FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÇEVRE BİLİNCİNE YÖNELİK GÖRÜŞLERİ

Transkript

1 FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÇEVRE BİLİNCİNE YÖNELİK GÖRÜŞLERİ Eda ÖZDOĞRU 1, F. Yasemin GÜNAY 2 ve Sevinç KAÇAR 1 (1) Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İlköğretim Anabilim Dalı, Fen Bilgisi Öğretmenliği Yüksek Lisans Öğrencisi, Buca / İZMİR (2) Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, İlköğretim Fen Bilgisi Öğretmenliği Anabilim Dalı, Buca / İZMİR Özet: Günümüzde artan çevre sorunları hem çevreyi hem de canlıları olumsuz yönde etkilemektedir. Bu sorunların çözümü için ulusal ve uluslararası devlet politikaları geliştirilirken, aynı zamanda yapılabilecek en önemli çalışmalardan birinin, bireyleri çevre konusunda bilinçlendirmek olduğu düşünülmektedir. Çevre bilincinin kazandırılmasında, başta ailede alınan eğitim olmak üzere çevreye yönelik bu eğitimin okul öncesi ve diğer eğitim kurumlarında sürdürülmesi gerekmektedir. Bu amaç doğrultusunda yapılan araştırmada, üniversitede öğrenim görmekte olan Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine yönelik görüşleri saptanmaya çalışılmıştır. Araştırmanın evrenini Ege Bölgesi nde Fen Bilgisi Öğretmenliğinde öğrenim görmekte olan Fen ve Teknoloji öğretmen adayları oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise, bu bölgede öğretim yılında Adnan Menderes Üniversitesi, Celal Bayar Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Muğla Üniversitesi Eğitim Fakültelerinin Fen ve Teknoloji Öğretmenliği Anabilim Dalı nda öğrenim görmekte olan 2. ve 3. sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında, bu üniversitelerde öğrenim görmekte olan 540 öğretmen adayına araştırmacılar tarafından Beşli Likert Ölçeği ne göre geliştirilen Çevre, Fen ve Teknoloji Etkileşimine İlişkin Görüş Anketi uygulanmıştır. Görüş anketi sonucunda elde edilen veriler SPSS programında analiz edilerek çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine yönelik görüşlerinde çevre eğitimi alıp almamalarına göre anlamlı bir farklılık bulunmasına karşın cinsiyete göre anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Ancak, kız öğrencilerin ortalamalarının erkek öğrencilerin ortalamalarına göre artış gösterdiği dikkati çekmiştir. Araştırma sonuçlarından yola çıkılarak Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarına çevre bilinci ve bu konuda bilinçliliğin önemine ilişkin çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Çevre Fen ve Teknoloji İlişkisi, Çevre Bilinci 1. GİRİŞ Çevre; bir canlıyı veya canlı topluluğunu yaşamları boyunca etkileyen her türlü, canlı ve cansız faktörlerin tümü olarak tanımlanmaktadır. Çevrenin insan sağlığı üzerinde doğrudan veya dolaylı birçok etkisi olabilmektedir (Güler, 1997). Dünyanın çevre sorunları nüfusun hızlı artışına paralel olarak ülkemiz dahil tüm ülkelerde giderek önem kazanmaktadır (Beyhun ve arkadaşları, 2007). Günümüzde artan çevre sorunları hem çevreyi hem de canlıları olumsuz yönde etkilemektedir. Çevre sorunlarının doğal yaşamı ve insan sağlığını tehdit edici noktaya gelmesi, sorunun yaşamsal önemini de ortaya koymuştur ve bu nedenle çevre sorunlarından kaçınmak için tüm yeryüzünde geçerli olacak düzenlemelere gidilmesi gerekmektedir. Bu çevre sorunlarından başlıcaları; Başlıca çevre sorunları; hava, gürültü, su, toprak, kirliliği, endüstriyel ve nükleer atıklar, besin kirliliği, çöpler, gürültü kirliliği, radyoaktif kirlenme, iklim değişiklikleri, ozon tabakasının incelmesi, doğal afetler, küresel ısınma, bulaşıcı hastalıklar, kimyasal madde kirliliği olarak sayılabilir (Beyhun ve arkadaşları, 2007; Türküm, 2006). Ekolojik dengeyi bozan en büyük etmenlerden biri insanlardır. Özellikle 1960 yıllarından sonra insanoğlu doğayı katletmeye başlamıştır. Denizler ve nehirler kimyasal ve nükleer atıklarla doldurulmaya başlanmış, fabrika bacalarından, otomobillerden çıkan zehirli gazlar ile solunan hava kirlenmiş, ozon tabakası delinerek dünyayı zararlı ışınlardan koruyamaz hale gelmiştir. Bütün bunlar dünyanın ekolojik dengesinin bozulmasına neden olmuştur (Kızılaslan, Kızılaslan, 2005). İnsanlar bilinçli veya bilinçsiz biçimde doğal çevreyi kirletmeye hala devam etmektedirler. O halde insanlığa

2 bu dengeyi korumak için çok önemli sorumluluklar kazandırılması hayati bir önem taşımaktadır (Bilgin, Öktem, Sanin, 2007). Artan çevre sorunlarına karşı bir takım yasal düzenlemeler yapılmış ve çevrenin korunması bir vatandaşlık görevi olarak kabul edilmiştir. Çevre sorunlarının kalıcı çözümüne yaklaşımlarda eğitim faaliyetlerinin önemli olduğu bilinen bir gerçektir. Dünyada çevre eğitimi ile ilgili hareketler ilk kez 1972 de Stockholm de başlamış ve ilk kez çevre eğitimi düşüncesi İsviçre de geliştirilmiştir yılında Belgrad ta yapılan Uluslararası Çevre Eğitimi Çalıştayı ve 1978 de yayımlanan Tiflis Bildirgesi nde çevre eğitiminin genel amacı; çevre ve çevreyle ilgili problemlerin bilincinde, bilgi, beceri, tutum, motivasyon ve yorumlara sahip olarak bireysel ve toplu şekilde mevcut problemlerin çözümüne ve yenilerinin oluşmasını önlemeye çalışan bir dünya toplumu geliştirmek olarak belirtilmiştir (Sağır, Aslan, Cansaran, 2008). Bu sorunların çözümü için yapılabilecek en önemli çalışmalardan birinin, bireyleri çevre konusunda bilinçlendirmek olduğu düşünülmektedir. Çevre bilinci; bireyin toplumsal, tarihsel, doğal çevresini kavraması, bilinçli bir duyarlılık edinmesi, bireyin çevreyle ilgili karşılaşılan sorunların çözülmesinde sivil toplum örgütleri yoluyla kararlara katılması, haklarını savunmak, tepkisini göstermek için girişimlerde bulunması, çevreyi yok etmeden kullanma gereğinin kavranması, doğal yaşamın ve doğal kaynakların insan hayatı için öneminin ve vazgeçilmezliğinin kavranması, insanın tarihsel, doğal, toplumsal çevresinde gerçekleşen olaylarla ilgilenmesi, izlenmesi ve bütün tüketim etkinliklerinde tasarrufun ön planda tutulmasıdır (Keleş, 1997). Çevre bilincinin düşünsel, duygusal ve davranışsal boyutları vardır. Diğer bir deyişle çevre bilinci; çevreyle ilgili kararları, ilkeleri, yorumları içeren düşüncelerden, bu düşüncelerin yaşama aktarılması olan davranışlardan ve bütün bunlarla ilgili olarak çeşitli duygulardan oluşmaktadır. Kişilerde çevre bilincinin geliştirilmesi, onlarda çevre ile ilgili ne tür ön bilgilerin olduğunun bilinmesi ile yakından ilişkilidir (Türküm, 2006). Çevre sorunlarının çözümü için gerekli ortamın hazırlanmasında çevre eğitimi büyük bir öneme sahiptir. Çevre eğitimi programlarının her yaşa, her eğitim kademesine göre çeşitlendirilmesi, çevre bilincini arttırmak açısından gereklilik göstermektedir. Bu bağlamda, var olan eğitim uygulamaları ve programlarının incelenmesi, yapılacak çevre eğitimi çalışmalarının gerçekçi ve ihtiyaca yönelik olarak şekillendirilmesini sağlayabilecektir (Gülay, Ekici, 2010). Bu nedenle de çevre eğitimi, bireylere çevreleri hakkında bilgi, bilinç, değer ve beceriler ile birlikte çevre sorunlarını çözüme kavuşturmak amacıyla harekete geçme kararlılığını da kazandırabilecek bir süreçtir (Erol, Gezer, 2006). Çevre eğitiminin asıl amacı, bireyin çevreyle ilgili konularda duyarlılık kazanması, bilinçli davranarak çevreyle etkileşiminde eleştirel bir bakış açısı geliştirmesi ve gelecek kuşaklara sağlıklı ve temiz bir çevre bırakmasının sağlanmasıdır (Çimen, Yılmaz, Çimen, 2011). Çevre eğitiminin kökleri doğayı ve doğal kaynakları korumaya dayanmaktadır. Ancak çevre hareketi doğayı koruma etkinliklerinden farklı olduğu gibi doğayı ve doğal kaynakları koruma etkinliklerinden de farklıdır. Çevre eğitimi, insanları çevre hakkında bilgilendirmekten öteye gidip onları çevre yönetiminde istekli ve becerikli katılımcılar haline getirmeyi hedefleri arasına almıştır (Kahyaoğlu, 2009). Çevre bilincinin kazandırılmasında, başta ailede alınan eğitim olmak üzere çevreye yönelik bu eğitimin okul öncesi ve diğer eğitim kurumlarında sürdürülmesi gerekmektedir. Çevre eğitimi, öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor alanlarına hitap ettiğinden bireylere çevreyle ilgili bilgiler aktarılırken çevreye yönelik tutumlarının gelişmesinin yanında, bu tutumların davranışa dönüşmesini de sağlar. İlköğretim ile başlayan çevre eğitimi, ortaöğretim ile şekillenir ve üniversite ile son şeklini alır (Kaya, Akıllı, Sezek, 2009). Çocukların çevre eğitimini en verimli şekilde alabilecekleri öğretim seviyesinin orta öğretim olduğu konusunda çeşitli görüşler olmasına rağmen, çevreye olumlu tutum ve davranışlar, ülkemizde birçok ailenin çocuklarını çevre konusunda bilgilendirmesi ve eğitmesi için yeterli bilince sahip olmaması nedeniyle sistemli ve düzenli bir biçimde okul öncesi ve ilköğretim sürecinde geliştirilebilir (Şimşekli, 2004). Çevre eğitimine katkı sağlamak amacıyla yapılan araştırmalarda ülkemizde Okulöncesi, İlköğretim ve Ortaöğretim programı içerisinde ele alınan çevre konularının çevre bilincini geliştirme açısından yeterli olmadığı belirtilmektedir (Ünal, 1999, Külköylüoğlu, 2000, Kiziroğlu, 2000, Şimşekli, 2001). Bu sonuçlar, öğrencilere çevre bilincinin kazandırılması için çevre eğitimi verecek öğretmenlerin yüksek öğretim düzeyinde iyi bir eğitim alması gerektiğini ön plana çıkarmaktadır. Ancak duyarlı ve bilinçli öğretmenler çevre konusunda öğrencilere gerekli bilinci ve sorumluluğu

3 kazandırabilir (Şahin, Cerrah, Saka, 2004). Çevre bilincinin mevcut sistemlerde nasıl şekillendiği ve son halini aldığı üniversite döneminde belli olur. Bu nedenle bu çalışmada, Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre dersi alıp almamalarına ve cinsiyetlerine göre Çevre Fen ve Teknoloji ilişkisine yönelik görüşlerinin değişim gösterip göstermediği ve çevre bilinçlerinin araştırılması amaçlanmıştır Problem Durumu Araştırmanın problem cümlesi Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine yönelik görüşleri nelerdir? olarak belirtilmiştir. Araştırmaya konu olan problem çeşitli değişkenler açısından incelenmiştir. Bu değişkenlere yönelik alt problemler aşağıda sunulmuştur: 1.Alt Problem: İlköğretim Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının üniversite öğreniminde çevre eğitimi alanlar ile almayanlar arasında çevre bilinci açısından anlamlı bir fark var mıdır? 2.Alt Problem: İlköğretim Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının cinsiyetleri arasında çevre bilinci açısından anlamlı bir fark var mıdır? 2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Bu araştırmada, deneysel olmayan nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli (survey) kullanılmıştır (Çepni, 2007). Tarama modeli geçmişte ya da hâlen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan bir yaklaşımdır. Tarama modeli yaklaşımlarından olan genel tarama modeli ise, çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacı ile evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup, örnek ya da örneklem üzerinde yapılan tarama düzenlemeleridir (Karasar, 2009). Bu araştırmada da tarama modeli kullanılarak Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre dersi alıp almamalarına ve cinsiyetlerine göre çevre bilinçlerinin araştırılması amaçlanmıştır Evren ve Örneklem Bu araştırmanın evrenini Ege Bölgesi nde öğrenim görmekte olan Fen ve Teknoloji öğretmen adayları oluşturmaktadır. Araştırma örneklemini ise, bu bölgede eğitim ve öğretim vermekte olan Adnan Menderes Üniversitesi, Celal Bayar Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Muğla Üniversitesi Eğitim Fakültelerinin Fen ve Teknoloji Öğretmenliği Anabilim Dalı nda öğrenim görmekte olan 2. ve 3. Sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Çalışmada 367 kız, 173 erkek toplam 540 öğretmen adayı yer almaktadır. Araştırma örnekleminde 2. ve 3. sınıf öğretmen adaylarının seçilmiş olmasının nedeni, 2. sınıf öğretmen adaylarının üniversitede çevre dersi almamış olmalarına rağmen 3. sınıf öğretmen adaylarının ölçeğin uygulandığı zaman itibariyle üniversitede çevre dersi almış olmalarıdır. Uygulamaya katılan öğretmen adaylarının %37,6 ı Dokuz Eylül Üniversitesinde, %27,2 si Celal Bayar Üniversitesinde, %22,2 si Muğla Üniversitesinde ve %13,0 ı Adnan Menderes Üniversitesinde öğrenim görmektedir (Tablo 1). 540 öğretmen adayının %52,6 sı üçüncü sınıfta (çevre eğitimi alanlar) ve %47,4 ü ikinci sınıfta (çevre eğitimi almayanlar) öğrenim görmektedir. Tablo 1: Örneklemi Oluşturan Fen ve Teknoloji Dersi Öğretmen Adaylarının Üniversitelere Göre Dağılımı Üniversite N % Dokuz Eylül Üniversitesi ,6 Celal Bayar Üniversitesi ,2 Muğla Üniversitesi ,2 Adnan Menderes Üniversitesi 70 13,0 TOPLAM ,0

4 2.2. Veri Toplama Aracı Araştırmada Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre ve çevre sorunlarına ilişkin görüşlerini belirlemeye yönelik olarak geliştirilen görüş anketi; Çevre Bilinci, Çevre- Fen ve Teknoloji ve Çevre ve Fene İlişkin Güncel Konular boyutları olmak üzere toplam üç boyuttan oluşmaktadır. İlgili literatürün incelenmesi sonrasında (Huesemann, 2001; Yılmaz, Morgil, Aktuğ ve Göbekli, 2002; Çabuk ve Karacaoğlu, 2003; Erten, 2004; Erten, 2005; Akbaş, 2007; Baykal ve Baykal, 2008; Uluçınar, Sağır, Aslan ve Cansaran, 2008; Kahyaoğlu, 2009; Ek, Kılıç, Öğdün, Düzgün ve Şeker, 2009; Özcan, 2010; İncekara ve Tuna, 2010; Denkova, 2011) söz konusu boyutlara ilişkin 5 li likert tipi ankete göre maddelerin yazılmasına karar verilmiştir. Ölçekte yer alan kavramların seçilmesinde, ilgili literatürde sıkça rastlanan öğrenci yanılgıları dikkate alınmıştır (Şahin, Cerrah, Saka, 2004). Hazırlanan anket uzman görüşüne sunulmuş ve uzmanlardan gelen görüşler sonucunda gerekli düzeltmeler ve düzenlemeler yapılmış, bazı maddeler ankete eklenirken, amacına uymayan bazı maddeler de anketten çıkartılmıştır. Son hali verilerek toplam 43 maddeden oluşan görüş anketi, Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre ve çevre sorunlarına ilişkin görüşlerini belirleyebilmek için toplam 540 adaya uygulanmıştır. Puanlamalar olumlu ifadeler için , olumsuz ifadeler için şeklinde gerçekleştirilmiştir (Tablo 2). Uygulama sonrası elde edilen veriler doğrultusunda faktör analizi yöntemi ile anketin güvenirliği hesaplanmıştır. Anketin üç alt boyutunun Cronbach s Alpha güvenirlik katsayıları: Çevre bilinci boyutu (α) 0,838; Çevre Fen ve Teknoloji ilişkisi boyutu (α) 0.700; Çevre ve Fene ilişkin güncel konular boyutu (α) olarak belirlenmiştir. Anketin güvenirlik katsayısı ise olarak hesaplanmıştır. Bu araştırmada görüş anketinin 14 maddeden oluşan Çevre Bilinci boyutuna bakılmıştır. Tablo 2. Ölçekten Alınan Puan Tablosu Olumlu madde Olumsuz madde Olumsuz Madde Tamamen katılıyorum 5 1 Katılıyorum 4 2 Kararsızım 3 3 Katılmıyorum 2 4 Kesinlikle katılmıyorum BULGULAR VE YORUM Araştırmanın problemi Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine yönelik görüşleri nelerdir? olarak belirtilmiştir. Araştırmanın alt problemlerine ilişkin toplanan veri analizleri tablolar halinde verilmiş ve yorumlanmıştır. 1. Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorumlar: Araştırmanın birinci alt problemi İlköğretim Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının üniversite öğreniminde çevre eğitimi alanlar ile almayanlar arasında çevre bilinci açısından anlamlı bir fark var mıdır? şeklinde ifade edilmiştir. Tablo 3 de Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine yönelik görüşleri çevre eğitimi alıp almama durumlarına göre Çevre, Fen ve Teknoloji Etkileşimine İlişkin Görüş Anketi puan ortalamalarına ve ilişkisiz t testi analiz sonuçlarına yer verilmiştir.

5 Tablo 3. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Bilincine Yönelik Görüşlerine Göre Çevre, Fen ve Teknoloji Etkileşimine İlişkin Görüş Anketi Puan Ortalamaları ve İlişkisiz t Testi Sonuçları Çevre, Fen ve Teknoloji Etkileşimine İlişkin Görüş Anketi ne göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Görüşleri; Gruplar N Aritmetik Ortalama Standart Sapma t Df p Çevre Bilinci Çevre Eğitimi Alanlar ,96 4,05 2, * Çevre Eğitimi Almayanlar ,05 3,85 *p<0,05 Tablo 3 de, Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının Çevre- Fen ve Teknoloji ilişkisine yönelik görüşlerinin çevre eğitimi alıp almama durumlarına göre ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olup olmadığını belirlemek için t-testi uygulanmıştır. Yapılan t-testi analiz sonucunda Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine yönelik görüşleri çevre eğitimi alıp almamalarına göre anlamlı bir farklılık göstermektedir. Bu farkın çevre dersi alan öğretmen adaylarının lehine olduğu, böylece çevre ile ilgili eğitim alan öğretmen adaylarında çevre eğitimi almayanlara göre çevre bilincinin daha iyi gelişmiş olduğu söylenebilir. 2. Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorumlar: Araştırmanın ikinci alt problemi İlköğretim Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilinçlerinde cinsiyet açısından anlamlı bir fark var mıdır? şeklinde ifade edilmiştir. Tablo 4 de Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine yönelik görüşleri cinsiyetlerine göre Çevre, Fen ve Teknoloji Etkileşimine İlişkin Görüş Anketi puan ortalamalarına ve ilişkisiz t testi analiz sonuçlarına yer verilmiştir. Tablo 4. Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Bilincine Yönelik Görüşlerinin Cinsiyete Göre Çevre, Fen ve Teknoloji Etkileşimine İlişkin Görüş Anketi Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması Çevre, Fen ve Teknoloji Etkileşimine İlişkin Görüş Anketi ne göre Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Görüşleri; Gruplar n Aritmetik Ortalama Standart Sapma t df p Çevre Fen ve Teknoloji Boyutu Kız ,74 3,74 1, Erkek ,10 4,40 *p<0,05

6 Tablo 4 de, Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının Çevre- Fen ve Teknoloji ilişkisine yönelik görüşlerinin cinsiyetlerine göre ortalamaları arasındaki matematiksel farkın istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığını test etmek için t-testi uygulanmıştır. Yapılan t-testi analizi sonucunda, Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine yönelik görüşleri cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Kız öğrencilerin ortalamalarının erkek öğrencilerin ortalamalarına göre artış gösterdiği görülmektedir. Bu nedenle kız öğretmen adaylarında erkek öğretmen adaylarına göre çevre bilincinin daha iyi geliştiği söylenebilir. Öğrencilerin ortalama 4,17 si Çevre konusunda yapılan seminer, panel, konferans gibi bilimsel çalışmalara katılmaya özen gösterilmelidir., 4.67 si Su kullanımında tutumlu olunması gerekir., 4,53 ü Deniz ve göl sularını kirleten temizlik malzemelerini kullanırken dikkat edilmesi gerekir., 4,29 u Özel araç yerine toplu taşıma araçlarının kullanılması çevre kirliliğinin önlenmesi açısından önemlidir., 4,53 ü Kullanılan kâğıtların geri dönüşüm kutularına atılmasına önem verilmelidir., 4,33 ü Asit yağmurlarının insan, hayvan ve bitkileri etkilediği gibi, kültürel mirasımız olan yapıları da olumsuz etkilediğini düşünüyorum. cevabını vermiştir (Tablo 5). Verilen bu yanıtlar kız ve erkek öğretmen adaylarının çevre bilincine oldukça sahip olduklarını göstermektedir. Tablo 5. Anket Sorularının Ortalamaları Sorular Ortala ma Çevre konusunda yapılan seminer, panel, konferans gibi bilimsel çalışmalara katılmaya 4,17 özen gösterilmelidir. Su kullanımında tutumlu olunması gerekir. 4,67 Deniz ve göl sularını kirleten temizlik malzemelerini kullanırken dikkat edilmesi gerekir. 4,53 Özel araç yerine toplu taşıma araçlarının kullanılması çevre kirliliğinin önlenmesi 4,29 açısından önemlidir. Kullanılan kâğıtların geri dönüşüm kutularına atılmasına önem verilmelidir. 4,53 Asit yağmurlarının insan, hayvan ve bitkileri etkilediği gibi, kültürel mirasımız olan 4,34 yapıları da olumsuz etkilediğini düşünüyorum. 4. TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışmada, öğretim yılında Adnan Menderes Üniversitesi, Celal Bayar Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi ve Muğla Üniversitesi nde öğrenim görmekte olan ikinci ve üçüncü sınıf Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine yönelik görüşlerini belirleyebilmek amacıyla Çevre, Fen ve Teknoloji Etkileşimine İlişkin Görüş Anketi sonuçları yer almaktadır. Araştırmaya konu olan problem çeşitli değişkenler açısından irdelenmiştir ve her bir alt probleme ilişkin verilerin analizleriyle, elde edilen bulgulara dayalı olarak ulaşılan sonuçlara ve sonuçlar doğrultusunda önerilere yer verilmiştir. Araştırmanın birinci alt problemi İlköğretim Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının üniversite öğreniminde çevre eğitimi alanlar ile almayanlar arasında çevre bilinci açısından anlamlı bir fark var mıdır? şeklinde ifade edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine yönelik görüşlerinin çevre eğitimi alıp almamalarına göre anlamlı bir farklılık gösterdiği görülmektedir. Çevre eğitimi alanların ortalamaları çevre eğitimi almayanların ortalamalarına göre artış göstermiştir. Bu bulgulara dayanarak çevre eğitimi almış olan öğretmen adaylarının çevreye karşı daha duyarlı ve bilinçli görüşe sahip oldukları söylenebilir. Deniş ve Genç (2007) in yapmış oldukları çalışmada benzer sonuçlara ulaşılmış ve Çevre Bilimi dersi alan üçüncü sınıf öğrencileri bu dersi almayan birinci sınıf öğrencilerinden daha yüksek başarı elde etmişlerdir. Araştırma sonucu elde edilen bulgular, Şahin ve arkadaşlarının (2004) yaptığı araştırma sonuçları ile paralellik göstermektedir. Araştırmanın ikinci alt problemi İlköğretim Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilinçlerinde cinsiyet açısından anlamlı bir fark var mıdır? şeklinde ifade edilmiştir. Elde edilen

7 sonuçlara göre, Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevre bilincine yönelik görüşleri cinsiyete göre anlamlı bir farklılık göstermemiştir. Kız öğrencilerin ortalamalarının erkek öğrencilerin ortalamalarına göre artış gösterdiği görülmüştür, fakat p anlamlılık düzeyinin 0,05 değerinden küçük olmaması nedeniyle, Fen ve Teknoloji öğretmen adaylarının çevreye karşı bilinçli davranmaya yönelik farkındalık düzeyleri, cinsiyete göre anlamlı bir fark oluşturmamaktadır. Sağır, Aslan ve Cansaran (2008) ın yapmış olduğu çalışmada benzer sonuçlara ulaşılmış ve cinsiyet değişkenine göre çevre bilinci arasında anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir. Benzer şekilde Çabuk ve Karacaoğlu (2003) bayan ve erkek öğretmen adaylarının arasında çevre sorunlarına karşı duyarlılıkları açısından anlamlı bir farklılık olmadığını ortaya koymaktadır. Buna karşın Erol ve Gezer (2006) yapmış oldukları çalışmada, kız öğrencilerin çevreye yönelik tutum puan ortalamalarının, erkek öğrencilerin tutum puan ortalamalarından daha yüksek olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Atasoy ve Ertürk (2008), yapmış oldukları çalışmada bilgi testi değerlendirildiğinde kız öğrencilerinin bilgi testi puanlarının erkek öğrencilerden daha yüksek olduğunu, dolayısıyla çevre bilgisi açısından kızların düzeyinin erkeklerden daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Tutum ölçeği değerlendirildiğinde kız öğrencilerin tutum puanlarının erkek öğrencilerden daha yüksek olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Kahyaoğlu (2009) un yapmış olduğu çalışmada ise öğretmen adaylarının Fen ve Teknoloji ile çevresel problemlere yönelik görüşleri cinsiyete göre anlamlı bir fark göstermemiştir. Buna karşın ortalama puanlarına bakıldığında bayan öğretmen adaylarının erkek öğretmen adaylarına göre fen ve teknoloji ile çevresel problemlerin öğretimine yönelik tutumlarının biraz daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Kaya, Akıllı ve Sezek (2009) yapmış oldukları çalışmada soruların ortalama değerleri incelendiğinde tüm sorularda faklılığın kız öğrencilerin lehine olduğu belirtmişlerdir. Özellikle ortalama puan farkının en fazla olduğu sorular dikkate alındığında genellikle kız öğrencilerin çevreye karşı daha duyarlı oldukları görülmektedir. Deniş ve Genç (2007) kadınların çevreye yönelik tutumlarının erkeklere göre daha olumlu olduğunu belirtmişlerdir. Bunların yanı sıra benzer bir sonuç ortaya koyan Şama (2003), kız öğrencilerin ilerleyen zamanda birer anne adayı olmaları bakımından bu sonucun olumlu olarak değerlendirilebileceğini dile getirmiştir. Yapılan çalışmalardan da yola çıkılarak kız öğrencilerin ortalamalarının daha yüksek olması, kız öğrencilerin küçüklüklerinden itibaren çevre konusunda daha bilinçli yetiştirildiklerine ve erkek öğrencilere göre daha duyarlı, hoşgörülü ve empati yeteneğine sahip olmalarına bağlanabilir. Öğretmen adaylarının ölçekteki sorulara vermiş oldukları cevap ortalama sonuçlarına göre, öğretmen adaylarının su kullanımında tutumlu olunması gerektiği konusunda daha bilinçli oldukları söylenebilir. Buna karşın çevre konusunda yapılan seminer, panel, konferans gibi bilimsel çalışmalara katılmaya özen gösterilmesi konusunda ise çok duyarlı olunmadığı sonucuna ulaşılabilir. Bahar (2000) tarafından yapılan bir çalışmada da; üniversite öğrencilerinin birçoğunun Çevre Bilimi dersini almadan önce ozon tabakasının delinmesi ve sera etkisi gibi dünya kamuoyunu en çok ilgilendiren konulardan ya hiç haberdar olamadığını ya da yanlış bilgilere sahip olduğunu göstermiştir. Elde edilen bulgular ışığında aşağıdaki önerilere yer verilmiştir; Çevre bilincinin oluşabilmesi için çevre eğitimi verilmesi önemlidir. Benzer sonuçlar elde eden Şimşekli (2004), etkili ve kalıcı bir çevre eğitimi için yakın çevredeki değişimlerin farkına varılmasını sağlayacak etkinliklerin ve gezilerin düzenlenmesi gerektiğini belirtmiştir. Çevreyi korumada ve çevre eğitiminde öncelikle eğitici olan kişilerin eğitimi desteklenmeli ve özellikle öğretmen adaylarının üniversite eğitiminde konuyla ilgili bilinçlendirilmeleri ve bu konuya duyarlılıkları sağlanmalıdır. Öğretmenlerin çevre konusunda eğitilmesi; öğrencilerin ise eğitilmiş öğretmenler tarafından yeterli ve etkili bir şekilde bilgilendirilmesinin sağlanması, görsel iletişim araçlarında çevre ile ilgili programlara daha fazla yer ve zaman verilerek uzmanlarca toplumun eğitilmesi yönünde öneride bulunulabilir. Bu nedenle tüm öğretmen adaylarına çevre eğitimi dersi verilerek, konuyla ilgili belli bilgi ve becerileri edinmeleri sağlanmalıdır.

8 KAYNAKÇA: Akbaş, T. (2007). Fen bilgisi öğretmen adaylarında çevre olgusunun araştırılması. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Erzurum. Atasoy, E. ve Ertürk, H. (2008). İlköğretim öğrencilerinin çevresel tutum ve çevre bilinci üzerine bir alan araştırması. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 10 (1), Bahar, M. (2000). Üniversite Öğrencilerinin Çevre Eğitimi Konularındaki Ön Bilgi Düzeyi, Kavram Yanılgıları. V. Uluslararası Ekoloji Ve Çevre Sorunları Sempozyumunda Poster Çalışması, TUBİTAK, Ankara. Baykal, H. ve Baykal, T. (2008). Küreselleşen Dünya da çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), Beyhun, N. E., Vaizoğlu, S. A., Mete, A., Okur, S., Ongun, M., Orçan, S., Güler, Ç. (2007). Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Dönemi Son Sınıf Öğrencilerinde Çevresel Risk Algılama Düzeyi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 6 (5). Bilgin, A., Öktem, K., Sanin, S. (2007). Çağdaş Yaşamda Çevre Bilinci ve Çevresel Riskin Yeri. 7. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi, Yaşam Çevre Teknolojisi, İzmir, Büyüköztürk, Ş. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri, (4. Baskı), Pegem Yayınları, Ankara. Çabuk, B. ve Karacaoğlu, Ö. C. (2003). Üniversite öğrencilerinin çevre duyarlılıklarının incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 36(1-2), Çepni, S. (2007). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. Celepler Matbaacılık, Trabzon. Çimen, O., Yılmaz, M., Çimen, G. (2011). Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Duyarlı Davranışlarının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, Deniş, H., Genç, H. (2007) Çevre Bilimi Dersi Alan ve Almayan Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin Çevreye İlişkin Tutumları ve Çevre Bilimi Dersindeki Başarılarının Karşılaştırılması, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, Denkova, J. (2011). Enviromental education in Macedonian literature for children and juvenils as a way of humanization of children s personality. Procedia Social and Behavioral Sciences, 15, Ek, H. N., Kılıç, N., Öğdüm, P., Düzgün, G. ve Şeker, S. (2009). Adnan Menderes Üniversitesi nin farklı akademik alanlarında öğrenim gören ilk ve son sınıf öğrencilerinin çevre sorunlarına yönelik tutumları ve duyarlılıkları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(1), Erol, G., Gezer, K. (2006). Prospective of Elementary School Teachers Attitudes Toward Environment and Environmental Problems. International Journal Of Environmental and Science Education, (1), Erten, S. (2004). Çevre eğitimi ve çevre bilinci nedir, çevre eğitimi nasıl olmalıdır? Çevre ve İnsan Dergisi, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın Organı, 65/66, Ankara. Erten, S. (2005). Okul öncesi öğretmen adaylarında çevre dostu davranışların araştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28,

9 Gülay, H., Ekici, G. (2010). MEB Okul Öncesi Eğitim Programının Çevre Eğitimi Açısından Analizi. Türk Fen Eğitimi Dergisi. 7(1), Güler Ç. (1997). Çevre sağlığı, Halk Sağlığı, Güneş Kitabevi, 227. Huesemann, M. H. (2001). Can pollution problems be effectively solved by environmental science and technology? An analysis of critical limitations. Ecological Economics, 37, İncekara, S. ve Tuna, F. (2010). Ortaöğretim öğrencilerinin çevresel konularla ilgili bilgi düzeylerinin ölçülmesi: Çankırı ili örneği. Marmara Coğrafya Dergisi, 22, Kahyaoğlu, M., Daban, Ş. ve Yangın, S. (2008). İlköğretim öğretmen adaylarının çevreye yönelik tutumları. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, Kahyaoğlu, M. (2009). Öğretmen adaylarının fen ve teknoloji dersinde çevresel problemlerin öğretimine yönelik bakış açıları, hazır bulunuşlukları ve öz-yeterliliklerinin belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17, Karasar, N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemi, (On Dokuzuncu Baskı). Nobel Yayın Dağıtım: Ankara. Kaya, E., Akıllı, M., Sezek, F. (2009). Lise Öğrencilerinin Çevreye Karşı Tutumlarının Cinsiyet Açısından İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, Keleş, R. (1997); Çevre, Yurttaş, Sorumluluk, İnsan, Çevre, Toplum, İmge Kitapevi, 2. Baskı, İstanbul. Kızılaslan, H., Kızılaslan, N. (2005). Çevre Konularında Kırsal Halkın Bilinç Düzeyi ve Davranışları (Tokat İli Artova İlçesi Örneği). ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), Kiziroğlu İ. (2000). Türk Eğitim Sisteminde Çevre Eğitimi ve Karşılaşılan Sorunlar, V. Uluslararası Ekoloji ve Çevre Sorunları Sempozyumu: Çevre Eğitimi, Ankara. Külköylüoğlu O. (2000). Çevre Eğitiminde Yapısal Unsurlar ve Amaçlar Üniversitelerin Eğitimde Önemi, V. Uluslar Arası Ekoloji ve Çevre Sorunları Sempozyumu, Ankara. Özcan, S. (2010). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre sorunlarına ilişkin görüşlerinin farklı teknikler kullanılarak tespit edilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Bolu. Sağır, Ş., Aslan, O., Cansaran, A. (2008). The Examination of Elementary School Students Environmental Knowledge and Environmental Attitudes with Respect to the Different Variables. Elementary Education Online, 7(2), Şahin, N. F., Cerrah, L., Saka, A., Şahin, B. (2004). Yüksek Öğretimde Öğrenci Merkezli Çevre Eğitimi Dersine Yönelik Bir Uygulama. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi(3 ), Şama, E. (2003), Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), Şimşekli Y. (2001). Bursa da Uygulamalı Çevre Eğitimi Projesine Seçilen Okullarda Yapılan Etkinliklerin Okul Yöneticisi ve Görevli öğretmenlerin Katkısı yönünden Değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1). Şimşekli, Y. (2004). Çevre Bilincinin Geliştirilmesine Yönelik Çevre Eğitimi Etkinliklerine İlköğretim Okullarının Duyarlılığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 83-9.

10 Türküm, A. S. (2006). Çağdaş Toplumda Çevre Sorunları ve Çevre Bilinci pdf. Erişim Tarihi: 23/05/2012. Uluçınar, Sağır, Ş., Aslan, O. & Cansaran, A. (2008). The examination of elementary school students environmental knowledge and environmental attitudes with respect to the different variables. Elementary Education Online, 7(2), Ünal S., Dımışkı, E. (1999). UNESCO-UNEP Himayesinde çevre eğitiminin gelişimi ve Türkiye de ortaöğretim çevre eğitimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yılmaz, A., Morgil, İ., Aktuğ, P. ve Göbekli, İ. (2002). Ortaöğretim ve üniversite öğrencilerinin çevre, çevre kavramları ve sorunları konusundaki bilgileri ve öneriler. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22,