Fatma BAKAR¹, Bahattin AYDINLI²

Transkript

1 BİLİM VE SANAT MERKEZİ ÖĞRENCİLERİNİN PLASTİK ve PLASTİK ATIKLARIN GERİ DÖNÜŞÜMÜ ve ÇEVREYE ETKİLERİ KONULARINDA TUTUMLARININ BELİRLENMESİ (BATI KARADENİZ BÖLGESİ ÖRNEKLEMİ) Fatma BAKAR¹, Bahattin AYDINLI² ¹Kastamonu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Öğrencisi ²Kastamonu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü ÖZET Bu çalışmanın amacı, öğretim yılı ikinci döneminde Batı Karadeniz Bölgesinde bulunan Bilim ve Sanat Merkezlerinde öğrenim gören 6., 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konularında tutumlarını incelemektir. Araştırmada Avan vd. (2011) tarafından hazırlanan ilköğretim öğrencileri için Çevre Tutum Ölçeği (ÇTÖ) kullanılmıştır. Ölçek tutumun bilgi, duygu ve davranış boyutlarını ölçmektedir. Anket geliştirme çalışmalarında bilgi ölçeğinin üç faktörlü, duygu ölçeğinin dört faktörlü, davranış ölçeğinin ise beş faktörlü olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada BİLSEM öğrencilerinin plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusundaki tutumları cinsiyet, sınıf seviyesi, anne ve babanın öğrenim düzeyi ve ailenin aylık geliri değişkenleri açısından araştırılmıştır. BİLSEM öğrencilerinin tutum puanlarının olumlu düzeyde olduğu tespit edilmiştir. BİLSEM öğrencilerinin plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusunda tutumları cinsiyet, sınıf seviyesi ve baba öğrenim durumu değişkenleri açısından bazı faktörlerde anlamlı farklılıklar gösterirken; anne öğrenim durumu ve ailenin aylık ekonomik geliri açısından anlamlı farklılık göstermemiştir. Anahtar sözcükler: çevre eğitimi, plastik atıklar, geri dönüşüm, çevre tutum ölçeği, bilim ve sanat merkezi, üstün zekalı öğrenci ABSTRACT ATTITUDES OF STUDENTS AT SCİENCE AND ARTS CENTERS TOWARDS PLASTICS AND PLASTICS WASTE RECYLING AND THEİR EFFECTS ON ENVIRONMENT (A CASE STUDY FROM WEST BLACK SEA REGION) Fatma BAKAR¹, Bahattin AYDINLI² ¹Kastamonu Unıversity, Institute of Science Graduate Student ²Kastamonu Unıversity, Faculty of Education, Deparment of Primary The purpose of this research is to examine 6th,7th, 8th grade students attitudes about recycling of plastic waste and its effect on environment. The students study at gifted students school (BİLSEM) in West Black Sea Region and participated in the research in the second part of academic year. Environment Attitude Scale developed by Avan and others (2011) for primary school students was used in the study in the form of survey model.the scale measures the cognitive,affective,behaviour dimensions of attitudes. While developing survey it was found out that knowledge scale had three factors, emotion scale had four factors and behaviour scale had five factors.in the research students attitudes were examined according to variables gender, class level, education level of parents, income of the family. Gifted students have positive attitudes.gifted students showed significant differences according to gender, class level and education level of father variants but they did not show differences according to level of mother s education and monthly income of family variants Keywords: Environment education, plastic wastes, recycling, environmental attitude scale, gifted student

2 1.GİRİŞ Çevre canlı ve cansız varlıkların etkileşim içinde bulunduğu ortamdır. Dünya nüfusunun artışı ve buna bağlı olarak kentleşme, doğal kaynakların hızla ve bilinçsizce tüketimi çevre sorunlarının artmasına sebep olmaktadır. Bu ortam içerisinde çevreye en çok zarar veren insandır. Bunun nedeni de insanların rahat yaşama arzusu için doğal kaynakları israf edercesine kullanmalarıdır. Bir toplumun en değerli güç kaynağı da şüphesiz insandır. Bu kaynağın kaymak tabakası ise üstün yetenekli çocuklardır(ataman, 2004). Ülke kalkınması ve gelişmesi açısından stratejik öneme sahip üstün yeteneklilerin eğitimine mutlaka önem verilmesi gerekir. Üstün yetenekliler bir toplumun küçük bir kesimini oluşturmalarına rağmen kıymetli bir maden gibi değerlendirildiklerinde bir ülkenin geleceğine şekil verebilirler hatta bütün insanlığa yararlı olabilirler. Bu nedenle üstün yetenekli öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarını belirlemek ve bu doğrultuda eğitim vermek gerekir. Araştırmalar tutumların uygun eğitimle değiştirilebileceğini belirtmektedir. Son yıllarda çevre problemlerinin artması ve yaşamı olumsuz etkilemesi bu konuda yapılan araştırmaların sayısını artırmıştır. Esen (2011) ilköğretim düzeyindeki üstün yetenekli öğrencilerin sahip oldukları çevre bilgilerinin ve çevreye yönelik tutumlarının cinsiyet, sınıf düzeyi ve ailelerin sosyoekonomik düzeyleri değişkenlerine göre incelenmesini, çevre bilgileri ile çevre tutumları arasında bir ilişkinin olup olmadığının belirlenmesini ve çevre problemlerine ilişkin çözüm yolları üretebilme düzeylerinin tespitini amaçlamıştır. Araştırma sonucunda öğrencilerin çevre bilgi ve tutumlarında cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Öğrencilerin çevre bilgilerinde sınıf düzeyinde anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Bu fark özellikle 5 ve 8. sınıflar arasında 8. sınıflar lehine olduğu görülmüştür. Öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarında sınıf düzeyinde anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Yine ailelerin gelir durumuna göre çevreye yönelik tutumlarına bakıldığında anlamlı bir fark tespit edilememiştir. Öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarının olumlu düzeyde olduğu ve çevresel problemlere çözüm üretebildikleri görülmüştür. Aydın, Çoşkun, Kaya ve Erdönmez (2011) Gifted students attitudes towards environment: A case study from Turkey adlı çalışmalarında Bilim ve Sanat Merkezi ndeki üstün zekâlı öğrencilerin tutumlarını incelemişlerdir. Araştırmaya eğitim-öğretim yılında Ankara Bilim ve Sanat Merkezinde öğrenim gören 156 öğrenci katılmıştır. Bilgi toplama aracı olarak Atasoy (2005) tarafından geliştirilmiş çevre tutum ölçeği kullanılmıştır. Bilgi değerlendirme safhasında frekans, yüzde ve aritmetik ortalama, test ve tek taraflı varyans analizi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda üstün zekalı öğrencilerin çevreye karşı olumlu tutumları olduğu görülmüştür. Diğer bir sonuç ise tutumların cinsiyet ve sınıf seviyesi varyanslarına göre farklılık gösterdiğidir. Armağan (2006) yaptığı çalışmada ilköğretim 7-8. sınıf öğrencilerinin çevre eğitimi ile ilgili bilgi düzeylerini ve çevre duyarlılıklarını cinsiyet ve sınıf seviyesine göre tespit etmeyi amaçlamıştır. Çalışmada veri toplama aracı olarak 24 soruluk çevre eğitimi testi kullanılmıştır. Öğrencilerin, özellikle kirlilik, kirliliğe neden olan etmenler, geri dönüşüm ve enerji kaynakları konuları hakkında yeterli bilgiye sahip oldukları ancak özellikle ozon tabakası, asit yağmurları ve alternatif enerji kaynakları ile ilgili konularda yeterince bilgi sahibi olmadıkları tespit edilmiştir. Mert (2006) lise öğrencilerinin çevre, çevre eğitimi, katı atıklar ve geri dönüşümlü atıklar konusu ile ilgili bilgi düzeylerini ve çevre sorunlarına karşı duyarlılıklarını belirlemeye çalışmıştır. Ayrıca öğrencilerin çevreye karşı tutum ve duyarlılıklarında çevre eğitiminin önemi ve lise düzeyindeki çevre eğitimi için neler yapılabileceğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma Ankara nın değişik ilçelerinde öğrenim gören 1341 lise öğrencisi ile yapılmıştır. Veri toplamak amacıyla araştırmacı tarafından Çevre Bilgi Testi ve Çevre Duyarlılık Testi geliştirilmiştir. Yapılan istatistiksel analizler sonucunda, öğrencilerin bulundukları ilçelere, okudukları okullara, sınıf düzeylerine, günlük gazete alma ve ekoloji ağırlıklı belgeselleri izleme durumlarına göre çevre eğitimi ve katı atıklar konusundaki bilgi ve duyarlılıklarının farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Ayrıca konu ile ilgili bilgi testinde başarılı olan öğrencilerin çevreye karşı duyarlılıklarının, başarısız olanlara göre daha fazla olduğu saptanmıştır. Bundan sonraki bölümde araştırmanın amacı ve önemi, alt problemler yer almaktadır Araştırmanın Amacı ve Önemi Günümüzde çevre sorunlarının hızla artması ve yaşamı olumsuz etkilemesi nedeniyle bireylerin çevreyle ilgili tutumlarının belirlenmesi ve buna bağlı olarak çözüm üretilmesi gerekmektedir. Bu konu ile ilgili yapılacak çalışmalar yaşanabilir çevrenin sürdürülebilirliği açısından

3 önem arz etmektedir. Türkiye de ilköğretim, ortaöğretim, üniversite düzeyinde öğrenim gören öğrencilerin çevreye yönelik tutumlarını inceleyen çok sayıda araştırmaya rastlanmıştır. Fakat üstün yeteneklilerin çevreye yönelik tutumları ile ilgili literatürde çok fazla çalışmaya rastlanmamıştır. (Aydın vd.,2011; Çeken, 2009; Esen, 2011) Gün geçtikçe artan çevre sorunlarının giderilmesi ve önlenebilmesi için üstün yetenekli öğrencilerin çevreye ilişkin tutumlarının tespit edilmesi son derecede önemlidir. Bu araştırma üstün yetenekli öğrencilerin çevreyle ilgili bilinç düzeylerinin arttırılmasına katkı sağlaması ve yapılacak çalışmalara kaynak teşkil etmesi açısından önemlidir. Bu araştırma, Batı Karadeniz Bölgesi nde bulunan Kastamonu, Zonguldak, Düzce, Sinop, Bartın Bilim ve Sanat Merkezine devam eden 6.,7. ve 8. sınıf öğrencilerinin plastik ve plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusundaki tutumlarının belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Bu amaç doğrultusunda 1. BİLSEM öğrencilerinin plastik ve plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusundaki tutumları nasıldır? 2. BİLSEM öğrencilerinin plastik ve plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusundaki tutum puanları a. Cinsiyete, b. Sınıf seviyesine, c. Annenin öğrenim durumuna, d. Babanın öğrenim durumuna, e.ailenin ortalama aylık gelir durumuna göre nasıl değişmektedir? soruları araştırılmıştır. 2. YÖNTEM 2.1. Araştırma Modeli Bu araştırma genel tarama modelindedir Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini Batı Karadeniz Bölgesi nde bulunan Kastamonu, Zonguldak, Düzce, Sinop, Bartın Bilim ve Sanat Merkezine devam eden 6.,7. ve 8. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmaya 175 öğrenci katılmıştır. Öğrenci tutumlarının cinsiyet, sınıf seviyesi, annenin öğrenim durumu, babanın öğrenim durumu ve ailenin aylık ortalama gelir düzeyine göre değişimi incelenmiştir Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Demografik Özellikleri Araştırmaya katılan öğrencilerin cinsiyetlerine göre dağılımları çizelge 2.1. de verilmiştir. Tablo 2.1 Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımları Cinsiyet N % Kız 80 45,7 Erkek 95 54,3 Toplam Tablo 2.1 incelendiğinde çalışmaya katılan öğrencilerin % 45,7 sinin kız, % 54,3 ünün erkek öğrencilerden oluştuğu görülmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin öğrenim gördükleri sınıf düzeyine göre dağılımı Tablo 2.2 de verilmiştir. Tablo 2.2 Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı Sınıf N %

4 , ,3 Toplam Tablo 2.2 ye göre araştırmaya katılan öğrencilerin % 60 ı 6. sınıfta, % 21,7 si 7. sınıfta ve % 18,3 ü 8. sınıfta öğrenim görmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin annelerinin öğrenim durumuna göre dağılımı Tablo 2.3 de verilmiştir. Tablo 2.3 Öğrencilerin Annelerinin Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı Öğrenim Durumu N % Okur yazar değil 1 0,6 İlköğretim Ortaöğretim(lise ve dengi) 46 26,3 Yüksekokul/ Üniversite 89 50,9 Lisans üstü/ Doktora 4 2,3 Toplam Tablo 2.3 incelendiğinde çalışmaya katılan öğrencilerin annelerinin % 0,6 sının okuryazar olmadığı, % 20 sinin ilköğretim, % 26,3 ünün ortaöğretim, % 50,9 nun yüksekokul/ üniversite, % 2,3 ünün lisansüstü/ doktora mezunu olduğu görülmektedir. Tablo 2.4 de araştırmaya katılan öğrencilerin babalarının öğrenim durumuna göre dağılımı verilmiştir. Tablo 2.4 Öğrencilerin Babalarının Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı Öğrenim Durumu N % Okur yazar değil - 0 İlköğretim 17 9,7 Ortaöğretim(lise ve dengi) 50 28,6 Yüksekokul/ Üniversite 95 54,3 Lisans üstü/ Doktora 13 7,4 Toplam Tablo 2.4 incelendiğinde çalışmaya katılan öğrencilerin babalarının % 9,7 sinin ilköğretim, % 28,6 sının ortaöğretim, % 54,3 ünün yüksekokul/ üniversite, % 7,4 ünün lisansüstü/ doktora mezunu olduğu görülmektedir. Tablo 2.5 de araştırmaya katılan öğrencilerin öğrenim gördükleri BİLSEM e göre dağılımı verilmiştir. Tablo 2.5 Öğrencilerin Öğrenim Gördükleri BİLSEM e Göre Dağılımı Öğrencinin Öğrenim Gördüğü BİLSEM N Cinsiyet % Erkek Kız Kastamonu ,3 Düzce ,1 Zonguldak ,7 Sinop ,9

5 Bartın ,0 Toplam Tablo 2.5 incelendiğinde araştırmaya katılan öğrencilerin %22,3 ü Kastamonu BİLSEM, %25,1 i Düzce BİLSEM, %21,7 si Zonguldak BİLSEM, %14,9 u Sinop BİLSEM, %16 sı Bartın BİLSEM de öğrenim görmektedir. Araştırmaya katılan Öğrencilerin BİLSEMde Öğrenim Gördüğü Programa Göre Dağılımı Tablo 2.6 da verilmiştir. Tablo 2.6 Öğrencilerin BİLSEMde Öğrenim Gördüğü Programa Göre Dağılımı Eğitim Programı N % Destek Eğitim programı 44 25,1 Bireysel Yetenekleri Fark ,0 Ettirici Program Özel Yetenekleri Geliştirici 26 14,9 Program Toplam Tablo 2.6 da görüldüğü gibi araştırmaya katılan öğrencilerin % 25,1 i Destek Eğitim Programında, % 60 ı Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici Programda, % 14,9 u ise Özel Yetenekleri Geliştirici Programda öğrenim görmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin ailelerinin aylık ortalama gelir durumuna göre dağılımı Tablo 2.7 de verilmiştir. Tablo 2.7 Öğrencilerin Ailelerinin Aylık Ortalama Gelir Durumuna Göre Dağılımı Aylık Ortalama Gelir Durumu N % 1000 altı 20 11, arası 52 29, üstü ,9 Toplam Tablo 2.7 de görüldüğü gibi araştırmaya katılan öğrencilerin % 11,4 ünün aylık gelir durumunun 1000 altı gelir grubunda olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin % 29,7 si gelir grubunda yer alırken, % 58,9 unun 2001 üstü gelir grubunda olduğu tespit edilmiştir Veri Toplama Araçları BİLSEM öğrencilerinin plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konularında tutumlarını belirlemek amacıyla kullanılan anket iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde öğrenciye ait kişisel bilgiler, ikinci bölümde ise Avan vd. (2011) tarafından geliştirilen İlköğretim Öğrencileri İçin Çevre Tutum Ölçeği (ÇTÖ) kullanılmıştır. Öğrenciler hakkında bilgi toplamak amacıyla kişisel bilgi formu kullanılmıştır. BİLSEM öğrencileri için kullanılan kişisel bilgi formu 6 sorudan oluşmaktadır. Bu formda cinsiyet sınıf düzeyi, öğrencinin BİLSEM de öğrenim gördüğü program, anne ve babanın öğrenim durumu, ailenin aylık gelir düzeyini belirlemek için sorular bulunmaktadır. Çevre Tutum Ölçeği 5 li likert tipte olup tutumun bilgi, duygu ve davranış boyutlarını ele almaktadır. Bilgi ölçeğinde 22, duygu ölçeğinde 17, davranış ölçeğinde 20 soru bulunmaktadır. Geliştirme çalışmalarında bilgi ölçeğinin Cronbach Alpha güvenilirlik katsayısı 0.854, duygu ölçeğinin 0.871, davranış ölçeği için bulunmuştur. Yapılan faktör analizi sonucunda bilgi ölçeği

6 için 3, duygu ölçeği için 4 ve davranış ölçeği için 5 faktör olduğu tespit edilmiş ve faktörler isimlendirilmiştir. Tutum ölçeği boyutları, faktörleri ve isimleri Tablo 2.8 de gösterilmiştir. Tablo 2.8 Tutum Ölçeğini Oluşturan Boyutlar,Faktörler ve Madde Numaraları Tutum Ölçeği Boyutları Faktörler Faktörlerin İsimleri Faktörü Oluşturan Madde Numaraları Bilgi Ölçeği 1.Faktör Geri dönüşüm ve Çevre Sorunları 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13 2.Faktör Plastiklerin Çevreye Verdiği 14,15,16,17,18,19 Zararlar 3.Faktör Plastiklerin Enerji Kaynağı Olarak 20,21,22 Kullanılması Duygu Ölçeği 1.Faktör Temiz Bir Çevrede Yaşama İsteği 1,2,3,4,5,6,7 2.Faktör Plastikleri Tekrar Tekrar Kullanma 8,9,10,11 İsteği 3.Faktör Çevreye Saçılmış Plastiklerin Bizi 12,13,14 Duygusal Olarak Nasıl Etkilediği 4.Faktör Plastiklerin Tekrar Kullanımının 15,16,17 İnsan Sağlığına Olan Etkisi Davranış 1.Faktör Çevreyi Koruma Çalışmaları 1,2,3,4,5,6,7,8 Ölçeği 2.Faktör Geri dönüşüm Kutusunu Kullanma 9,10,11 3.Faktör Çöpleri Yere Atma İsteği 12,13,14 4.Faktör Plastikleri Tekrar Tekrar Kullanma 15,16,17 İsteği 5.Faktör Çöp Kutusunu Kullanma 18,19,20 Bu araştırmada ise Çevre Bilgi Ölçeğinin Cronbach alfa güvenirlik katsayısı 0,693; Çevre Duygu Ölçeğinin Cronbach alfa güvenirlik katsayısı 0,711; Çevre Davranış Ölçeğinin Cronbach alfa güvenirlik katsayısı 0,803 olarak tespit edilmiştir. Çevre Bilgi Ölçeği ve Çevre Duygu Ölçeğindeki seçenekler Tamamen Katılmıyorum, Katılmıyorum, Az Katılıyorum, Katılıyorum, Tamamen Katılıyorum şeklindedir. Çevre Davranış Ölçeğinde ise seçenekler Hiç Yapmam, Çok Az yaparım, Ara Sıra Yaparım, Çoğunlukla Yaparım, Her Zaman Yaparım şeklindedir Verilerin Analizi Çevre tutum ölçeğinin çoktan seçmeli maddeleri nicel veri analizi SPSS 15.0 Statistical Package for the Social Sciences paket programı kullanılarak yapılmıştır. BİLSEM öğrencilerinin plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusundaki tutumlarının cinsiyete göre karşılaştırılmasında bağımsız örneklemler için t testi (independent samples t-test), sınıf düzeyi, annenin öğrenim durumu, babanın öğrenim durumu, ailenin ortalama aylık gelir durumu değişkenine göre anlamlı farklılığın olup olmadığını belirlemek için Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) kullanılmıştır. Ölçeğin istatistiksel çözümlemelerinde anlamlılık düzeyi 0,05 olarak belirlenmiştir. 3. BULGULAR Araştırmaya katılan BİLSEM öğrencilerinin, plastik ve plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusundaki tutumlarının faktör bazındaki puanlarına ilişkin aritmetik ortalamaları ve standart sapmaları Tablo 3.1 de verilmiştir.

7 Tablo 3.1 BİLSEM Öğrencilerinin Çevre Tutum Ölçeği Faktörlerinden Aldıkları Puanların Ortalamaları ve Standart Sapmaları Çevre Tutum Ölçeği Faktörleri X SS Bilgi Ölçeği 1. Faktör Geri Dönüşüm Ve Çevre Sorunları 4,59 0,35 Bilgi Ölçeği 2. Faktör Plastiklerin Çevreye Verdiği Zararlar 2,62 0,85 Bilgi Ölçeği 3. Faktör Plastiklerin Enerji Kaynağı Olarak 3,40 0,92 Kullanılması Duygu Ölçeği 1. Faktör Temiz Bir Çevrede Yaşama İsteği 4,80 0,37 Duygu Ölçeği 2.Faktör Plastikleri Tekrar Kullanma İsteği 3,82 1,02 Duygu Ölçeği 3. Faktör Çevreye Saçılmış Plastiklerin Bizi Duygusal 3,79 0,83 Olarak Nasıl Etkilediği Duygu Ölçeği 4. Faktör Plastiklerin Tekrar Kullanımının İnsan 3,25 0,99 Sağlığına Olan Etkisi Davranış Ölçeği 1. Faktör Çevreyi Koruma Çalışmaları 3,18 0,93 Davranış Ölçeği 2. Faktör Geri Dönüşüm Kutusu Kullanma 3,76 1,07 Davranış Ölçeği 3. Faktör Çöpleri Yere Atma İsteği 2,24 1,09 Davranış Ölçeği 4. Faktör Plastikleri Tekrar Tekrar Kullanma İsteği 3,45 1,12 Davranış Ölçeği 5. Faktör Çöp Kutusunu Kullanma 3,04 0,98 Tablo 3.1 de görüldüğü gibi, BİLSEM öğrencilerinin çevre tutum ölçeği faktörlerinden aldıkları aritmetik ortalamalar ve standart sapmalar görülmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin verdiği cevaplarda aritmetik ortalaması en düşük olan çevre tutum ölçeği faktörü davranış ölçeğinin birinci faktörü olan çöpleri yere atma isteğidir(x=2,24 ). Çöpleri yere atma isteği faktörünün ortalamasının düşük çıkması istenilen bir durumdur. Araştırmaya katılan öğrencilerin verdiği cevaplarda aritmetik ortalaması en yüksek olan çevre tutum ölçeği faktörü duygu ölçeğinin birinci faktörü olan temiz bir çevrede yaşama isteğidir.(x=4,80). Bu sonuca göre BİLSEM öğrencilerinin geri dönüşüm ve çevre sorunları hakkında bilgi düzeylerinin oldukça yüksek olduğu söylenebilir. BİLSEM öğrencilerinin plastik ve plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusunda bilgi, duygu ve davranış ölçeği faktörleri açısından cinsiyete göre bir farklılık olup olmadığını belirlemek için bağımsız örneklemler t- testi yapılmıştır ve sonuçlar Tablo 3.2 de gösterilmiştir. Tablo 3.2 Duygu ölçeği 1. faktör sonuçlarının cinsiyete göre t-testi sonuçları Cinsiyet N X SS Sd t p Kız 80 4,89 0, ,80 0,00* Erkek 95 4,73 0,45 Tablo 3.2 incelendiğinde duygu ölçeğinin 1. faktörünün (temiz bir çevrede yaşama isteği) cinsiyete göre t-testi sonuçları görülmektedir. Bu faktör cinsiyete göre anlamlı bir farklılık

8 göstermektedir(t (173) =2.80, p< 0,05). Kız öğrencilerin temiz bir çevrede yaşamak isteği faktörüne yönelik tutumları ( X=4,89), erkek öğrencilerin tutumlarına (X=4,73) göre daha olumludur. Tablo 3.3 Duygu ölçeği 3. faktör sonuçlarının cinsiyete göre t-testi sonuçları Cinsiyet N X SS Sd t p Kız 80 3,95 0, ,33 0,02* Erkek 95 3,66 0,96 Tablo 3.3 incelendiğinde duygu ölçeğinin 3. faktörünün (çevreye saçılmış plastiklerin bizi nasıl etkilediği) cinsiyete göre t-testi sonuçları görülmektedir. Bu faktör cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermektedir(t (173) = 2,33, p<0,05). Kız öğrencilerin çevreye saçılmış plastikler bizi duygusal olarak nasıl etkiliyor faktörüne yönelik tutumları (X=3,95), erkek öğrencilere (X=3,66) göre daha olumludur. Tablo 3.4 Davranış ölçeği 1. faktör sonuçlarının cinsiyete göre t-testi sonuçları Cinsiyet N X SS Sd t p Kız 80 3,36 0, ,27 0,02* Erkek 95 3,04 1,01 Tablo 3.4 incelendiğinde davranış ölçeğinin 1. faktörünün cinsiyete göre t-testi sonuçları görülmektedir. Bu faktör cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. ( t( 173) = 2,27, p< 0,05). Kız öğrencilerin çevreyi koruma çalışmaları isimli faktöre yönelik tutumları (X = 3,36 ), erkek öğrencilere (X = 3,04 ) göre daha olumludur. BİLSEM öğrencilerinin plastik ve plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusunda bilgi, duygu ve davranış ölçeği faktörleri açısından sınıf seviyesine göre bir farklılık olup olmadığını belirlemek için Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) yapılmış ve sonuçlar Tablo 3.5 de gösterilmiştir. Tablo 3.5 Bilgi ölçeği 1. faktör sonuçlarının sınıf seviyesine göre anova sonuçları Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p Anlamlı Fark Gruplar Arası,766 2,383 3,164,045* 6-7 Gruplar İçi 20, ,121 Toplam 21, Bilgi ölçeğinin 1. faktörünün sınıf seviyesine göre anova sonuçları Tablo 3.5 de gösterilmiştir. Bu faktör sınıf seviyesine göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Bu farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için Post-Hoc testi olarak Gabriel testi uygulanmıştır ( F = 3,164, p< 0,05). 6. sınıf öğrencileri (X = 4,63 ) ile 7. sınıf öğrencileri (X = 4,46 ) arasında 6.sınıflar lehine anlamlı farklılık görülmüştür. Fakat 7. sınıfların öğretim programında çevre sorunları ve etkileri konusunu olduğu düşünüldüğünde anlamlı farklılığın 7. sınıflar lehine çıkması beklenirdi.

9 Tablo 3.6 Bilgi ölçeği 1.faktörün sınıf seviyesine göre Gabriel testi sonuçları SINIF SINIF Ortalama Farkı Standart Hata p 6 7,16410(*),06588,036* 8,01987,07026, ,16410(*),06588,036* 8 -,14423,08349, ,01987,07026,957 7,14423,08349,198 BİLSEM öğrencilerinin plastik ve plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusunda bilgi, duygu ve davranış ölçeği faktörleri açısından babanın öğrenim durumuna göre bir farklılık olup olmadığını belirlemek için Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) yapılmış ve sonuçlar Tablo 3.7 de gösterilmiştir. Tablo 3.7 Bilgi ölçeği 3. faktör sonuçlarının babanın öğrenim durumuna göre anova sonuçları Gruplar Arası Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p Anlamlı Fark Ortaöğretim - üniversite 8, ,921 3,601,015* Gruplar İçi 138, ,811 Toplam 147, Bilgi ölçeğinin 3. faktörünün babanın öğrenim durumuna göre anova sonuçları Tablo 3.7 de gösterilmiştir. Bu faktör babanın öğrenim durumuna göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Bu farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için Post-Hoc testi olarak Gabriel testi uygulanmıştır ( F = 3,601, p < 0,05 ). Babanın öğrenim durumu ortaöğretim mezunu olanlar (X = 3,07 ) ile yüksekokul/ üniversite mezunu olanlar (X = 3,52 ) arasında yüksekokul/ üniversite mezunu olanlar lehine anlamlı farklılık görülmüştür. Tablo 3.7 Bilgi ölçeği 3. faktörünün babanın öğrenim durumuna göre Gabriel testi sonuçları Babanın Öğrenim Durumu Babanın Öğrenim Durumu Ortalama Farkı Standart Hata p İlköğretim Ortaöğretim,40392,25285,383 Yüksek okul/ Üniversite -,04871,23717,997 Doktora -,29864,33182,805 Ortaöğretim İlköğretim -,40392,25285,383 Yüksekokul/ Üniversite -,45263(*),15736,023* Lisansüstü/ Doktora -,70256,28039,063 Yüksekokul/ İlköğretim Üniversite,04871,23717,997

10 Lisansüstü/ Doktora Ortaöğretim,45263(*),15736,023* Lisansüstü/ Doktora -,24993,26633,784 İlköğretim,29864,33182,805 Ortaöğretim,70256,28039,063 Yüksekokul/ Üniversite,24993,26633, SONUÇ ve TARTIŞMA Bu araştırma, Bilim ve Sanat Merkezi öğrencilerinin plastik ve plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusunda tutumlarını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda Bilim ve Sanat Merkezi öğrencilerinin çevre tutum ölçeğinden aldıkları ortalama puanlara bakıldığında duygu ölçeğinin birinci faktörü olan temiz bir çevrede yaşama isteği adlı faktörde en yüksek puana sahip oldukları görülmektedir ( X=4,80 ). Ayrıca öğrencilerin geri dönüşüm ve çevre sorunları ile ilgili faktörden aldıkları puanların aritmetik ortalaması da oldukça yüksektir (4,59). Bu sonuçlara göre Bilim ve Sanat Merkezi öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarının olumlu düzeyde olduğu söylenebilir. Bu araştırmada BİLSEM öğrencilerinin plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusundaki tutumları cinsiyete göre incelendiğinde üç faktörde anlamlı farklılık görülmüştür. (p < 0,05). Birincisi duygu ölçeğinin birinci faktörü olan temiz bir çevrede yaşama isteği ikincisi duygu ölçeğinin üçüncü faktörü olan çevreye saçılmış plastiklerin bizi duygusal olarak nasıl etkilediği üçüncüsü ise davranış ölçeğinin birinci faktörü olan çevreyi koruma çalışmalarıdır. Kız öğrenciler bu üç faktörde de daha olumlu tutuma sahiptir. Şama (2003), Atasoy(2005), Gezer vd. (2006), Gökçe vd. (2007), Sağır vd. (2008) yaptığı çalışmalarda çevreye yönelik tutumun cinsiyet değişkenine göre incelenmesi sonucu kızlar lehine anlamlı farkın olduğu tespit etmişlerdir. Bu araştırmada elde edilen diğer bir sonuca göre; Bilim ve Sanat Merkezi öğrencilerinin plastik atıkların geri dönüşümü ve çevreye etkileri konusundaki tutumları sınıf düzeyine göre sadece bilgi ölçeğinin birinci faktörü olan geri dönüşüm ve çevre sorunlarında anlamlı bir farklılık belirlenmiştir. (p < 0,05). Bu farklılık 6 ve 7. sınıflar arasında 6. sınıflar lehinedir. Armağan(2006) ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik bilgi düzeylerini araştırdığı çalışmada alt sınıfların çevre bilgisinin daha yüksek olduğunu tespit etmiştir. Sonuçlar annenin öğrenim durumu değişkenine göre incelendiğinde anlamlı bir fark bulunamamıştır. (p > 0,05). Sağır vd. (2008), Gökçe vd.(2007), Aydın ve Çepni (2012) yaptıkları çalışmada ilköğretim öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarının annenin öğrenim durumu değişkenine göre anlamlı farklılık göstermediğini bulmuşlardır. Sonuçlar babanın öğrenim durumu değişkenine göre incelendiğinde bilgi ölçeğinin üçüncü faktörü olan plastiklerin enerji kaynağı olarak kullanılması adlı faktörde anlamlı fark belirlenmiştir (p < 0,05). Plastiklerin enerji kaynağı olarak kullanılması adlı bilgi ölçeğinin üçüncü faktörü babanın öğrenim durumu değişkenine göre incelendiğinde ortaöğretim mezunu olanlar (X = 3,07 ) ile yüksekokul/ üniversite mezunu olanlar (X = 3,52 ) arasında yüksekokul/ üniversite mezunu olanlar lehine anlamlı farklılık görülmüştür. Sonuçlar ailenin ekonomik durumu değişkenine göre incelendiğinde anlamlı bir fark bulunamamıştır. (p > 0,05). Atasoy(2005), Erol (2006), Aydın ve Kaya (2011), Gökçe vd. (2007) çalışmalarında öğrencilerin çevreye karşı tutumlarında ailenin gelir düzeyi bakımından anlamlı bir fark bulamamışlardır. 5. ÖNERİLER Çevre sorunlarının önlenebilmesi için çevre eğitimi şarttır. Bireylerin çevreye yönelik olumsuz tutumlarının değiştirilmesi çevre eğitimi ile sağlanabilir. BİLSEM öğrencileri ile yapılan etkinliklerde konuların çevre ile ilişkilendirilmesi öğrencilerinin çevreye olan duyarlılıklarını artıracaktır. Geleceğimizi emanet edeceğimiz bu kıymetli bireylerin ileride

11 toplumun idaresinde söz sahibi olacağı düşünüldüğünde çevreye bilinçli gençler olarak yetiştirilmesi son derece önemlidir. Ayrıca bu araştırmanın üstün yeteneklilerle ilgili yapılacak çalışmalara kaynak teşkil edeceği düşünülmektedir. Genel itibari ile okullarda çevreye duyarlı olma davranışı kazandıracak projelerin yapılması ve bu projelerde öğrencilerin aktif rol oynaması sağlanmalıdır. Çevre bilincini artırmak amacıyla çeşitli seminerler, paneller, toplantılar yapılmalıdır. Çevre ve doğa gezileri düzenlenmelidir. Okullarda küçük de olsa bir bahçe oluşturulmalı ve bu alanda her zaman tükettikleri sebze ve meyvelerin nasıl yetiştiğini görmeleri için bu bitkilerin fidelerinin dikimi sağlanmalıdır. Böylece sürekli tüketen bir nesil olmaktan çıkıp neyin nasıl yetiştiğini üretildiğini bilen bir gençliğin yetiştirilmesi aynı zamanda tasarruf bilincini kazandırabilir. Çevre kirliliğinin önlenebilmesi için evlerde, işyerlerinde, okullarda çöpe atılan geri dönüşümlü ambalaj atıklarının ayrı biriktirilmesi belediyelerce toplanmasının sağlanması ve geri dönüştürülmesinin sağlanabilmesi için toplumu oluşturan bireylerin de istekli olması gerekir. 6. KAYNAKLAR Ak, S. (2008). İlköğretim Öğreten Adaylarının Çevreye Yönelik Bilinçlerinin Bazı Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi:Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Akarsu, F. (2001).Üstün Yetenekli Çocuklar, Ankara: Eduser Yayınları Altunoğlu, B. D., Atav, E.(2009). Ortaöğretim Öğrencilerinin Çevre Risk Algısı Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 36: Armağan, F., Ö. (2006). İlköğretim 7 8. sınıf öğrencilerinin çevre eğitimi ile ilgili bilgi düzeyleri. Yüksek Lisans Tezi: Ankara Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Aslan, O., Sağır Uluçınar, S. Ve Cansaran, A (2008). Çevre Tutum Ölçeği Uyarlanması ve İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Tutumlarının Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 25: Atasoy, E. Ve Ertürk, H (2008).İlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Tutum ve Çevre Bilgisi Üzerine Bir Alan Araştırması Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1): Ay, İ. Plastik Malzemeler Erişim tarihi: Aydın, F., Çoşkun,M., Kaya,H., Erdönmez,İ. (2011). Gifted Students Attitudes towards Environment: A Case Study From Turkey. African Journal of Agricultural Research Vol:6(7) Aydın, F., Kaya, H. (2011). Sosyal Bilimler Lisesi Öğrencilerinin Çevre Duyarlılıklarının Değerlendirilmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 24, Aydın, F. ve Çepni, O. (2012). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumlarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi (Karabük İli Örneği). Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi. Sayı:18, Sayfa Bozkurt, O., Cansüngü (Koray), Ö(2002). İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Eğitiminde Sera Etkisi İle İlgili Kavram Yanılgıları Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 23 : Buhan, B. (2006). Okul Öncesinde Görev Yapan Öğretmenlerin Çevre Bilinci ve Bu Okullardaki Çevre Eğitiminin Araştırılması. Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Büyüköztürk, Ş. (2002). Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kitabı. (1. Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Büyüköztürk, Ş. (2005) Anket Geliştirme. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. Cilt:3 Sayı: Çamurlu A (2001). Üstün ve Özel yetenekli Çocuklar ve Bilim Sanat Merkezleri. Eğitim Dergisi, Sayı, p. 1. Çeken, R. (2009). Farklı Yaş Düzeyindeki Üstün Zekalı Öğrencilerin Çevre Bilinci. Türkiye 1. Uluslararası Eğitim araştırmaları Kongresi. Onsekiz Mart Üniversitesi, 1-3 Mayıs, Çanakkale. Davaslıgil, Ü., (2004). Üstün Zekalı Çocukların Eğitimi, Üstün Yetenekli Çocuklar, Seçilmiş Makaleler, Ed.: M.R. Şirin, A. Kulaksızoğlu, A. E. Bilgili, Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul, ss:

12 Demirbaş, Murat., Pektaş, H. M.(2009). İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Sorunu İle İlişkili Temel Kavramları Gerçekleştirme Düzeyleri. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi Cilt:3 Sayı: Dönmez, N.B.(2004) Bilim ve Sanat Merkezleri nin Kuruluşu ve İşleyişinde Yapılması Gereken Düzenlemeler Üstün Yetenekli Çocuklar, Bildiriler Kitabı, Ed.: A. Kulaksızoğlu, A. E. Bilgili, M.R. Şirin, Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul, ss: Erten,S. Çevre Eğitimi ve Çevre Bilinci Nedir, Çevre Eğitimi Nasıl Olmalıdır? Çevre ve İnsan Dergisi, Çevre Orman Bakanlığı Yayın Organı. Sayı 65/ /25 Ankara Erten, S.(2005) Okul Öncesi Öğretmen Adaylarında Çevre Dostu Davranışların Araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, Erten, S. (2002). İlköğretimin II. Kademesindeki ( sınıflar) Öğrencilerde Çevreye Yararlı Davranışların Araştırılması. V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongre kitabı Eylül, 2002, Ankara Erten, S. (2003). 5. Sınıf öğrencilerinde çöplerin azaltılması bilincinin kazandırılmasına yönelik bir öğretim modeli, H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, sayı 25, Ankara. Esen, T. (2011). Üstün Yetenekli Öğrencilerin Çevreye Yönelik Bilgi ve Tutumlarının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi Adıyaman. Adıyaman Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Erten, S.(2005). Okul Öncesi Öğretmen Adaylarında Çevre Dostu Davranışların Araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, Gökçe, N., Kaya, E., Aktay, S., Özden, M. (2007) İlköğretim Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumları, İlköğretim Online, 6 (3), Gökdere, M., Çepni, S. (2003) Üstün Yetenekli Çocuklara Verilen Değerler Eğitiminde Öğretmenin Rolü. Değerler Eğitimi Dergisi. Güler, Ç., Çobanoğlu, Z.(1997)Plastikler, Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi No:46 Ankara. Güven, S.(1996). Çevrenin Korunmasında Ailenin Yeri ve Önemi. Türkiye Coğrafyası; Araştırma ve Uygulama Merkezi, III. Coğrafya sempozyumu 21. Yüzyıla Doğru Türkiye. Ankara Üniv. Basımevi. Ankara Işıldar, G.Y (2008). Meslek Yüksekokulları Boyutunda Çevre Eğitiminin Çevreci Yaklaşımlar Ve Davranışlar Üzerindeki Etkilerinin Değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 6(4), İncekara, S. ve Tuna, F (2010). Ortaöğretim Öğrencilerinin Çevresel Konularla İlgili Bilgi Düzeylerinin Ölçülmesi: Çankırı İli Örneği. Marmara Coğrafya Dergisi, 22: Karasar, N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 19. Baskı Keser, S. (2008). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Çevreye Karşı Tutumları. Yüksek Lisans Tezi Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. MEB. (2005). İlköğretim 4-5. Sınıflar ve 6-8. Sınıflar Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programları ve Kılavuzları, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara. Mert, M. (2006). Lise Öğrencilerinin Çevre Eğitimi ve Kati Atıklar Konusundaki Bilinç Düzeylerinin Saptanması. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Meydan A, Doğu, S.(2008). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Çevre Sorunları Hakkındaki Görüşlerinin Bazı Değişkenlere Göre Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 26: Morgil, I., Yılmaz, A. ve Cingör, N. (2002). Fen Eğitiminde Çevre ve Çevre Koruma Projesi Hazırlamasına Yönelik Çalışma. V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi. ODTÜ, Ankara. Özdemir, O., Yıldız,A., Ocaktan, E., Sarışen, Ö. (2004).Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Çevre Sorunları Konusundaki Farkındalık ve Duyarlılıkları. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 57(3), Öztürk M. Plastikler ve Geri Kazanılması. YTÜ İnşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü. İstanbul Pooley, J. A. and O Connor, M. (Sep2000). Environmental Education and Attitudes, Environment & Behavior, 32(5), Sağır S, Aslan, O., Cansaran, A.(2008). İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Bilgisi ve Çevre tutumlarının Farklı değişkenler Açısından İncelenmesi. İlköğretim Online E- Dergi, 7(2):

13 Şama, E. (2003). Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 23,Sayı Şenyurt, A., Temel, Ayla Bayık., Özkahraman, Ş.(2011). Üniversite Öğrencilerinin Çevresel Konulara Duyarlılıklarının İncelenmesi. S.D.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi Cilt. 2 Sayı: Şüyün, B. (2010). İlköğretim Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Bilinç ve Algılamaları Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Tavşancıl, E. (2006). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi: Nobel Yayın Dağıtım. Tecer, S. (2007) Çevre İçin Eğitim: Balıkesir İli İlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Tutum, Bilgi, Duyarlılık ve Aktif Katılım Düzeylerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma. Yüksek Lisans Tezi. Zonguldak: Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tombul, F. (2006). Türkiye de Çevre İçin Eğitime Verilen Önem. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tuncer, G., Sungur,S. Tekkaya, C. Ertepınar,H. (2004). Environmental Attitudes of the 6th Grade Students From Rural and Urban Areas: A case Study for Ankara. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26: Uzun,N. ve Sağlam, N. (2006). Orta Öğretim Öğrencileri İçin Çevresel Tutum Ölçeği Geliştirme Ve Geçerliliği, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı Uzun,N., Sağlam,N(2007). Ortaöğretim Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Bilgi ve Tutumlarına Çevre ve İnsan Dersi İle Gönüllü Çevre Kuruluşlarının Etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi 33: Yılmaz, A.; Morgil, İ.; Aktuğ, P. ve Göbekli, İ. (2002). Ortaöğretim ve Üniversite Öğrencilerinin Çevre, Çevre Kavramları ve Sorunları Konusundaki Bilgileri ve Öneriler. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22: