ĠÇ ANADOLU DA TARIM VE OTLAK ALANLARININ KORUNMASINDA RÜZGÂR PERDELERĠNĠN ÖNEMĠ, KULLANILABĠLECEK AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ ĠLE UYGULANABĠLECEK YÖNTEMLER

Transkript

1 ĠÇ ANADOLU DA TARIM VE OTLAK ALANLARININ KORUNMASINDA RÜZGÂR PERDELERĠNĠN ÖNEMĠ, KULLANILABĠLECEK AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ ĠLE UYGULANABĠLECEK YÖNTEMLER Prof. Dr. M. Doğan Kantarcı İst. Üni. Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Abd. (EM) Bahçeköy-İstanbul Ulaşım: Sh

2

3

4

5 ĠÇ ANADOLU DA TARIM VE OTLAK ALANLARININ KORUNMASINDA RÜZGÂR PERDELERĠNĠN ÖNEMĠ, KULLANILABĠLECEK AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ ĠLE UYGULANABĠLECEK YÖNTEMLER Prof. Dr. M. Doğan Kantarcı 1 ÖZET Ġç Anadolu da alçak arazi tarih boyunca ormansız, diğer bir deyimle orman alt sınırının altındaki alan olarak tanımlanmıģtır. Bu alçak arazi 1100 m eģyükselti eğrisinin altında olup, m arasındaki geniģ bozkırı kapsar. Burada ormanın yetiģmediği çok eskiden beri bildirilmiģtir. Ancak Ġç Anadolu da tarih boyunca kurak dönemlerin yaģandığını da gözden uzak tutmamak gerekir. M.Ö yılında Hitit kralı HattuĢuli nin yaptırmıģ olduğu sulama bendi (Çorum-Alaca) ile 1843, 1853, 1873 ve nihayet kuraklığı döneminde Kuru Kafa Mehmet Efendi nin BeyĢehir Gölü-Çumra Ovası sulama kanalının kazılması giriģimi (Bu kanal daha sonra 1913 de tamamlanıp, günümüzdeki sulamanın temeli sağlanmıģtır) Ġç Anadolu daki bilinen bazı tarihi kuraklık dönemlerine ait anılardır. Alçak arazide daha nemlice dönemlerde yetiģmiģ olan park görünümlü bozkır ormanları tahrip edilmiģ ve üst üste gelen kurak dönemlerde de yok olmuģlardır. Ġç Anadolu da ortalama sıcaklık değerlerinin ve bunlara bağlı olarak aylık, 5 yaz ayı ve yıllık buharlaģma miktarlarının dönemsel artıģı dikkat çekici bir ısınma / kuraklaģma sürecini iģaret etmektedirler. Ġklim özelliklerindeki bu olumsuz geliģme; kurutucu rüzgârların oluģumuna, alçak arazideki tarım ve otlak alanlarında toprakların erkenden aģırı kurumasına, tuzlanmasına ve toprağın taģınmasına sebep olmaktadır. Ġklim değiģimi alçak arazideki tarım ve otlak alanlarımızı hızla rüzgâr perdeleri ile koruma altına almamızı gerektirmektedir. Anahtar kelimeler: Rüzgâr perdesi, kurutucu rüzgârlar, toprak, buharlaşma, aşırı terleme. IMPORTANCE OF WINDBREAKS PROTECTION OF PASTURE AND AGRICULTURAL LANDS IN CENTRAL ANATOLIA AND USED METHODS AND APPLICATIONS OF TREES AND SHRUBS SPECIES ABSTRACT Historically, low land in Central Anatolia is defined as deforestation land which is become below the lower limit of forests. This low land below the 1100 m contour, and between m wide steppe covers. The forest did not raise from time immemorial have been reported here. However, in Central Anatolia has experienced dry periods. This situation should not ignore throughout history. BC in 1260 the Hittite King Hattusuli had made irrigation channel (Çorum-Pied) and the 1843, 1853, 1873 and finally drought during the Mehmet Efendi BeyĢehir Lake-Çumra Plain irrigation channel excavation attempts (this channel later in 1913's is completed, provided the basis for modern irrigation) in Central Anatolia are the memories of some well-known historical drought periods. Long periods in the more humid lowland raised the "park-looking" steppe forests have been destroyed and vanished during dry periods are overlapping. The average temperature in Central Anatolia, and depending on these values, monthly, and the annual amount of evaporation of the five summer months, a remarkable increase in the periodic warming / drought are pointing to the process. These negative developments in climate, to the formation of drying winds, low land areas in the agricultural and grazing lands early in the over-drying, salt and soil being transported causes. Grassland farming in lowland areas of climate change and to protect our rapidly with wind screens are not getting. Keywords: Windbreak, drying winds, soil, evaporation, excessive transpiration. 1. GĠRĠġ Ġç Anadolu da ortalama sıcaklık değerlerinin ve bunlara bağlı olarak aylık, 5 yaz ayı ve yıllık buharlaģma miktarlarının dönemsel artıģı dikkat çekici bir ısınma / kuraklaģma sürecini iģaret etmektedirler. Ġklim özelliklerindeki bu olumsuz geliģme; kurutucu rüzgârların oluģumuna, alçak arazideki tarım ve otlak alanlarında toprakların erkenden aģırı kurumasına ve toprağın taģınmasına sebep olmaktadır. Ġklim değiģimi alçak arazideki tarım ve otlak alanlarımızı hızla rüzgâr perdeleri ile koruma altına almamızı gerektirmektedir. 1 İst. Üni. Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Abd. (EM) Bahçeköy-İstanbul Ulaşım: mdkant@istanbul.edu.tr,

6 2. YÖNTEM Ġç Anadolu da ve özellikle Konya Havzasında rüzgâr perdeleri tesisi; 1960 lı yıllardan beri önerilen ve yer yer küçük çalıģmalar halinde uygulamaları da yapılmıģ olan bir konudur. Bu uygulamalar, kullanılan ağaç türleri, dikim yöntemleri ve aralıkları, günümüzde ulaģılmıģ olan durum arazideki gözlem ve ölçmelerle değerlendirilmiģtir. Yöntemin diğer önemli bölümü iklim analizleridir(bkz. M.D.Kantarcı bildirisi iklim değiģikliğinin ekolojik etkileri). Bölgedeki iklim özelliklerine ait meteorolojik ölçmeler ve son dönemlerdeki değiģimler ile rüzgâr perdelerinde yetiģtirilmiģ olan ağaç ve çalı türlerinin iliģkisi incelenmiģtir. Son dönemdeki ısınma/kuraklaģma olayları alçak arazideki tarım alanlarında tuzlanmalara ve çoraklaģmaya sebep olmuģtur. Tarım ve otlak alanlarında geliģen rüzgâr erozyonunu önlemek için yapılacak yeni rüzgâr perdeleri tesislerinde orman ağaçlandırmalarında geliģtirilmiģ yeni tekniklerin ve bilgilerin kullanılması gerekmektedir. Kullanılan yöntemler hakkındaki bilgilendirme ve sonuçların değerlendirilmesi bir sempozyum bildirisi çerçevesinde sunulabilecek ölçüde tutulmuģtur. Ġklim özellikleri ve değiģimleri konusundaki araģtırmalar ile rüzgâr perdelerinde kullanılabilecek ağaç ve çalı türleri hakkındaki ayrıntılar diğer bildirilerde sunulmuģtur. Rüzgâr perdelerinde yetiģtirilen ağaçların ulaģtıkları boy, rüzgâr perdelerinin tarım alanlarına, havanın nem oranına, rüzgârın hızına ve yöredeki kuģ toplumlarının barınmasına yaptığı olumlu etkiler, iklim özelliklerindeki değiģimlere bağlı olarak ağaçların yıllık halka kalınlıklarındaki değiģimler kapsamlı bir araģtırma konusu edilmelidir. 3. BULGULAR Kurak bölgelerdeki rüzgâr zararlarını önlemek için yapılan çalıģmalar iki ayrı amaca yöneliktir. (1) KumullaĢmayı önlemek ve kumulların ilerlemesini durdurmak. Bu çalıģmaya örnek olarak Karapınar da yapılmıģ olan baģarılı kumul önleme ağaçlandırmaları gösterilebilir. (2) Rüzgâr perdeleri ile tarım alanlarında, meyve bahçelerinde, fidanlıklarda vb. tesislerde veya otlaklarda rüzgârın kurutucu, taģıyıcı, dondurucu etkilerini önlemek. Hayvanlar (kuģlar dahil) için barınak sağlamak ve böylece tarım alanlarındaki birçok zararlı ile biyolojik mücadele yapabilmek. Bu amaç için bir çok farklı uygulama örnek gösterilebilir. Ġç Anadolu da Devlet e ait Tarım ĠĢletme Md lüklerinde (Devlet Üretme çiftlikleri), bazı özel çiftliklerde, orman fidanlıklarında eskiden tesis edilmiģ rüzgâr perdeleri vardır. Son yıllarda tarla kenarlarına tek sıra ağaç dikilerek (Ġğde veya servi gibi) bir rüzgâr perdesi oluģturmak için çitçilere fidan verilmiģtir. Ayrıca yol kenarı ağaçlandırmaları da rüzgâr perdesi görevini yapmaktadırlar. Rüzgâr perdesi tesis edilmiģ olan Tarım iģletmelerinde tesis edilen rüzgâr perdeleri ve etkileri üzerinde bir araģtırma veya inceleme yapılmamıģtır. Gözlemlere dayandırılan bazı bilgiler Ģunlardır: (1) Rüzgâr perdeleri 500 m aralıkla tesis edilmiģtir (Bazı uygulamalarda m). (2) Rüzgâr perdelerinden 50 m uzaklığa kadar toprak taģınmasının önlendiği gözlenmiģtir. (3) Rüzgâr perdesinin arkasındaki 50 m lik Ģeritte tarla bitkilerinin rüzgârdan daha az etkilendikleri, dolayısı ile verimin daha fazla olduğu vurgulanmıģtır. (4) Rüzgâr perdelerinde süne zararlısının konukçu olarak yerleģtiği ve zarar yaptığı gözlenmiģtir. (5) Rüzgâr perdelerindeki ağaçlarda 1970 li yıllardan beri kurumalar vardır. Konya Ovası nda 1100 m yükseltinin altındaki arazi çok geniģ olup, kıģ mevsiminde soğuk ve kuru, yaz mevsiminde sıcak ve kuru, dolayısı ile kurutucu rüzgârlar bu arazide olumsuz etkiler yapmaktadırlar (Kesit 1). Konya Ovası ndaki tarım alanlarında ve otlaklarda rüzgârın kurutucu ve taģıyıcı etkileri Ģekil 1 de gösterilmiģtir. YetiĢtirilecek rüzgâr perdelerinin kuruluģu ve faydaları Ģekil 2 de belirtilmiģtir. Yeni yetiģtirilecek rüzgâr perdelerinde toprağın riper ile 80 cm derinliğe kadar iģlenmesi fidanların köklerini hızla ve derinlemesine geliģtirmelerini sağlayacak, tutma baģarısını yükseltecek ve ilk yıllarda büyümeyi hızlandıracaktır. Konya Ovası ndaki rüzgâr perdelerinde yetiģtirilmiģ olan karaçam ve sedir ağaçlarının boyları yetiģme ortamına ve sulamaya bağlı olarak farklıdır. Ovadaki rüzgâr perdelerinde yaptığımız incelemelerde belirlediğimiz önemli bulgular aģağıda sıralanmıģtır.

7 SULAMA KANALI AĞAÇ BOYU 20 m NEMLENMĠġ RÜZGÂR NEMLENMĠġ RÜZGÂR KUYTU YAMAÇ SĠKLONU SICAK VE KURU RÜZGÂRIN PERDE ÖNÜNDE YÜKSELĠġĠ ġekġl 1. SICAK, KURU VE KURUTUCU RÜZGÂRLARA AÇIK TOPRAK YÜZEYĠNDEN SU KAYBI, TUZLANMA VE EROZYON TOPRAK VE YÜZEYLERİNDEN AŞIRI BUHARLAŞMA VE YAPRAKLAR VE DİĞER BİTRKİ YÜZEYLERİNDEN AŞIRI TERLEME İLE SU KAYBI SICAK, KURU VE KURUTUCU RÜZGÂRLAR TOPRAK YÜZEYİNDE VE ÜST TOPRAKTAKİ ÇATLAK SİSTEMİNDE TUZ BİRİKİMİ TARIM BİTKİLERİNDE VERİM AZALMASI VEYA KURUMA OTLAKLARDA VERİM AZALMASI, KURUMA RÜZGÂR EROZYONU VE ÇÖLLEŞME BUHARLAŞMA VE TERLEME İLE SU KAYBI SICAK VE KURU RÜZGÂR BUHARLAŞMA VE TERLEME İLE SU KAYBI SICAK VE KURU RÜZGÂR BUHARLAŞMA VE TERLEME İLE SU KAYBI SICAK VE KURU RÜZGÂR SULAMA SUYU SULAMA SUYU SIZINTI SUYU TUZLU TABAN SUYU YÜKSELEN SU BOġALTMA KANALI YÜKSELEN SU SIZINTI SUYU TUZLU TABAN SUYU BOġALTMA KANALI TUZLU TABAN SUYU TOPRAK ġekġl 2. KURAK BÖLGELERDE RÜZGÂR PERDELERĠNĠN KURULUġU VE FAYDALI ETKĠLERĠ RÜZGÂR PERDELERĠ ARASINDAKĠ HAVANIN NEMĠ ARTAR. SIZIN TI SUYU TOPRAKTA DEPOLANIR BĠTKĠ YAPRAKLARINDA KARBONHĠDRAT (ġeker) SENTEZĠ ĠLE YUMURTAAKI MADDELERĠ VE PROTEĠN SENTEZĠ ARTAR. BĠTKĠLER DAHA HIZLI GELĠġĠR. TARIM ALANLARINDA VERĠM ARTAR. TOPRAKLAR AġIRI ÖLÇÜDE KURUMADIĞI ĠÇĠN TUZLANMA ÖNLENĠR. RÜZGÂR TOPRAK YÜZEYĠNDEN ESEMEDĠĞĠ ĠÇĠN TOZ VE KĠL BÖLÜMÜNÜ TAġIYAMAZ. SULAMA KANALI; ĠBRELĠ AĞAÇ VE ÇALI TÜRLERĠ ĠLE KURUTUCU RÜZGÂRLARA KARġI KORUNUR. YAPRAKLI AĞAÇ TÜRLERĠ ĠLE GÖLGELENEREK GÜNEġĠN IġIMLARINDAN KORUNUR. RÜZGÂR EROZYONU VE KUMULLAġMA ÖNLENĠR. RÜZGÂR TARLA VEYA OTLAK TOPRAĞININ YÜZEYĠNDEN ESEMEDĠĞĠ ĠÇĠN TOPRAĞI KURUTAMAZ VE TERLEMEYĠ AġIRI ÖLÇÜLERE YÜKSELTEMEZ. AĞAÇLARDAN TERLEME ĠLE HAVAYA VERĠLEN SU KURU RÜZGÂRI BĠRAZ NEMLENDĠRĠR. SIZINTI SUYU SULU TARIM ALANINDA AġIRI SU KAYBI ÖNLENĠR. TOPRAK YÜZEYĠ TUZLANMAZ. 100 m m AĞAÇ BOYUNUN 2 KATI (40 m) MESAFEDE KORUMA MÜMKÜN. BUKADAR SIK PERDE TESĠSĠ YETĠġTĠREMEYECEĞĠMĠZ ĠÇĠN ARALIĞI 100 m YAPABĠLĠRĠZ. 120 m ġaġirtmali DĠKĠM FĠDAN DĠKĠM ARALIĞI 3X3 m = 15 m + YOL = 5 m TOPLAM 20 m PERDE ĠÇĠ BAKIM YOLU SIZINTI SUYU TABAN SUYUNA DOĞRU SIZAR. TOPRAK YÜZEYĠNE ÇIKMAZ. DERĠNDEKĠ TOPRAK SUYUNU AĞAÇ KÖKLERĠ EMER (3) Artan kuraklığa bağlı olarak etkisi daha belirginleģen hava kirliliği bazı zararlı canlıların da ibrelere yerleģmesine sebep olmuģtur (Bkz.Özlem ġahin in bildirisi).

8 YÜKSELTİ m MERMER NEOJEN TORTUL MATERYALLERİ YENİ ALÜVYON NEOJEN FAY AKŞEHİR GÖLÜ 990 m PERMİEN ÇAVUŞLU GÖLÜ 990 m KADINHANI SARAYÖNÜ YENİ ALÜVYON JURA KRETASE PALEOZOİK ŞİSTLERİ MERMER OBRUK MERMER BALLIK DAĞI 1428 m BAZALT BOZDAĞ ANDEZİT SULTAN DAĞLARI HACI ALABAZ DAĞI 2340 m (1) Kurak arazide ve kuru tarım yapılan alanlardaki rüzgâr perdelerinde ağaçların boyları kısa kalmıģtır (25-30 yaģında 5-8 m)(bkz. Resim 1,2,3). (2) Bu rüzgâr perdelerindeki ağaçların sağlıkları da giderek bozulmaktadır. Son dönemdeki kuraklığın yanısıra, ısınmak için kullanılan kalitesiz linyit kömüründen kaynaklanan hava kirliliği (Özellikle SO2) ağaçların ibrelerinde yanıklara sebep olmaktadır (Klorofilli hücrelerde H2SO4 yanıkları). (3) Rüzgâr perdelerinde sağlıkları ve tepe çatıları bozulan ağaçların bulunduğu bölümlerde rüzgâr önleme görevi de azalmaktadır. (4) Rüzgâr perdeleri kendi kaderlerine terk edilmiģ, bakımları ve bazı ağaçlar ile çalıların yenilenmeleri yapılmamıģtır. (5) Sulu tarım alanlarında bulunan rüzgâr perdeleri vb. tek sıraya dikilmiģ yaģları arasındaki ağaçların boyları 10-12/18 m ye ulaģabilmiģtir. Yol boyundaki tek sıra ağaçlar da bu grupta değerlendirilmiģtir (Bkz.resim 4). Ancak çiftçiler boylanmıģ ağaçların tarlaya düģen gölgelerinin olumsuz etkisinden yakınmaktadırlar. Rüzgâr perdesini tek sıra ağaç olarak düģünmek ve dibine kadar sürüp ekin ekmek doğru değildir. Rüzgâr perdesinin önünde ve arkasında rüzgârı yükseltecek bodur ağaç sırası bulunmalıdır. Boylu ağaçların gölgesi öndeki bodur ağaççıkların üzerine düģmelidir. Bu önemli bir yapısal özelliktir (Resim 4 ile Ģekil 2 yi karģılaģtırınız). (6) Son birkaç yıldan beri tarla kenarlarına tek sıraya dikilen yapraklı ağaçlardan sulanmayanlar iyi geliģmemiģlerdir. Tarla sahiplerinin de bu konuyu yeterince kavrayamadıkları anlaģılmaktadır. (7) Rüzgâr perdeleri arasındaki mesafe dar veya çok geniģ olmamalıdır (Resim3 ve 4). Resim 3 te iki rüzgâr perdesi arasında mesafe 500 m olduğu için rüzgârın olumsuz etkileri önlenememektedir. Resim 4 teki iki sıra servi ağacının arasında kalan dar tarla Ģeridinde sulamaya rağmen gölge etkisinden dolayı yeterli ürün alınamadığı için ekim yapılmamaktadır. KESİT 1. SULTAN DAĞLARI-AKŞEHİR GÖLÜ-KADINHANI-SARAYÖNÜ-OBRUK-HASAN DAĞI KESİTİNDE JEOLOJİK YAPI / YERYÜZÜ ŞEKLİ / ORMAN VE SU İLİŞKİSİ VE ALÇAK ARAZİNİN KURUTUCU RÜZGÂR ETKİLERİNE AÇIK DURUMU SULTAN DAĞLARI-AKŞEHİR GÖLÜ-ÇAVUŞLU GÖLÜ-KADINHANI-SARAYÖNÜ-BALLIK DAĞI-OBRUK-HASAN DAĞI KESİTİ AÇIKLAMA : 1. SULTAN DAĞLARINDA AKġEHĠR ĠLE ÇAY ORMAN TOPRAK MUHAFAZA GRUPLARININ YAPTIĞI AĞAÇLANDIRMALAR ÇOK BAġARILI OLUP, ÖNEMLĠ BĠLGĠ BĠRĠKĠMĠ SAĞLAMIġTR. DEVAM ETTĠRĠLEN AĞAÇLANDIRMALARDA BU BĠLGĠ BĠRĠKĠMĠ YETĠġME ORTAMI ÖZELLĠKLERĠNE GÖRE DEĞERLENDĠRĠLĠP, KULLANILMALIDIR. 2. DEVLET ÜRETME ÇĠFTLĠKLERĠNDE YAPILMIġ OLAN RÜZGÂR PERDELERĠ BAġARILIDIR. ANCAK PERDELER ARASINDAKĠ MESAFELER ÇOK UZUN TUTULMUġTUR. ÜRÜN ÜZERĠNE OLAN ETKĠ ARAġTIRILMAMIġTIR. RÜZGÂR PERDELERĠNDE KULLANILAN AĞAÇ TÜRLERĠNĠ BÜYÜME ĠLĠġKĠLERĠNĠN ARAġTIRILMASI GEREKMEKTEDĠR. PERDELERĠN BAKIMININ YAPILMASI SAĞLANMALIDIR. YENĠ GELĠġTĠRĠLEN TOPRAK ĠġLEME YÖNTEMLERĠ VE YETĠġME ORTAMINA UYGUN TÜR SEÇĠMĠ ĠLE BU RÜZGÂR PERDELERĠNĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ VE YENĠLENMESĠ SAĞLANMALIDIR. 3. SULTAN DAĞLARINDA VE HASAN DAĞINDA YAPILMIġ OLAN BAġARILI SEDĠR VE SARIÇAM AĞAÇLANDIRMALARI ARAġTIRILMALI, SONUÇLAR DEĞERLENDĠRĠLMELĠ VE YAYGINLAġTIRILMALIDIR. YENİ ALÜVYON NEOJEN TORTUL YENİ YENİ ALÜVYON MATERYALLERİ ALÜVYON MERMER ÜST KIR KUŞAĞI > 2500 m ORMAN ÜSTÜ OTLAKLAR (KIR) KUŞAĞI (RÜZGÂR PERDELERİ VE HAYVAN BARINAĞI İÇİN AĞAÇLANDIRMALAR GEREKLİ). ÜST ORMAN KUŞAĞI ORTA ORMAN KUŞAĞI ALT ORMAN KUŞAĞI GEÇİŞ KUŞAĞI PLİOSEN PLİOSEN TORTULLARI TORTULLARI HASAN DAĞI 3253 m ALÇAK ARAZİDEKİ OTLAKLAR VE KURU TARIM ALANLARI (RÜZGÂR PERDELERİ GEREKLİ) YATAY MESAFE km

9 AĞAÇ BOYU 8 10 m RESİM 1.GENİŞ ARALIKLA TESİS EDİLMİŞ RÜZGÂR PERDESİ *ĠKĠ RÜZGÂR PERDESĠ ARASINDAKĠ MESAFE 500 ^ YĠ BULUYOR. *BU MESAFE ÇOK UZUN. RÜZGÂR PERDESĠ Ġġ GÖRMÜYOR. *RÜZGÂR TARLANIN ÜZERĠNDEN ESĠYOR. *TOPRAĞIN NEMĠNĠ VE ĠNCE BÖLÜMÜNÜ (TOZ VE KĠL) TAġIYOR. *KUM BÖLÜMÜNÜ BIRAKIYOR. KUMUL OLUġUMU VE GELĠġĠMĠ. ĠKĠ RÜZGÂR PERDESĠ ARASI 500 m ALTINOVA DEVLET TARIM İŞLETME MÜDÜ*LÜĞÜ ARAZİSİ GÜNÜNDE TARLANIN DURUMU ETKİLİ KORUMA MESAFESİ ~ 20 m DOĞAL OTLARIN YOKEDLMESĠ ĠÇĠN SÜRÜLEN ġerġt RESİM 2. RÜZGÂR PERDESİNİN İÇİ (ALTINOVA DEVLET TARIM İŞLETMESİ) RÜZGÂR PERDESİ BAKIM YOLU ~ 5 m (AĞAÇLARIN YAN DAL UZUNLUKLARI GÖZ ÖNÜNE ALINMALIDIR.)

10 RESĠM KONYA EREĞLĠSĠ NDE BĠR ÇĠFTLĠKTE RÜZGÂR PERDESĠ GĠBĠ SIRA SERVĠ DĠKĠMĠ KÖKBUDAK ÇİFTLİĞİ BUĞDAY TARLASI SULANIYOR K AKARYAKIT İSTASYONU RÜZGÂR PERDESİNİN ÖN SIRASINDA OLMASI GEREKEN ÇALI VEYA DOĞU MAZISI BURADA DİKİLMEMİŞ. BU SEBEPLE AĞAÇLARIN GÖLGESİ TARLAYA DÜŞÜYOR. ŞEKİL 2 İLE İLİŞKİLENDİRİNİZ.

11 4. TARTIġMA VE SONUÇ Karapınar da geliģen kumulların 1950 li yıllarda evlerin kapılarına/pencerelerine dayanması sonucunda 1962 yılından itibaren baģlatılan kumul önleme çalıģmaları ile Devlet üretme çiftliklerinde yetiģtirilen rüzgâr perdeleri tarih boyunca devam edegelen söylentiyi bozmuģtur. Derin kök sistemleri geliģtirebilen ve kuraklığa dayanıklı orman ağaçları dikim yılından itibaren birkaç yıl sulanarak desteklenirse, kök sistemleri toprağın derinliklerine ulaģtıktan sonra bozkırda yaģamağa devam edebilmektedirler. Elde edilen bu baģarı da bozkırın ağaçsız ve ormansız olmadığını, bozkırın yetiģme ortamı özelliklerine uygun ormanların ve rüzgâr perdelerinin yetiģtirilebileceğini göstermiģtir(kesit 1). Derin köklü orman ağaç ve çalıları ile yetiģtirilen rüzgâr perdelerinin dört önemli etkisi vardır: (1) Rüzgârın perde önünde yükselmesini sağlamak. Perde arkasında kuytu alan yaratarak, burada yetiģtirilen bitkileri yaz mevsiminde kuru ve kurutucu, kıģ mevsiminde kuru ve dondurucu rüzgâr etkisinden korumak (ġekil 2). (2) Yaz aylarında alt toprakta depo edilmiģ olan toprak suyunu derin kök sistemleri ile emip, terleme ile havaya vererek, rüzgârın kurutucu etkisini azaltmak (ġekil 2). (3) Yaz boyunca otlaklarda ve tarım alanlarında (tarım alanlarında hasattan sonra da) kurutucu rüzgârların toprağın ince bölümünü taģımasını (rüzgâr erozyonu) önlemek (ġekil 2). (4) Rüzgâr perdesindeki ağaçların arasında kuģların ve diğer hayvanların barınmasını sağlayarak biyolojik çeģitliliği arttırmak ve bu hayvanlarla zararlılara karģı biyolojik mücadeleyi geliģtirmek (Resim 2). Elde edilen bazı sonuçlar aģağıda sıralanıp, değerlendirilmiģtir. (1) Rüzgâr perdelerinin etkili bir koruma oluģturabilmeleri için aralarındaki mesafenin doğru hesaplanması gerekir. Perdeler arası mesafe, perdeyi oluģturan ağaçların o yetiģme ortamında ulaģabilecekleri boya göre hesaplanmalıdır( Resim 1 ve Ģekil 2). (2) Rüzgâr perdelerinin arasındaki mesafenin kısa tutulması, tarım alanlarına yaptığı gölge etkisinden dolayı verimi azaltır (Resim 3). (3) Rüzgâr perdesi olarak tek sıra ağaç dikmek ve ağaçların altını da sürüp ekin ekmek gölge etkisi altındaki alanda verimi azaltır (Resim 3). Bu tür yanlıģ uygulamalar rüzgâr perdeleri konusunda çiftçilerin olumsuz düģünmelerine ve uygulamada zorluklara yol açar. (4) Rüzgâr perdeleri yaģayan ekolojik sistemlerdir (Resim 2). Bu sebeple bakımlarının yapılması, kuruyan ağaçların yerine yenilerinin yetiģtirilmesi veya rüzgâr perdesinin tümü ile yenilenmesi gerekebilir. Yeni rüzgâr perdelerinin tesisinde ve eskilerin yenilenmesinde bölgedeki orman ağaçlandırmalarında geliģtirilmiģ toprak iģleme ve kültür bakımı yöntemlerinin kullanılması gerekmektedir. Ağaçların da bir yaģama süreleri vardır. Ayrıca kurak dönemlerin ve hava kirliliğinin etkileri, bu etkilere bağlı olarak geliģen böcek zararları da iyi izlenmelidir. (5) Ġç Anadolu da yetiģtirilecek rüzgâr perdelerinin en önemli türü karaçamdır (Pinus nigra). Orman sınırı altında don çukuru niteliğindeki araziye dikilen Sedir (Cedrus libani) fidanlarının don olayından etkilendikleri gözlenmiģtir. Ayni yerdeki karaçam fidanları ise soğuk hava çökelmesinden etkilenip donmamıģlardır. Yamaç arazide soğuk hava çökelmesi olmadığı için dikilen sedir fidanlarında don zararı görülmemiģtir. Diğer türlerden; Ak Kavak (Populus alba), Fırat Kavağı (Populus euphratica), Keçi Söğüdü (Salix caprea), Salkım ağacı (Robinia pseudoacacia), Ġğde (Eleagnus angustifolia), Ilgın (Tamarix germanica), Saksavul (Haloxylon persicum ile H. aphyllum) ve bazı ardıç türleri (Juniperus phoenicea, Juniperus excelsa) ile Doğu Mazısı (Thuja orientalis) rüzgâr perdelerinin asli ağacı veya ön sıra çalısı olarak farklı yetiģme ortamlarında değerlendirilebilir.