ÇEVRE EĞİTİMİ DERSİ MODÜLER PROGRAMININ GELİŞTİRİLMESİ ve DEĞERLENDİRİLMESİ: EKOSİSTEM ÜNİTESİ ÖRNEĞİ

Transkript

1 ÇEVRE EĞİTİMİ DERSİ MODÜLER PROGRAMININ GELİŞTİRİLMESİ ve DEĞERLENDİRİLMESİ: EKOSİSTEM ÜNİTESİ ÖRNEĞİ Tuncay ÖZSEVGEÇ*, Hüseyin ARTUN** *Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı **Dokt. Öğr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Fen Bilgisi Eğitimi Anabilim Dalı ÖZET Çevre eğitiminde odak nokta çevre bilincinin bireylere kazandırılmasıdır. Çevre bilincinin bireylere kazandırılmasında öğretim programları rehber konumdadır. Öğretim programımızın çağdaş eğitimin ön gördüğü öğrenci merkezli bir yaklaşım sergilemesi ile birlikte de çevre bilinci bireylere daha iyi verilecektir. Bu çalışmada, çevre eğitimine yönelik geliştirilen ve öğrenciyi merkeze alan rehber materyallerin etkililiği ekosistem kavramları etrafında araştırılmıştır. Araştırmada basit deneysel yöntem kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini, Gümüşhane il merkezindeki bir ilköğretim okulunda öğrenim gören 29 tane 7. sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplama aracı olarak, ekosistem ünitesine yönelik hazırlanmış 20 soruluk başarı testi ve yarı-yapılandırılmış gözlemden faydalanılmıştır. Araştırmada kullanılan başarı testi için parametric analizlerden bağımlı t-testi, gözlemler içinde puanlandırmalar kullanılmıştır. Analizler sonucunda iki grup arasında anlamlı bir fark son test lehine olduğu görülmektedir (p<.05). Gözlem verilerinde en etkin girme basamağının gerçekleştirildiği ( X = 3.47) belirlenmiştir. Elde edilen bulgulara göre yapılan öğretim sonunda öğrencilerin başarılarının arttığı bu artışın da çalışma kapsamında geliştirilen 5E modeline uygun öğretim materyalleri sayesinde olduğu söylenebilir. Anahtar kelimeler: Çevre Eğitimi, Öğretim Materyali, Ekosistem, 5E Modeli. 1. GİRİŞ Çevre eğitiminin amacı; insan, doğal sistemler ve doğal süreçler arasındaki etkileşimi geliştirmek, bireysel veya sosyal gruplarda çevreye karşı duyarlılığın artmasını sağlamak (Knapp, 2000; Köse, 2010) ve çevre sorunlarından haberdar olan, bu sorunların nasıl çözülebileceğini bilen çevre eğitimi alan bireyler yetiştirmektir. Çevre problemleri konusunda, bireyleri daha bilinçli ve duyarlı hale getirebilmek için, gerekli çevre eğitiminin verilmesi insanlığın geleceği açısından büyük önem arz etmektedir. Çevre problemleri ile başa çıkmanın en temel yolu bilinçli ve organize bir şekilde, toplumdaki bütün bireylerin çevre eğitiminden geçmesidir (Bozkurt ve Koray, 2002). Çevreyi koruma, ancak kişilerin bilgilendirilmesi ve eğitilmesi ile gerçekleşmektedir. Özellikle okul sistemi içinde bulunan bireylerin bu konudaki eğitimi büyük önem taşıdığından dolayı, çevre eğitiminin bireylere verilmesi gerekmektedir (Bradley, Waliczek ve Zajicek, 1999; Soran ve arkadaşları, 2000; Barraza, 2001; Loubser, Swanepoel ve Chacko, 2001; Hsu, 2004; Strife, 2010). Toplumun çevre konusunda bilgi ve donanıma sahip olması, duyarlı ve olumlu davranış değişikliklerinin meydana getirilmesi, doğal çevrenin korunması ve zarar görmüş çevrenin yeniden kazanılması (Uzun ve Sağlam, 2005), çevre ile ilgili konularda doğru davranışlar kazanabilmesi için eğitilmesi gerekmektedir (Kızılaslan ve Kızılaslan, 2005). Bu süreçte, öğretim programı büyük önem taşımaktadır. Öğretim programlarında çağdaş eğitimin ön gördüğü yapılandırmacı yaklaşıma uygun bir çevre eğitiminin verilmesi gerekmektedir. Yapılan bazı yeniliklere rağmen çevre bilincinin ve çevreye karşı tutumların artmamasının sebeplerinden birisi, geleneksel yöntemlerle derslerin işlenmesi düşünülmüştür. Çünkü çevre eğitiminin geleneksel yöntemlerle yapılması beklenen verimin alınmasında engeller ortaya koyacaktır (Teyfur, 2008; Aydın, 2010; Sadık ve Sarı, 2010). Öğrencinin öğrenmesi üzerine yoğunlaşan ve yeteneklerini geliştirmeye çalışan öğretim programları, klasik yöntemlere tercih edilmeli ve öğrenci merkezli öğretim materyalleri geliştirilmelidir. Bir başka ifade ile iyi bir çevre eğitimi zenginleştirilmiş öğrenci merkezli sınıf aktiviteleri ile yapılmalıdır (Sadık ve Sarı, 2010). Öğrenci merkezli hazırlanan materyallerin öğrencilerin çevre konusuna ait bilgilerinin, çevreye yönelik bilinçlerinin ve öğrencileri katılımlarının sağlanması bakımından önemlidir. Bu çalışmada da, ekosistem kavramları merkeze alınarak geliştirilen rehber materyallerin etkililiği araştırılmıştır.

2 2. YÖNTEM Çalışmada aynı örneklem grubu üzerinde ön test-son test yapıldığından basit deneysel yöntem kullanılmıştır Araştırmanın Örneklemi Araştırmanın örneklemini, Gümüşhane il merkezindeki bir ilköğretim okulunda öğrenim gören 29 tane 7. sınıf öğrencisi oluşturmaktadır Veri Toplama Aracı Çalışmada veri toplama aracı olarak, ekosistem ünitesine yönelik hazırlanmış başarı testi ve gözlem formu kullanılmıştır. Ekosistem ünitesine yönelik başarı testi araştırmacılar tarafından geliştirilmiş olup 20 sorudan oluşmaktadır. Araştırmada kullanılan gözlem formu için ise Keser (2003) tarafından geliştirilen Bütünleştirici Öğrenme Ortamı Anketinden (BORAN) faydalanılmıştır. BORAN beş basamaktan oluşan 5 li likert tipinde bir ölçektir. Güvenirlik ve geçerlilik çalışmaları Keser (2003) tarafından yapıldığından çalışmada tekrar analizler yapılmamıştır. BORAN ın her basamağında 10 madde bulunmuştur Verilerin Analizi Araştırma için kullanılan başarı testi için parametric analizlerden bağımlı t-testi kullanılmıştır. Gözlemlerde ise ankette yer alan her bir ifade gerçekleşmedi = 0 puan, kısmen = 1 puan, orta = 2 puan, iyi = 3 puan ve tamamen gerçekleşti = 4 puan olacak şekilde puanlandırılmıştır. Çalışmada 5E modeline uygun toplam dört etkinlik olmak üzere her bir etkinlik araştırmacılar tarafından gözlemlenmiş ve her bir madde için gözlem puanlarının ortalamaları alınarak gözlem verileri elde edilmiştir. Çalışmada kullanılan bütünleştirici öğrenme ortamı anketinde yer alan her biri 10 madde olan toplam 50 madde olmak üzere girme, keşfetme, açıklama, derinleştirme ve değerlendirme basamaklarından oluşmuştur. Her bir basamaktaki ifade 0-gerçekleşmedi, 1- kısmen, 2- orta, 3-iyi, 4- tamamen gerçekleşti olacak şekilde değerlendirilmiştir Çevre Eğitimi Dersi Modüler Programı (ÇEDEP) Araştırmacı tarafından geliştirilen Çevre eğitimi dersi modüler programı beş üniteden oluşmaktadır. Her bir ünitede amaç, konu başlıkları, belirtke tablosu, üniteye ait kavram haritası, ünite kazanımları ve etkinlikler gibi alt başlıklar yer almaktadır. Çalışmada, bu ünitelerden biri ve ilki olan ekosistem ünitesinden elde edilen veriler kullanılmıştır Çevre Eğitimi Dersi Modüler Programının Kazanımlarının Belirlenmesi Çalışma için geliştirilen çevre eğitimi modülü, çeşitli dünya ülkelerinin kendi okullarında uyguladıkları çevre programları, OECD nin çevre raporu, Dokuzuncu Kalkınma Planı ve TÜSİAD ın 2050 Türkiye raporu gibi çeşitli organların yayınladıkları yıllık çevre raporlar okunarak kazanımlar belirlenmiştir. Daha sonra Fen ve Teknoloji öğretmenleri ve alanında uzman akademisyenler tarafından ülkemize, öğrencilerin seviyelerine ve sınıf ortamına uygun olan kazanımlar seçilerek kazanım havuzu oluşturulmuştur. Alanında uzman akademisyenler ve öğretmenlerle ile birlikte ülkemiz şartlarında uygulanabilir özelliklere ve ilköğretim programlarının doğasına uygun olan kazanımlar belirlenerek ünitelendirmeler yapılmıştır. Aynı zamanda üniteler belirlenirken ve kazanımlar oluşturulurken öğrencilerin çevre konularını en iyi şekilde öğrenmesine ve çevre eğitimi ile donanımlı bir birey olması gibi durumlar dikkate alınmıştır Çevre Eğitimi Dersi Modüler Programında Yer Alan Öğrenme-Öğretme Etkinliklerinin Hazırlanması ÇEDEP te yer alan öğrenme-öğretme etkinlikleri için öğretmen rehber materyali ve öğrenci rehber materyali geliştirilmiştir. Akademisyenlerin ve Fen ve Teknoloji öğretmenlerinin görüşleri doğrultusunda 5 aşamalı bütünleştirici öğretim stratejisi göz önüne alınarak öğretmen ve öğrenci rehber materyallerinin son halleri verilmiştir. Ekosistem ünitesine ait öğretmen ve öğrenci rehber materyalinde yer alan örnek bir etkinlik tablosu Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Ekosistem ünitesine ait örnek bir etkinlik tablosu Kazanım Etkinlik adı Yöntem-teknik Veri top. araçları 1.1. Tür, popülasyon, habitat ve ekosistem kavramlarını örneklerle açıklar (FTTÇ 1). Etkinlik: Ekosisteme Doğru Etkinlik: Kavramları Tanıyalım Etkinlik: Gruplama Yapalım 5 aşamalı bütünleştirici öğretim stratejisi, tartışma, soru-cevap

3 1.2. Ekosistemde yer alan besin ağını açıklar (FTTÇ 1) Ekosistemde yer alan canlı-cansız faktörleri tanımlar ve bunlar arasındaki ilişkileri açıklar (FTTÇ 1, BSB 11, 13) Ekosistemdeki türler arasındaki ilişkileri ve çeşitliliklerin farkına varır (BSB 5, 11, 13) Farklı habitatların sınırlı sayıda bitki ve hayvana sahip olduğu ile ilgili fikir öne sürer (BSB 9, 10). Etkinlik: Gizli Kavramları Bulalım Etkinlik: Kutucuklardan Öğrenelim Etkinlik: Slogan Yazalım Etkinlik: Besin Zinciri Oluşturalım Etkinlik: Çevremizdekiler Etkinlik: Kim Kimi Yer? Etkinlik: Posterlerimizi Asalım Etkinlik: Tartışalım 5 aşamalı bütünleştirici öğretim stratejisi, tartışma, soru-cevap, grup çalışması. Tartışma, soru-cevap, beyin fırtınası, grup çalışması -Gözlem formu -Ekosistem ünitesi başarı testi -Çevre etkinlikleri tutum ölçeği -PDÖ 3. BULGULAR Örneklem grubuna uygulanan ekosistem ünitesi başarı testi ile ilgili ön ve son testlerin değerlendirilmesinden sonra ön ve son testler arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığını belirlemek için verilere bağımlı t-testi uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlar Tablo 2 de sunulmuştur. Tablo 2. Ekosistem ünitesi başarı testine ilişkin t-testi sonuçları Grup Standart Serbestlik N Ortalama t p Sapma Derecesi (sd) Ön - Son Test 29-20,69 12, , Görüldüğü gibi öğrencilerin ön ve son test puanları arasında son test lehine istatistiksel olarak anlamlı bir fark vardır (t (28) = -8,852, p<0.05). Anlamlılık değeri,000 olarak elde edilmiştir ve bu değer 0,05 den küçüktür. Bu sonuç ekosistem ünitesine yönelik geliştirilen rehber materyallerin öğrencilerin başarılarını artırdığını göstermektedir. 5E modeline uygun toplam dört etkinlik olmak üzere her bir etkinlik araştırmacı tarafından gözlemlenmiş ve her bir madde için ortalama puanları alınmıştır. Daha sonra her basamağın ortalama puanı hesaplanmıştır. Elde edilen veriler Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. BORAN da yer alan her bir maddeye yönelik etkinliklerin gözlemlenmesi sonucu elde edilen ortalama puanlar Girme Keşfetme Açıklama Derinleş. Değer. Soru No. Soru No. Soru No. Soru No. Soru No. 1 3, , , , , , , ,5 14 3, , , , , , ,5 6 3, , , ,5

4 , , , ,5 28 1, , ,75 9 2, ,5 39 2, , , , Ortalama 3,47 Ortalama 3 Ortalama 2,57 Ortalama 3,20 Ortalama 3,05 Elde edilen bulgulara göre, geliştirilen etkinliklerin 5E nin basamaklarına göre uygulandığı tablodan anlaşılmaktadır. Uygulamada en etkin girme basamağının gerçekleştirildiği ( X = 3.47), açıklama basamağının ise diğer basamaklara göre daha az etkin olduğu ( X = 2.57) görülmektedir. Etkinlikte yer alan bazı maddelerin ise ortalamalarının diğerlerine göre düşük olduğu belirlenmiştir. 4. TARTIŞMA ve SONUÇ Elde edilen bulgular, öğrencilerin ön ve son test puanları arasında anlamlı bir farklılığın olduğunu ve yapılan öğretim sonunda öğrencilerin başarılarını arttığını göstermektedir (bkz. Tablo 3). Bu farklılık çalışma kapsamında geliştirilen 5E modeline uygun etkinlikler sayesinde olduğu söylenebilir. Etkinlikler öğrencilerin çevre eğitimine yönelik konuları yaparak-yaşayarak yapmalarını sağlamalarından dolayı etkili olduğu düşünülmektedir. 5E modeline göre geliştirilen etkinliklerin öğrencilerin öğrenmelerine olumlu yönde katkı sağladığı ve öğrenmeleri üzerinde etkili olduğu vurgulanmaktadır (Şimşekli, 2004, 2010). Öğrencilerin son testteki başarılarının artmasının bir göstergesi de ünite boyunca elde edilen gözlem puanlarıdır. Gözlemden elde edilen bulgular rehber materyalin girme basamağında kullanılan etkinlerin öğrencilerin konuyu iyi anlamalarını sağladığını ve etkinliklerin üniteye uygun olduğu ve basamakların işlediğini göstermektedir (bkz. Tablo 4). Yukarıda da belirtildiği üzere, çalışma kapsamında geliştirilen öğretim materyallerinin öğrencilerin ekosistem ünitesine yönelik başarılarını artırmada etkili olduğu ve çevre eğitimi derslerinde bu tür etkinliklerin kullanılması gerektiği anlaşılmaktadır. 5. ÖNERİLER Çevre eğitimine özgü bağımsız bir modüler programın geliştirilerek ekosistem ünitesinde olduğu gibi öğrencilerin başarılarının ve çevre konularına yönelik bilgilerinin artması sağlanmalıdır. Bu yapıldığı takdirde öğrencilerin çevre eğitimine yönelik ilgilerinin artacağına inanılmaktadır.

5 6. KAYNAKLAR Aydın, G. (2010). Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre Öğrenme Alanının Çevre Bilinci Kazandırmasına İlişkin Sınıf Öğretmenlerinin Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir. Barraza, L. (2001). Environmental Education in Mexican Schools: The Primary Level. The Journal of Environmental Education, 32, 3, Bozkurt, O. ve Koray, Ö. C. (2002). İlköğretim öğrencilerinin çevre eğitiminde sera etkisi ile ilgili kavram yanılgıları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, Bradley, J.C., Walıczek, T.M. ve Zajıcek, J.M. (1999). Relationship between environmental knowledge and environmental attitude of high school students. Journal of Environmental Education, 30, 3, Hsu, S.J. (2004). The effects of an environmental education program on responsible environmental behavior and associated environmental literacy variables in Taiwanese college students. The Journal of Environmental Education, 35, 2, Kızılaslan, H. ve Kızılaslan, N. (2005). Çevre konularında kırsal halkın bilinç düzeyi ve davranışları (Tokat İli Artova İlçesi Örneği), ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 1. Knapp, D. (2000). The thessaloniki declaration: A wake-up call for environmental education? The Journal of Environmental Education, 31, 3, Köse, E. Ö. (2010). Lise Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutumlarına Etki Eden Faktörler. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 7, 3. Loubser, C. P. ve Ferreira, J. G. (1992). Environmental Education in South Africa in Light of the Tbilisi and Moscow Conferences. The Journal of Environmental Education, 23, 4, Sadık, F. ve Sarı, M. (2010). Student Teachers attitudes Towards Environmental Problems and Their Level of Environmental Knowledge. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3, 39, Soran, H., Morgil, F.İ., Yücel, S., Atav, E. ve Işık, S. (2000). Biyoloji Öğrencilerinin Çevre Konularına Olan İlgilerinin Araştırılması ve Kimya Öğrencileri İle Karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, Strife, S. (2010). Reflecting on environmental education: Where is our place in the green movement? The Journal of Environmental Education, 41, 3, Şimşekli, Y. (2004). Çevre Bilincinin Geliştirilmesine Yönelik Çevre Eğitimi Etkinliklerine İlköğretim Okullarının Duyarlılığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,17(1), Şimşekli, Y. (2010). The Original Activities For Environmental Education And Their Effects on Students (A Case Study in Bursa), 9(2), Teyfur, E. (2008). İlköğretim Öğrencilerinin Akademik Başarılarının ve Çevre Kulübü Çalışmalarının Çevreye Yönelik Tutumlarına Olan Etkisi (İzmir Örneği). Ege Eğitim Dergisi, 9, 1, Uzun, N. ve Sağlam, N. (2005). Sosyo-ekonomik durumun çevre bilinci ve çevre akademik başarısı üzerindeki etkisi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29,