TÜRK DİLİ I Yrd. Doç. Dr. Mediha MANGIR

Transkript

1 12 Biçim Bilgisi ORTAK DERSLER TÜRK DİLİ I Yrd. Doç. Dr. Mediha MANGIR 1

2 Ünite: 12 BİÇİM BİLGİSİ Yrd. Doç. Dr. Mediha MANGIR İçindekiler Çekim Ekleri İsim Çekim Ekleri FİİL ÇEKİM EKLERİ YAPIM EKLERİ KAYNAKLAR

3 12 Biçim Bilgisi Biçim bilgisi, bir dildeki kelimeleri, kök ve ekleri, bunların birleşme yollarını, dilin türetme ve çekim özelliklerini, eklerin anlam ve görevlerini ve şekille ilgili diğer konuları inceleyen dil bilgisi koludur. Kelimenin Tanımı Anlamı veya görevi bulunan ve tek başına kullanılabilen ses birliğine kelime denir. Kelimenin biçim yapısı kelimenin anlamlı ve anlamsız ögelerini içerir. Örneğin, kalemlikleri kelimesi, kalem kelimesine lik, -ler ve i ögeleri getirilmek suretiyle oluşturulmuştur. Bu ögeleri kelimeden çıkarabiliriz, ancak geriye kalan kalem kelimesinden anlam ve yapıyı bozmadan- hiçbir ses çıkaramayız. Bu durumda kalemlikleri kelimesi tek başına anlamı olan kalem kelimesi ile hiçbir anlamı bulunmayan lik, -ler, -i ögelerinden oluşmuştur. Kalem, anlamlı öge (kök); lik, -ler, -i ise anlamsız ya da görevli ögelerdir (ekler). Kök-Gövde Hiçbir yapım eki almamış, anlamlı daha küçük parçalara bölünemeyen kelimelere kök denir. Bu kök isim ya da fiil kökü olabilir. Türkçede kelime kökleri genellikle tek hecelidir. Bir kelime yapım ekiyle türemişse buna gövde denir: baş-la-, baş-la-n-gıç vb. baş kelimesi kök, başla- ve başlangıç gövdedir. İsim Kökleri Soyut veya somut, canlı veya cansız bütün varlık ve kavramlara karşılık olan kelimelerdir. İsimler; cümledeki görevlerine göre sıfat, zamir, zarf, edat olarak adlandırılsa da sonuçta isimdir ve isim kökü olarak kabul edilirler: taş, göz, üç, ben, güzel, kaç, kadar, hey, eyvah vb. Fiil Kökleri İsimlerin karşıladığı kavramların, nesnelerin ve varlıkların hareketini ifade ederler: git-, gel-, sev-, oku-, bak-, yaz- vb. NOT: İsim ve fiil kökünün aynı şekilde görüldüğü örnekler de vardır. Bunlara ortak kök denir. şiş-, şiş; göç-, göç; savaş-, savaş, güven-, güven vb. Ekler Tek başına anlamı olamayan, köklere eklenerek yeni anlamları ya da durumları karşılayan görevli ögelerdir. Eklendikleri köke göre ünlü ve ünsüz uyumlarına uyarlar. Türkçede genellikle eklerin birden fazla şekilleri vardır. Tek şekilli ekler de ses uyumlarına aykırı dururlar. Her ek, her kökle birleşmez. İsim kök veya gövdelerine gelen ekler ile fiil kök veya gövdelerine gelen ekler farklıdır. Görevleri bakımından ekler ikiye ayrılır: Çekim ekleri, yapım ekleri Çekim Ekleri Kelimeleri işleten, onların diğer kelimelerle olan anlam ilişkisini düzenleyen, kelimelerin yapılarını değiştirmeyen eklerdir. Çekim ekleri isimlere gelen ekler ve fiillere gelen ekler olmak üzere ikiye ayrılır: İsim Çekim Ekleri İsmin hal (durum) ekleri, iyelik ekleri, çokluk eki, soru eki, ekfiil eki isme gelen çekim ekleridir. 3

4 türk dili Hal (Durum) Ekleri Hal ekleri, isimlerin fiillerle ilişkisini yansıtırlar. Yalnızca ilgi eki (n)ın sadece isimler arasında ilgi kurar. Türkçede ilgi haliyle beraber isimlerin altı hali vardır. Yalın Hal: Ek almamış isimlerdir. İsim kökü aynı zamanda yalın hal olarak da kullanılır. Yalın haldeki isimler cümlede isim ve nesne olarak ortaya çıkarlar. İlgi Hali: Ünlü uyumlarına göre dört şekilli bir ektir: - (n)ın/-(n)in/-(n)un/-(n)ün. Bu ek isim soylu bir kelimeyi isim soylu başka bir kelimeye bağlayarak belirtili isim tamlaması kurmaya yarar. ev-in kapısı kapı-nın kolu üzüm-ün sapı yurd-un önü Belirtme (Yükleme) Hali: Dört şekillidir: -(y)ı/-(y)i/-(y)u/-(y)ü. Cümlede fiilin gösterdiği oluştan etkilenen isim ögesini gösterir. Bu eki almış olan isim, cümlede nesne olarak kullanılır. Bu eke nesne eki de denir. Kitab-ı okudu. Sen-i gördü. Odun-u kırdı. Üzüntüsü-n-ü unuttu. Yönelme (Yaklaşma) Hali: İki şekillidir: -(y)e/-(y)a. Bu çekim, fiilin gösterdiği oluşun yönünü, amacını, hedefini, sebebini vs. göstermek için kullanılır. Bu eki alan öge cümlede dolaylı tümleç olarak adlandırılır. Ev-e gitti. Görme-y-e geldi. İki milyon-a aldı. Akşam-a gelir. Bulunma (Kalma) Hali: Ünsüz ve ünlü uyumları gereği dört şekillidir: -de/-da/-te/-ta. Fiilin gösterdiği oluşun geçtiği yeri bildirir. Burada yerden anlaşılması gereken, oluşun geçtiği her türlü soyut ve somut kavramdır. evde, yolda, gecede, üzüntüde vb. Ayrılma (Çıkma) Hali Ünsüz ve ünlü uyumları gereği dört şekillidir: -den/-dan/-ten/-tan. Fiilin gösterdiği oluşun uzaklaştığı, çıktığı, başladığı noktayı, kaynağını göstermek, sebep ve miktar belirtmek gibi işlevleri vardır. evden, yoldan, açlıktan, üzüntüden vb İyelik Ekleri Nesne ya da kavramların bir başka nesne ya da kavrama ait olduğunu gösterirler. İyelik eki almış kelimeler, isim tamlamalarında tamlanan ögeyi oluştururlar: evin kapı-sı, sizin araba-nız vb. Teklik ve çokluk kişilere bağlı olarak altı iyelik eki vardır: 4

5 12 Biçim Bilgisi Teklik 1. kişi: -()m -()m()z 2. kişi: -()n -()n()z 3. kişi: -(s)ı -lar-ı Çokluk araba-m araba-mız kalem-im kalem-imiz araba-n araba-nız kalem-in kalem-iniz araba-sı araba-ları kalem-i kalem-leri İyelik ekleri, cümle içerisinde, çokluk eklerinden sonra, hal eklerinden önce gelir Çokluk Eki Kelimeler arasında ilişki kurmayıp, yalnız eklendiği kelimeyi etkiler. Bu yönüyle diğer çekim eklerinden ayrılır. Sayılabilen varlıkları gösteren isimlerden sonra çokluk anlamı kazandırır. Abartma, topluluk, aşama, saygı ve benzerlik gibi anlamları da vardır. evler, çocuklar, soğuklar, onlar, yüzler, Mustafa Kemaller, Ahmetler vb. NOT: Sayı sıfatlarıyla kurulan tamlamalarda nitelenen öge çokluk eki almaz: Beş kitap, üç kuş vb. Ancak, Yedi Cüceler, Kırk Haramiler, üç aylar özel kullanımlardır Soru Eki Soru eki, hem isimlere hem fiillere gelebilen bir çekim ekidir. Sorulmak istenen isim ögesinden hemen sonra gelir. Ekler gibi ünlü uyumlarına göre mı/mi/mu/mü şekilleri vardır. Ancak bitişik yazılmazlar. Bir cümlede birden fazla ögeye soru eki getirilemez. Ayşe bugün sinemaya gitti. gibi bir cümlede hangi öge soruya konu olacak sa ek ondan sonra gelir. Ayşe mi bugün sinemaya gitti? Ayşe bugün mü sinemaya gitti? Ayşe bugün sinemaya mı gitti? Ek-fiil Ek-fiil, eski Türkçede kullanılan er yardımcı fiilinin değişime uğramış biçimidir. Dilin tarihî devirlerinde fiilin önce r sesi düşmüş, daha sonra e sesi i ye dönmüş ve i- şeklini almıştır. i- fiilinin kök olarak kesin ve belirli bir anlamı yoktur. Ek-fiilin (i-) iki görevi vardır. Birincisi; isimlere eklenerek onları yüklemleştirir, bir başka deyişle isim cümleleri kurar. İkinci olarak basit çekimlenmiş fiillere eklenerek birleşik çekimli fiiller oluşturur. Ek-fiilin dört çekim şekli, dört kipi vardır: Ek-fiilin Şimdiki ya da Geniş Zamanı: İsim kök ya da gövdelerine ünlü uyumlarına göre- altı şahsı karşılayan -im, -sin, -dir, -iz, -siniz, -dirler eklerinden biri getirilerek yapılır. Ek-fiilin olumsuzu değil kelimesiyle yapılır. Ben öğrenciyim. Korkaksın. Hava sıcaktır. Biz kızgınız. Bu yıl çok çalışkansınız. Onlar uzundurlar (uzunlardır). Ben öğrenci değilim. Korkak değilsin. Hava sıcak değildir. Biz kızgın değiliz. Bu yıl çok çalışkan değilsiniz. Onlar uzun değildirler. 5

6 türk dili 112 Ek-fiilin Görülen Geçmiş Zamanı: İsimlerden sonra gelen i- mastarına ünlü uyumlarına göre- -dı/-di/-du/-dü/-tı/-ti/- tu/-tü eklerinden biri getirilerek yapılır. Ben öğrenci idim (öğrenciydim). Korkak idin (korkaktın). Hava sıcak idi (sıcaktı). Biz kızgın idik (kızgındık). Bu yıl çok çalışkan idiniz (çalışkandınız). Onlar uzun idiler (uzundular). Olumsuzu, görülen geçmiş zamana göre çekimlenmiş i- fiilinin değil kelimesine eklenmesiyle yapılır: öğrenci değildim, korkak değildin vb. Ek-fiilin Öğrenilen Geçmiş Zamanı: İsimlerden sonra gelen i- mastarına ünlü uyumlarına göre- -mış/-miş/-muş/-müş eklerinden biri getirilerek yapılır. Ben öğrenci imişim (öğrenciymişim). Korkak imişsin (korkakmışsın). Hava sıcak imiş (sıcakmış). Biz kızgın imişiz (kızgınmışız). Bu yıl çok çalışkan imişsiniz (çalışkanmışsınız). Onlar uzun imişler (uzunmuşlar). Olumsuzu, öğrenilen geçmiş zamana göre çekimlenmiş i- fiilinin değil kelimesine eklenmesiyle yapılır: öğrenci değilmişim, korkak değilmişsin vb. Ek-fiilin Şart Çekimi: Başka bir eylemin oluşabilmesi için kendi eylemini ya da durumunu şart gösterir. İsimlerden sonra gelen i- mastarına ünlü uyumlarına göre- -se/-sa eklerinden biri getirilerek yapılır. Ben öğrenci isem (öğrenciysem) çok çalışmalıyım. Korkak isen (korkaksan) gelmeyeceksin. Hava sıcak ise (sıcaksa) denize gideriz. Biz kızgın isek (kızgınsak) bunu söyleme. Bu yıl çok çalışkan iseniz (çalışkansanız) iyi notlar alırsınız. Onlar uzun iseler (uzunsalar) her yere yetişebilirler FİİL ÇEKİM EKLERİ Fiillere gelen ekler isimlere gelenlerden oldukça farklıdır. İsimler aldıkları çekim ekleriyle fiile bağlanırken fiillere gelen eklerin böyle işlevleri yoktur. Fiil kök ya da gövdesine getirilen ekler sırasıyla zaman/kip, kişi, soru ekleridir. Ek-fiili de buraya almak gerekir. Kip (haber ve dilek) ekleri: Kip, fiil kök veya gövdesinin ifade ettiği hareketin nasıl yapıldığını veya olduğunu gösterir. Türkçede beş haber kipi ve dört tane de dilek kipi vardır. Bunlar fiil başlığı altında ayrıntısıyla incelenecektir. Kişi ekleri: Kişi ekleri, hareketin, eylemin kim ya da kimler tarafından yapıldığını gösteren eklerdir. Altı şahıs zamirini temsil ederler. Üç tip kişi eki vardır. Bunlar da fiil konusunda ayrıntılı biçimde ele alınacaktır. Soru eki: İsimlerden sonra gelerek onların soru biçimlerini oluşturan ektir. Aynı ek, fiil çekiminde de karşımıza çıkar. gel-ecek-sin: Haber kiplerinden gelecek zaman, 2. tekil kişi yap-malı-y-ız: Dilek kiplerinden gereklik kipi, 1.çoğul kişi 6

7 12 Biçim Bilgisi sev-di-ler: Haber kiplerinden görülen geçmiş zaman, 3.çoğul kişi koşsam mı?: Dilek kiplerinden şart kipi, 1. tekil kişi, soru şekli Ek-fiil: İsim çekim eklerinde ele alınan ek-fiil, basit çekimlenmiş fiillere de gelerek birleşik zamanlı fiiller oluşturur. Hikâye, rivayet ve şart çekimi vardır. Ekin bu ikinci işlevi de fiil konusunda ayrıntısıyla ele alınacaktır. oku-r-du: Geniş zamanın hikâyesi gül- (ü)-yor-muş: şimdiki zamanın rivayeti çözmüş-se: Geniş zamanın şartı YAPIM EKLERİ Dilin söz varlığı değişken bir yapıya sahiptir. Her dönemde çeşitli ihtiyaçlardan dolayı yeni kelimelere gereksinim duyulabileceği gibi bazı kelimeler çeşitli nedenlerden dolayı kullanımdan düşebilir. Yeni kelimelerin dilin kendi imkânlarıyla yapılması arzu edilen bir durumdur. Kelime yapımında türetme, birleştirme, kısaltma gibi yöntemler kullanılabilir. Türetme, Türkçede eskiden beri yaygın olan başlıca kelime yapma yollarından biridir. Türetim, isim ve fiil köklerine yapım ekleri getirilerek yapılır. Türkçede yapım ve çekim ekleri çoğu zaman kesin çizgilerle birbirlerinden ayrılırlar. Ancak bazı eklerin sınırı tam olarak belli değildir. Örneğin ca, eşitlik eki olarak anlamda belirgin bir değişiklik yapmazken, diğer durumlarda daha belirgin değişiklik ortaya koyabilir. Türk-çe kelimesinde yapım eki gibi davranan ek, ben-ce kelimesinde çekim eki olmaya daha yakındır. Aynı durum aitlik eki ki için de söz konusudur. Bu ek hem yapım hem çekim ekleri arasında görülmektedir. Bazı çekim eklerinin yapım ekleri işlevini üzerine aldığı, başka bir ifadeyle ek sınıfını değiştirdiği de görülmektedir: göz-de insanlar, söz-de kızlar, gel-ir, gider, yiyecek vb. Bir kelimede birden fazla yapım eki bulunabilir; başka bir deyişle türemiş olan kelimeden yeni kelimeler türetilebilir: göz-lük-çü-lük, al-dır-ıl-mak. Ancak aynı işvli iki çekim eki yan yana bulunamaz: ev-den-de, (onların) ev-ler-leri Yapım ekleri sınırlı sayıda kelimeye, hatta bazen birkaç kelimeye eklenirken, çekim ekleri ise ilgili türden her kelimeye eklenebilir. Yapım eklerini dört grupta incelemek mümkündür: 1. İsimden İsim Yapan Ekler -lı/-li/-lu/-lü: İşlek eklerden biridir. Hemen hemen bütün isim köklerine gelebilir. Sıfat yapar, mensupluk bildirir, ikileme oluşturur. tat-lı, saygı-lı, ün-lü, Samsun-lu, büyük-lü küçük-lü, ana-lı baba-lı vb. -sız/-siz/-suz/-süz: Olumsuzluk belirten isimler yapar. tat-sız, su-suz, ölçü-süz, gönül-süz vb. -lık/-lik/-luk/-lük: Çok kullanılan bir ektir. Aitlik bildiren sıfatlar, için anlamına gelen alet isimleri, yer isimleri, topluluk isimleri, soyut isimler, meslek ve makam isimleri yapar. pilav-lık, dolma-lık, göz-lük, baş-lık, zeytin-lik, çam-lık, ağaç-lık, iyi-lik, genç-lik, avukatlık, müdür-lük, bakan-lık vb. 7

8 türk dili 112 -ca/-ce/-ça/-çe: İşlek bir ektir. Farklı görevlerde isim yapar. Kanlı-ca, Düz-ce, Türk-çe, İngiliz-ce, kadın-ca, insan-ca, kara-ca, kaplı-ca vb. -cı/-ci/-cu/-cü: Meslek isimleri, alışkanlık, mizaç bildiren isimler, ilgi isimleri, taraftarlık belirten isimler yapar. av-cı, eski-ci, şaka-cı, yalan-cı, içki-ci, kumar-cı, Atatürk-çü, milliyet-çi vb. -cık/-cik/-cuk/-cük: Sevgi, acıma, küçültme anlamları katar, hastalık isimleri yapar, yer, bitki, alet isimleri yapar. yavru-cuk, mini-cik, dere-cik, arpa-cık, Göl-cük, gelin-cik, tomur-cuk, maymun-cuk, kulak-çık vb. -cak/-cek/-çak/-çek: Çok işlek değildir. Küçültme, acıma, sevgi anlamları katar. yavru-cak, büyü-cek, küçü-cek, çabu-cak vb. -daş/-taş: Birlik-beraberlik ve ortaklık bildirir. arka-daş, yol-daş, meslek-taş, vatan-daş vb. -()ncı/-()nci/-()ncu/-()ncü: Sayı isimlerinden sıra ve derece belirten isimler yapar. beş-i-nci, iki-nci, yüz-ü-ncü vb. -ar/-er/-şar/şer: Sayı isimlerinden üleştirme sayıları yapar. bir-er, iki-şer, beş-er, yüz-er vb. -cıl/-cil/-cul/-cül: Benzetme ve abartma anlamı katar. ben-cil, ölüm-cül, ot-çul vb. -aç/-eç: Benzetme anlamı vardır. İşlek değildir. kır-aç, top-aç, bakır-aç>bakraç vb. -ak/-ek: sol-ak,ben-ek, baş-ak vb. -sıl/-sil/-sul/-sül: yok-sul, var-sıl örneklerindeki gibi benzerlik anlamı katar. 2. İsimden Fiil Yapan Ekler İsim kök veya gövdelerinden fiil türeten eklerdir. Sayıları çok değildir. En çok kullanılanlar şunlardır: -la-/-le-: taş-la-, tuz-la-, bek-le-, temiz-le-, of-la-, gür-le- vb. -al-/-el-: dar-al-, az-al-, düz-el-, şen-el-, boş-al- vb. -l-: kısa-l-, duru-l-, küçü-l-, eğri-l-, doğru-l- vb. -a-/-e-: oyun-a>oyna-, ad-a-, boş-a-, bez-e- vb. -ı-/-i-/-u-/-ü-: taş-ı-, şak-ı vb. 8

9 12 Biçim Bilgisi -ar-,-er-: baş-ar-, ağ-ar-, yaş-ar-, sarı-ar->sarar- vb. -da-/-de-/-ta-/-te: horul-da-, patır-da-, cıvıl-da- vb. -k-: ac-ı-k-, gec-i-k-, göz-ü-k-, bir-i-k- vb. -r- Çağ-ı-r-, bağ-ı-r-, an-ı-r- vb. -sa-/-se-: su-sa-, önem-se-, garip-se- vb. -msa-/-mse-: Az-ı-msa-, küçü-mse-, ben-i-mse- vb. 3. Fiilden Fiil Yapan Ekler: Fiil kök ve gövdelerinden fiil yapan eklerdir. Sayıları azdır, ancak bu ekler çok işlektir. Fiilden fiil türetmenin yanında farklı görevleri de vardır. Cümledeki görevlerine göre, edilgenlik, dönüşlülük, işteşlik gibi adları vardır. -l-: Edilgen fiiller yapar. Cümlede bu fiiller yüklem olunca özne bilinemez. yaz-ı-l-, yap-ı-l-, sar-ı-l-, seç-i-l vb. -n-: Dönüşlülük yapar, kendi kendine olma ifade eder. Bazı durumlarda edilgenlik de belirtir. giy-i-n-, tara-n-, gez-in- bak-ı-n-, söy-le-n- vb. -ş-: Fiili ortaklaşa, karşılıklı yapmayı belirtir. bak-ı-ş-, gül-ü-ş-, sözle-ş-, bul-uş-, döv-ü-ş-, gör-ü-ş- vb. -r-: Geçişsiz fiillere geldiğinde onları geçişli yapar; oldurgan fiiller yapar. göç-ü-r-, aş-ı-r-, bat-ı-r-, doy-u-r- vb. -ar-/-er-: kop-ar-, çık-ar-, gid-er-, çök-er- vb. -t-: Geçişsiz fiillere geldiğinde onları geçişli hale getirir. Oldurgan fiiller yapar. Geçişli fiillere geldiğinde de ettirgen fiiller yapar. kork-u-t-, uyu-t-, uza-t, ağla-t-; yazdır-t-, çizdir-t-, oku-t-, ara-t- vb -dır-/-dir-/-dur-/-dür-: Genellikle ettirgenlik yapan ektir. al-dır-, ye-dir-, bil-dir-, sor-dur-, bul-dur- vb. -a-/-e-: kap-a-, tık-a-, dol-a- vb. -ı-/-i-/-u-/-ü-: kaz-ı-, sür-ü-, bür-ü- vb. -msa-/-mse-: gül-ü-mse-, bak-ı-msa- vb. 9

10 türk dili 112 -ala-/-ele-: ov-ala-, kov-ala-, silk-ele-, it-ele- vb. -ma-/-me-: Fiil kök ya da gövdelerine getirilerek fiillere olumsuzluk anlamı verir. Olumsuzluk eki fiilden fiil yapım eklerinin en sonda bulunanıdır. Kendisinden sonra başka bir fiilden fiil yapım eki getirilemez. gel-me-, aldırıl-ma- koş-ma-, gül-me- vb. 4. Fiilden İsim Yapan Ekler: Fiil kök ve gövdelerinden isim yapan eklerdir. Kullanım sahaları geniştir. Bunlardan birçoğu işlek, bir kısmı da çok az örneği olan eklerdir. Başlıca fiilden isim yapma ekleri şunlardır: -m: yap-ı-m, iç-i-m, doğ-u-m, öl-ü-m, kal-ı-m vb. -k: aç-ı-k, ışı-k, dile-k, yat-ı-k vb. -ak/-ek: at-ak, uç-ak, barın-ak, yum-ak, kay-ak vb. -n: ak-ı-n, gel-i-n, tüt-ü-n, ek-i-n vb. -gı/-gi/-gu/-gü/-kı/-ki/-ku/-kü: sar-gı, sev-gi, dol-gu, gör-gü, as-kı, kes-ki vb. -gın/-gin/-gun/-gün/-kın/-kin/-kun/-kün: dal-gın, ger-gin, sol-gun, süz-gün, bıç-kın, et-kin, coş-kun, küs-kün vb. -ga/-ge: yon-ga, bil-ge, dal-ga, böl-ge vb. -gan/-gen/-kan/-ken: alın-gan, çekin-gen, çalış-kan, girişken vb. -gıç/-giç/-guç/-güç: dal-gıç, başlan-gıç, bil-giç, sor-guç vb. -gaç/-geç/-kaç/-keç: yüz-geç, utan-gaç, kıs-kaç, süz-geç vb. -ağan/-eğen: ol-ağan, yat-ağan vb. -ıcı/-ici/-ucu/-ücü: yap-ıcı, bak-ıcı, al-ıcı, sat-ıcı, yüz-ücü, dik-ici vb. -ı/-i/-u/-ü: yaz-ı, ekil-i, bat-ı, kork-u, öl-ü, duy-u vb. -tı/-ti/-tu/-tü: karar-tı, üzün-tü, alın-tı, girin-ti, görün-tü, kızar-tı, ürper-ti vb. 10

11 12 Biçim Bilgisi -sı/-si/-su/-sü: yat-sı, tüt-sü, sin-si vb. -anak/-enek: sağ-anak, tut-anak, gel-enek, gör-enek, seç-enek, düz-enek vb. -al/-el: çat-al, doğ-al, kur-al vb. -sal/-sel: uy-sal, gör-sel, işit-sel, eğit-sel, biliş-sel vb. -man/-men: şiş-man, az-man, okut-man, gözet-men, öğret-men vb. -ca/-ce: sakın-ca, çekin-ce, eğlen-ce, güven-ce vb. Fiilden isim yapan ekler arasında isim-fiil (mastar), sıfat-fiil (ortaç), zarf-fiil (ulaç) eklerini de saymak gerekir. Bu ekler ayrıntılı bir biçimde fiilimsiler konusunda işleneceğinden burada yer verilmeyecektir. 11

12 türk dili KAYNAKLAR BANGUOĞLU, Tahsin Türkçenin Grameri. TDK Yay., Ankara. BEYRELİ, Latif vd Yazılı ve Sözlü Anlatım, Pegem A Yay., Ankara. DEMİR, Nurettin-YILMAZ, Emine. Türk Dili El Kitabı, Grafiker Yay., Ankara. Editörler: DEMİR, Nurettin-YILMAZ, Emine Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. DOĞAN, Levent- KAYA, Nesrin vd Üniversiteler İçin Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. EDİSKUN, Haydar Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul. ERGİN, Muharrem Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayın/Tanıtım, İstanbul Üniversiteler İçin Türk Dili, Bayrak Basım/Yayın/Tanıtım, İstanbul. KORKMAZ, Zeynep Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yay. Ankara, 12