretim teknolojisini iyileştirerek, daha az maliyetle daha çok ürün elde edilmesine yardımcı olur, ekonomik büyümeyi olumlu yönde etkiler.

15 GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ 4. Pazarın Genişlemesi: Pazarın genişlemesi, firmalara ölçek ekonomilerinden faydalanma imkânı sağlar. Firmaların üretim ölçeğinin büyümesi; iş bölümü, uzmanlaşma, makine ve donanım bolluğu, yeni satış teknikleri ve kazanılan yeni pazarlar, maliyetlerin düşürülmesine ve kârlılığın artmasına imkân sağlar. ATC A Q A noktasında ortalama maliyet minimum, kar maksimum olacaktır.

16 Gümrük Birliğine girişle birlikte Türkiye deki üreticilerin gümrüksüz mal satabilecekleri alan bu kadar genişlemiştir.

17 GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ 5. Yatırım Artışı: Rekabet ve genişleyen pazar imkanları, yatırımcıları yeni yatırımlar yapmaya teşvik eder. Ölçek ekonomilerinden yararlanılması, yoğunlaşan rekabet ve belirsizliklerin azalması, yatırımları arttırıcı etki yapacaktır. Ekonomik entegrasyon, gümrük tarifelerinin yeniden yükselmeyeceği konusunda iş adamlarına güven sağlayarak, yatırımların riskini azaltıp kârlılığı yükseltirken; piyasa hacminin genişlemesine yardım eder.

18 >> Diğer yandan, ekonomik bütünleşmenin sağlayacağı gelir artışları tasarrufları çoğaltacak; böylece toplam yatırımlar artacağı gibi yatırımların gelir içindeki payı da büyüyecektir. Milli gelirdeki büyüme de tasarruf ve yatırımları arttırır. >> Ayrıca söz konusu ülkeye önemli ölçüde doğrudan yabancı yatırımı (DYY) gelmesine neden olur. Çünkü GB nin oluşması, üçüncü ülke üreticilerinin, birlik içine gümrüksüz mal satabilmek amacıyla bölge içindeki yatırımlarının artmasına neden olur.

19

20

21 GÜMRÜK BİRLİĞİNİN DİNAMİK ETKİLERİ 6. Kaynak Dağılım Etkinliği: Birlik içinde rekabetin artması ve üretim faktörlerinin serbest dolaşım imkanına kavuşması, üretim faktörlerinin en etkin biçimde kullanılmasına yardım ederek, sağlar. kaynak dağılım etkinliğini

22 ULUSLARARASI TİCARET TÜRLERİ Endüstriler-Arası Ticaret (EAT) Endüstri-İçi Ticaret (EİT) Farklı nitelikteki endüstrilere giren malların ithal ve ihracına dayanan ticaret şeklidir. Örneğin; ülkenin tekstil ihraç edip, bilgisayar ithal etmesi. Faktör girdileri ve tüketim açısından birbirlerine yakın ikame mallarının eşanlı ithalat ve ihracatıdır. Örneğin; Otomobil ihraç edip, otomobil ithal etmesi.

23 VE TÜRKİYE GÜMRÜK BİRLİĞİNDE Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği anlaşması 5 Mart 1995 te imzalanmış, 1 Ocak 1996 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Böylece, Türkiye-AB Ortaklık İlişkisinin "Son Dönem"ine geçilmiştir. Gümrük Birliği, Türkiye'nin Avrupa Birliği ile bütünleşme hedefine yönelik ortaklık ilişkisinin en önemli aşamalarından biridir ve Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerine ayrı bir boyut kazandırmıştır. Video

24 VE TÜRKİYE GÜMRÜK BİRLİĞİNDE Gümrük Birliği kapsamında; Türkiye nin AB ile aynı uygulamalara geçmesi açısından birtakım ortak kural ve uygulamalar öngörülmüştür. Bunlar arasında fikri ve sınaî mülkiyet haklarına (patent, telif hakları, ticari markalar, endüstriyel tasarımlar) AB ile eşdeğer korumalar getirilmesi, AB normlarına uygun bir Rekabet Kanununun yürürlüğe girmesi, bağımsız bir Rekabet Otoritesi kurulması, Gümrüklerin standardizasyonu ve otomasyonu, Devlet yardımlarının (sübvansiyonların) kaldırılması hükme bağlanmıştır. Video

25 GB NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ Bu süreç, Türkiye ekonomisinin dış alemle gümrük duvarları olmaksızın karşı karşıya gelmesini beraberinde getirmiştir. İlk etapta dış rekabete hazırlıksız yakalanan yerli üreticiler, AB ülkelerine ihracatta istenen başarıyı gösteremezken, ithalat hızla artmış ve bu dönemde Türkiye ekonomisi önemli miktarda cari açık sorunuyla karşılaşmıştır.

26

27 GB NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ 1996 yılında Türkiye nin AB ye ihracatı %4.3 artarken, ithalatı %37.2 artış göstermiştir de ilk şok atlatılmaya başlanmış, AB ye ihracat %6.1, AB den ithalat ise %7.5 oranında artmıştır a gelindiğinde AB ye ihracat %6.3 oranında artarken, buradan yapılan ithalat %11.1 oranında azalmıştır.

28 TÜRKİYE DE EKONOMİK BÜYÜME ORANLARI Yıl Ekonomik Ekonomik Yıl Büyüme Büyüme

29 TÜRKİYE YE YÖNELİK DYY YIL DYY YIL DYY

30 1990 yılında Adapazarı'nda kurulmuş olan Toyota, üretimin büyük bir kısmını, çoğunluğu Avrupa'da olmak üzere 30'dan fazla ülkeye ihraç edilmektedir. Toplamda 700 milyon Euro'nun üzerinde bir yatırıma sahip olan Toyota Türkiye, kişinin üzerinde bir istihdama da sahiptir. Toyota Türkiye, bugün, yıllık araçlık üretim kapasitesiyle, Toyota'nın Japonya dışındaki en büyük 10 fabrikasından biridir. Şirket aynı zamanda, Türkiye'nin en büyük üretim firmalarından biridir.

31 Kibar Holding'in 1997 yılında Hyundai firması ile %50-%50 eşit ortaklık kurması ile Hyundai Assan Otomotiv Sanayi ve Ticaret A.Ş. kurulmuştur Temmuz ayında faaliyete geçen araç/yıl üretim kapasiteli Ali Kahya tesisleriyle grup, Türk otomotiv sanayinde öncü kuruluşlar arasında yerini almaktadır.

32 GB NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ İlk dönemlerde Türkiye nin dış ticaretinde AB nin payı hızla artmıştır. AB de iç ekonomik sorunların başladığı ve dış talebin düştüğü 2005 sonrası dönemde ise bu pay düşüşe geçmiştir. Özellikle 2008 küresel ekonomi krizinden sonra Türkiye ihracatta yeni Pazar arayışlarına girmiş, yönünü Afrika, Orta ve Uzak Doğu ülkelerine doğru dönmüştür.

33

34 GB NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ Türkiye ekonomisi GB den ilk dönemde olumsuz etkilenmiş olsa da ilerleyen dönemde yerli sanayinin dış piyasayla rekabet edebilmek için teknoloji, verimlilik, Ar&Ge ve inovasyona yönelmesiyle birlikte, Türkiye nin hem AB bölgesine, hem de dünya geneline olan ihracatı hızla artmıştır. İthalat içinde AB nin payının düşmesinde, 2001 yılında Dünya Ticaret Örgütü ne giren Çin den yapılan ucuz mal ithalatı önemli bir yer tutmaktadır.

35 I. Dönem: Adaptasyon Devresi II. Dönem: Verimlilik ve Teknolojik Artış Devresi

36 GB NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ Gümrük birliklerinin dinamik etkileri ilk beş yılın sonu da ortaya çıkmaya başlamaktadır. Bu durumun Türkiye için de geçerli olduğu grafikten görülebilmektedir e kadar endüstriler arası ticaret şeklinde olan Türkiye-AB dış ticareti, bu tarihten sonra endüstri için ticaret (EİT) halini almaya başlamıştır. Bu durum; Grubel -Lloyd endeksi yardımıyla ölçülebilmektedir. Bu endeksin değeri 1 e yaklaştığında EİT artmaktadır.

37

38 GB NİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ Özellikle 2001 sonrası dönemde EİT nin önemli ölçüde artış gösterdiği dikkat çekmektedir. Bu durum, GB nin dinamik etkilerinin bu dönemde daha net biçimde ortaya çıktığını, yerli sanayiinin dış rekabete uyum sağladığını ve AB de üretilen benzer mal gruplarında dış ticaretin arttığını göstermektedir. Video Video2

39 Türkiye nin AB ye Olan Ana Mal Gruplarındaki İhracatının % Değişimleri Yatırım Malı Ara Malı Tüketim Malı

40 Yatırım Malı Ara Malı Tüketim Malı

41 GB nin neden olduğu yapısal değişime sektörler itibariyle bakacak olursak; Türkiye nin genel ihracatının 1996 ya kadar daha çok tarım ürünleri ve hammaddeye dayalı iken, sonrasında işlenmiş demirçelik ve motorlu taşıt ihracatının ön plana çıktığı görülmektedir.

42 Sıra Ürün Sıra Ürün Sıra Ürün Sıra Ürün Sıra Ürün 1 Meyve- Sebzeler 1 Giyim eşyası 1 Giyim eşyası 1 Giyim eşyası 1 Motorlu Kara taşıtları Teksitil 2 Dokuma elyafı 2 Meyve-sebzeler 2 Teksitil ürünleri 2 2 Giyim eşyası ürünleri 3 Tekstil ürünleri 3 Demir-çelik 3 Meyve-sebzeler 3 Demir-çelik 3 Altın Tütün ve Motorlu Kara 4 4 Teksitil ürünleri 4 Demir-çelik 4 4 Demir-çelik mamülleri taşıtları Hayvansal ve Tütün ve Elektrik Meyve ve Teksitil 5 bitkisel mamülleri makinaları sebzeler ürünleri gübreler 6 Giyim eşyası 6 Taş, alçı, çimento 6 Motorlu Kara taşıtları 6 Elektrik makinaları 7 Hububat 7 Dokuma elyafı 7 Taş, çimento 7 Taş, çimento 7 Haberleşme Cihazları Demir, deniz, Hububat, hububat ürünleri 9 havayolu taşıtları 8 Canlı hayvanlar 8 Petrol ürünleri 8 Tütün/mamülleri 8 9 Taş, alçı, çimento, amyant, 9 10 Petrol ürünleri 10 Hayvansal ve bitkisel gübreler, Haberleşme araçları 9 10 Çeşitli mamül eşyalar 10 Çeşitli mamül eşyalar 6 Elektrik makinaları Petrol ürünleri 8 Meyve- sebze 9 10 Demir, çelik, vb.den imal edilen eşyalar Çeşitli mamül eşyalar

43 Pekala, genel olarak bakıldığında GB Türkiye için yararlı olmuş mudur?

44 BU GÜNLERDE YAŞANAN BİR SIKINTI AB nin 3. Ülkelerle Yaptığı Serbest Ticaret Anlaşmaları

45 AB nin, serbest ticaret anlaşması yaptığı ülkeler Gümrük Birliği kapsamındaki ülkelerle gümrüksüz ticaret yapabilirken, bunun tersi üçüncü ülkenin takdirine bırakılıyor. Örneğin; AB ve ABD arasındaki serbest ticaret anlaşması gerçekleşirse ABD malları, Türkiye ye gümrüksüz şekilde girebilecek, fakat Türk malları ABD de gümrüğe tabii olacaktır. Bu durum Türkiye deki firmaların rekabet gücünü azaltacaktır. Bu durumda Türkiye nin, AB-ABD serbest ticaret görüşmelerine katılması veya ABD ile benzer bir anlaşma yapması gerekmektedir. Video1

46 BİR TÜRKİYE İLE AB KARŞILAŞTIRMASI