İst.Üni Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Abd (EM)-E.Mail: [2] E.Mail: [3]

Transkript

1 [ ĠÇ ANADOLU DA ALÇAK ARAZĠDEKĠ AĞAÇLANDIRMA VE RÜZGÂR PERDELERĠNDE KULLANILABĠLECEK AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ M. Doğan Kantarcı [1] - Hamza Eryiğit [2] - Ertuğrul Kurt [3] 1] İst.Üni Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Abd (EM)-E.Mail: mdkant@istanbul.edu.tr [2] E.Mail: heryigit53@yahoo.com [3] E.Mail: ertugrulkurt305@hotmail.com Sh

2 ĠÇ ANADOLU DA ALÇAK ARAZĠDEKĠ AĞAÇLANDIRMA VE RÜZGÂR PERDELERĠNDE KULLANILABĠLECEK AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ M. Doğan Kantarcı 1 - Hamza Eryiğit 2 - Ertuğrul Kurt 3 ÖZET Ġç Anadolu Bölgesinin alanı ha olup, Konya Havzası ( ha) bölgenin % sini kapsamaktadır. Toprak Su Gnl. Md. lüğünün 1973 yılındaki 72 nu lı raporuna (Yayın tarihi 1978, yay. nu.288) göre Konya Havzasında I+II+III. Sınıf arazideki tarım alanı toplamı ha, çayır ve mer a alanı toplamı ha olup, bu alanların toplamı ha dır. Kara kumullarının alanının ha) eklenmesi ile m yükseltileri arasındaki hafif eğimli arazinin toplamı ha a ulaģmaktadır. Bu arazi; Konya Havzasında orman alt sınırı dıģında, önemli bir tuzlanma / çoraklaģma ve rüzgâr erozyonu alanıdır. Güneybatı yönünden (Lodos) esen rüzgâr hızının yıllarında 102 km/saat, 2006 yılında 77 km/saat, 2007 yılında 110 km/saat hızına ve devamlılığının saate ulaģması çok ciddi bir olaydır (E. Kurt 2003). Tarım alanlarının, meyveliklerin ve otlakların rüzgârın kurutucu ve taģıyıcı etkilerine karģı korunmaları gerekmektedir. Yeni yetiģtirilecek rüzgâr perdeleri için daha önceden yetiģtirilmiģ rüzgâr perdelerindeki baģarılı ağaç ve çalı türleri kullanılabilir. Anahtar kelimeler: Kurutucu rüzgâr, kuraklık, erozyon, rüzgâr perdesi, ağaçlar, THE TREES AND SHRUBS SPECIES USED AFFORESTATION AND WINDBREAKS FOR LOW LAND IN CENTRAL ANATOLIA ABSTRACT Central Anatolia Region is the area of hectares, includes of Konya basin ( ha), 28.57% of the area the URL. According to The Soil and Water Works Directorate, 72 number report 1973 (Published in 1978, Nu.288), class of I + II + III land types of Konya Basin agricultural is 1,807,992 hectares in total, and grass and total pasture area is ha, and the sum of these areas are 2,066,068 ha.. Land area of 2455 ha of sand dunes, adding mild slopes between m elevation in the total has reached 2,068,523 hectares. This land, in the Konya Basin, outside the forest floor, a significant salinity is a barren field of recovery and wind erosion. Southwestward from the wind speed in km / h in 2006, 77 km / h in 2007 and 110 km / h speed and continuity of the hours to reach a very serious event (E. Wolf 2003). Agricultural fields, fruit and drying winds of pastures and the carrier is required to protect against the effects. before the time of pregrown tree and shrub species can be used successfully in order to grow the new windbreak. Key words: drying winds, drought, erosion, wind screen, trees, 1.GĠRĠġ Konya Havzasında yükseltisi m arasındaki hafif eğimli arazinin toplamı ha a ulaģmaktadır. Uydu görüntüleri de kullanılarak Corin sınıflandırma sistemine göre yapılan arazi kullanımı sınıflandırmasında; tarım alanları ,60 ha, otlak alanları ,47 ha, çıplak alanlar ,34 ha, tuzlanmıģ alanlar ,96 ha olarak belirlenmiģtir. Bu sorunlu alanların toplamı ,37 ha dır (Konya Havzası nın % sı). Tarım alanlarının % ünde, otlak alanları ile çıplak alanların tamamında, tuzlanmıģ alanların % sinde toprakların erozyona uğrayıp, taģındığı belirtilmiģtir. Kuru ve dolayısı ile kurutucu rüzgârların yüksek hız ile tarım alanlarının ve koruyucu bitki örtüsünü kaybetmiģ orman ve otlak topraklarının veya buğday vb. anızların üzerinde esmesinin, toprağın ince bölümünün (Ġnce kum, toz ve kil) taģınmasına ve tuzlanmaya etkileri ve sonuçları iyi değerlendirilmelidir. 1 İst.Üni Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Abd (EM)-E.Mail: mdkant@istanbul.edu.tr 2 E.Mail: heryigit53@yahoo.com 3 E.Mail: ertugrulkurt305@hotmail.com

3 2. YÖNTEM (1) Arazide farklı yükseltilerdeki orman ağaçlandırmaları, alçak arazideki rüzgâr perdeleri ve kumul önleme ağaçlandırmaları incelenmiģtir. Ağaçlandırmalarda yetiģme ortamına uyum sağlamıģ olan ağaç ve çalı türleri ile alçak arazide dondan etkilenen türler belirlenmiģtir. (2) Eski ağaçlandırmalarda kullanılan fidanlar Konya Havzasındaki ormanlardan veya bölgenin özelliğine benzer yörelerdeki ormanlardan toplanan tohumlardan yetiģtirilmiģtir. Bu sebeple yapılan çalıģmalarda kullanılan ağaç ve çalı türlerinin kurak iklim özelliklerine uyumlu olmaları beklenir. Ancak tohumun alındığı ormanın bulunduğu yetiģme ortamı ile bu tohumdan yetiģtirilen fidanın dikildiği ortamın kuraklık Ģiddeti ve kuraklığın süresi ayni değildir. Bu bakımdan yıllara göre iklim değerlendirmelerinin de yapılması gerekmiģtir. Ġklim değerlendirmeleri ve ekolojik etkileri ayrı bir bildiride sunulmuģtur (Bkz. M. D. Kantarcı bildirisi). (3) Yeni çalıģmalar taranmıģtır. Özellikle farklı karaçam orijinlerinin kuraklığa dayanma yetenekleri üzerine yapılmıģ olan arazide ve laboratuarda yürütülmüģ olan araģtırmalar değerlendirilmiģtir. (4) Yurt dıģından getirilebilecek bazı türlerin de üzerinde durulmuģtur. Bu türlerden araziye dikilmiģ olanların durumu yerinde görülüp, değerlendirilmiģtir. (5) Ağaçlandırmalarda ilk yıllarda yapılan; sulama ve çapa ile ot alma, toprak yüzeyinde oluģan çatlakları kırma, fidan çevresini doldurarak su kaybını önleme vb. bakım uygulamaları da incelenmiģtir. Bu bilgiler konu ile ilgilenen kiģilerce bilinmektedir. Ancak sulama sıklığı, verilen su miktarı, çapalama sıklığı, çapalamanın yılda kaç defa yapıldığı, kaç yıl devam ettirildiği, malçlama ve malçlama için kullanılan materyaller gibi konular yerel iklim ve toprak özelliklerine bağlıdır. Bu yerel yöntem uygulamaları eski çalıģmaları yapan çoğu emekli olmuģ olan mühendisler ve fidancılar ile görüģülerek değerlendirilmiģtir. (6) En önemli konulardan biri de tulu topraklarda yetiģtirilebilecek ağaç ve çalı türleridir. Arazide doğal olarak tuzlu topraklarda yetiģebilen türler vardır. Ayrıca tuzlu topraklarda yetiģtirilebilecek türler de değerlendirilmiģtir. (7) Bütün bu incelemelerden ve değerlendirmelerden elde edilen bulgular ve sonuçlar; ağaçlandırmalarda kullanılabilecek ağaç ve çalı türleri asıl konu olarak ele alınıp, diğer bilgilere de bir bildirinin elverdiği ölçüde değinilerek ve özetlenerek sunulmuģtur. 3. BULGULAR 3.1. KARAÇAMLAR (Pinus nigra subsp. pallasiana vd.)) (1) Rüzgâr perdelerinde kullanılabilecek türlerin baģında Karaçam (Pinus nigra) gelmektedir. Karaçam Konya Havzasında alçak arazideki ağaçlandırmalarda baģarı ile yetiģtirilmiģtir. Çukur alanlarda donlardan zarar görmemiģtir (- 20 Cº a kadar dayanabiliyor). (2) Türkiye de yayılan ve Anadolu Karaçamı (Pinus nigra subsp. pallasiana) olup 5 varyetesi bildirilmiģtir. Bunlar; - Anadolu Karaçamı (Pinus nigra var. pallasiana, Syn. P.nigra var. caramanica) (F. Yaltırık 1988), - Ehrami Karaçam (Pinus nigra var. pyramidata (Acatay) Yalt. (F.Yaltırık 1988), - Ebe Çamı (Top Çam, Pinus nigra var. Ģeneriana (Saatçioğlu) Yalt. (F. Yaltırık 1988), - Büyük kozalaklı Karaçam (Pinus nigra var. Yaltırıkiana) (Ü.Alptekin 1986), - Yozgat Karaçamı (Pinus nigra var. zhukovskiana Palib.) (H.Gökmen 1970). Ancak, Anadolu Karaçamı olarak adlandırılan iki varyetenin birinin Karaçam ( P.nigra var. pallasiana) ötekinin Alaçam (P.nigra var. caramanica) olduğuna dikkat çekmek gerekir. Bu iki karaçam varyetesinin kabuk yapıları ve renkleri farklıdır. Alaçamın öz odunu geniģ, diri odunu dardır. Karaçamın öz odunu dar, diri odunu geniģtir. Karaçamın odunu serttir. Alaçamın odunu yumuģaktır. (3) Karaçam granit, kuvarsdiorit gibi anakayalardan oluģmuģ süzek kumlu balçık tpraklarında hızlı geliģtiği halde, kuvarsitlerden oluģmuģ fakir kumlu balçık ve balçıklı kum topraklarında yavaģ geliģmektedir. (Kantarcı, M.D.2005). Karaçam dağlık arazide nemli iklim etkisi altında mikaģistlerden oluģmuģ balçık ve killi balçık topraklarında da iyi geliģmektedir. Ancak kireç taģlarından oluģmuģ kil ve balçıklı kil topraklarında Karaçam daha yavaģ geliģmektedir (Kantarcı, M.D. 1976). (4) Karaçam fidanları alçak arazideki soğuk hava birikimi ve don etkisine sedir fidanlarından daha dayanıklıdırlar (Bkz. M. D. Kantarcı 1991 ve Ġ. Oğurlu-M. Avcı 1998). Anadolu Karaçamının farklı orijinler (11 orijin) arasında fidanlıkta yapılan düģük sıcaklıklardan etkilenme araģtırmalarına göre (H. Semerci ve ark. 2008);

4 - Kullanılan orijinlerin hepsi 20 Cº ye kadar dayanmıģlardır. Don zararları -20 / -25 Cº arasında baģlamıģtır. - Ġlkbahardaki geç don zararları bütün orijinlerde -3 / -7 Cº arasında etkili olmağa baģlamıģtır. Kanaatimizce; ilkbahardaki geç don zararlarının sebebi, fidanların vejetatif faaliyete baģlamaları, ibrelerdeki su miktarının artması, Ģeker miktarının azalmasına bağlı görünmektedir. - Andırın, Göksun ve Mengen orijinli karaçam fidanlarının donlardan zarar görme oranları, diğer orijinlerdeki fidanlardan daha az bulunmuģtur. (5) Karaçam orijinlerinin alınan kuraklığa dayanma güçleri farklı araģtırmacılar tarafından ele alınıp, araģtırılmıģtır. Bunları sırası ile incelediğimizde; - J.B.Larsen ve A.Suner 1986 da yayınladıkları çalıģmada; Mustafa Kemâl PaĢa ve ÇerkeĢ orijinli karaçamların kuraklığa dah daynıklı olduklarını, bunları Yenice, Kızılcahamam, Sütçüler ve Pos orijinlerinin izlediğini bildirmiģlerdir. - Karaçam orijin denemesindeki 9. Yıl sonuçlarına göre; Ġç Anadolu daki ağaçlandırma/ deneme alanında Mustafa Kemâl PaĢa orijinli karaçamlar en yüksek boya ulaģmıģlardı (Y. ġimģek ve ark. 1995). - M. Çalıkoğlu (2002) araģtırmasında Mustafa Kemâl PaĢa orijinli karaçam fidanlarının kuraklığa en dayanıklı orijin olduğunu bulmuģtur. M. Çalıkoğlu Mustafa Kemâl PaĢa, Kızılcahamam ve Yılanlı orijinlerinin yaz kuraklığı Ģiddetli olan yetiģme ortamlarında kullanılmasını önermektedir. - E.Velioğlu ve ark. (2003) çalıģmasında Mustafa Kemâl PaĢa ve TavĢanlı orijinlerinin genetik olarak en benzer karaçam toplumları olduğu sonucuna varmıģtır. - H.Semerci ve ark. (2008) 11 karaçam orijini ile yaptıkları araģtırmada; Mustafa Kemâl PaĢa, TavĢanlı, Yılanlı ve Afyonkarahisar orijinli karaçam tohumları fidanlıkta oluģturulan kurak ortamda diğerlerinden daha yüksek oranda çimlenmiģlerdir. Bu fidanların fidanlıktaki kurak Ģartlarda yaģama oranları da daha yüksek bulunmuģtur. - Karaçamın farklı orijinleri üzerinde yapılan araģtırmalar; Mustafa Kemâl PaĢa, TavĢanlı, Yılanlı, Afyon, Kızılcahamam, ÇerkeĢ orijinlerinin kuraklığa karģı dayanıklı olduklarını ortaya koymuģtur. Ürgüp ün güney doğusunda Hodul Dağındaki karaçam ormanı (Yozgat Karaçamı olabilir) kalıntısının da kuraklığa dayanıklı orijinler arasında değerlendirilmesi gerekir. (6) Ġç Anadolu daki ağaçlandırma alanlarında 2009 ve 2010 yıllarındaki incelemelerimizde; - Soğuk havanın çökeldiği alçak arazideki ağaçlandırmalarda, sedir fidanlarının soğuktan donup, ibrelerinin kızardığı, karaçam fidanlarının zarar görmedikleri belirlenmiģtir. - Karaman/AkçaĢehir ağaçlandırmasında(2006) alçak alanlardaki sedir fidanları -23 Cº tan aģağı sıcaklık derecelerinde donmuģlardır. - Karaman/Çakırdağ ağaçlandırmasında da soğuk hava çökelen alçak arazideki sedir fidanları donmuģtur.buna karģılık yamaç arazide don olayı görülmemiģtir. - Cankurtaran-Çiçekli yayla (Sultan Dağları AkĢehir) ağaçlandırma alanında 1950 m yükseltide dikilmiģ olan 2-0 yaģında topraklı (tüplü) karaçam fidanlarından gürbüz ve kalın ibreli olanların dondukları, cılız ve daha ince ibreli olanların donmadıkları belirlenmiģtir. Konya ġükrü Olcay Orman Fidanlığında yetiģtirilmiģ olan bu karaçam fidanlarından gürbüz olanların ibrelerindeki su miktarının daha fazla, Ģeker yoğunluğunun daha az olduğu, bu sebeple de dondan zarar gördükleri kanaatine varılmıģtır. Daha cılız kalmıģ fidanların ibrelerindeki su miktarı daha az, buna karģılık Ģeker oranları yüksek olduğu için dondan zarar görmedikleri yorumu yapılmıģtır SEDĠRLER (Cedrus libani A.Rich. ve varyeteleri) (1) Türkiye deki Sedir türü bazı varyeteleri ismen sayılarak Lübnan Sediri=Toros Sediri (Cedrus libani A.Rich.)adı altında toplanmıģtır (H.Gökmen 1970 ve F. Yaltırık 1988). Gerçekte Türkiye de Sedir türünün 12 varyetesi bulunmaktadır (M. D. Kantarcı 1982). Ayrıca sedirlerin ıģık ağacı oldukları belirtilmiģtir (F.Yaltırık 1988). Sedirler yarı ıģık (Yarı gölge değil) ağacı olup, kendi meģceresinin siperine yıllarca dayanabilir ve yaģabilirler (Bu yarı ıģık sürecinde dar yıllık halkalar geliģtirirler). IĢık aldıklarında da eğer yeterli toprak ve su varsa hızlı büyürler (M.D.Kantarcı 1982, 1985, 1990, 2005). (2) Sedir in (Katran Ağacı) günümüzdeki doğal yayılıģ alanı Toros Dağları ile kuzeyde Erbaa çevresindeki küçük meģcereler olarak görülmektedir (M. D. Kantarcı 1982). Bu iki doğal yayılıģ

5 arasındaki sedir ormanlarının yok edildiği veya değiçen iklim özelliklerine uyum sağlayamayarak yok olduğu sanılmaktadır. Ancak Ġç Anadolu daki ağaçlandırma alanlarında (Karapınar dahil) Sedir türünün baģarı ile yetiģtirilmesi dikkat çekicidir. (3) Sedir doğal olarak yetiģtiği Toros Dağlarının kireç taģından oluģan yapısından dolayı, kireçli anakayalara ve onlardan oluģmuģ topraklara bağlı bir tür sanılmıģtır. Gerçekte Kuvars diorit, andezit ve bazı gnayslar gibi plajioklaslarca (bir feldspat türü) zengin anakayalardan oluģmuģ, yeterli kalsiyum içeren topraklarda da sedirler çok iyi geliģmektedirler. (4) Kurak bölgelerdeki ağaçlandırmalarda ve rüzgâr perdelerinde sedirin karaçamla birlikte ortama en uygun tür olduğu arazideki gözlemlerimizde ve ölçmelerimizde sayısal veriler ile ortaya konulmuģtur (Karaçam ve sedir ağaçlandırmaları ile ilgili bildirilere bakınız). Ancak yukarıda da belirtildiği gibi, alçak arazideki don çukurlarında sedir fidanları zarar görmektedirler. Bu sebeple özellikle dona ve karasal Ģartlara dayanıklı yüksek dağ orijinlerinin (Elmalı-Çığlıkara, Senirkent-Garip Ormanı, ġarkî Karaağaç-Kızıl Dağ vb.) tercih edilmesi gerekmektedir SERVĠLER (Cupressus sempervirens var. horizontalis Mill. ve C. Sempervirens var. pyramidalis Nym.) Akdeniz Servisi olarak tanımlanmıģ olan bu servileri halk Kara Servi olarak adlandırmıģtır. Akdeniz servisinin dallı ve piramit yapılı varyetelerinin asıl yetiģme ortamı Akdeniz ikliminin etkisi altındaki alt ve orta Kızılçam KuĢağıdır. Akdeniz Servisi güney bakılı yamaçlarda yayılmakta ve orman kurmaktadır. Kıbrıs ta BeĢparmak Dağlarında 600 m yükseltinin üstündeki servi ormanları Kara Servi olmayıp, ibreleri terlemeye karģı mum ile kaplanmıģ olduğu için mavimsi görünen ayrı bir varyetedir (C.sempervirens var. galuca olmalı). Bu mavimsi rengin altındaki ibre yüzeyi açık yeģildir. Mavimsi renkli serviler Kıbrıs ta ve Türkiye de ReĢadiye (Datça) Yarımadası ile Bodrum Yarımadasında (Boz Dağ da) doğal olarak yayılmıģ olup, kuzey bakılı yamaçları tercih ederler (M. D. Kantarcı 1990, 2008, Ġ.Tüfeksever 1991, G. Özalp ). Mavimsi renkli Akdeniz Servisi kuzeyden esen soğuk rüzgârlara ve yaz kuraklığına karģı daha dayanıklı olup, Ege Bölgesinin güneybatı bölümünde (Bodrum ve ReĢadiye yarımadaları dahil) tarla ve yol kenarlarında rüzgâr perdesi ve çit ağacı olarak kullanılmıģtır. Konya Havzasında sulanabilen arazide tek sıra ağaçlar halindeki rüzgâr perdelerinde Kara Servi kullanılmıģtır. Mavimsi Akdeniz Servisinin de yeni yetiģtirilecek rüzgâr perdelerinde kullanılması uygun olur DOĞU MAZISI (Thuja orientalis L.) Doğu Mazısı ılıman iklim etkisi altındaki nemli yetiģme ortamlarında 10 m ye kadar yükselebilen bir ağaç türüdür. Kurak bölgelerde, kuru yetiģme ortamlarında, kireç taģından oluģmuģ killi topraklarda da ağaççık veya çalı boyutunda yetiģebilir. Küçük pul halinde ve dörtlü kiremit diziliģi ile sürgüne yapıģık olan yaprakları terlemeyi azaltmaktadır. Doğu Mazısı rüzgâr perdelerinin ön sırasında yetiģtirilerek, yerden esen rüzgârı yükseltmek için kullanılır. Böylece rüzgâr perdesindeki ağaçların kuvvetli rüzgâra karģı bir duvar gibi durmalarından kaynaklanacak devrilmeler önlenir YABANĠ ĠĞDE (KuĢ Ġğdesi = Eleagnus angustifolia L.) (1) Orta Asya dan Anadolu ya kadar yayılan KuĢ Ġğdesi sulak yetiģme ortamlarında (Dere boyları vb.) 8-10 m ye kadar, kurak yetiģme ortamlarında 3-5 m ye kadar boylanabilen bir ağaçtır. (2) Kumlu balçık, balçık ve balçıklı kil topraklarına, kireçli topraklara, hafif tuzlu topraklara ve kurak yetiģme ortamlarına uyum sağlar. (3) Ġğde çok dallı tepe yapısı ile kurak yaz döneminde rüzgârın hızını yavaģlatıp, kurutucu ve taģıcı etkisini azaltan en önemli ağaç türüdür. Çiçekleri bir bal üretimi için önemli bir kaynaktır. (4) Ġğde ağacının köklerinde ortak yaģayan Actinomyces eleagni mantarı toprak havasındaki serbest azotu bağlar, Ġğdenin azot besin maddesini sağlar ve toprağı da organik azot bileģikleri ile zenginleģtirip, islâh eder (M.D.Kantarcı 2000 ve 2005). (5) Dökülen Ġğde yaprakları toprak yüzeyini kısa sürede kaplayan bir ölü örtü oluģturur. Ġğde ölü örtüsü çabuk ayrıģır (Yılı içinde % i ayrıģır). Bu ölü örtü hem toprak yüzeyini aģırı buharlaģma ile su kaybından korur, hem de humuslaģarak ve ayrıģarak toprakta kırıntılanmayı ve bitki besin maddelerini arttırır. (6) Ġğdenin kök sistemini iki bölüme ayırıp incelemek gerekir. Üst toprakta yayılmıģ olan kökler ile derine giden bir kökler. Üst topraktaki kökler azot bağlayan Actinomyces eleagni mantarının

6 bağlandığı çok saçaklanmıģ köklerdir. Derine giden kökler ise alt topraktan ve kaya çatlaklarının arasından ağacın su ihtiyacını sağlarlar. Bu sebeple; Ġğde Ağacının kökleri hem yüzey erozyonunu, hem de oyuntu/yarıntı oluģumları önlemek ve yüzeysel toprak kaymalarına karģı toprağı tutmak gibi çok değerli iģlevleri de üstlenirler. (7) KuĢ Ġğdesinin fidanları Ġç Anadolu da alçak arazideki don olaylarından pek etkilenmez. Ġlkbaharda yeni sürgünler geç donlardan zarar görseler de ağaç gövdesindeki uyuyan gözlerden sürgün vererek canlılığını koruyabilir. Ancak kütük sürgünlerinin taze filizlerinde (ilkbaharda) su miktarı fazla, Ģeker oranı düģük olduğu için, bu sürgünler uzun süreli ve birbiri ardınca tekrarlanan geç donlardan etkilenebilirler. Ġğde ağaçlandırmalarında ileri yaģlarda gençleģtirme/tazeleme kesimleri (Baltalık iģletmesi) uygulamalarında geç donların etkisini önlemek için kesilen ince dalları yavaģ yakarak duman oluģturmak gerekebilir SALKIM AĞACI (Robinia pseudoacacia L.) (1) Salkım Ağacı Latince adından tercüme edilerek Yalancı Akasya adı ile tanımlanmıģtır (Balkanlarda bu ağacı Türkçe adı ile Salkam olarak adlandırmaktadırlar). (2) Salkım Ağacının kök sistemi de Ġğdeninki gibi olup, üst topraktaki köklerde ortak yaģayan yumrulu bakteriler (Rhizobium bakterileri) toprak havasındaki serbest azotu bağlamakta ve ağaca azot besin maddesini aktarmaktadırlar (M. D. Kantarcı 2000 ve 2005). Alt toprağa ve anakaya çatlaklarına inen kökler ise kurak mevsimde ağacın su ihtiyacını sağlamaktadırlar. (3) Ham materyallerin islâhında, topraklaģtırılmasında ve kök sistemi ile yüzey erozyonuna ve oyuntu/yarıntı oluģumları ile göçüklere karģı Salkım Ağacı baģarı ile kullanılmıģtır (M.D.Kantarcı ). (4) Salkım Ağacı nemli yetiģme ortamlarında kumlu topraklar ile balçık ve killi balçık topraklarında m ye kadar boylanabilir. Kurak yetiģme ortamlarına ve kireçli topraklara da uyum sağlar. Kurak ve soğuk bozkırlardaki yetiģme ortamlarında ağaççık boyunda kalsa da baģarı ile yetiģtirilmiģtir. (5) Salkım Ağacının çiçekleri (Adı bu ak salkım çiçeklerinden geliyor) bal üretimi için çok değerlidir. Bu sebeple Konya Havzasında sulanabilen veya sulanmayan rüzgâr perdelerinde Salkım ağacının de Ġğde Ağacı gibi kullanılması uygundur SAKSAVULLAR : Ak Saksavul (Haloxylon persicum Bunge) Kara Saksavul (Haloxylon aphyllum Minkwe) (1) Saksavullar Özbekistan ve Türkistan da rüzgâr erozyonunu, kumullaģmayı ve çölleģmeyi önleme çalıģmalarında yaygın olara kullanılmaktadır. Saksavullar ile ha alanın ağaçlandırıldığı bildirilmiģtir (H.Eryiğit-N.Özturan 2003). Munyak Kenti (Özbekistan) ile Aral Gölü arasında yapılan ağaçlandırmalarda dikimin 2 yılında Saksavul fidanlarının 1,5-2,0 m kök yapabildikleri ve 5 yaģında 2-3 m boya ulaģtıkları belirtilmektedir. (2) Saksavul tohumları ancak kumlu toprakta çimlenebilmektedirler. Tohumların 1000 tane ağırlığı gr olup, rüzgâr ile kolayca çevreye yayılabilmektedirler. Fidanlıkta çimlendirilen tohumlar 1 yaģında cm boylanmakta ve cm kök geliģtirebilmektedirler. Bu sebeple 1-0 yaģındaki fidanların ağaçlandırma alanına dikimden önce köklerinin kısaltılması gerekmektedir. Dikim yılında fidanların boyları cm e ulaģmaktadır. Saksavul fidanları 5-6 yaģında tohum tutabilmektedirler (H.Eryiğit-N.Özturan 2003). (3) Ak Saksavul 8-10 m boya ve 1 m çapa ulaģabilmektedir. Konya Ereğlisi-Karapınar yolunun kenarında 1990 yılında dikilen 2 tane Ak Saksavul fidanı 2009 yılında 2.25 m boya, 10 cm çapa ve 2 m tepe çapına ulaģmıģtır. Bu ağaçlardan alınan tohumlarda Ereğli Fidanlığında bir miktar fidan yetiģtirilmiģtir (E. Kurt 2009). (4) Ak Saksavul (Haloxylon persicum Bunge) ve Odunsu Karabuğday (Calligonum turbineum Pavlov) türlerinin yüksek sıcaklık derecelerindeki fotosentez yapabilme özellikleri üzerinde çalıģılmıģtır. Sera ortamında elde edilen sonuçlara göre; - Ġki türde de net fotosentez hızı 10 Cº baģlayıp 30 Cº a kadar doğrusal olarak arttığı, 35 Cº ye kadar sabit kaldığı ve ortamın sıcaklığı Cº a yükseltildiğinde azaldığı bulunmuģtur. - Her iki türde de en yüksek net fotosentez hızı Cº sıcaklık dereceleri arasında 28 mol/m²/saat olarak belirlenmiģtir. - Yüksek fotosentez hızındaki su kullanma etkinliği Ak Saksavulda daha az bulunmuģtur.

7 - Yaprak sıcaklığına bağlı olarak terleme (transpirasyon) hızı Ak Saksavulda daha yüksek bulunmuģtur. - Bu deneyler süresinde seradaki havanın nem oranının % 55 civarında tutulduğu bildirilmektedir. - Sonuç olarak her iki türün de kurak yetiģme ortamlarında ve özellikle Konya Havzasındaki alçak arazide baģarı ile kullanılabileceği belirtilmiģtir (F. Kocaçınar-T. Ok 2009). - Bu sonuç ile E. Kurt un Ereğli Fidanlığında yetiģtirip, herkesin görmesi için yol kenarına diktirdiği Ak Saksavul fidanlarının kurak yetiģme ortamına uyum sağlamaları birbirini desteklemektedir DĠĞER AĞAÇ VE ÇALI TÜRLER Yapraklı ağaç ve ağaççık türlerinden; Ak Kavak (Populus alba L.) da Ġç Anadolu nun kurak iklimine en uygun türlerdendir. Badem (Prunus amygdalus Batsch.) özellikle tarla kenarı ağaçlandırmalarında Ġğde ile birlikte kullanılabilir. Fırat Kavağı (Populus euphratica Oliv.) nemli fakat tuzlu topraklarda yetiģebilen önemli bir tür olarak değerlendirilebilir. Çalı türlerinden; Ilgın (Tamarix germanica L.) tuza dayanıklıdır. Karaçalı (Paliurus spina-christi Mill.) kuraklığa dayanabilen önemli çalı türlerinden biridir. 4. TARTIġMA VE SONUÇ Yukarıdan beri sıralanan ağaç ve çalı türleri Ġç Anadolu da ve özellikle Konya Havzasında tarım ve otlak alanlarını kurutucu ve taģıyıcı rüzgârların etkisinden korumak için yetiģtirilecek rüzgâr perdelerinde ve ormanlarda kullanılabilir. Alçak arazideki olumsuz rüzgâr etkilerinin önlenmesi tek sıra ağaç dikimi ile mümkün değildir. Rüzgârın yerden yukarı doru yöneltilmesi için rüzgâr perdelerindeki ağaç sırasının önüne ve arakasına kısa boylu ağaççıkların ve çalıların dikilmesi gerekmektedir. Tek sıra ağaç ile yapılmıģ rüzgâr perdeleri boylandıklarında fırtınalı havalarda devrilir veya sökülürler. Sulanan tarım alanlarında ise boylanan ağaçların gölgesi tarladaki verimi azaltır. Rüzgâr perdelerinin tek baģına kullanılması da yeterli değildir. Özellikle ağaçlandırmaya uygu kumlu ve balçık topraklarının bulunduğu otlaklarda koruyucu ormanların kurulması, rüzgâr perdelerinin de bu ormanlara dayandırılarak, erozyonu önlemekte yardımcı tesisler olarak yetiģtirilmesi gerekmektedir. Bu orman / rüzgâr perdesi sitemi otlakların verimini arttıracağı gibi, yaz aylarında gölgelik olarak da kullanılabilir. Eski rüzgâr perdelerinin yetersiz de olsa kuruluģu, toprak iģleme yöntemleri, dikilen fidanlara uygulanmıģ olan bakım iģlemleri, ağaç ve çalı türlerinin ortama uyumları ve geliģmeleri araģtırılıp, değerlendirilmelidir. Orman ağaçlandırmalarında geliģtirilmiģ olan toprak iģleme ve bakım tekniklerinin uygulanması yeni tesis edilecek rüzgâr perdelerindeki baģarıyı da arttıracaktır. KAYNAKLAR 1.Alptekin,C.Ü. 1986, Anadolu Karaçamının (Pinus nigra Arn. Subsp. Pallasiana Lamb. Holmboe) coğrafik varyasyonları. Ġst.Üni.Orman Fakültesi Silvikültür Abd.Doktora Tezi (170 sh.). 2.Çalıkoğlu, M. 2002, Anadolu Karaçamı (Pinus nigra Arn. Subsp. Pallasiana Lamb. Holmboe) orijinlerinin kuraklığa karşı reaksiyonlarının ekofizyolojik analizi. Ġst. Üni. Fen Bilimleri Enstitüsü / Ġ.Ü.Orman Fakültesi Silvikültür Abd. Doktora Tezi (99 sh.). 3.Eryiğit, H.- Özturan, N. 2003, Özbekistan Seyahat Raporu (5 sh.) (Orman Bakanlığına rapor) 4.Gökmen, H. 1970, Açık Tohumlular Gymnospermae Orman Bakanlığı Orman Genel Md lüğü yay. Sıra nu. 523, seri nu. 49 (XVII+578)-Alkan Matbaası-Ankara 5.Gökmen, H. 1973, Kapalı Tohumlular Angiospermae Cilt I Orman Bakanlığı Orman Genel Md lüğü yay. Sıra nu. 564, seri nu. 53 (XII+577)-ġark Matbaası-Ankara 6.Gökmen, H. 1977, Kapalı Tohumlular Angiospermae Cilt II Orman Bakanlığı Orman Genel Md lüğü yay. Sıra nu. 616, seri nu. 55 (XXXVI+933)-Orman Harita ve Fotogrametri Md lüğü Matbaası-Ankara 7. Kantarcı, M.D., 1973,Trakya Toros Karaçamının (Pinus nigra var. karamanica Loud; Rehd.) Doğal

8 Olarak Bulunduğu Yerlerin Orman Yetişme Muhiti Özellikleri Üzerinde Ön Araştırmalar, TÜBĠTAK IV. Bilim Kongresi, Kasım, 1973 Ankara, (Ayrı baskı 6sh.). 8.Kantarcı, M.D. 1982, Türkiye Sedirleri (Cedrus Libani A. Richard) ve Doğal Yayılış Alanında Bazı Ekolojik İlişkiler, Ġ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Cilt: 32, Sayı:1, ( ), Ġstanbul. 9.Kantarcı, M.D., 1985, Dibek (Kumluca) ve Çamkuyusu (Elmalı) Sedir (Cedrus libani A. Richard) Ormanlarında Ekolojik Araştırmalar (Almanca Özeti ile birlikte), Ġ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Cilt: 35, Sayı:2, (19 41), Ġstanbul. 10. Kantarcı, M.D., (1988) : Çatalca Yarımadasının Kuzey Kesiminde (Ağaçlı Yöresi) Linyit Kömürü Açık İşletme Alanlarında Arazi Kullanımı ve Ağaçlandırma İçin Temel Ekolojik İncelemeler ve Değerlendirmeler, Ġ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Cilt: 38, Sayı:1, (69-90), Ġstanbul. 11. Kantarcı, M.D., 1990, Dokuzgöl (Çığlıkara) Don Çukuru Yamacında Dikimle Yetiştirilmiş Sedir Fidanları Üzerinde Don Etkisi. Uluslararası Sedir Sempozyumu Ekim 1990, Bilimsel Gezi Kitabı, (39-43), Ankara 12. Kantarcı, M.D. 1990, Reşadiye (Datça) Yarımadası nın Ekolojik Özellikleri. Ġst. Üni. Orman Fakültesi Dergisi Seri A, sayı 1 (57-78) Ġstanbul 13. Kantarcı, M.D. 2000,Toprak İlmi (Ders Kitabı, 2. Baskı), Ġ.Ü. Yayın Nu. 4261, Orman Fakültesi Yayın Nu. 462, (XII+ 420), Çantay Basımevi, ISBN: , Ġstanbul. 14. Kantarcı, M.D.,2005, Orman Ekosistemleri Bilgisi. Ġ.Ü. Yayın Nu: 4594, Orman Fakültesi Yayın Nu: 488, (XXVI+418), Ġstanbul Üniversitesi Basım ve Yayınevi Müdürlüğü, ISBN: , Ġstanbul. 15. Kantarcı, M. D., (2005): Ağaçlı (İstanbul): Açık Maden Ocağı Artıklarının İslâhı ve Ağaçlandırılması Çalışmalarında Elde Edilen Sonuçlar, Madencilik ve Çevre Sempozyumu (5-6. Mayıs 2005) Kitabı, ( ), (ISBN ) TMMOB Maden Mühendisleri Odası Yayını, Ankara 16. Kantarcı, M.D. 2008,Bodrum yarımadası nın doğal ekolojik yapısı ve bu yapının dengesini bozucu etkenler üzerine bir değerlendirme (YayınlanmamıĢ araģtırma) 17. Kocaçınar, F.- Ok, T. 2010, Orta Anadolu nun kurak ve çoraklaşmış alanlarında yetişme potansiyeline sahip C-4 Haloxylon persicum ile Calligonum turbineum türlerinin değişik sıcaklıklarda fotosentetik özellikleri. 1. Kuraklık ve ÇölleĢme Sempozyumu Konya Bildiriler kitabı ( ).Editör.Dr.Çetin Palta, Toprak ve Su Kaynakları AraĢtırma Enstitüsü Müdürlüğü-Konya. Basım tarihi 2010-Servet Ofset Ltd. 18. Kurt, E. 2007, Ereğli İlçesi nde rüzgâr erozyonu ve rüzgâr perdeleri tesisi için rapor (4 sh.). 19. Kurt, E. 2009, Haloxylon persicum hakkında rapor (3 sh.)(agm Fidanlıklar ġb. Md lüğüne rapor). 20. Larsen, J.B.-Suner,A. 1986, Karaçam (Pinus nigra Arnold) orijinleri arasında kuraklığa ve dona dayanma farkları. Ormancılık AraĢtırma Enstitüsü yayını. Teknik Raporlar Serisi nu. 30 (95-109)-Ankara 21. Oğurlu, İ.-Avcı, M. 1998, Karaçam ve sedir türleri ile yapılan ağaçlandırmalarda don çukuru ile fidanların boylanması arasındaki ilişkiler. Tarım ve Orman Meteorolojisi-98 Sempozyumu ( Ekim 1998) bildiriler kitabı ( ). ĠTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi Meteoroloji Mühendisliği bölümü. Editör: Levent ġaylan. Öz Ofset A.ġ Ġstanbul 22. Özalp,G.1991, Cupressus sempervirens L. in Reşadiye Yarımadası nda yeni bir Yayılışı. Ġst. Üni. Orman Fakültesi Dergisi Seri A, Sayı 1 (94-102) Ġstanbul

9 23. Özalp, G. 1994, Datça Yarımadası nın kuzey yamaçlarda Kemerköy (Gökova) Termik Santralından etkilenecek bitki toplumları Gökova Körfezi Çevre Sorunları ve Çevre Yönetimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı ( ),D.E.Ü. Mühendislik Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü Basımı Ġzmir 25. Şimşek, Y.-Erkuloğlu, Ö. S.-Tosun, S. 1995, Türkiye de Karaçam (Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb) Holmboe) orijin denemelerinin ilk sonuçları. Ormancılık AraĢtırma Enstitüsü yayını Teknik Bülten nu Ankara 26. Tüfeksever, İ. 1991, Reşadiye (Datça) Yarımadası ndaki (Cupressus sempervirens) meşcerelerinin özellikleri üzerine incelemeler. Ġst. Üni. Orman Fakültesi Toprak Ġlmi ve Ekoloji Abd. Yüksek Lisans Tezi (III-59) (YayınlanmamıĢtır) (Tez DanıĢmanı: M.D. Kantarcı) Ġstanbul 27. Semerci, H.-Öztürk, H.- Semerci, A.- İzbırak, A.-Ekmekçi, Y. 2008, Değişik islâh zonlarından örneklenen Anadolu Karaçamı (Pinus nigra Arnold. subssp. nigra var. caramanica (Loudon) Rehder) orijinlerinin dona ve kuraklığa dayanıklılıklarının belirlenmesi. Orman Ağaçları ve Tohumları AraĢtırma Md lüğü Teknik Bülten nu.21 (IX+64) ISBN Çevre-Orman Bakanlığı yay. Nu.340, Müdürlük yay. Nu.33, Gündem Ofset-Ankara 28. Velioğlu, E.-Çengel, B.-İçgen, Y.-Kandemir, G.-Alan, M.- Kaya, Z. 2003, Moleküler belirteçler yardımı ile Karaçam (Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb) Holmboe) tohum meşcerelerinde, tohum bahçelerinde ve ağaçlandırmalarında bulunan genetik çeşitliliğin karşılaştırılması. Orman Ağaçları ve Tohumları AraĢtırma Md lüğü yayını. Teknik Bülten nu Ankara 29. Yaltırık, F. 1988, Dendroloji Ders Kitabı-I Gymnospermae Ġst. Üni. yay. nu. 3443, Orman Fakültesi yay. Nu 386 (XII+320) ISBN X,TaĢ Matbaası- Ġstanbul 30. Yaltırık, F. 1988, Dendroloji Ders Kitabı-II Angiospermae Bölüm 1 Ġst. Üni. yay. nu. 3509, Orman Fakültesi yay. Nu 390 (XI+256) ISBN ,TaĢ Matbaası-Ġstanbul