TRC1 (GAZİANTEP - ADIYAMAN - KİLİS) BÖLGE PLANI

Transkript

1 TRC1 (GAZİANTEP - ADIYAMAN - KİLİS) BÖLGE PLANI

2 TRC1 (GAZİANTEP - ADIYAMAN - KİLİS) BÖLGE PLANI

3 ADIYAMAN Kalkınmanın Yolu; İpekyolu İncilip nar Mahallesi Muammer Aksoy Bulvar Vak flar Güven İş Merkezi Kat : 2-3 Şehitkamil / Gaziantep Telefon : 0 (342) Fax : 0 (342) info@ika.org.tr

4

5 SUNUŞ TRC1 Bölgesi Bölge Plan ; bölgenin sosyo-ekonomik gelişme eğilimlerini, gelişme potansiyelini ve sektörel hede erini belirlemek üzere haz rlanm şt r. Bölgeler aras ve bölge içi gelişmişlik farklar n azaltmak suretiyle bölge halk n n refah seviyesini art rmay amaçlayan bu plan, sürdürebilir kalk nman n gerçekleştirilebilmesini sağlayacak stratejilerin belirlenmesine katk sağlayacakt r. Kat l mc l k ilkesinin esas al nd ğ bölge plan nda, kamu kurum ve kuruluşlar, özel sektör, sivil toplum kuruluşlar ve toplumun çeşitli kesimleri birlikte çal şm şlard r. Bu süreç içerisinde, kurum ve kuruluşlar n ürettikleri bilgi ve belgeler göz önünde bulundurulmuş, ilgili paydaşlar n görüşleri al nm ş ve yap lan analizler sonucunda, bölgenin geleceğine ilişkin öngörüler belirlenmiştir. Bölge plan n n işlevsel ve uygulanabilir bir plan haline getirilmesi önem arz etmektedir. Bu kapsamda, TRC1 Bölgesi nde sürdürülebilir kalk nman n gerçekleştirilebilmesi için tüm ilgili tara ar n plan sahiplenmeleri ve birlikte çal şarak yerel potansiyelleri harekete geçirmeleri beklenmektedir. Bu çal şmada katk s bulunan ve emeği geçen; Devlet Planlama Teşkilat Müsteşarl ğ na, İpekyolu Kalk nma Ajans Yönetim Kurulu, Kalk nma Kurulu ve Genel Sekreterliği ne ve tüm kamu kurum ve kuruluş yöneticileri ile sivil toplum ve özel sektör temsilcilerine teşekkür eder, çal şman n bölgenin kalk nmas amac na hizmet etmesini ve faydal olmas n temenni ederim. Turhan AYVAZ Kilis Valisi Yönetim Kurulu Başkan III 3

6 İÇİNDEKİLER SUNUŞ 3 İÇİNDEKİLER 4 ŞEKİLLER DİZİNİ 6 TABLOLAR DİZİNİ 8 KISALTMALAR 12 YÖNETİCİ ÖZETİ GİRİŞ BÖLGE PLANI TANIMI VE PLANIN HAZIRLANMA SÜRECİ BÖLGE PLANI BÖLGE PLANI HAZIRLAMA SÜRECİ VE YÖNTEMİ GENEL BİLGİLER İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ SINIFLANDIRMASI (İBBS) TRC1 BÖLGESİ (GAZİANTEP-ADIYAMAN-KİLİS) TRC1 BÖLGESİ NİN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ YERİ BÖLGE PLANININ DAYANDIĞI ÜST PLAN, POLİTİKA VE BELGELER DOKUZUNCU KALKINMA PLANI GAP MASTER PLANI GAP EYLEM PLANI KOBİ STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI ULUSAL KIRSAL KALKINMA STRATEJİSİ VE KIRSAL KALKINMA PLANI TÜRKİYE TURİZM STRATEJİSİ MEVCUT DURUM ANALİZİ SOSYAL YAPI Demografik Göstergeler Göç ve Sosyal Uyum Gelir Dağ l m ve Tüketim Harcamalar İstihdam ve İşsizlik Sosyal Sermaye ve Kurumsal Yap İKTİSADİ YAPI Milli Gelir ve Vergi 70 a. Milli Gelir 70 b. Vergi Tar m Arazi Dağ l m Sulama Potansiyeli (Arazilerin Sulanabilirlik Durumu) Tar msal Yap Bitkisel Üretim Tarla Bitkileri Üretimi Sebze Üretimi Meyvecilik Örtü Alt Yetiştiriciliği Organik Tar m Hayvansal Üretim Tar msal Örgütlenme 103 4

7 Sanayi Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Küçük Sanayi Siteleri (KSS) Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme (KOBİ) Faaliyetleri Üniversite-Sanayi İşbirliği Marka, Patent, Faydal Model, Endüstriyel Tasar m Enerji ve Madencilik Enerji Madencilik Ticaret ve Lojistik Ticaret Doğrudan Yabanc Yat r mlar Kamu Yat r mlar Yat r m Teşvikleri Lojistik Turizm YAŞAM KALİTESİ VE ÇEVRE Eğitim Bilgi İletişim Teknolojileri Sağl k Kültür Altyap ve Çevre Kentleşme Ulaş m Hava Kalitesi Su Kalitesi Kat At k Yönetimi MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ VE BÖLGENİN GZFT ANALİZİ BÖLGE VİZYONU BÖLGESEL AMAÇ, HEDEF VE STRATEJİLER Orta Doğu da Lojistik Merkez Haline Gelmek Tar msal İşletmeleri Rekabetçi ve Etkin Bir Yap ya Kavuşturmak Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak Sanayi Rekabet Gücünü Art rmak MEKÂNSAL GELİŞME ŞEMASI FİNANSMAN PERFORMANS GÖSTERGELERİ KOORDİNASYON, İZLEME VE DEĞERLENDİRME 213 KAYNAKLAR 214 EKLER 216 EK 1. TANIM VE KAVRAMLAR 216 EK 2. MEKÂNSAL ANALİZ SONUÇLARI (GEODA) 218 EK 3. T.C. İPEKYOLU KALKINMA AJANSI 1.KALKINMA KURULU KATILIMCI LİSTESİ 223 EK 4. PAYDAŞLAR LİSTESİ VE STRATEJİLERE GÖRE DAĞILIMI 226 EK 5. GELİŞME STRATEJİLERİ VE ÜST BELGELERLE İLİŞKİLERİ 233 5

8 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3-1. Düzey 3 İstatistiki Bölge Birimleri 33 Şekil 3-2. Düzey 2 İstatistiki Bölge Birimleri 34 Şekil Y l Ocak-Haziran Döneminde Gaziantep ten Yap lan İhracat n Ülke Gruplar na Göre Dağ l m Oranlar 36 Şekil 3-4. Gaziantep İlinin İhracat Yapt ğ Ülke Say s 36 Şekil 5-1. Düzey 2 Bölgeleri Nüfus Art ş H zlar, (2008) 52 Şekil 5-2. Nüfusun Yaş Gruplar na Göre Dağ l m 52 Şekil 5-3. Bölge İllerindeki Kad n Erkek Medyan Yaşlar 53 Şekil 5-4. Ortalama Hane halk Büyüklüğü 54 Şekil 5-5. Nüfusun Gelirden Ald ğ Paylar (Lorenz Eğrisi). 56 Şekil 5-6. TRC1 Bölgesi nin İstihdam n n İşteki Durumu ( ) 58 Şekil 5-7. Eğitim Durumuna Göre İşgücü Oranlar, [15 yaş ve üzeri, bin kişi] 59 Şekil 5-8. TRC1 Bölgesi ve Türkiye Sektörel İstihdam Paylar [15 yaş ve üzeri] 59 Şekil 5-9. Düzey 3 Baz nda Temel İşgücü Göstergeleri: İşsizlik Oran (%) Şekil İl Baz nda Temel İşgücü Göstergeleri: İşsizlik Oran Mekânsal Etkileşim Haritas, Şekil Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun [15+ yaş] İşgücüne Kat lma Oran (%)-TÜİK Şekil 5-12 İşgücüne Kat lma Oran 2009, Mekânsal Etkileşim Haritas 64 Şekil İstihdam oran Mekânsal Etkileşim Haritas 65 Şekil Sanayi Sektöründe İstihdam Edilenlerin Dağ l m [15 yaş ve üzeri], Şekil Sanayi İstihdam n n Mekânsal Etkileşim Haritas [15 yaş ve üzeri], Şekil Kişi Baş na Düşen Gayri Safi Yurtiçi Has la [Cari Fiyatlarla-$] 70 Şekil Tar m Sektörü ve Gayri Safi Yurtiçi Has la İçindeki Pay 73 Şekil İktisadi Faaliyet Kollar na Göre İstihdam Oranlar 74 Şekil Y llar İtibar yla Tar mda İstihdam Oranlar 74 Şekil TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam Oranlar 75 Şekil Tar mda Büyüme H z 75 Şekil Tar msal D ş Ticaret Değerleri 76 Şekil Toplam Tar m Alanlar na Göre Sulanan Alan Oranlar 78 Şekil TKB ÇKS 2007 Sonuçlar na Göre İşletme Büyüklüklerinin Dağ l m 79 Şekil Tar m Alanlar n n Y llara Göre Değişimi ( ) 81 Şekil TRC1 Bölgesi nde Bitkisel Üretim Miktar 83 Şekil Ürün Gruplar na Göre Bitkisel Üretim Miktar 83 Şekil Ürün Gruplar na Göre Bitkisel Üretim Miktar (Ad yaman) 84 Şekil Ürün Gruplar na Göre Bitkisel Üretim Miktar (Kilis) 84 Şekil Düzey 2 Tar msal Üretim Değeri: Bitkisel Üretim Değeri-TÜİK Şekil TRC1 Bölgesi Ürün Gruplar na Göre Tarla Bitkileri Üretim Miktarlar 86 Şekil Ürün Gruplar na Göre Tarla Bitkileri Üretimi (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) 86 Şekil Meyve Türlerine Göre Üretim Miktarlar (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) 88 Şekil Meyve Gruplar na Göre (ISIC Rev 3 S n fland rmas na Göre) Meyve Üretimi Şekil TRC1 Bölge İlleri Antep F st ğ Üretimi ve Türkiye ile Karş laşt r lmas 89 Şekil Üzüm Üretiminde TRC1 Bölge İllerinin Üretim Paylar 90 Şekil Zeytin Üretiminde TRC1 İllerinin Üretim Paylar Şekil Zeytin Üretiminin Y llara Göre Değişimi ( ) 92 Şekil TRC1 Bölgesi nde Örtü Alt nda Üretilen Ürünler ve Üretim Miktarlar ( ) 93 Şekil Y llara Göre Türkiye de Organik Tar m Alanlar (Geçiş Dönemi Dâhil) 94 Şekil Düzey 1 Bölgeleri Organik Tar m Alanlar n n Karş laşt r lmas 94 Şekil Düzey 2 Bölgeleri Organik Tar m Alanlar n n Karş laşt r lmas 95 Şekil TRC1 Bölgesi İlleri Organik Tar m Alanlar n n Dağ l m 96 Şekil Gaziantep te Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarlar 96 Şekil Ad yaman da Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarlar 97 Şekil Kilis te Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarlar 54 Şekil Türkiye Hayvansal Üretim Miktarlar ( ) 98 Şekil TRC1 Bölgesi nde Baz Hayvansal Ürünlerin Üretim Miktarlar 99 Şekil Düzey 2 Bölgeleri Hayvansal Üretim Değerleri 100 6

9 Şekil Hayvansal Üretim Miktarlar ( ) 100 Şekil Hayvansal Üretim Değerleri ( ) 101 Şekil Yetiştirilen Büyükbaş Hayvan Irklar ve Oransal Dağ l m (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) 101 Şekil Yetiştirilen Küçükbaş Hayvan Irklar ve Oransal Dağ l m (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) 101 Şekil Baz Hayvansal Ürünlerin İller Baz nda Üretim Miktarlar ve Oranlar 102 Şekil Sanayi Ürünlerinin Gaziantep İhracat ndaki Pay 105 Şekil İş Kay tlar na Göre Girişim Say lar, (TÜİK 2009 Verileri) 107 Şekil Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerindeki Firmalar n Sektörel Dağ l m 109 Şekil Gaz Tüketim Oran n n Sektörel Dağ l m 109 Şekil TRC1 Bölgesi nde OSB deki İşletmelerin Sektörel Dağ l m (GSO 2009) 111 Şekil OSB lerde Faaliyet Gösteren İşletmelerin İllere Göre Dağ l m (GSO 2009) 111 Şekil Gaziantep Y llara Göre Marka Say lar 119 Şekil Türkiye İl Baz nda Elektrik Tüketimleri Dağ l m Haritas 121 Şekil Türkiye Kişi Baş na Düşen Elektrik Tüketimi Dağ l m Haritas 122 Şekil Y llara Göre Toplam Elektrik Tüketimindeki Değişim 123 Şekil Y llara Göre Sanayi İşletmelerinde Elektrik Tüketimindeki Değişim 123 Şekil Y llara Göre Ticarethanelerde Elektrik Tüketimindeki Değişim 124 Şekil Y llara Göre Tar msal Sulamada Elektrik Tüketimindeki Değişim 124 Şekil Y llara Göre Meskenlerde Elektrik Tüketimindeki Değişim 125 Şekil Türkiye deki Güneş Enerjisi Potansiyeli 126 Şekil Gaziantep-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu 127 Şekil Gaziantep-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi 127 Şekil Ad yaman Günlük Toplam Güneş Radyasyonu 127 Şekil Ad yaman-günlük Toplam Güneşlenme Süresi 128 Şekil Kilis-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu 128 Şekil Kilis-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi 128 Şekil Türkiye Rüzgâr Atlas 129 Şekil Gaziantep Rüzgâr H z Haritas 130 Şekil Gaziantep Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritas 130 Şekil Ad yaman Rüzgâr H z Haritas 131 Şekil Ad yaman Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritas 131 Şekil Kilis Rüzgâr H z Haritas 132 Şekil Kilis Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritas 132 Şekil Ad yaman Bölgesi Kümülatif Sondaj ve Kümülatif Ham Petrol Üretimi 133 Şekil Gaziantep D ş Ticaret Hacmi ($) 140 Şekil Okuma Yazma Bilmeyenlerin Toplam Nüfusa Oran -% Şekil Eğitim Seviyesine Göre Derslik Baş na Düşen Öğrenci Say s : İlköğretim Şekil Hastane Yatak Say lar : Yüz Bin Kişi Baş na Hastane Yatak Say s (TÜİK,2007) 159 Şekil Sinema: On Bin Kişi Baş na Koltuk Say s (Düzey 2-TÜİK 2008) 161 Şekil Halk Kütüphaneleri: Bin Kişi Baş na Ödünç Al nan Kitap Say s (Kaynak TÜİK,2009) 162 Şekil Gaziantep; Hermann Jansen (1938) ve Kemal Ahmet Aru Kemali Söylemezoğlu (1950) Planlar 164 Şekil İbrahimli Kentsel Gelişme Alan n n Doğusundaki Yerleşme Yap s 164 Şekil TRC1 Bölgesi Y ll k PM 10 Ortalamalar (μg/m 3 ) 173 Şekil TRC1 Bölgesi Y ll k SO 2 Ortalamalar (μg/m 3 ) 173 Şekil Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde Hava Kirliliği Öncelikleri Haritas 174 7

10 TABLOLAR DİZİNİ Tablo 3-1. Düzey 2 İstatistiki Bölge Birimleri 34 Tablo 3-2. Düzey 1 İstatistiki Bölge Birimleri 34 Tablo 5-1. TRC1 Bölgesi Nüfus Göstergeleri 51 Tablo 5-2. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemine Göre Y ll k Nüfus Art ş H z (binde) 51 Tablo Y llar na Ait Nüfus Projeksiyonlar 52 Tablo 5-4. TRC1 Bölgesi Demografik Göstergeleri 53 Tablo 5-5. TRC1 Bölgesi nin Ald ğ Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç H z 54 Tablo 5-6. TRC1 Bölge İllerinin Ald ğ Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç H z ( ) 55 Tablo 5-7. TRC1 Bölge İllerinin Ald ğ Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç H z ( ) 55 Tablo 5-8. TRC1 Bölgesi nin Eğitim Durumuna Göre Ald ğ Göç ve Verdiği Göç (15+ yaş, ) 55 Tablo 5-9. Yüzde 20 lik Gelir Gruplar n n Gelirden Ald ğ Paylar (%) 57 Tablo TRC1 Bölgesi Tüketim Harcamalar Ortalamas ve Türkiye ile Karş laşt r lmas 57 Tablo TRC1,Türkiye İşsizlik Oranlar, 2009 (%) 58 Tablo Gaziantep İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler 60 Tablo Ad yaman İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler 60 Tablo Kilis İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler 60 Tablo Y l Hane Halk İşgücü Anketi Sonuçlar na Göre İstihdam Edilenlerin Cinsiyete Göre Dağ l m 60 Tablo TRC1 Bölgesi nde İşsizlerin, Eğitim ve Cinsiyet Durumlar na Göre Dağ l m, (2009) 61 Tablo Gaziantep te Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlar n n Faaliyet Alanlar, Say lar ve Dağ l m Oranlar 68 Tablo Ad yaman da Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlar n n Faaliyet Alanlar, Say lar ve Dağ l m Oranlar 68 Tablo Kilis te Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlar n n Faaliyet Alanlar, Say lar ve Tablo Dağ l m Oranlar 69 TRC1 de Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlar n n Faaliyet Alanlar, Say lar ve Dağ l m Oranlar 69 Tablo TRC1 Bölgesi nin ve İllerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik S ras 70 Tablo Düzey 2 Bölgeler İtibar yla Kişi Baş na GSKD($) 71 Tablo Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayri Safi Katma Değer-(İktisadi Faaliyet Kollar na Göre-Milyon TL) 71 Tablo Gaziantep, Ad yaman ve Kilis İlçeleri Gelişmişlik Endeksi 72 Tablo İller İtibar yla Genel Bütçe Vergi Gelirleri (2009) 73 Tablo TRC1 Bölgesi nde Tar msal Ürünlerin İhracat (2009) 76 Tablo Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde Arazinin Kullan m Biçimlerine Göre Dağ l m (hektar) 77 Tablo Kullan m Kabiliyetlerine ve Toprak S n flar na Göre Arazi Dağ l m (ha) 77 Tablo Türkiye ve TRC1 Bölgesi Tar msal Sulama Durumu 78 Tablo İnşa Halindeki Sulama Tesislerinin Hizmet Edeceği Alan Büyüklükleri 78 Tablo TRC1 Bölgesi nde Tar msal İşletme Say s, Arazi Büyüklüğü, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ile K yaslamas 80 Tablo Türkiye ve TRC Bölgesi nde İşletme Say lar ve Büyüklüklerinin Oransal Mukayesesi 80 Tablo TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tar m Arazilerinin Dağ l m, (ha) 81 Tablo Bölgelere Göre Bitkisel Üretim Değerleri 82 Tablo Bölgelere Göre Bitkisel Üretim Verimi 82 Tablo Gruplara Göre Sebze Üretim Miktarlar, (ton) 87 Tablo Antep F st ğ Üretiminde Dünya daki Yerimiz (2008) 89 Tablo Bağ Ekiliş Alanlar ve Üzüm Üretim Miktarlar 90 Tablo TRC1 Bölgesi Zeytin Üretiminin Düzey 2 Bölgeleri İçerisindeki Yeri 91 Tablo Türkiye ve TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örtü Alt Alanlar n Dağ l m (2009) 93 Tablo TRC1 Bölgesi İlleri Organik Tar m Havzalar 95 Tablo Gaziantep İlinde Organik Üretim Alan, Üretim Miktar ve Üretici Say s 96 Tablo Ad yaman İlinde Organik Üretim Alan, Üretim Miktar ve Üretici Say s 97 Tablo Kilis te Organik Olarak Üretilen Geçiş Dönemi Ürünleri, Üretim Miktar ve Üretici Say s 97 Tablo Hayvansal Üretimde Dünyadaki Yerimiz 98 Tablo TRC1 Bölge İlleri Hayvan Say lar ve Türkiye ile K yaslanmas 99 Tablo Kooperatif Türleri ve Say lar 103 8

11 Tablo Tar msal Üretici Birlikleri 103 Tablo TRC1 Bölgesi nde Bulunan Üretici Birlikleri (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) 104 Tablo Gaziantep İli İmalat Sanayi Kollar, Firma Say lar ve Değişimleri 105 Tablo Ad yaman Sanayi İşletmelerinin Sektörel Dağ l m 106 Tablo İş Kay tlar Girişim Say lar /Sermayeleri-(Toplam İmalat) 106 Tablo Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri 108 Tablo Ad yaman OSB deki Firmalar n Sektör Dağ l m 110 Tablo Kilis OSB deki Firmalar n Sektör Dağ l m 110 Tablo TRC1 Bölgesi Y llara Göre OSB Elektrik Dağ t m Bedelleri 112 Tablo Gaziantep İli ve İlçelerindeki Küçük Sanayi Siteleri 113 Tablo Ad yaman İli ve İlçelerindeki Küçük Sanayi Siteleri 113 Tablo Kurulan ve Kapanan Şirket İstatistikleri (2009 Ocak-Temmuz) 114 Tablo Kurulan ve Kapanan Şirket İstatistikleri (2010 Ocak-Temmuz). 114 Tablo Gaziantep İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler 115 Tablo KOSGEB Destek Yönetmeliği Kapsam nda Gaziantep İlinde Verilen Destekler 115 Tablo Gaziantep İlinde Verilen KOSGEB KOBİ Finansman Destek Kredileri 115 Tablo Ad yaman İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler 116 Tablo Ad yaman İlinde 2002 Y l ndan İtibaren Verilen KOSGEB Destekler 116 Tablo Kilis İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler 116 Tablo KOSGEB Destek Yönetmeliği Kapsam nda Kilis İlinde Verilen Destekler 116 Tablo Kilis İlinde Verilen KOSGEB KOBİ Finansman Destek Kredileri 117 Tablo Gaziantep Marka, Patent, Faydal Model ve Endüstriyel Tasar m 119 Tablo Ad yaman Marka, Patent, Faydal Model ve Endüstriyel Tasar m 120 Tablo Kilis Marka, Patent, Faydal Model ve Endüstriyel Tasar m 120 Tablo Elektrik Tüketiminin Sektörel Dağ l m 122 Tablo Karkam ş HES ve Baz Teknik Bilgileri. 125 Tablo Karkam ş HES, Y llara Göre Üretim Miktarlar 126 Tablo TRC1 Bölgesi Elektrik İletim Hatt Uzunluklar (km) 126 Tablo Petrol Sahalar na Göre Üretim Miktarlar 133 Tablo D ş Ticaret Göstergeleri 134 Tablo İllere Göre İhracat (Bin $) 135 Tablo Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat Değerleri (Bin $) (2008) 135 Tablo Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat (Bin $) Tablo Gaziantep ten İhraç Edilen Ürünler ve İhraç Edildikleri Ülkeler (milyon $) 137 Tablo DPT, Kamu Yat r mlar, 2010 (Bin TL) 138 Tablo Yat r m Teşvik Göstergeleri 139 Tablo Gelen Yabanc Turist Say lar na Göre Dünya S ralamas (İlk 10) 141 Tablo Turizm Gelirinde Dünya S ralamas (İlk 10) 142 Tablo Kap lardan Giren Yabanc Ziyaretçi Say lar (2008) 142 Tablo Kap lardan Giren Yabanc Ziyaretçi Say lar (2009) 142 Tablo Türkiye de Geceleme Yap lan İl ve Konaklama Türlerine Göre Yabanc Geceleme Say s. 143 Tablo Türkiye de Geceleme Yap lan İl ve Konaklama Türlerine Göre Yabanc Ziyaretçi Say s 144 Tablo Turizm Belgeli Konaklama Tesisi, Oda ve Yatak Say s n n İllere Göre Dağ l m (2008) 145 Tablo Bölge İllerindeki Sit Alanlar 145 Tablo Türkiye Geneli Okuma Yazma ve Eğitim Durumu. 147 Tablo Okuma Yazma ve Eğitim Durumu, TRC Güneydoğu Bölgesi 148 Tablo Okuma Yazma ve Eğitim Durumu, TRC1 Bölgesi 149 Tablo Okuma Yazma ve Eğitim Durumu, Gaziantep- TÜİK, Tablo Okuma Yazma ve Eğitim Durumu, Ad yaman-tüik, Tablo Okuma Yazma ve Eğitim Durumu, Kilis- TÜİK, Tablo Okul Öncesi Okullaşma Oran 151 Tablo Okul Öncesi Eğitimde Durum 152 Tablo TRC1 Bölgesi Okullaşma Oranlar ve Türkiye Karş laşt rmas 153 Tablo İlköğretimin Durumu 153 Tablo Ortaöğretimin Durumu 155 Tablo Öğrenim Y l Okul, Şube, Öğrenci, Öğretmen, Derslik Say lar ve Oranlar, Mesleki ve Teknik Ortaöğretim 155 Tablo TRC1 Bölgesi İllerinin ADSL ve PSTN Abone Say lar 157 Tablo Temel Sağl k Göstergeleri 157 Tablo İl, Bölge ve Ülke Baz nda Sağl k Personeli ve Eczane Say lar 158 Tablo Müzeler, Mevcut Eserler ve Ziyaretçi Say s 159 Tablo Gaziantep ve Ad yaman da Sergilenen Eser Türleri ve Say lar 160 9

12 Tablo Bölge İlleri Sinema Salonu, Koltuk, Gösteri ve Seyirci Say lar ile Türkiye Karş laşt rmas 160 Tablo Gaziantep te Sergilenen Oyun ve Temsil Say lar ( ) 161 Tablo Kütüphane, Kitap, Yararlan c ve Ödünç Ald klar Kitap Say lar 162 Tablo Gaziantep İli Motorlu Kara Taş tlar İstatistikleri 167 Tablo Ad yaman İli Motorlu Kara Taş tlar İstatistikleri 168 Tablo Kilis İli Motorlu Kara Taş tlar İstatistikleri 169 Tablo TCDD 6. Bölge Mevcut Hat Durumu 170 Tablo Gaziantep Havaliman İstatistik Verileri 171 Tablo Ad yaman Havaalan İstatistik Verileri 172 Tablo Hava Kalitesi İndeksi 172 Tablo Temel Kirletici İçin Hava Kalitesi İndeksi Değerleri 173 Tablo Türkiye ve Avrupa Birliği Kükürtdioksit ve Partikül Madde İçin Uygulanan S n r Değerleri 174 Tablo TRC1 Bölgesi Su Yüzeyleri Potansiyeli (2005) 175 Tablo TRC1 ve TRC Bölgesi Su Potansiyeli (2005) 175 Tablo TRC1 Bölgesi İl Düzeyinde Kişi Baş Temin Edilen Günlük Su Miktar 176 Tablo At k Su Ar tma Tesisi Say s ve Hizmet Ettiği Nüfus Oran 176 Tablo Su Kirliliğinin Önlenmesinde Karş laş lan Güçlükler ve Önem S ralar 177 Tablo Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oran

13

14 KISALTMALAR AB ABD ADNKS ARGE ÇED ÇKS DAP DHMİ DMİ DOKAP DPT DSİ EİE EKOSEP EPDK ETKB FAOSTAT GAP GASKİ GDAB GİB GİDEM GSKD GSMH GSO GSYİH GZFT HES IPA Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi Araşt rma Geliştirme Çevresel Etki Değerlendirmesi Çiftçi Kay t Sistemi Doğu Anadolu Projesi Devlet Hava Meydanlar İşletmesi Genel Müdürlüğü Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Doğu Karadeniz Bölgesel Gelişme Plan Devlet Planlama Teşkilat Müsteşarl ğ Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü Ekonomik ve Sosyal Entegrasyon Projesi Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ğ Food and Agriculture Organization Corporate Statistical Database (G da ve Tar m Organizasyonu Birlikleri İstatistik Verileri) Güneydoğu Anadolu Projesi Gaziantep Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Güneydoğu Anadolu Bölgesi Gelir İdaresi Başkanl ğ Girişimci Destekleme Merkezi Gayri Safi Katma Değer Gayri Safi Milli Has la Gaziantep Sanayi Odas Gayri Safi Yurtiçi Has la Güçlü ve Zay f Yönler-F rsat ve Tehditler Hidroelektrik Santral Instrument for Pre-accession Assistance (Kat l m Öncesi Mali Araç) 12

15 IPARD KGM KOBİ KOSGEB KSS MTA OSB RES SEGE SODES STGM STK TBB TCDD TEDAŞ TEDGEM TEİAŞ TEKMER TEPAV TESEV TKB TPAO TPE Instrument for Pre-accession Assistance Rural Development (K rsal Kalk nma Kat l m Öncesi Mali Araç) Karayollar Genel Müdürlüğü Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanl ğ Küçük Sanayi Sitesi Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Organize Sanayi Bölgesi Rüzgâr Enerji Santrali Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi Sosyal Destek Program Sivil Toplum Geliştirme Merkezi Sivil Toplum Kuruluşu Türkiye Bankalar Birliği Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar Türkiye Elektrik Dağ t m Anonim Şirketi Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi Teknoloji Geliştirme Merkezi Türkiye Ekonomi Politikalar Araşt rma Vakf Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakf Tar m ve Köyişleri Bakanl ğ Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl ğ Türk Patent Enstitüsü TTS 2023 Türkiye Turizm Stratejisi 2023 TÜGEM TÜİK UKKS UNWTO YHGP ZBKBGP Tar msal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Türkiye İstatistik Kurumu Ulusal K rsal Kalk nma Stratejisi United Nations World Tourism Organization (Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü) Yeşil rmak Havza Gelişim Projesi Zonguldak-Bart n-karabük Bölgesel Gelişme Projesi 13

16

17 Bölgenin üretken faktörlerini ve dinamiklerini bir araya getirerek; üretim ve istihdam art rmak, sahip olduğu kültürel miras ile turizm zenginliği yaratmak, geçmişten gelen ticaret birikimiyle Orta Doğu da lojistik merkezi haline gelmek, tar mdaki çeşitliliği ve sanayideki rekabet gücünü geliştirerek sürdürülebilir kalk nman n öncüsü olmak 15

18

19 YÖNETİCİ ÖZETİ tarih ve 5449 say l Kalk nma Ajanslar n n Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakk nda Kanun da belirtildiği üzere kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşlar aras ndaki işbirliğini geliştirmek, kaynaklar n yerinde ve etkili kullan m n sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalk nma plan ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi h zland rmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler aras ve bölge içi gelişmişlik farklar n azaltmak amac yla kurulan kalk nma ajanslar n n, bu amaçlara ulaşma konusunda kullanabileceği temel belgelerden biri bölge plan d r. TRC1 Bölgesi için haz rlanan Bölge Plan n n ulusal düzeydeki üst ölçekli planlar ile bütünüyle uyumlu olduğu söylenebilir. Bu minvalde, bahsedilen uyumun sağlanmas amac yla Dokuzuncu Kalk nma Plan, GAP Master Plan, GAP Eylem Plan, KOBİ Stratejisi ve Eylem Plan, Ulusal K rsal Kalk nma Stratejisi ve Türkiye Turizm Stratejisi (2023) incelenmiş ve bu belgelerde belirtilen ilke ve politikalar, bölge plan n n haz rlanmas sürecinde yönlendirici rol oynam şlard r. Planlama İlkeleri Bölge planlamada esas al nan ilkeler Kat l mc l k, Şeffafl k, Sürdürülebilirlik ile Eşitlik ve Sosyal İçerme dir. Bölge plan haz rl k sürecinde bu ilkelere bağl kal nd ğ n n en belirgin göstergelerinden biri; kalk nma ajans n n dan şma organ konumundaki Kalk nma Kurulu ile yap lan çal şmalard r. Kamu kesimi, özel sektör, üniversite ve sivil toplum kuruluşlar temsilcilerini bir araya getiren Kalk nma Kurulu, 2010 Ağustos ay içerisinde toplanm şt r. Toplant da yap lan il çal ştaylar ndan, ilçe düzeyindeki çal ştaylardan ve anket formlar arac l ğ yla yap lan bireysel görüşmelerden elde edilen bilgiler, bölge plan içerisine azami seviyede dâhil edilmeye çal ş lm şt r. Bölgenin Genel Yap s İstatistiki Bölge Birimleri S n fland rmas na (İBBS) göre TRC1 Düzey 2 Alt Bölgesi; Gaziantep (TRC11), Ad yaman (TRC12) ve Kilis (TRC13) illerinden oluşmaktad r. Bölge km² lik yüzölçümü ile Türkiye yüzölçümünün % 2 sine denk gelmektedir. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi 2009 y l verilerine göre, bölgenin nüfusu (Gaziantep: , Ad yaman: , Kilis: ) olarak saptanm şt r. Bu değer Türkiye nüfusunun % 3,2 sini oluşturmaktad r. Bölgenin nüfus yoğunluğu km² baş na 155 kişi ile ülke nüfus yoğunluğunun (km² baş na 94 kişi) üzerindedir. Demografik özellikler incelendiğinde, bölge illeri aras nda farkl l klar olduğu gözlemlenmektedir. Örneğin, bölge illerinden Ad yaman n nüfus yoğunluğu km² baş na 84, Kilis in nüfus yoğunluğu km² baş na 86 kişi ile bölge ortalamas n n alt nda iken, Gaziantep ili km² baş na 243 kişi ile bölge ve ülke ortalamalar n n oldukça üzerindedir. TRC1 Bölgesi nin y llar aras nda gerçekleşen nüfus art ş h z ( 19,6) dikkate al nd ğ nda da, benzer bir bölge içi gruplaşman n var olduğu görülmektedir. Ad yaman ( 5,8) ve Kilis ( 9,2) illerinin nüfus art ş h z Türkiye ortalamas n n alt nda kal rken, Gaziantep ( 25,4) ilinin nüfus art ş h z 14,5 olan ülke ortalamas n n üzerindedir. Ad yaman ve Kilis illerinin doğurganl k h zlar ülke ortalamas n n üzerinde olmas na rağmen, nüfus art ş h zlar ülke ortalamas n n alt ndad r. Bu durum, söz konusu illerin göç vermesiyle ilişkilendirilebilir verilerine bak ld ğ nda TRC1 Bölgesi nin net göç h z n n -2,23 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bölge illeri aras nda Gaziantep 1 lik net göç h z ile, bölgede net göç alan tek kent konumundad r. Diğer taraftan, Ad yaman ve Kilis illeri s ras yla -10 ve -8 net göç h zlar ile TRC1 Bölgesi nin göç veren illeri olarak ortaya ç kmaktad rlar. Bölgenin istihdam yap s na bak ld ğ nda, 2009 y l itibar yla toplam çal şan nüfusun olduğu görülebilir. Bölgedeki işgücüne kat lma oran (% 42,0) ile bölgedeki istihdam oran (% 34,8), Türkiye ortalamalar n n (s ras yla % 47,9 ve % 41,2) alt nda kalm şt r. Bölgedeki 2009 y l işsizlik oran (% 17,9) Türkiye ortalamas n n (% 14) üzerindedir. İstihdam n sektörel dağ l m na bak ld ğ nda, bölgede istihdam edilen nüfusun % 24,7 sinin tar m, % 32 sinin sanayi, % 19,4 ünün ticaret ve % 23,9 unun hizmetler sektöründe çal şt ğ görülmektedir. 17

20 İktisadi Yap TRC1 Bölgesi, ilk uygarl klar n ortaya ç kt ğ na inan lan Mezopotamya Bölgesi nde yer alman n birçok avantaj n bar nd rmaktad r. Tarihi ve kültürel zenginliklerinin yan s ra, tarihi İpek Yolu üzerinde bulunmuş olmas n n getirdiği ticari geçmişi bölgenin önemini art rmaktad r. Bölgenin iktisadi yap s, Türkiye nin genel ekonomik yap s ile benzerlik göstermektedir y l verilerine göre, ülke gayrisafi katma değerinde % 62,4 ile en fazla paya sahip hizmetler sektörü, TRC1 Bölgesi nde % 56,8 lik bir paya sahiptir. Ayn dönemde bölgede, sanayi ve tar m sektörlerinden elde edilen gayrisafi katma değerler ise % 30 ve % 13,2 olarak gerçekleşmiştir. TRC1 Bölgesi nde üretilen gayrisafi katma değerin ülke toplam içindeki pay 2006 y l nda % 1,5 oran nda gerçekleşmiştir. Bölge illerinin d ş ticaret verileri incelendiğinde, 2009 y l nda Gaziantep in toplam ihracat n n Dolar, toplam ithalat n n Dolar; Ad yaman n toplam ihracat n n Dolar, ithalat n n Dolar; Kilis in toplam ihracat n n Dolar, ithalat n n ise Dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bölgenin toplam Dolar olan ihracat değeri, Türkiye toplam ihracat n n % 2,96 s n oluştururken, bölgenin toplam Dolar olan ithalat değeri Türkiye toplam ithalat n n % 1,55 ini oluşturmaktad r. İthalat ve ihracat rakamlar n n toplam olan d ş ticaret hacmi ise 2009 y l için Dolar olup, TRC1 Bölgesi, Türkiye d ş ticaret hacminin % 2,14 ünü oluşturmaktad r. Tar m sektörü incelendiğinde, bölgede çal şan nüfusun ¼ ünün istihdam edildiği tar m sektörü, oluşturduğu istihdam, ticaret ve diğer sektörlere sağlad ğ girdiler bak m ndan bölgenin kilit sektörü olarak alg lanabilir. Tar msal ürünlerin ihracat konusunda Gaziantep, Ad yaman ve Kilis in çok ilerisindedir. Bölgenin toplam tar msal ürünlerinin ihracat değeri 952 milyon Dolar olup, bu değerin % 99,2 sini (945 milyon Dolar) Gaziantep tek baş na gerçekleştirmektedir. Bununla birlikte, tar m alanlar n n yaklaş k % 19,5 i sulanmaktad r ve bu değer % 21,2 olan Türkiye nin sulanan arazi ortalamas na yak nd r. Birim alandan elde edilen ürünlerin üretim değerine bak ld ğ nda ise, bölgenin diğer Düzey 2 bölgeleri aras nda 24. s rada yer almas, tar msal verimliliğin bölgede çok düşük olduğunu göstermektedir. TRC1 Bölgesi nde ekimi yap lan tarla bitkilerinin üretim miktarlar incelendiğinde, en büyük üretim miktar n tah llar n oluşturduğu ve bunu s ras yla endüstri bitkileri, yem bitkileri ve baklagillerin izlediği görülmektedir. Bölgenin tar m yap s nda ön plana ç kan bir diğer unsur, başta üzüm ve üzümsü meyveler olmak üzere sert kabuklu meyvelerin ve zeytinin yoğunlukta olmas d r. Antep F st ğ, bölgede yetiştirilen en önemli kabuklu meyve olarak ortaya ç kmaktad r ve bölgenin, Türkiye toplam üretiminin % 57 sini gerçekleştirdiği görülmektedir. Hayvanc l k alan nda ise TRC1 Bölgesi nde istenilen değerlere ulaş lamad ğ görülmektedir. Hayvansal üretim değerleri karş laşt r ld ğ nda TRC1 Bölgesi nin Düzey 2 bölgeleri aras nda 24. s rada yer almas bölgenin hayvanc l k konusunda geri kalm şl ğ n n bir göstergesidir. Sanayi sektörüne bak ld ğ nda, 2009 y l verilerine göre bölgedeki toplam istihdam n % 32 si bu sektörde yer almaktad r. Bu oran, % 25,3 olarak gerçekleşen Türkiye geneli sanayi istihdam oran n n üzerindedir. Sanayi işletmeleri içerisinde ise bölgede yer alan işletme say lar en fazla tekstil ve g da sektörlerindedir. Bu sebeple imalat sanayi içinde bölgeye en çok katma değer sağlayan üretim alanlar n n tekstil ve g da olduğu belirtilebilir. Gaziantep, TRC1 Bölgesi illeri aras nda sanayi sektöründe en gelişmiş il konumundad r. Gaziantep teki sanayinin baş çeken alt sektörleri; Tekstil Ürünleri-Giyim Eşyas İmalat, G da Ürünleri, İçecek İmalat, Plastik-Kauçuk İmalat ve Makine-Teçhizat Madeni Eşya İmalat d r. Bölge de yer alan Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) incelendiğinde; Gaziantep te 5 adet, Ad yaman da 4 adet ve Kilis te 1 adet olmak üzere bölgede toplam 10 adet OSB yer ald ğ görülmektedir. Bununla birlikte Gaziantep Merkez de 4, Gaziantep in ilçelerinden Nizip, İslâhiye, Oğuzeli ve Nurdağ nda 1 er; Ad yaman Merkez de 1, Ad yaman n ilçeleri Besni, Gölbaş ve Kâhta da 1 er ve Kilis ilinde 1 adet olmak üzere bölgede toplam 13 adet Küçük Sanayi Sitesi bulunmaktad r. Bölgede yer alan işletmelerin % 99 u KOBİ lerden oluşmaktad r. Gaziantep, KOBİ ile Türkiye genelinde 10. s rada; Ad yaman, adet KOBİ ile Türkiye genelinde 42. s rada; Kilis ise adet KOBİ ile Türkiye genelinde 77. s rada yer almaktad r. Turizm sektörünün mevcut durumu incelendiğinde, bölgede toplamda 1079 sit alan ve 335 kültür ve tabiat varl ğ bulunduğu görülebilir. TRC1 Bölgesi ndeki illerin geçmişten günümüze oldukça köklü bir kültür yap s na sahip olmalar, bölgede kültür turizmi potansiyelinin varl ğ n göstermektedir. Bölgedeki illerin, Türkiye Turizm Stratejisi 18

21 2023 te belirlenen 9 tematik bölgeden biri olan GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi nde bulunmalar, bölgede kültür turizminin geliştirilmesinin yan s ra sağl k turizmi, gençlik turizmi, ekoturizm, dağ yürüyüşü, su sporlar, kuş gözleme ve kongre turizmi gibi turizm türlerinin de geliştirilebileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, bölge illerindeki konaklama sorunu, tan t m eksikliği, ulaş m altyap s n n yetersizliği gibi problemler, mevcut turizm potansiyelinin verimli bir şekilde kullan lamamas na sebep olmaktad r. Enerji konusu; enerji üretimi, kullan m ve enerji potansiyelleri aç s ndan ele al nm şt r. Bu bağlamda, TRC1 illeri aras nda, Gaziantep ili, sahip olduğu 2329 kwh kişi baş na y ll k elektrik tüketimi ile, Ad yaman (1420 kwh) ve Kilis (970 kwh) illerinin çok önünde bulunmakta olup, Türkiye ortalamas n n (2162 kwh) üstünde bir değere sahiptir. Mevcut enerji potansiyeline bak ld ğ nda, bölgenin güneş enerji potansiyelinin oldukça yüksek olduğu söylenebilir. Bölgenin ortalama güneş radyasyonu kwh/m 2 -y l seviyelerindedir ve toplam güneşlenme süresi bak m ndan ülke ortalamas n n üzerindedir. Sosyal Yap TRC1 Bölgesi nin eğitim ile ilgili göstergelerine bak ld ğ nda, ülke ortalamalar n n alt nda değerlere sahip olduğu söylenebilir. Örnek verilecek olursa, Türkiye genelinde % 7,18 olan okuma yazma bilmeyen nüfus oran, TRC1 Bölgesi nde % 9,98 olarak ölçülmüştür. Okul öncesi okullaşma oran da Türkiye genelinde % 53,09 iken, ayn oran bölgede, % 41,46 seviyesinde kalm şt r. Bölge, derslik baş na düşen öğrenci say lar nda Türkiye ortalamas n n üstünde seyretmektedir. TRC1 Bölgesi nde 3 ü Gaziantep te olmak üzere, toplam 5 üniversite bulunmaktad r. Sağl k konusu incelendiğinde TRC1 Bölgesi değerlerinin genel olarak Türkiye ortalamas n n alt nda olduğu görülmektedir. Bölge de, Gaziantep gelişmiş durumda iken, Ad yaman ve Kilis illeri oldukça geride kalm şlard r. DPT nin 2003 y l nda haz rlam ş olduğu İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik S ralamas Çal şmas verilerine göre, sağl k sektörü gelişmişlik s ralamas nda TRC1 Bölgesi nin 26 bölge içinde 21. s rada olduğu görülmektedir. Önemli bir sağl k göstergesi olan bebek ölüm h z na bak ld ğ nda ise, AB de 15 civar nda seyreden bu göstergenin TRC1 Bölgesi nde 45, Türkiye de ise 43 olduğu görülmektedir. Mevcut duruma bak ld ğ nda, TRC1 Bölgesi nde sağl k sektörü yat r mlar n n art r lmas gerektiği ç kar labilecek sonuçlar aras ndad r. Çevre ile ilgili veriler göz önüne al nd ğ nda, TRC1 Bölgesi illerinin geri durumda olduğu söylenebilir. Bölgedeki çarp k kentleşme ve temel altyap sorunlar, çevre kirliliğine neden olmaktad r. Örneğin, hava kirliliği Gaziantep ve Ad yaman illerinde birincil çevre sorunu iken, kat at klar Kilis in birincil çevre sorunu olarak ortaya konmuştur. Son olarak, bölge plan çal şmalar boyunca yap lan anketler ve çal ştaylar doğrultusunda, TRC1 Bölgesi nin GZFT Analizi yap lm şt r. Bölge; kentleşme, turizm, istihdam, demografi, eğitim, sağl k, tar m, sanayi, enerji ve ulaş m başl klar alt nda incelenmiş olup, ortaya ç kar lan GZFT Analizi bir tablo halinde Mevcut Durum Analizi nin son k sm nda sunulmuştur. Bu analiz ile bölge plan haz rl k sürecinde elde edilen bulgular ş ğ nda bölgenin sosyal, ekonomik ve çevresel profili oluşturulmuş, güçlü-zay f yönleri ile tehdit-f rsatlar ortaya konmuştur. Vizyon (Amaç Hedef Stratejiler) Kalk nma kavram ekonomik ve sosyal boyutlar ile ele al nmas gereken bir kavramd r. Ancak, kat l mc planlama sürecinde bir önceliklendirme yapma zarureti doğmuştur. Paydaşlarla birlikte yap lan vizyon belirleme çal şmalar nda, sosyal önceliklerin de fark nda olarak, iktisadi yap ya vurgu yap lm şt r. TRC1 Bölgesi nin mevcut durumunu özetleyen yukar daki bilgiler ve paydaşlarla yap lan çal şmalar sonucunda ortaya ç kan bölge vizyonu: Bölgenin üretken faktörlerini ve dinamiklerini bir araya getirerek; üretim ve istihdam art rmak, sahip olduğu kültürel miras ile turizm zenginliği yaratmak, geçmişten gelen ticaret birikimiyle Orta Doğu da lojistik merkezi haline gelmek, tar mdaki çeşitliliği ve sanayideki rekabet gücünü geliştirerek sürdürülebilir kalk nman n öncüsü olmak t r. Bölge vizyonuna göre Lojistik, Sanayi, Turizm ile Tar m olmak üzere toplam 4 adet öncelikli sektör ve gelişme alan tespit edilmiştir. Her bir öncelikli sektör için, TRC1 Bölgesi nin sahip olduğu potansiyellerin geliştirilmesine yönelik olarak ve bölgenin kalk nmas na katk sağlayacak biçimde 4 amaç ve bu amaçlar n gerçekleştirilmesini sağlayacak hedef ve stratejiler oluşturulmuştur. 19

22 Bölge vizyonunda belirtildiği gibi TRC1 Bölgesi nde sürdürülebilir kalk nman n öncüsü olmak ad na ortaya konan amaç ve hedefler aşağ daki gibidir. Lojistik: Orta Doğu da lojistik merkez haline gelmek ; - Lojistik bölge potansiyelinin değerlendirilmesi, - Lojistik sektöründe bilgi iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi, - Lojistik bölgelerde ulaş m, ticaret ve taş mac l k sektörlerine ilişkin istihdam politikas geliştirilmesi, - TRC1 Bölgesi nin Acil Durum Planlamas n n yap lmas d r. Tar m: Tar msal işletmeleri rekabetçi ve etkin bir yap ya kavuşturmak ; - Üretim kapasitesinin art r lmas ve bilgi ağ n n geliştirilmesi, - Sulama altyap s n n geliştirilmesi, - Tar msal faaliyetlerin geliştirilmesi, - Tar msal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmas na yönelik yap lar n güçlendirilmesi, - Tar ma dayal imalat sanayinin geliştirilmesidir. Turizm: Turizm sektöründe destinasyon merkezi olmak ; - Bölge de yer alan kültürel, tarihi ve doğal varl klar n turizme kazand r lmas, - Bölgede geceleme say s n n art r lmas, - Bölgede turizmcilik bilincinin art r lmas, - Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesidir. Sanayi: Sanayi rekabet gücünü art rmak ; - Sanayi sektöründe istihdam n art r lmas, - İşletmelerin üretim ve teknoloji altyap s n n güçlendirilmesi, - İhracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi, - ARGE altyap s n n ve üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesidir. Bu amaç ve hedefler, bölge kaynaklar n n etkili bir şekilde kullan lmas yla istihdam ve üretimi art rarak bölgenin ekonomik anlamda atağa geçmesini sağlayacakt r. Bölge ekonomik yönden gelişirken bölgede yarat lan katma değerler, sosyal ve çevresel alanlara da aktar larak yerel halk n refah seviyesinin yükselmesiyle sosyal kalk nma beraberinde gelecektir. Yukar da ifade edilen vizyon, amaç ve hedefler doğrultusunda, bölge içerisindeki gelişmişlik farklar n n en aza indirgenmesini sağlayacak ve bölgenin rekabet edebilirliğini art racak çal şmalara rehberlik etmeyi amaçlayan bölge plan haz rlanm şt r. 20

23 BÖLGE PLANLAMA PLANLAMA SÜRECİ DPT DPT MEVCUT DURUM RAPORLAMA TASLAK PLAN 21

24

25 23

26

27 1. GİRİŞ Ülke içi bölgesel gelişmişlik farklar n n varl ğ, başta gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkeler olmak üzere, birçok ülkenin kalk nma yolunda karş laşt ğ sorunlar n en önemlileri aras nda yer al r. Artan küreselleşmenin de etkisiyle bu farklar, ulusal düzeyden (bölgeler aras düzeyden), bölge içi (bölge içinde yer alan iller aras ) düzeye kadar etkisini hissettirmeye başlam şt r. Küreselleşmenin de etkisiyle önemi artan Yeni Bölgesel Planlama anlay ş na uygun olarak, bölgesel kalk nma politikalar n n merkez taraf ndan belirlenerek yönetilmesi yerine, yerel aktörlerin kat l m ile ortaya ç kar lan bölgesel kalk nma stratejileri birçok ülke taraf ndan benimsenmiştir. Avrupa Birliği üyeliği sürecinde ele al nan müzakere başl klar ndan biri olan Bölgesel Politika ve Yap sal Araçlar n Koordinasyonu konusunda, Türkiye de gerekli düzenlemelerin yap lmas, kurumlar n oluşturulmas ve bölgesel gelişme politikalar n n AB müktesebat yla uyumlu hale getirilmesi öngörülmüştür. Bu genel çerçeve içerisinde yap lan çal şmalar doğrultusunda kabul edilen tarih ve 5449 say l Kalk nma Ajanslar n n Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakk nda Kanun uyar nca, ülke genelinde 26 Düzey 2 Bölgesi nde kalk nma ajanslar kurulmaya başlanm şt r. Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerini kapsayan TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde faaliyet gösteren İpekyolu Kalk nma Ajans, bölge kaynaklar n n etkili bir şekilde kullan lmas n sağlamay ve bölge içerisindeki gelişmişlik farklar n en aza indirgeyecek çal şmalara rehberlik etmeyi amaçlamaktad r. Bu amaç doğrultusunda haz rlanan bölge plan dâhilinde, TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde gerçekleştirilmesi öngörülen kalk nma politikalar belirlenmiş, mali ve teknik desteklere zemin oluşturacak bir çerçeve ortaya konmuştur. Planlama İlkeleri Bölge planlama çal şmalar ndaki temel ilkeler; Kat l mc l k Şeffafl k Sürdürülebilirlik Eşitlik ve Sosyal İçerme Kat l mc l k Kat l mc l k, vatandaşlar n karar alma ve yönetim süreçlerine temsil yolu ile ya da doğrudan dâhil olmalar anlam na gelmektedir TRC1 Bölgesi Bölge Plan haz rl k aşamalar nda kamu kesimi, özel sektör ve sivil toplum örgütleri temsilcilerinin yer ald ğ Kalk nma Kurulu ile görüşmeler yap lm ş ve mülakat formlar arac l ğ yla üyelerden bölgenin sorunlar, avantajlar ve uygulamaya geçirilebilecek çözüm önerileri ile ilgili bilgiler ve bölgede bu zamana kadar yap lan çal şmalara ve projelere dair veriler toplanm şt r. Yine Kalk nma Kurulu üyeleri ve bölgedeki diğer aktörlerle birlikte il ve ilçe çal ştaylar düzenlenmiş, bu çal ştaylarda mutabakata var lan sonuçlara bölge plan içerisinde mevcut durum analizinde yer verilmiştir. 25

28 Şeffafl k Şeffafl k ilkesi gereğince, ajans taraf ndan al nan tüm kararlar ve gerçekleştirilen faaliyetler, zaman nda, doğru ve eksiksiz biçimde kamuoyuna duyurulmaktad r. Diğer bir ifadeyle bu bilgilerin tümüne kolayca erişilebilmektedir. Benimsenen şeffafl k ilkesiyle bölge planlama sürecine olan güvenin art r lmas amaçlanmaktad r. Sürdürülebilirlik Sürdürülebilir kalk nma hedefi esas al narak haz rlanan bölge plan nda, ekonomik büyüme sürecinde, canl lar n yaşam alanlar n n korunmas ilkesi benimsenmiştir. Bu plan kapsam nda kaynaklar n kullan m, gelecek nesiller düşünülerek planlanm şt r. Eşitlik ve Sosyal İçerme Eşitlik ve sosyal içerme ilkesi ile bütün paydaşlar n kaynaklardan ve hizmetlerden eşit olarak faydalanabilmesi esas al nm şt r. Bu ilke kapsam nda farkl sosyo-kültürel yap ya sahip paydaşlar n eğitim seviyeleri, etnik köken veya dini inançlar nedeniyle oluşabilecek sosyal d şlanma ortadan kald r larak bütün bireylerin bölgesel kalk nmada yer almas ve bu süreçten eşit olarak faydalanmas hedeflenmektedir. 26

29 27

30

31 2. BÖLGE PLANI TANIMI VE PLANIN HAZIRLANMA SÜRECİ 2.1 BÖLGE PLANI Bölge plan genel olarak, bir bölgenin kalk nmas amac yla ulusal düzeyde üretilen politika, plan ve stratejilerle, yerel düzeyde yürütülecek faaliyetler aras ndaki ilişkiyi belirlemek; yerel düzeyde yer alan kurum ve kuruluşlar aras nda işbirliği ve koordinasyonu güçlendirmek; kamu, özel kesim ve sivil toplum kuruluşlar aras ndaki işbirliğini geliştirmek; bölgesel gelişmeyi h zland rmak; sürdürülebilirliğini sağlamak; kaynaklar n yerinde ve etkili kullan m n sağlamak ve bölgesel program ve projelere temel oluşturmak üzere haz rlanan strateji, koordinasyon ve yönlendirme belgesidir Say l İmar Kanunu na göre bölge plan, sosyo ekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerin gelişme potansiyelini, sektörel hedefleri, faaliyetlerin ve alt yap lar n dağ l m n bölge çap nda belirlemek üzere haz rlanm ş plan olarak tan mlanmakla birlikte bu planlar, Devlet Planlama Teşkilat yapar veya yapt r r. Hiyerarşik yap içinde, bölge planlar ; ulusal kalk nma plan ile çevre düzeni planlar aras nda yer al r. Bir ara ölçek olarak bölge plan bu özelliğini aşağ dan yukar ve yukar dan aşağ planlama yaklaş mlar n n bütünleştirilmesinden al r. Bölge ölçeği, il düzeyinin üzerinde planlama ve koordinasyon zemini sağlar. İl kapsam d ş nda kalan yerleşme organizasyonu, ekonomik ve sosyal ilişkiler, bölgenin gelişmesinde önem taş yan yat r mlar bölge ölçeğinde daha kolay alg lan p planlanabilir. Bölge planlar genel itibar yla arazi kullan m kararlar vermez ancak çevre düzeni planlar na yön verebilecek, mekâna ilişkin üst politika ve stratejileri belirleyebilir. Bölge Planlama temelde, mevcut durum analizi yap ld ktan sonra vizyon, strateji ve politikalar n belirlenmesiyle birlikte, uygulamada izleme ve değerlendirmeyi de kapsayan bir süreçtir. Bu nedenle, bölge planlar n n uzun vadeli bir perspektifle, bölgenin vizyonunu ortaya koymas ve vizyona ulaşmak için bölge kaynaklar n n nas l değerlendirileceğine ilişkin gerekli amaçlar, hedefleri, ilke ve stratejileri belirlemesi gerekmektedir. Bölge plan stratejik plan yaklaş m n benimser ve bu yaklaş m ile kat l mc l k ilkesini, yenilikçiliği ve sosyal bir süreci simgeler. Bölge plan hususunda en mühim konu kat l mc l k ilkesi olup, bu planlar n kat l mc demokrasi kültürünün gelişmesine katk sağlamas beklenmektedir. Bölge planlar ; ulusal, bölgesel ve yerel düzeydeki önceliklerin uyumlaşt r lmas nda etkili bir araç olarak merkezî yönetim, kalk nma ajanslar ve yerel idareler aras ndaki işbirliğini geliştirmede ve kaynak tahsisinde yönlendirici bir rol oynar. Bunun yan s ra, iç ve d ş kaynakl program ve projeler için politika çerçevesi oluşturur. Bu planlar, hedeflerin belirlenmesinde ve uygun stratejilerin benimsenmesinde seçici olup, bölge aç s ndan katma değeri en yüksek konulara odaklan r. Plan yaşayan bir doküman olup, h zla değişen koşullara uyum sağlayarak bölgedeki en etkili kalk nma arac olarak kullan l r. 2.2 BÖLGE PLANI HAZIRLAMA SÜRECİ VE YÖNTEMİ Bölge planlaman n mevcut durum analizi sürecinde paydaş analizi; veri toplama safhas ; sosyo-ekonomik analizler; GZFT analizi ve mekânsal analizlere yer verilmektedir. Bunun yan s ra bölge planlama, bölge vizyonu ve geleceğine ilişkin öngörülerin belirlendiği; vizyona ilişkin amaçlar, gelişim stratejileri ve hedeflerinin ortaya konduğu; öncelikli eylem alanlar n n tespit edildiği ve buna ilişkin araçlar n belirlendiği; kat l mc plan anlay ş ile örgütlenme modellerinin geliştirildiği; elde edilen tüm bilgilerin sentezlenerek raporland ğ ve sürdürülebilirlik ilkesi ş ğ nda uygulama, izleme ve değerlendirme süreci de bulunan ve belirli bir finansman program n n tan mland ğ dinamik bir süreçtir. Planlama Alan ve Yöntemi TRC1 Bölgesi Bölge Planlama Alan, Gaziantep-Ad yaman-kilis illerinin idari s n rlar n n tamam n kapsayan bölgedir. Bu bölgedeki planlama yaklaş m, bölgesel kalk nma kararlar n n sürdürülebilir gelişme ilkeleri çerçevesinde belirlenerek uygulanmas na yönelik politika ve stratejileri oluşturmay amaçlayan bir planlama yaklaş m yla ele al nm şt r. 29

32 Bölge plan n n planlama yönteminin temeli kat l mc stratejik planlama olup, TRC1 Bölgesi nin kalk nmas sürecinde temel al nan iki ilke; sosyo-ekonomik kalk nma ilkesi ve halk n kat l m ilkesidir. Halk n kat l mc l ğ ; bireyler, gruplar, uzmanlar, kurum/kuruluşlar, özel sektör kuruluşlar ve STK lar gibi paydaşlar n, bölgeyi etkilemesi muhtemel kararlar n al nmas ve uygulanmas süreçlerinde çeşitli düzeylerde yer alma durumlar n ifade etmektedir. Kat l mc l ğ n amaçlar genel olarak demokratik meşruluğu ve hesap verebilirliği güçlendirmek, aktif vatandaşl ğ teşvik etmek, sosyal uyum ve sosyal adaleti art rmak, sosyal sermaye ve sosyal ilişkileri geliştirmek, sahiplenme ve eşitlik duygusunu güçlendirmek, toplumun ihtiyaçlar n karş lamak üzere daha etkili hizmet sunmak olarak s ralanabilir. Kat l mc l ğ n nas l yönetileceği ve farkl beklentileri olan paydaşlar n planlama sürecine nas l dâhil edileceği konular planlama sürecinin kritik konular n oluşturur. Kat l mc planlama sürecinin en iyi şekilde yönetilebilmesi için paydaş analizi yap lm şt r. Plan Haz rlama Süreci TRC1 Bölgesi nin y llar na ilişkin bölge plan n n haz rlanma süreci İpekyolu Kalk nma Ajans koordinasyonunda yürütülmüştür. Ajans n 22 uzman personel ve 3 destek personeli 15 Haziran 2010 tarihinde göreve başlam ş ve öncelikli olarak bölge plan haz rlama sürecine yoğunlaşm şt r. Bu haz rl k döneminde, veri toplamak ve kat l mc planlama anlay ş n uygulamak ad na bölgede toplant lar ile il ve ilçe çal ştaylar düzenlenmiş, birebir görüşmeler ve anketler yap lm ş olup, Kalk nma Kurulu Toplant lar organize edilmiştir y l Temmuz ve Ağustos aylar nda bölge plan n n haz rlanmas na altl k oluşturabilecek bilgi, belge ve görüşler bölge paydaşlar ndan elde edilmeye çal şm şt r. Bu süreçte, mevcut durum analizinde yerel paydaşlar n bölgeye ilişkin tespit ve öngörülerinin sorulduğu bir mülakat/anket yap lm şt r. Mülakat formlar n n doldurulmas ndan sonra, ajans n dan şma organ Kalk nma Kurulu üyeleri bir araya getirilerek 2 gün süren bir toplant düzenlenmiştir. Bölge plan nda kat l mc l ğ n ana unsuru say lan Kalk nma Kurulu ile kat l mc stratejik planlama ilkeleri gözetilmeye çal ş lm şt r Ağustos 2010 tarihlerinde gerçekleştirilen Kalk nma Kurulu toplant s dâhilinde paydaşlar n bölgeye ilişkin öngördükleri mevcut potansiyeller, sorunlar ve muhtemel çözüm önerilerinin tart ş ld ğ il çal ştaylar düzenlenmiştir. Toplant sonras nda elde edilen sonuçlar n analizi yap larak ilk etapta bölge plan na temel oluşturacak genel veriler elde edilmiştir. Bunun yan s ra bölge içerisinde yer alan 17 ilçede, Eylül 2010 tarihlerinde çal ştaylar düzenlenmiştir. Tüm bu çal şmalar ve mevcut durum analizi kapsam nda yap lan GZFT analizinden sonra, bölgenin kalk nmas na yönelik ve geleceği öngören söylem olan vizyon belirlenmiştir. Vizyonun belirlenmesiyle birlikte, bunun gerçekleştirilmesi ad na temel amaçlar oluşturulmuştur. Yap lan analizler ş ğ nda haz rlanan ve bölgeye yönelik ihtiyaçlar üzerinde odaklanarak oluşturulan bu amaçlar gerçekleştirmeye yönelik hedef ve stratejiler belirlenmiştir. TRC1 Bölgesi Bölge Plan, 2013 y l hedef al narak Gaziantep, Ad yaman ve Kilis il s n rlar n n tamam n kapsayacak şekilde, Türkiye nin kalk nma politikas kapsam nda ve sektörel gelişme hedeflerine uygun planlama ilkeleri çerçevesinde oluşturulacak gelişme hedeflerine yönelik stratejilerin belirlenmesini ve sürdürülebilir bölgesel kalk nmay amaçlamaktad r. 30

33 31

34

35 3. GENEL BİLGİLER 3.1. İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ SINIFLANDIRMASI (İBBS) İstatistiki Bölge Birimleri S n fland rmas 2001 y l içerisinde TÜİK ve DPT taraf ndan haz rlanm ş olup Bakanlar Kurulu nun 2002/4720 say l Karar ile 22 Eylül 2002 tarihli Resmi Gazete de yay mlanm şt r. Avrupa Birliği ne uyum sürecinde, ulusal programa dâhil edilen İBBS nin haz rlanmas ndaki temel amaçlar: Bölgesel istatistiklerin toplanmas ve geliştirilmesi, Bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yap lmas, Bölgesel politikalar n çerçevesinin belirlenmesi, Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi ne uygun, karş laşt r labilir bir istatistiki veritaban oluşturulmas na katk da bulunacak temel göstergeleri ortaya koymak şeklinde s ralanabilir. İstatistiki Bölge Birimleri S n fland rmas na göre; Düzey 1 olarak 12 bölge, Düzey 2 olarak 26 alt bölge ve Düzey 3 olarak 81 il, İstatistiki Bölge Birimi şeklinde tan mlanm şt r. Şekil 3-1. Düzey 3 İstatistiki Bölge Birimleri Düzey 2 istatistiki bölge birimleri oluşturulurken ortak sorunlara sahip, sosyo-ekonomik ve kültürel olarak birbirine yak n ve coğrafi olarak benzer özellikler gösteren iller grupland r larak 26 adet bölge oluşturulmuştur. Bu bölge birimleri aşağ daki Tablo 3-1 de gösterilmiştir. 33

36 Tablo 3-1. Düzey 2 İstatistiki Bölge Birimleri Bölge Kodu Kapsad ğ iller Bölge Kodu Kapsad ğ iller TR10 İstanbul TR62 Adana, Mersin TR51 Ankara TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik TR71 K r kkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, K rşehir TR61 Antalya, Isparta, Burdur TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TRA2 Ağr, Kars, Iğd r, Ardahan TR21 Tekirdağ, Edirne, K rklareli TRB1 Malatya, Elaz ğ, Bingöl, Tunceli TR52 Konya, Karaman TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari TRC3 Mardin, Batman, Ş rnak, Siirt TR32 Ayd n, Denizli, Muğla TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane TR31 İzmir TRC2 Şanl urfa, Diyarbak r TR22 Bal kesir, Çanakkale TR82 Kastamonu, Çank r,sinop TR33 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye TR81 Zonguldak, Karabük, Bart n Şekil 3-2. Düzey 2 İstatistiki Bölge Birimleri Tablo 3-2. Düzey 1 İstatistiki Bölge Birimleri Bölge Kodu Bölge Ad Bölge Kodu Bölge Ad TR1 İstanbul TR7 Orta Anadolu TR2 Bat Marmara TR8 Bat Karadeniz TR3 Ege TR9 Doğu Karadeniz TR4 Doğu Marmara TRA Kuzeydoğu Anadolu TR5 Bat Anadolu TRB Ortadoğu Anadolu TR6 Akdeniz TRC Güneydoğu Anadolu 34

37 3.2. TRC1 BÖLGESİ (GAZİANTEP-ADIYAMAN-KİLİS) ADIYAMAN Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yer alan TRC1 Bölgesi Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerinden oluşmaktad r. Toplam 22 ilçeye sahip bölgede merkez ilçeler dâhil Gaziantep ve Ad yaman 9 ar, Kilis ise 4 ilçeye sahiptir. Bölge, km² lik yüzölçümü ile Türkiye yüzölçümünün % 2 sine denk gelmektedir. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi 1 verilerine göre, bölgenin nüfusu dur bu da Türkiye nüfusunun yaklaş k % 3,2 sini oluşturmaktad r. Bölgenin nüfus yoğunluğu km² baş na 155 kişi ile km² baş na 94 kişi olan ülke nüfus yoğunluğunun üzerindedir. Bölgenin 2008 y l y ll k nüfus art ş oran 19,6 d r. Bölge nüfusunun % 79 u kentlerde, % 21 i ise köylerde yaşamaktad r. TRC1 Bölgesi nin 3,67 olan genel doğurganl k h z Türkiye ortalamas n n (2,53) üzerindedir y l nda istihdam edilenlerin % 23,9 u hizmetler, % 19,4 ü ticaret, % 24,7 si tar m ve % 32 si sanayi sektöründe çal şmaktad r. Bölgenin işsizlik oran yine 2009 y l için % 17,9 olurken tar m d ş işsizlik oran ise ayn y lda 20,8 düzeyinde kalm şt r. Türkiye ortalamas (% 17) ile k yasland ğ nda ise TRC1 Bölgesi nin daha yüksek bir tar m d ş işsizlik oran na sahip olduğu görülmektedir. 2 TRC1 Bölgesi, Devlet Planlama Teşkilat taraf ndan May s 2003 te yap lan İllerin ve Bölgelerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik S ralamas Araşt rmas na 3 göre 26 Düzey 2 bölgesi aras nda 14. s rada yer almaktad r. Bölge illerinden Gaziantep 81 il aras nda 20., Ad yaman 65., Kilis ise 54. s rada yer almaktad r. Ayn çal şmaya göre sağl k sektörü gelişmişlik s ralamas nda TRC1 Bölgesi nin 26 Düzey 2 Bölgesi aras nda 21. s rada, eğitimde ise 19. s rada olduğu görülmektedir. Uluslararas Rekabet Araşt rmalar Kurumu (URAK) taraf ndan yap lan İller Aras Rekabetçilik Endeksi çal şmas nda Türkiye deki 81 ilin rekabetçilik düzeyi belirlenmiştir. Yap lan çal şmada Gaziantep e Türkiye nin en rekabetçi 14. ili olarak yer verilirken Ad yaman 59., Kilis 65. s rada yer alm şt r. Genel endeksin belirlenmesinde; Beşeri Sermaye ve Yaşam Kalitesi, Erişilebilirlik, Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli başl klar alt nda dört alt endeks kullan lm şt r. Gaziantep Markalaşma Becerisi ve Yenilikçilik endeksinde 6. s rada, Ticaret Becerisi ve Üretim Potansiyeli endeksinde 8. s rada yer alarak TRC1 Bölgesi nde ön plana ç km şt r. Ekonomi ve D ş Politikalar Araşt rma Merkezi taraf ndan yap lan Türkiye İçin Rekabet Çal şmas nda, Gaziantep 55.1 lik endeks değeri ile 32., Ad yaman 32.1 lik endeks değeri ile 68. ve Kilis 39.5 lik endeks değeri ile 61. s rada yer alm şt r. Ekonomik Etkinlik ve Canl l k Endeks verilerine göre Gaziantep 17., Ad yaman 53. ve Kilis 59. s rada bulunmaktad r. Bölgenin iklim özellikleri incelendiğinde, Akdeniz iklimi ile karasal iklimin geçiş noktas nda bulunan bölgenin, kuzey ve doğu kesimlerine gidildikçe karasal iklimin etkilerinin artt ğ görülmektedir. Anadolu ile Mezopotamya aras nda yer alan bölge tarih boyunca hep ticaret yollar üzerinde yer alm şt r. Bunlardan en önemlisi İpek Yolu dur. Güneydoğu Anadolu yu bat ya, Akdeniz ve Orta Doğu ya bağlayan kara ve demir yollar n n Gaziantep ten geçmesi, Orta Doğu ya aç lan kap olarak değerlendirilmesi, Gaziantep Havaalan n n uluslararas niteliğe kavuşmas ndan dolay özellikle Gaziantep te kara ve hava ulaş m gelişmiştir TRC1 BÖLGESİ NİN TÜRKİYE VE DÜNYADAKİ YERİ TRC1 Bölgesi ilk uygarl klar n ortaya ç kt ğ Mezopotamya Bölgesi nde yer alman n getirdiği birçok avantaj bar nd rmaktad r. Tarihi ve kültürel zenginliklerinin yan s ra, İpek Yolu üzerinde bulunmuş olman n getirdiği ticari geçmişi ve Türkiye nin Orta Doğu ve Afrika ya aç lan kap s olmas bölgenin önemini art rmaktad r. 1 Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (ADNKS) Veri Taban TÜİK 2 Bölgesel Göstergeler (TRC1,Gaziantep, Ad yaman,kilis),2009-tüik 3 İllerin ve bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik s ralamas araşt rmas (2003-DPT) 35

38 Ticaret ve Sanayi Bölgenin Türkiye deki rolü üzerinde durulduğunda öne ç kan konular n sanayi ve ticaret olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi Türkiye toplam ihracat n n % 2,96 s n oluştururken, toplam ithalat n n % 1,55 ini, d ş ticaret hacminin ise % 2,14 ünü oluşturmaktad r. Bölge illeri içinde Gaziantep, sadece TRC1 Bölgesi nin değil Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin en gelişmiş ili olarak göze çarpmaktad r. Gaziantep, gelişmiş ticaret ve sanayi yap s ile Türkiye de ön s ralarda yer almaktad r. 173 ülke ile ticaret yapmakta olan il, en çok ihracat yapan iller aras nda 6., en çok ithalat yapan iller aras nda ise 7. s rada yer almaktad r. %11 %3 Şekil Y l Ocak-Haziran Döneminde Gaziantep ten Yap lan İhracat n Ülke Gruplar na Göre Dağ l m Oranlar Kaynak: GAİB, GSO, 2010 Gaziantep ilinden ihracat yap lan ülkeler s ralamas incelendiğinde komşu ve yak n ülkelerin ilk s ralarda yer ald ğ ve güçlü pazarlara sahip olan Avrupa ülkelerinin ve ABD nin de üst s ralarda bulunduğu gözlemlenmektedir y l nda bir önceki y la göre Irak n ihracat pay % 33 ten % 37 ye yükselirken Avrupa n n pay % 28 den % 26 ya düşmüştür; Orta Doğu ve Afrika ülkeleri ise pay n korumuştur y l rakamlar na bak ld ğ nda, Gaziantep in Irak a ihracat n n 1 milyar 300 milyon Dolara ulaşt ğ görülmektedir. Bu bağlamda Irak, Gaziantep ten yap lan ihracatta en büyük paya sahipken, Avrupa ülkeleri ise % 26 l k oran ile ikinci s radad r. Uzak pazarlar olan Amerika % 4, Asya ve Okyanusya % 3 paya sahiptir. Gaziantep ilinin ülke baz nda yapt ğ ihracat s ralamas nda Irak, Suudi Arabistan, Suriye ilk üçü oluşturmaktad r. Bu üç ülkeyi Almanya, İtalya, Amerika, İngiltere, İran, Polonya ve İsrail takip etmektedir. Gaziantep in ihraç ettiği ürünlere bak ld ğ nda, sanayi ürünlerinin pay n n yüzde 92,8 olduğu görülmekte, ihracat n özellikle tekstil, g da ve tar ma dayal sanayi ürünlerinde yap ld ğ bilinmektedir. Bu noktada imalat sanayinin ihracat için en önemli kaynak olduğu söylenebilir. Şekil 3-4. Gaziantep İlinin İhracat Yapt ğ Ülke Say s Kaynak: GSO,

39 Gaziantep in ihracat yapt ğ ülke say s 2009 y l sonu itibar yla 158 e ulaşm şt r. Lüksemburg, Bolivya, Bahamalar, Papua Yeni Gine nin de içinde yer ald ğ yeni ülkeler 2009 y l nda ihracat yap lan ülkeler aras nda yer alm şt r. Fiji, Kamboçya, Zimbabwe gibi ülkelere ise 2008 y l nda ihracat yap lmas na rağmen, bu ülkeler 2009 y l nda listeye girememiştir. İhracat yap lan ülkelere bak ld ğ nda TRC1 Bölgesi nin oldukça geniş bir yelpazede dünya pazarlar yla ilişkili olduğu görülmektedir. Bu yelpazenin geniş olmas n sağlayan tek il Gaziantep tir. Bölgedeki diğer illere bak ld ğ zaman, Gaziantep in sahip olduğu gelişmişliği yakalayamad klar, Ad yaman ve Kilis in özellikle sanayi ve ticarette gelişememiş olduklar görülmektedir. Sağl k Sağl k sektörü bölge için ticaretten sonra gelen dikkat çekici konulardan biridir. TRC1 Bölgesi illeri aras nda Gaziantep, sağl k altyap s, hizmet kalitesi ve sağl k hizmetlerine erişim aç s ndan Ad yaman ve Kilis illerine göre daha iyi durumdad r. Bu sebeple Gaziantep birçok alanda olduğu gibi sağl k konusunda da Orta Doğu ülkelerinin ilgisini çekmektedir. İldeki sağl k olanaklar şehir halk için yeterli olmas n n ötesinde buradaki hastaneler ülke d ş ndan gelen hastalar da kabul etmektedir. Sonuç itibar yla, Gaziantep çevre illerden gelen hastalar ile Suriye ve Irak ülkelerinden gelen yabanc hastalar taraf ndan tercih edilmektedir. Sağl k olanaklar ndan faydalanmak amac yla d şar dan Gaziantep e gelen hastalar burada konaklayarak, turizm geliri aç s ndan da bölgeye katk sağlamaktad r. Turizm TRC1 Bölgesi genel itibar yla turizm sektöründe de bölge ve ülke d ş ndan gelen ziyaretçileri çekebilecek önemli potansiyellere sahiptir. Bölge, özellikle Orta Doğu dan gelen yabanc ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir. Buradaki en büyük faktörün Orta Doğu ülkeleriyle vizelerin karş l kl olarak kald r lmas olduğu söylenebilir. Bölge, turizm sektöründe destinasyon olma özelliği gösterebilecek kültür ve tabiat varl klar na sahip olmas na rağmen sadece geçiş yap lan bir yer olarak bilinmektedir. Bunun sebebi olarak bölgenin turizm altyap s eksikliği; özellikle hizmet sektörünün ve konaklama tesislerinin yetersizliği görülmektedir. Bölge d ş ndan gelecek ziyaretçilerin konaklamas na imkân tan yacak altyap n n sağlanmas yla birlikte bölge, dünyada daha çok ilgi görebilecektir. Gaziantep il s n rlar içerisinde yer alan Zeugma Antik Kenti ile Dünya Kültürel Miras Listesi içerisinde yer alan ve sahip olduğu Kommagene Krall ğ na ait kal nt larla en önemli kültür ve tabiat varl klar ndan biri olarak kabul edilen Nemrut Dağ n n ve bölgedeki diğer tarihi ve kültürel değerlerin tan t mlar n n yap larak bölgenin, turizm aç s ndan bir cazibe merkezi haline gelmesi sağlanabilir. Türkiye-Suriye Bölgeleraras İşbirliği Program Türkiye-Suriye Bölgeleraras İşbirliği Program, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti Hükümeti aras nda, Gaziantep, Kilis ve Halep illerini kapsayan, ekonomik, sosyal, bilimsel ve kültürel işbirliğini geliştirmek amac yla oluşturulan bir programd r y l nda başlat lan program n bütçesi, 10 milyon ABD Dolar Türkiye taraf ndan, 10 milyon ABD Dolar da Suriye taraf ndan olmak üzere toplamda 20 milyon ABD Dolar d r. Program n kurumsal yap lanmas nda Türkiye taraf nda Devlet Planlama Teşkilat, Suriye taraf nda ise Devlet Planlama Komisyonu bulunmaktad r. Organizasyon yap s nda Ortak İzleme ve Yönlendirme Komitesi, sonras nda s ras yla Ulusal İzleme ve Yönlendirme Komiteleri, Program Yönetim Merkezleri, Proje Koordinasyon Birimleri, Proje Seçim Komiteleri ve faydalan c lar bulunmaktad r. Program iki ülke aras ndaki işbirliğini, ekonomik gelişmeyi ve istihdam art racak özellikte olan sürdürülebilir projelerin hayata geçirilmesini finansal olarak desteklemektedir. Her ülke kendi Bölgesi nden gelen projeleri finanse etmekte, Proje Koordinasyon Birimleri ise yereldeki uygulamalar koordine etmektedir. Program kapsam nda oluşturulan projelerin, Türkiye-Suriye işbirliğine katk sağlamas, ekonomik gelişme ve istihdam desteklemesi ve sürdürülebilir olmas gerekmektedir. Program çerçevesinde, teknik işbirliğini ve kapasiteyi geliştirici projelerin yan s ra, altyap, girişimcilik ile kültür ve turizm alan ndaki projeler öncelikli olarak desteklenmektedir y l na kadar program kapsam nda 3 kez proje teklif çağr s na ç k lm şt r. 8 May s 2007 tarihindeki 1. teklif çağr s nda sadece kamu kurum ve kuruluşlar na yönelik proje teklif çağr s na ç k lm ş; altyap, teknik işbirliği ve kapasite geliştirme, kültür turizm konular nda toplamda 81 adet proje teklifi al nm şt r. Al nan tekliflerden 26 adet proje ile ilgili yararlan c larla sözleşmeler imzalanarak, projeler fiilen başlam şt r. 10 Aral k 2007 tarihindeki 2. teklif çağr s nda ise küçük ve orta büyüklükteki işletmeler, eğitim dan şmanl k şirketleri, sivil toplum kuruluşlar ve 37

40 kamu kurumlar n kapsayan bir ön teklif proje çağr s na ç k lm şt r. Al nan 150 proje ön teklifinden 16 adedi kabul edilerek sözleşmeler imzalanm ş ve projeler başlam şt r. 3. teklif çağr s na 8 Eylül 2008 tarihinde küçük ve orta büyüklükteki işletmeler, eğitim dan şmanl k şirketleri, sivil toplum kuruluşlar ve kamu kurumlar n kapsayacak şekilde ç k lm ş, al nan 41 adet proje teklifinden 13 tanesi kabul edilerek sözleşmeleri imzalanm ş ve projeler başlam şt r. 4. proje teklif çağr s kapsam nda gelen 85 proje ise 2010 y l Ekim ay itibar yla DPT Program Yönetim Merkezi nde değerlendirme aşamas nda bulunmaktad r. 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe giren ve Türkiye Cumhuriyeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti Aras nda Serbest Ticaret Alan Tesis Eden Ortakl k Anlaşmas, bunun yan s ra 17 Eylül 2009 tarihinde Suriye ile vizelerin kald r lmas, Türkiye-Suriye Bölgeleraras İşbirliği Program na oldukça pozitif etkilerde bulunmuştur. Bu durumun TRC1 Bölgesi nin komşu ülkelerle ilişkilerde sahip olduğu rolün önemini gösterdiği de söylenebilir. Bölge illerinden Gaziantep ve Kilis i kapsayan program, Türkiye-Suriye aras ndaki işbirliğine katk sağlamakla birlikte ülkemizin başka bölgeleri için de örnek teşkil etmektedir. Program n başar l bulunmas dolay s yla Karacadağ ve Dicle Kalk nma Ajanslar taraf ndan program n genişletilerek yürütülmesi fikri prensipte kabul edilmiş bulunmaktad r. Program kapsam nda Şanl urfa, Suriye nin Rakka şehri; Mardin ise Haseke şehri ile işbirliği program gerçekleştirecektir. 38

41 39

42

43 4. BÖLGE PLANININ DAYANDIĞI ÜST PLAN, POLİTİKA VE BELGELER Günümüzün rekabet ortam nda uluslar n temel olarak karş laşt ğ sorunlar n baş nda; bölgeler aras ndaki sosyo-ekonomik yap daki ve gelir düzeyindeki dengesizlikler bulunmaktad r. Bu problem, Türkiye nin uzun vadede ulusal kalk nmas n engelleyici temel faktör olarak vurgulanmakta olup, bölgelerin sorunlar na ve potansiyellerine göre değişkenlik gösteren tedbirleri içeren bütüncül bir bölgesel gelişme politikas oluşturulmas n gerekli k lmaktad r. Bölgesel kalk nman n gerçekleştirilmesini amaçlayan ve ülkemizde yak n zamanda faaliyete giren kalk nma ajanslar, sorumlu olduklar bölgelerde gelir ve istihdam n art r lmas nda önemli bir misyon üstlenmektedirler. İpekyolu Kalk nma Ajans, 5449 say l Kalk nma Ajanslar n n Kuruluşu Koordinasyonu ve Görevleri Hakk nda Kanun da da öngörüldüğü üzere kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşlar aras ndaki işbirliğini geliştirmek, kaynaklar n yerinde ve etkili kullan m n sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalk nma plân ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak, bölgesel gelişmeyi h zland rmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler aras ve bölge içi gelişmişlik farklar n azaltmak amac yla faaliyetlerini yürütmektedir. Bu kapsamda, üst politikalar çerçevesinde öngörülen ve kalk nman n gerçekleştirilmesini h zland rmak üzere bölgelerdeki dinamiklerin harekete geçmesini sağlayacak teşvik mekanizmalar da geliştirilmiştir Say l Kanun un 2004 y l nda yürürlüğe girmesiyle birlikte, yat r mlar n ve istihdam n art ş n h zland rmak ve bölgesel gelişmede özel sektör katk s n art rmak amac yla teşvik tedbirleri uygulamaya konulmuştur. Bu bölümde, TRC1 Bölgesi için haz rlanan bölge plan ile üst ölçekli ulusal planlar aras ndaki ilişkiyi belirlemek amac yla Dokuzuncu Kalk nma Plan, GAP Master Plan, GAP Eylem Plan, KOBİ Stratejisi ve Eylem Plan, Ulusal K rsal Kalk nma Stratejisi ve Türkiye Turizm Stratejisi 2023 incelenmiştir DOKUZUNCU KALKINMA PLANI Devlet Planlama Teşkilat taraf ndan haz rlanan Dokuzuncu Kalk nma Plan, Türkiye nin her alandaki değişimini kapsayan hatta AB ye üyelik sürecinde temel araç olarak nitelendirilen bir temel politika belgesidir y llar n kapsayan Türkiye nin Uzun Vadeli Stratejisi çerçevesinde haz rlanan ve temel olarak uzun vadeli perspektifi olan bu plan, istikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen, AB ye üyelik için uyum sürecini tamamlam ş bir Türkiye vizyonuna sahiptir. Dokuzuncu Kalk nma Plan temel olarak, döneminde ekonomik büyümenin ve sosyal kalk nman n istikrarl bir yap da sürdürülmesi ve plan vizyonunun gerçekleşmesine yönelik; Rekabet Gücünün Art r lmas, İstihdam n Art r lmas, Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayan şman n Güçlendirilmesi, Bölgesel Gelişmenin Sağlanmas, Kamu Hizmetlerinde Kalitenin ve Etkinliğin Art r lmas stratejik amaçlar n ve gelişme eksenlerini hedeflemektedir (Dokuzuncu Kalk nma Plan, 2006). Bu bağlamda, insan odakl bir gelişme ve yönetim anlay ş oluşturularak kat l mc ğ destekleme, rekabetçi bir piyasa geliştirme, kaynak k s t n n dikkate al nmas yla birlikte sektörel önceliklendirme yapma zarureti ortaya konulmuştur. Bunun yan nda doğal ve kültürel varl klar ile çevre konular göz önünde bulundurularak yat r mlar yönlendirmek gibi misyonlar bu ulusal plan dâhilinde belirlenmiştir. Dokuzuncu Kalk nma Plan içerisinde oluşturulan bölgesel gelişme politikalar n n; bir taraftan bölgelerin verimliliğini yükseltmek suretiyle ulusal kalk nmaya, rekabet gücüne ve istihdama katk y art r rken; diğer taraftan da bölgeler aras ve k r-kent aras gelişmişlik farkl l klar n azaltma temel amac na hizmet etmesi beklenmektedir. Bu kapsamda; merkezi düzeydeki politikalar n daha uyumlu ve etkili hale getirilmesine, yerel dinamiklere dayal gelişme ortam n n oluşturulmas na, yerel düzeyde kurumsal kapasitenin art r lmas na ve k rsal kalk nman n h zland r lmas na yönelik çal şmalara ağ rl k verilmesi öngörülmüştür. Bu amaçla, bölgesel gelişme aç s ndan ulusal düzeyde eşgüdümü sağlamak ve haz rlanacak alt ölçekli plan ve stratejilere genel bir çerçeve oluşturmak üzere ulusal düzeyde bölgesel gelişme stratejisi haz rlanmas gerektiği Dokuzuncu Kalk nma Plan nda ifade edilmiştir. Bu strateji kapsam nda, bölgesel gelişme planlar n n, bölgelerdeki potansiyelleri harekete geçirmeye yönelik öncelikleri belirleyen, esnek, dinamik, kat l mc ve uygulanabilir nitelikte haz rlanmas gerektiğinin alt çizilmiştir. Ulusal plana göre, kalk nma ajanslar yla işbirliği içinde, tüm bölgelerin gelişme stratejileri ve planlar n n tamamlanmas ve yeterli finansmanla desteklenmesi gerekmektedir. Ayr ca, bölgelerde iş f rsatlar n n ve yaşam kalitesinin art r lmas na; ulaş labilirlik ile bölge içi ve bölgeler aras etkileşimin geliştirilmesine yönelik olarak, kamu 41

44 uygulamalar nda ve hizmet arz nda mekânsal önceliklendirme ve odaklanma sağlanacağ ifade edilmiştir. Bu bağlamda, başta az gelişmiş bölgelerde olmak üzere, büyüme ve çevrelerine hizmet verme potansiyeli yüksek cazibe merkezleri belirlenerek; öncelikle bu merkezlerin ulaş labilirliğinin iyileştirilmesi, fiziki ve sosyal altyap lar n n güçlendirilmesi öngörülmektedir. Yoğun göç bask s alt nda olan kentlerin göçten kaynaklanan temel sorunlar n tespit edilerek, en çok etkilenen alanlarda sosyal uyuma yönelik çal şmalarla birlikte fiziki ve sosyal altyap iyileştirilmesi ve kamunun bölgesel kalk nmaya ilişkin destek politikalar n n bölgesel gelişme potansiyelleri dikkate al narak gözden geçirilmesi, plan kapsam nda yap lmas gereken işler olarak s ralanm şt r (Dokuzuncu Kalk nma Plan, 2006). Dokuzuncu Kalk nma Plan çerçevesinde, bölgesel kalk nmaya yön vermesi beklenen kalk nma ajanslar n n; yenilikçi, rekabet edebilir, dinamik ve yüksek katma değer yaratabilen öncü sektörleri belirlemesi ve desteklemesi gerektiği ifade edilmiştir. Ayr ca, ülkenin beşeri ve iktisadi kalk nmas n gerçekleştirmek üzere kamu kesimi ile özel kesim ve STK lar aras ndaki işbirliği ile ortak hedeflere ulaşmaya katk da bulunulmas temel amaçlardan biri olarak tan mlanm şt r. Kalk nma ajanslar, söz konusu kurum ve kuruluşlar aras nda işbirliğini geliştirme misyonunu, yerel bağlamda en iyi şekilde gerçekleştirebilecek alt birimler olarak ifade edilmişlerdir (Dokuzuncu Kalk nma Plan, 2006) GAP MASTER PLANI Güneydoğu Anadolu Bölgesel Kalk nma Projesi; Ad yaman, Batman, Diyarbak r, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanl urfa, Ş rnak illerini kapsayan ve ülkemizin görece az gelişmiş bölgelerinden birisi olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde uygulanan çok sektörlü entegre bir bölgesel kalk nma projesidir. Sahip olduğu entegre özelliğiyle proje, sadece barajlar, hidro-elektrik santralleri, sulama yap lar gibi fiziksel yat r mlarla s n rl kalmay p birbiriyle eşgüdüm içinde tar msal gelişme, sanayi, kentsel ve k rsal altyap, haberleşme, eğitim, sağl k, kültür, turizm ve diğer sosyal hizmetler gibi sosyo-ekonomik sektörlerin geliştirilmesine yönelik yat r m ve etkinlikleri de içermektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesel Kalk nma Projesi, dünyadaki bölgesel kalk nma proje örnekleriyle karş laşt r ld ğ nda fiziksel büyüklükleri ve hedefleri aç s ndan iddial bir proje olma özelliğine sahiptir. Bölgesel kalk nmay hedefleyen bu iddial projenin, doğru araçlarla uygulanmas amac yla 1989 y l nda GAP Master Plan haz rlanm ş olup, 2002 y l nda bu plan revize edilmiştir. GAP kalk nma hedefleri incelendiğinde, bu projenin giderek önem kazanan bölgeler aras eşitsizliklerin giderilmesini ve az gelişmiş bölgelerdeki kalk nma potansiyelinin ortaya ç kar lmas n hedefleyen devlet politikas ile örtüştüğü gözlemlenebilir. GAP, yukar da da ifade edilen Master Plan kapsam nda entegre bir bölgesel kalk nma projesi haline gelerek, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin Tar ma Dayal İhracat Bölgesi olarak ifade edilen kalk nma senaryosuna sahiptir. Bu bağlamda, Düzey 1 olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin bölgesel kalk nmas n n çerçevesini çizen GAP Master Plan, özellikle su ve toprak kaynaklar n n gelişmesini mali ve teknik kapasiteleri de dikkate alarak bir takvime bağlam ş, bu değişmenin ekonomik ve sosyal sektörlerde uyaracağ gelişmeyi, yaratacağ istihdam, bunun getireceği nüfus büyüklüğü ile bu nüfusun kentler ve k r itibar yla muhtemel dağ l m n öngörmüş, eğitim ve sağl k hizmetleriyle konut ve kentsel altyap ihtiyaçlar n makro düzeyde belirlemiş ve y llara göre finansman ihtiyac n ortaya koymuştur 4. GAP Master Plan, çeşitli devlet kuruluşlar n n kalk nma çabalar n n bütünleştirilmesini kolaylaşt ran bir rehber olarak projenin yürütülmesine destek olmakta ve alt ölçeklerde üretilecek plan, program ve projeler için de bir rehber niteliği taş maktad r. Kendi içlerinde bir bütünlük teşkil eden hedeflere ulaşmak için GAP Master Plan n n 2005 y l n hedef alm ş ve çoğunluğunu günümüze kadar taş m ş olduğu stratejiler; su ve arazi kaynaklar n gerek sulama, gerekse kentsel ve endüstriyel kullan m amaçlar için geliştirmek ve yönetmek; daha iyi tar msal işletme yönetimi, tar msal pratikler ve bitki desenleri uygulayarak arazi kullan m n geliştirmek; tar mla ilişkili ve yerel kaynaklara dayal üretime özel ağ rl k vererek imalat sanayilerini teşvik etmek; yöre halk n n ihtiyaçlar n daha iyi karş lamak, nitelikli personeli bölgeye çekmek ve bölgede kalmas n temin etmek için sosyal hizmetleri ve kentsel altyap y iyileştirmektir 5. GAP Master Plan kapsam nda Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin nihai kalk nmas n sağlamak amac yla; sosyal sürdürülebilirliğin teşvik edilmesi ve sosyal hizmetlerin geliştirilmesi; tar msal sürdürülebilirliğin teşvik edilmesi ve k rsal üretkenliğin geliştirilmesi; ekonomik geçerlilik için yerel girişimcilik ve sanayi kalk nmas n n teşvik edilmesi; sürdürülebilir insan yerleşimlerinin teşvik edilmesi; doğal kaynaklar n optimal düzeyde sürdürülebilir kullan m n n sağlanmas gibi temel politikalar belirlenmiştir

45 4.3. GAP EYLEM PLANI GAP Eylem Plan nda GAP Master Plan ndan daha farkl olarak, eyleme ve uygulamaya yönelik stratejiler ortaya konmuştur. Bu kapsamda, orta vadede Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde ekonomik büyümeyi, sosyal gelişmeyi ve istihdam art ş n sağlayarak bölgede yaşayan yerel halk n refah n art rmay amaçlayan Güneydoğu Anadolu Projesi ni tamamlamaya yönelik politika, strateji ve eylemler yer almaktad r. Bölgede yap lan inceleme ve araşt rmalar sonucunda, GAP Bölge Kalk nma İdaresi ve DPT Müsteşarl ğ koordinasyonunda; ilgili kamu kurum ve kuruluşlar yla, illerden ve bölgeden gelen talep ve öneriler ile Rekabet Gündemi çal şmas nda ortaya ç kan öncelikler de dikkate al narak GAP Eylem Plan haz rlanm ş olup; bu plan, GAP Yüksek Kurulu nda görüşülerek nihai hale getirilmiştir. GAP Eylem Plan n n uygulanmas nda koordinasyondan sorumlu kuruluş GAP Bölge Kalk nma İdaresi olmakla birlikte, bu idare, kurumlar n eylemleri için haz rlad klar iş planlar çerçevesinde sürekli bir uygulama-izleme-değerlendirme sistemi oluşturmuştur. Plan uygulamalar n n izlenmesi ve değerlendirilmesi amac yla, GAP İdaresi Başkan n n başkanl ğ nda Plan İzleme ve Yönlendirme Komitesi oluşturulmuştur. Bu komite, ilgili Bakanl k ve kurumlar n üst düzey yöneticilerinin kat l m yla periyodik olarak toplanmaktad r. Komite ayr ca; plan uygulamalar n değerlendirmek, hedeflere ilişkin gelişmeleri izlemek, programlama ve bütçeleme çal şmalar na yön vermek, Plan İlerleme Raporlar n haz rlayarak GAP Yüksek Kurulu na sunmak ve y ll k dönemler itibar yla Plan Değerlendirme Raporlar n haz rlamakla sorumludur. GAP Eylem Plan nda; Ekonomik Kalk nman n Gerçekleştirilmesi, Sosyal Gelişmenin Sağlanmas, Altyap n n Geliştirilmesi ve Kurumsal Kapasitenin Geliştirilmesi olmak üzere dört ana stratejik gelişme ekseni bulunmaktad r. Eksenler alt nda ana başl klar ve iller itibar yla eylemler yer almaktad r. Plan döneminde uygulanacak programlarla, bölgenin istikrarl bir ekonomik ve sosyal yap ya kavuşturulabilmesi için gerekli refleksleri kazand rma ve gerekli mekanizmalar oluşturarak bölge ekonomisini güçlendirme yaklaş m ; bölgede uygulanacak yerel inisiyatif odakl politika ve stratejilerin temelini oluşturmaktad r 6. Bu yaklaş m çerçevesinde bölgede uygulanacak temel politikalar; yeni iş imkânlar üretecek şekilde ekonomik büyümeyi sürdürmek ve refah sağlamak için iş ortam n n etkinleştirilmesine, bölgenin s n r ülkeleri ile ekonomik ilişkilerinin yoğunlaşt r lmas na, bir yandan işgücü piyasalar esnekleştirilerek işletmelerin üretim verimliliği ve rekabet güçlerinin yükseltilmesine, diğer yandan aktif istihdam politikalar ile işgücünün niteliği art r larak bölge ekonomisi ile uyumlu istihdam art ş n n sağlanmas na, bölgedeki kurumsal kapasitenin geliştirilerek hizmet sunum etkinliğinin sağlanmas çerçevesinde uygun teşvik araçlar da kullan larak bölgenin cazibesinin art r lmas na ağ rl k verilmesidir. GAP Eylem Plan bünyesinde tan mlanm ş ve kalk nmay öngören birçok alt-projede kalk nma ajanslar sorumlu kurum ve kuruluşlar n işbirliği yapacağ kurumlar olarak ifade edilmişlerdir. Eylem Plan çerçevesinde genel olarak Cazibe Merkezleri Program, Teşvik Politikalar, KOBİ Destekleri ve Kümelenme, Teknoparklar, Kültür-Turizm, Doğal Kaynaklar ve Yenilenebilir Enerji ve Tar m ana başl klar proje konusu olmakla birlikte, kalk nma ajanslar bu konularda her türlü desteği göstermek durumundad rlar KOBİ STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI 1980 sonras dönem, gerek yürütülen iktisat politikalar, gerekse sektörlerin Gayri Safi Milli Has la dan alm ş olduğu paylar aç s ndan kritik bir dönem olmuştur. Bu dönemde ithal ikameci yaklaş mdan liberal ekonomi anlay ş na geçiş yap lmas ile GSMH büyüklüğünde art ş gözlenmiş, hizmet sektörünün GSMH içindeki pay artm şt r. Bu gelişmeler, Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin (KOBİ) ekonomideki önemini art rm şt r. KOBİ lerin ülkemizde aktif olarak çal şmas n desteklemek amac yla, Yüksek Planlama Kurulu nun 10 Kas m 2003 tarih ve 2003/57 say l Karar ile onaylanan KOBİ Stratejisi ve Eylem Plan oluşturulmuştur. KOBİ stratejisinin geliştirilmesi ve uygulanmas kapsam nda haz rlanan plan, ülkemizde ve dünyada yaşanan gelişmeler ve AB müzakere süreci nedeniyle yap lan düzenlemelerle 2007 y l nda revize edilmiştir. KOBİ Stratejisi ve Eylem Plan ( ) un temel amac ; Avrupa Küçük İşletmeler Şart nda belirtilen ilkelere ve AB İşletme ve Girişimcilik İçin Çok Y ll Program nda belirtilen amaçlara uyumlu bir ulusal KOBİ stratejisinin geliştirilmesi ve uygulanmas d r. Yeni plana göre, KOBİ lerin girişimcilik kültürünün geliştirilmesi öngörülmektedir. Bu bağlamda, verilen devlet yard mlar n n yüzde 10 unun KOBİ lere ayr lmas ; KOBİ lerin katma değer ve üretimlerinin art r lmas için 20 yörede küçük ölçekli iş kurma dan şmanl ğ hizmeti verilmesi ve kad n girişimcilere yönelik olarak 25 ilde eğitim verilmesi öngörülmektedir y l nda haz rlanan bu strateji ile temel olarak, KO- Bİ lerin verimliliklerinin, istihdama katk lar n n, katma değer içindeki paylar n n ve uluslararas rekabet güçlerinin art r lmas hedeflenmektedir Güneydoğu Anadolu Projesi Eylem Plan,

46 Öncelikler, Politikalar ve Eylemler KOBİ lerin yüksek teknolojik kabiliyete ve nitelikli işgücüne sahip, değişen şartlara uyum sağlayabilen, ulusal ve uluslararas piyasalarda rekabet gücü olan bir yap ya kavuşturulmas temel amaçt r. KOBİ Stratejisi ve Eylem Plan kapsam nda yürütülecek olan faaliyetler ile ilgili olarak, KOBİ leri geliştirmeye ve desteklemeye yönelik 5 adet strateji alan tespit edilmiştir: (i) Girişimciliğin Geliştirilmesi: Girişimciliğin geliştirilmesi ile hem yeni istihdam olanaklar n n yarat lmas hem de bölgesel kalk nmaya olan olumlu etkisi ile göçün azalmas n n mümkün hale gelmesi planlanmaktad r. (ii) İşletme Geliştirme: KOBİ lerin ulusal ve uluslararas piyasalarda rekabet gücü olan bir yap ya kavuşturulmas için; çal şanlar n mesleki ve teknik niteliklerinde iyileştirmeye yönelik çal şmalar n planlanmas, stratejik yönetim anlay ş n n yayg nlaşt r lmas, işletmelerde kalite yönetimi uygulamalar n n geliştirilmesi, KOBİ lerin özgün tasar m ve marka yaratarak ulusal ve uluslararas pazarlarda yerini alan bir yap ya kavuşturulmas, yüksek katma değerli üretim yap s için ulusal ve uluslararas pazarlarda yerini alan bir yap ya kavuşturulmas, yenilik ve yeni teknoloji üretme konusunda bilinç düzeyinin yükseltilmesi ve bu konular n tamam nda gerekli yetkinliğe ulaşmas için dan şman akreditasyon sisteminin oluşturulmas amaçlanmaktad r. (iii) KOBİ lerin Uluslararas Pazarla Bütünleşmesi: Belli ülke ve ürün gruplar ile s n rl şekilde devam eden ihracat eğiliminin, potansiyel yeni ülke pazarlar na ileri ülke teknolojileri ve katma değeri yüksek yeni ürün gruplar ile aç l m yap labilecek şekilde geliştirilmesi, ülkemiz aç s ndan vazgeçilmez bir zorunluluk olarak ortaya ç kmaktad r. Bu bağlamda, öncelikle KOBİ lerimizde uluslararas ticaret bilincinin oluşturulmas ve geliştirilmesi ile bu işletmelerimizin ihracata yönlendirilmeleri gerekmektedir. (iv) İş Ortam n n İyileştirilmesi: Rekabet edebilmek için işletmeler, üretim maliyetlerini düşürme, verimliliği art rma, yenilikçi ve kaliteli ürünler üretme gibi işletme içi faktörleri geliştirme çabas nda iken, işletme için genel iş ortam n n da iyileştirilmesi önem arz etmektedir. (v) Teknoloji ve Yenilikçilik Kapasitesinin Geliştirilmesi: Ülke ekonomisinin teknoloji yoğun alanlara yönelmesine öncülük etmenin yan s ra, sanayimizde önemli yeri olan sektörlerin teknolojik dönüşümünde etkili olacak, yenilikçi ve ileri teknoloji tabanl firma say s n n ve bunlar n istihdam ve üretim paylar n n art r lmas hedeflenmektedir ULUSAL KIRSAL KALKINMA STRATEJİSİ VE KIRSAL KALKINMA PLANI DPT Müsteşarl ğ koordinasyonunda, Tar m ve Köyişleri Bakanl ğ ile yak n işbirliği içerisinde haz rlanan ve Yüksek Planlama Kurulu nun 25 Ocak 2006 tarih ve 2006/1 say l Karar ile kabul edilen Ulusal K rsal Kalk nma Stratejisi, tarih ve say l Resmi Gazete de yay mlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu çerçevede, Tar m ve Köyişleri Bakanl ğ, K rsal Kalk nma Plan n n haz rlanmas ndan ve uygulamas n n koordinasyonundan sorumlu kuruluş olarak belirlenmiştir. Strateji kapsam nda, kaynaklar n etkili kullan m ilkesi bağlam nda; ekonomik, sosyal, çevresel ve uluslararas gelişmeler boyutunu bütün olarak ele alan, örgütlü, rekabet gücü yüksek, sürdürülebilir bir tar m sektörünün oluşturulmas temel amaç olarak belirlenmiştir. Bu temel amaç doğrultusunda Tar m Stratejisi Belgesi, y llar aras nda, Avrupa Birliği ne uyumu da gözeterek, tar m sektörü ile ilgili kesimlerin karar almalar n kolaylaşt rmak ve sektörün kalk nma hedef ve stratejileri doğrultusunda geliştirilmesini sağlamak için haz rlanm şt r. K rsal kalk nma alan nda bir ilk özelliği taş yan Strateji Belgesi; Türkiye nin dönemini kapsayan Uzun Vadeli Gelişme Stratejisi ile tespit edilen Avrupa Birliği ne tam üyelik sürecinde ekonomik ve toplumsal yeniden yap lanma ve bilgi toplumuna dönüşüm süreçlerinde önemli bir işleve sahip olacak olan k rsal kalk nma politikas n n, dönemine ilişkin genel çerçevesini ortaya koymaktad r. Türkiye nin AB üyeliği perspektifinde k rsal kalk nma, ekonomik ve sosyal uyum politikalar n n önemli bir öncelik alan n oluşturmaktad r. Bu bağlamda, AB müktesebat n n üstlenilmesine ilişkin 2003 Y l Ulusal Program ndaki temel önceliklerimizden biri olarak kabul edilen Strateji Belgesi nin haz rlanmas ile AB Ortak Tar m Politikas nda önemi gittikçe artan k rsal kalk nma politikas uyum çal şmalar na gerek programlama gerekse uygulama bak m ndan ilk ad m at lm ş bulunulmaktad r. Ayr ca bu strateji, mali döneminde ülkemize, AB Kat l m Öncesi Mali Araç (IPA) K rsal Kalk nma Bileşeni (IPARD) kapsam nda sağlanacak fonlardan yararlanma amac na yönelik olarak; AB K rsal Kalk nma Program 44

47 (IPARD Program ) ile ulusal ve diğer uluslararas kaynaklarla finanse edilecek k rsal kalk nma faaliyetlerine genel bir çerçeve oluşturacak olan K rsal Kalk nma Plan haz rl klar na esas teşkil eden temel referans belge özelliği taş maktad r. Bu Strateji Belgesi ele al n rken, diğer üst politikalar gibi bütüncül bir yaklaş m gözetilmiş olup, tar m ve tar m d ş sektörler bir arada değerlendirilmiştir. Belge, k rsal kalk nma faaliyetlerine bütüncül bir politika çerçevesi oluşturmak, ulusal ve uluslararas kaynaklarla finanse edilecek k rsal kalk nma program ve projelerinin haz rlanmas ve uygulanmas nda ilgili kesimlere perspektif sağlamak amac yla haz rlanm şt r dönemini kapsayan Uzun Vadeli Gelişme Stratejisi, Türkiye nin, Avrupa Birliği ne tam üyelik sürecinde ekonomik ve toplumsal aç dan yeniden yap lanmas ve 2020 lerde küresel düzeyde etkili bir dünya devleti olmas n temel amaç olarak belirlemiştir. Bu noktada K rsal Kalk nma, bu temel amaca katk sağlayabilecek bir araç olarak tan mlanabilir TÜRKİYE TURİZM STRATEJİSİ 2023 Türkiye de turizm alan nda planlama yap l rken, sektörün parçac yaklaş mlarla ele al nmas sonucunda ortaya ç kan olumsuzluklar, sahip olunan potansiyellerin sektöre ve yerel kalk nmaya katk sağlamas n imkâns z k lm şt r. Bu olumsuz yap lanmay olumlu yönde değiştirebilmek için Türkiye Turizm Stratejisi kapsam nda bütüncül politika, strateji ve uygulamaya yönelik yaklaş mlar ele al narak, sürdürülebilir bir turizm anlay ş oluşturulmuştur. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 (TTS 2023) çal şmas Dokuzuncu Kalk nma Plan hedefleri ile uyum içinde olup turizm sektöründe, kamu ve özel sektörün yönetişim ilkesi çerçevesinde işbirliğini gündeme taş yan ve stratejik planlama çal şmalar n n gerçekleştirilmesini amaçlayan bir çal şmad r. Stratejinin temelinde üretim, yönetim ve uygulama süreçlerinde sektörü yönlendirecek bir yol haritas yer almaktad r. Bu bağlamda, strateji, kat l mc bir uygulama anlay ş n destekleyerek dinamik bir yap ya sahip olduğunu göstermektedir. Türkiye de, k y turizminin yan s ra, sağl k turizmi, termal turizm, k ş sporlar, dağ ve doğa turizmi, yayla turizmi, k rsal ve ekoturizm, kongre ve fuar turizmi, kruvaziyer ve yat turizmi, golf turizmi gibi potansiyel teşkil eden alternatif turizm türlerinin de geliştirilerek ülkemizin turizmden alacağ pay n art r lmas strateji kapsam nda ana hedef olmaktad r. TTS 2023 ün vizyonu, Sürdürülebilir turizm yaklaş m n n benimsenerek, istihdam n art r lmas nda ve bölgesel gelişmede turizmin öncü bir sektör konumuna ulaşt r lmas ve Türkiye nin 2023 y l na kadar, uluslararas pazarda turist say s ve turizm geliri bak m ndan ilk beş ülke aras nda önemli bir var ş noktas ve uluslararas bir marka haline getirilmesinin sağlanmas olarak belirlenmiştir. Bu vizyona ulaş lmas ad na tan mlanan hedeflerin baş nda bölgeler aras ndaki gelişme farkl l klar n n giderilerek sürdürülebilir kalk nma hedefine katk da bulunulmas ve turizmin, geri kalm ş bölgelerin ve özellikle dezavantajl gruplar n sosyo-ekonomik konumlar n n güçlendirilmesinde bir araç olarak kullan lmas yer almaktad r. Bu hedefle TTS 2023, bölgesel kalk nman n gerçekleştirilmesi ad na önemli stratejik belgelerden biri olduğunu kan tlam ş bulunmaktad r. Bu stratejik belge sürdürülebilir turizm olgusunu destekleyerek, ayn zamanda ulusal çevre politikalar n n uygulanmas n desteklemektedir. TTS 2023 dâhilinde, birçok turizm kenti, turizm bölgesi ve turizm koridorlar tan mlanm ş olup, her bir turizm kaynağ bütüncül olarak gelişim akslar çerçevesinde ele al nm şt r. Söz konusu değerlerin tan t m ve kullan m kriterlerinin belirlenmesi aç s ndan doğru görülen bu yaklaş m ile turizm potansiyeli bulunan bölgelerin diğer alternatif turizm türleri ile cazibelerinin art r lmas hedeflenmektedir. Turizm sektörünün sürdürülebilirlik ilkesi çerçevesinde yat r mc lar n, strateji belgesinde belirlenen turizm gelişim akslar na yönlendirilmesiyle büyüme hedeflenmektedir. Bunun yan nda, farkl turizm türlerinin birbirleriyle entegrasyonlar n n sağlanarak daha cazip alternatif var ş noktalar n n oluşturulmas, sektörün gelişmesi ad na doğru bir yaklaş m olarak değerlendirilebilir. Yat r m yapmay planlayan yat r mc lar; planlama, tahsis ve turizm yat r m için devlet taraf ndan verilen teşviklerden TTS 2023 kapsam nda yararlanabileceklerdir. Türkiye Turizm Stratejisi 2023, sektör içerisinde planlama, yat r m, örgütlenme, iç turizm, ARGE çal şmalar, hizmet, ulaş m ve altyap n n güçlendirilmesi, tan t m ve pazarlama, eğitim, kentsel ölçekte markalaşma, turizmin çeşitlendirilmesi ve var ş noktalar n n geliştirilmesi konular nda uzun erimli stratejiler önermektedir. Bu stratejiler ş ğ nda, kat l mc ve sürdürülebilir gelişim niteliklerine sahip stratejik planlama anlay ş n n benimsenmesi; iyi yönetişim modellerinin oluşturulmas ; turizm sektöründe sürekli eğitimin desteklenmesi; turizm altyap s n n geliştirilerek ulaş m n çeşitlendirilmesi ve niteliğinin yükseltilmesi; reklam kampanyalar ile markalaşma ve imaj n ortaya konmas öngörülmektedir. Bahsi geçen ilkeler, tan mlanm ş Turizm Gelişim Bölgeleri, Turizm Koridorlar, Turizm Kentleri ve Ekoturizm Bölgeleri nin tematik ve yönlendirici nitelikte geliştirilmesi yaklaş m na sahiptir. Bu yaklaş m çerçevesinde ele al nan merkezlerden baz lar TRC1 Bölgesi nde yer almaktad r. TTS 2023 kapsam nda ifade edildiği üzere, bölgesel gelişmeye katk sağlayacak ve Zengin kültürel ve doğal değerlere sahip kentlerimizin markalaşt r larak, turistler için bir çekim noktas haline getirilmesi stratejisi ile kentsel 45

48 ölçekte markalaşmay belirleyen şehir turizmi, TRC1 Bölgesi illerinden olan Gaziantep i de kapsayan ve kültür turizminin canland r larak marka kültür kentleri oluşturulmas n hedefleyen bir turizm çeşidi olarak strateji çerçevesinde tan mlanm şt r. Bu kapsamda, Gaziantep Marka Kenti tan mlanm ş olup; tarihi, kültürel ve mimari özelliği olan yap lar n ve ören yerlerinin restorasyonunun yapt r larak Gaziantep in zengin kültürel miras n vurgulayan ulusal ve uluslararas düzeyde tan t m ve pazarlama yap lmas n n sağlanmas hedeflenmektedir. Stratejide mimariye, ulaş m sistemine, kültürel akslar n düzenlenmesine ilişkin detayl uygulamalar da belirlenmiştir. TTS 2023 kapsam nda tan mlanan diğer bir turizm türü ise inanç turizmi olup, bu turizm çeşidinin diğer turizm türleri ile entegrasyonunun sağlanarak büyük çapl kültür-inanç turizminin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Stratejide yer verilen ve belli bir güzergâh n doğal ve kültürel dokusunun yenilenerek belli temalara dayal olarak turizm amac yla geliştirilmesi amac n öngören 7 adet tematik turizm gelişim koridorundan biri olan İnanç Turizmi Koridoru TRC1 Bölgesi nde yer alan Gaziantep ilini kapsamaktad r. Bu koridor boyunca, tarihi yap lar n restore edilerek pansiyonculuğun ve küçük otellerin desteklenmesi ve mevcut konaklama kapasitesi kültür ve ekoturizme yönelik yap lacak planlama ve uygulamalarla art r lmas öngörülmektedir. Son olarak, yine strateji belgesinde vurgulanan ve turizm sektörünün gelişmesini öngören turizm kenti olgusu, dünya ile yar şabilen kapasiteye sahip olan turizm yerleşmelerinin planlanmas n içermektedir. Kültür ve Turizm Bakanl ğ taraf ndan, TRC1 Bölgesi nde yer alan Ad yaman ilinin Kâhta ilçesi Kâhta Turizm Kenti unvan na uygun görülmüş ve strateji çerçevesinde Turizm kentlerindeki alternatif turizm türlerinin gelişiminin yak n çevredeki diğer kültürel ve doğal değerlerle de ilişkilendirilmesinin sağlanmas hedef olarak belirlenmiştir. Değerlendirme Dokuzuncu Kalk nma Plan, GAP Master Plan, GAP Eylem Plan, KOBİ Stratejisi ve Eylem Plan, Ulusal K rsal Kalk nma Stratejisi ve Türkiye Turizm Stratejisi 2023, TRC1 Bölgesi için dikkate al nmas gereken üst ölçekli plan ve stratejilerdir. TRC1 Bölgesi nin kalk nmas, Dokuzuncu Kalk nma Plan n n esas al nd ğ bir bölge plan çerçevesinde ele al nm şt r. Bu ulusal plan n gözettiği ve öngördüğü yaklaş mlar, alt kademe olarak da nitelendirilebilecek bölge plan içerisinde temel odaklar olarak ele al nm şt r. Bu bağlamda, planlama kademelerine ilişkin olarak, planlar n birbirleri ile bağlant lar n n kurulmas, plan haz rlama ve uygulama yöntemleri, denetim usulleri gibi konularda merkezdeki ve yereldeki kuruluşlar aras ndaki koordinasyonun sağlanmas zorunluluk arz etmektedir (Dokuzuncu Kalk nma Plan, 2006). TRC1 Bölge Plan bu planlama yaklaş m esas al narak üretilmiştir. Bununla birlikte, yerindelik ilkesinin esas al narak, fiziksel planlar da dâhil olmak üzere, planlar n yönetimi ve denetimi için bütüncül bir sistem oluşturulacağ, ulusal planda belirlenmiştir. Bu kapsamda, üst ölçekli ulusal planlar göz önünde bulundurularak oluşturulan bölge plan, planlama hiyerarşisi içindeki yeri dikkate al nd ğ nda, Dokuzuncu Kalk nma Plan olan ulusal plandan sonra gelen temel doküman olarak alg lanabilir. Dokuzuncu Kalk nma Plan nda ifade edildiği üzere, GAP sadece enerji ve sulama yat r mlar ndan oluşan bir altyap projesi olarak değil, yeni kurulacak kalk nma ajanslar n n ortak işbirliği platformundan da yararlanarak yerel girişimleri harekete geçiren entegre bir bölgesel gelişme program olarak ele al nmaktad r. Bu kapsamda, modern sulama tekniklerinin uygulanmas, ulaş m ve konut altyap s n n tamamlanmas, rekabetçi ürün türlerine geçiş, pazarlama olanaklar n n genişletilmesi, insan kaynaklar ve kurumsal kapasitelerin geliştirilmesi, doğal ve kültürel dokunun değerlendirilmesi gibi ekonomik kalk nma ve sosyal gelişmeyi kolaylaşt r c yeni politikalar uygulanarak bölgenin rekabet gündeminin desteklenmesi kalk nma ajanslar nca haz rlanacak bölge planlar çerçevesinde ele al nmal d r. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi Bölge Plan, GAP Master Plan incelenerek ve irdelenerek, söz konusu planda bölgenin kalk nmas na yönelik ortaya konan hedef ve stratejiler de göz önünde bulundurularak ele al nm şt r. GAP Eylem Plan çerçevesinde ise bölgesel ve ulusal ölçekli Cazibe Merkezi işlevi görecek kentlerdeki iş ve yaşam ortam n n iyileştirilmesi için, KOBİ lere yönelik iş destek hizmetlerinin, girişimciliğin ve istihdam imkânlar n n geliştirilmesi, turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi ve kalitesinin art r lmas, yerel ürünlerin markalaşmas n n sağlanmas gibi çok yönlü projelerin, ilgili kuruluşlar arac l ğ yla desteklenmesi öngörülmüştür. Sağlanacak destekler, şehrin rekabet üstünlüğüne sahip olduğu sektörlerin geliştirilmesi konular na odaklanacakt r. Bu kapsamda ilk olarak Diyarbak r şehir merkezinde 2008 y l nda başlat lm ş pilot uygulama Gaziantep ve Şanl urfa ya yayg nlaşt r lmaya çal ş lmaktad r. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi içerisinde yer alan Gaziantep, GAP içerisinde ifade edilmiş Cazibe Merkezi s fat ile yeni bir misyona sahip olmuştur. TRC1 Bölgesi içerisinde kalk nman n itici gücü olarak da tan mlanabilecek bu kent, bölge kalk nmas nda önemli bir role sahiptir. Kalk nma ajanslar kuruluncaya kadar Türkiye de, bölge düzeyinde plan ve programlar n uygulanmas, kat l mc mekanizmalarla işbirliğinin sağlanmas ve yerelde teknik, idari ve mali kapasitesi güçlü kurumlar n eksikliği 46

49 önemli ölçüde hissedilmiştir. Bu eksikliğin giderilebilmesi amac yla kurulan kalk nma ajanslar, k rsal kalk nma faaliyetlerinin ve projelerinin bölgesel düzeyde desteklenmesi ve koordinasyonu konusunda önemli roller üstlenmektedir. Haz rlanan bölge plan nda, Ulusal K rsal Kalk nma Stratejisi (UKKS) çerçevesinde belirlenen hedefler ş ğ nda, diğer üst planlarla uyumlu olarak bölgesel gelişme ad na tar m sektörü içerisinde k rsal kalk nma politika ve stratejileri oluşturmuştur. UKKS de, k rsal alan n ülke ekonomisine katk s n n art r lmas ve k rsal toplumun yaşam kalitesinin yükseltilmesi suretiyle bölgeler aras ndaki k r-kent aras ndaki gelişmişlik farklar n n azalt lmas ve göç eğilimlerinin istikrarl bir dinamiğe kavuşturulmas hedeflenmektedir. UKKS de belirlenen ve k rsal kalk nmay hedefleyen bu stratejiler, TRC1 Bölgesi Bölge Plan nda temel olarak mekânsal duyarl l k, işbirliği ve kat l mc l k, sürdürülebilirlik, sosyal içerme ve kaynak kullan m nda etkinlik ilkeleri benimsenerek oluşturulmuştur. Bölge plan çerçevesinde k rsal kalk nmaya yönelik temel amaçlar, Ulusal K rsal Kalk nma Stratejisi nde öngörüldüğü üzere, ekonominin geliştirilerek iş imkânlar n n art r lmas ; tar m ve g da sektörlerinin rekabetçi bir yap ya kavuşturulmas ; üreticilerin örgütlenme ve bilgi düzeyinin yükseltilmesi; tar m ve g da sanayi işletmelerinin rekabet gücünün art r lmas, k rsal ekonominin çeşitlendirilmesi olarak s ralanabilirler. Sonuç olarak bu stratejik belge, k rsal kalk nman n gerçekleştirilmesi ad na bölge plan haz rlama sürecinde önemli bir araç olarak ciddi katk lar sağlam şt r. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 incelendiğinde ise, turizm sektörünün, sürdürülebilirlik ilkesi ile geliştirilmesi ve bölgesel gelişmede öncü bir sektör konumuna ulaşt r lmas n n hedeflendiği görülmektedir. Bu stratejik belgenin, sadece turizm sektörünün gelişimi ad na değil, ayn zamanda bölgesel gelişmeyi h zland r c hedefleri ortaya koyduğu ve alt planlara ciddi katk lar sağlad ğ aç kça gözlemlenmiştir. Strateji kapsam nda ifade edilen, var ş noktas olarak geliştirilmesi öngörülen ve birden fazla ili kapsayan turizm gelişim bölgelerinde, yerel ve bölgesel kalk nmada turizmin güçlü bir araç olarak kullan lmas hedef al narak çeşitli turizm bölgeleri tan mlanm şt r. Strateji kapsam nda belirlenen ve 9 adet tematik bölgeden biri olan GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi kapsam nda, TRC1 Bölgesi nin tümü yer almakta olup, bu bölgede kültür turizminin yan s ra, golf turizmi, sağl k turizmi, gençlik turizmi, ekoturizm, yamaç paraşütü, dağ yürüyüşü, su sporlar ve kongre turizmi gibi turizm türleri ile gelişimin sağlanacağ vurgulanm şt r. Bu bağlamda, yukar da sözü edilen ve TRC1 Bölgesi ni kapsayan turizm sektörüne ilişkin üst ölçekli her türlü amaç, hedef ve strateji, TRC1 Bölgesi Bölge Plan dâhilinde gerekli değerlendirmeler yap larak ele al nm şt r. Bölge plan na yön verecek olan ve genel hatlar yla yukar da ele al nan bu plan ve stratejiler, bölgenin uzun vadede kalk nmas için ciddi bir öneme sahiptir. Bu sebeple, y llar n kapsayan TRC1 Bölgesi Bölge Plan, söz konusu üst ölçekli plan, belge ve stratejiler ş ğ nda haz rlanm ş ve nihai haline kavuşmuştur. 47

50

51 49

52

53 5. MEVCUT DURUM ANALİZİ 5.1. SOSYAL YAPI Demografik Göstergeler 2009 y l Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi verilerine (ADNKS) göre TRC1 Bölgesi nin nüfusu dur. (Gaziantep: , Ad yaman: , Kilis: ). Bu rakam, Türkiye nüfusunun ( ) yaklaş k % 3,2 sine denk gelmektedir y llar aras nda TRC1 Bölgesi nde nüfus art ş h z 19,6 olarak gerçekleşmiştir. Ad yaman ( 5,8) ve Kilis ( 9,2) illerinin nüfus art ş h z Türkiye ortalamas n n ( 14,5) alt nda kal rken, Gaziantep ( 25,4) ilinin nüfus art ş h z ülke ortalamas n n üzerindedir. Ad yaman ve Kilis illerinde doğurganl k h z ülke ortalamas n n üzerinde olmas na rağmen, nüfus art ş h z n n ülke ortalamas n n alt nda kalmas söz konusu illerin göç vermesiyle ilişkilendirilebilir (Tablo 5-1). Ülkemizde % 17 olan genç nüfus oran, TRC1 Bölgesi nde yaklaş k % 19 dur. Bölge illerindeki yüksek doğurganl k oran genç nüfus üzerinde olduğu gibi, diğer yaş gruplar üzerinde de etkili olmaktad r. Örneğin, bölgenin 65 yaş üstü nüfus oran % 5 iken Türkiye genelinde ayn oran % 7 dir. Bölgenin nüfus yoğunluğu (155 kişi/km 2 ), ülke nüfus yoğunluğunun (94 kişi/km 2 ) oldukça üzerindedir. Bölge illerinden sadece Gaziantep in nüfus yoğunluğu (243 kişi/km 2 ) ülke ortalamas n n üzerinde olup, Ad yaman ve Kilis illerindeki nüfus yoğunluğu (s ras yla 84 kişi/km 2 ve 86 kişi/km 2 ) ülke ortalamas n n alt ndad r. Tablo 5-1. TRC1 Bölgesi Nüfus Göstergeleri Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Bölgesi Türkiye Toplam Nüfus Toplam Nüfus Y ll k Nüfus Art ş H z ( ) 25,4 5,8 9,2 19,6 14,5 Genç Nüfus (15-24yaş) Nüfus Yoğunluğu (kişi/ km 2 ) Yüzölçümü km 2 (göl hariç) Kaynak: TÜİK Tablo 5-2. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemine Göre Y ll k Nüfus Art ş H z (binde) Düzey Ad yaman 3,95 5,81 Gaziantep 32,91 25,38 Kilis 21,17 9,16 TRC1 24,91 19,63 TÜRKİYE 13,10 14,50 Kaynak: TÜİK Ad yaman ve Kilis illerinde doğurganl k h z ülke ortalamas n n üzerinde olmas na rağmen, nüfus art ş h z n n ülke ortalamas n n alt nda kalmas söz konusu illerin göç vermesiyle ilgilidir. 51

54 TRC1 Bölgesi 2008 y l nüfus art ş h z Türkiye ortalamas n n yaklaş k 2 kat d r. Nüfus art ş h z 2009 y l nda Gaziantep ve Kilis illerinde gerilemiş olmas na rağmen Türkiye ortalamas n n % 35 üzerinde kaydedilmiştir. Tablo 5-3 te yer alan nüfus projeksiyonlar üstel fonksiyon yöntemi kullan larak yap lm şt r. Bölgede h zl bir nüfus art ş öngörülmektedir. Bunun nedeni, doğurganl k h z n n ve göç oran n n yüksek olmas d r. Tablo Y llar na Ait Nüfus Projeksiyonlar Gaziantep Ad yaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK verileri kullan larak üstel fonksiyon yöntemi ile hesaplanm şt r Derece -13/ / / / Şekil 5-1. Düzey 2 Bölgeleri Nüfus Art ş H zlar, (2008) Yukar daki haritada, TRC1 Bölgesi nin yüksek nüfus art ş h z na sahip olduğu görülmektedir. Bunun yan nda TRC1 Bölgesi ne komşu bölgelerde de ayn eğilim gözlemlenmektedir. Bu bak mdan TRC1 Bölgesi ve komşu bölgeler aras nda pozitif bir etkileşimin olduğu söylenebilir. Bölge nüfusunun % 79 u kentlerde, % 21 i ise köylerde yaşamaktad r. Bu oran Türkiye ortalamas na göre % 76 olan kentsel nüfus ve % 24 olan k rsal nüfus ortalamalar na yak nd r. TRC1 Bölgesi nin genel doğurganl k h z Türkiye ortalamas olan 2,53 ün üzerindedir. Bunun sonucu olarak bölge hane halk say s ülke ortalamas n n üzerindedir. Söz konusu değerler aşağ daki Tablo 5-4 üzerinde gösterilmektedir. 52

55 Tablo 5-4. TRC1 Bölgesi Demografik Göstergeleri Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik S ras Kentsel Nüfus % 88 % 58 % 69 % 79 % 76 K rsal Nüfus % 12 % 42 % 31 % 21 % 24 Genel Doğurganl k H z Ortalama Hane Halk Büyüklüğü Kaynak: TÜİK, 2009; DPT, Şekil 5-2 de, TRC1 Bölgesi düzeyinde nüfus itibar yla yaş dağ l m görülmektedir. Buna göre, 0-14 yaş aral ğ ndaki grubun toplam nüfusa oran en fazla Gaziantep ilindedir. Bunun nedeni olarak Gaziantep ili doğurganl k oran n n diğer illere k yasla daha yüksek olmas gösterilebilir. 64 yaş üstü nüfus grubuna bak ld ğ nda ise Kilis in diğer illere nispeten daha yüksek bir yaşl nüfus oran na sahip olduğu görülmektedir. Kilis teki genç nüfusun göç etmesi, yaşl nüfusun ise ilde kalmas bu durumun sebepleri aras nda gösterilebilir Şekil 5-2. Nüfusun Yaş Gruplar na Göre Dağ l m Kaynak: TÜİK, yaş aral ğ ndaki grubun toplam nüfusa oran n n en fazla Gaziantep te olmas n n sebebi doğurganl k oran n n TRC1 Bölgesi nde yer alan diğer illere k yasla daha yüksek olmas d r. Erkek Şekil 5-3. Bölge İllerindeki Kad n Erkek Medyan Yaşlar Kaynak: TÜİK,

56 Şekil 5-3 e göre, nüfusun yar s medyan yaştan küçük, diğer yar s da bu yaştan büyüktür. Ülkemizin 2009 y l nda ADNKS ye göre yap lan nüfus say m nda medyan yaş 28,8 dir. TRC1 Bölgesi ni oluşturan Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerinin s ras yla medyan yaşlar ise ayn araşt rma sonucunda 23, 23,4 ve 24,6 olarak tespit edilmiştir. TRC1 Bölgesi nin medyan yaş n n Türkiye medyan yaş n n alt nda olduğu, böylelikle bölgenin görece olarak genç nüfusa sahip olduğu söylenebilir. Şekil 5-4. Ortalama Hane halk Büyüklüğü Kaynak: TÜİK, 2009 Köy Şekil 5-4 analiz edildiğinde, TRC1 Bölge illerinin hane halk büyüklüğü bak m ndan tüm s n fland rmalarda ülke hane halk büyüklüğünün üzerinde olduğu görülmektedir. İl seviyesinde yap lan değerlendirmede Ad yaman köy ve şehir hane halk büyüklükleri bak m ndan Gaziantep ve Kilis in önünde bulunmaktad r. TRC1 Bölgesi nin medyan yaş n n Türkiye medyan yaş n n alt nda olduğu ve bölgenin görece olarak genç nüfusa sahip olduğu söylenebilir Göç ve Sosyal Uyum TRC1 Bölgesi genel itibar yla göç veren bir bölgedir. TÜİK taraf ndan yap lan 2000 y l nüfus say m verilerine göre TRC1 Bölgesi nin verdiği göç kişi iken, ayn dönem için bölgenin ald ğ göç kişidir. Tablo 5-5. TRC1 Bölgesi nin Ald ğ Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç H z ADNKS 2009 Nüfusu Ald ğ Göç (Kişi) Verdiği Göç (Kişi) Net Göç (Kişi) Net Göç H z ( ) dönemi Türkiye TRC , dönemi Türkiye TRC ,23 Kaynak: [Erişim, ] 2008 ve 2009 ADNKS göç verilerine bak ld ğ nda TRC1 Bölgesi nin genelde göç vermeye devam ettiği gözlemlenmiştir. Ancak bölgenin ald ğ ve verdiği göç say s n n düştüğü, paralelinde net göç say s n n ve net göç h z n n da azald ğ göze çarpmaktad r. 54

57 Tablo 5-6. TRC1 Bölge İllerinin Ald ğ Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç H z ( ) ADNKS 2009 Nüfusu Ald ğ Göç Verdiği Göç Net Göç Net Göç H z Gaziantep Ad yaman Kilis Tablo 5-7. TRC1 Bölge İllerinin Ald ğ Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç H z ( ) ADNKS 2009 Nüfusu Ald ğ Göç Verdiği Göç Net Göç Net Göç H z Gaziantep Ad yaman Kilis Kaynak: [Erişim, ] dönemi ile dönemi göç verilerine bak ld ğ nda, TRC1 Bölgesi illerinden Gaziantep in en çok göç alan ve ayn zamanda en çok göç veren il olduğu görülmektedir. Gaziantep in ald ğ ve verdiği göç say lar nda düşüşlerin olduğu, buna rağmen net göç h z n n artt ğ gözlemlenmektedir. Ad yaman n ald ğ göç rakamlar nda önemli bir değişim yaşanmamas na rağmen, verdiği göç say s nda kayda değer bir düşüş görülmektedir. Kilis in verdiği göçün artt ğ görülmektedir y l nüfus say m verileri ile karş laşt r ld ğ nda bölge illerinin ald ğ ve verdiği göç say lar nda ciddi azalmalar olduğu göze çarpmaktad r. TÜİK ADNKS verilerine göre, bölgenin eğitim durumuna göre ald ğ göç ve verdiği göç rakamlar na bak ld ğ nda, lise veya dengi okul ve yüksek okul veya fakülte mezunlar n n göç edenler aras nda büyük çoğunluğu oluşturduğu görülmektedir. Bunun başl ca nedeni, lise veya dengi okul ve yüksek okul veya fakülte mezunu genç nüfusun işsizlik sorunuyla karş karş ya kalmas d r. Yüksek lisans ve doktora mezunlar n n daha az göç ettiği görülmektedir (Tablo 5-8). Türkiye de olduğu gibi TRC1 Bölgesi nin de en büyük sorunlar ndan biri köyden kente yap lan göçtür. Kentlerdeki fiziki altyap n n yetersiz oluşu ve kurumsal yap n n göçle gelenlerin ihtiyaçlar na yönelik hizmet üretmede yetersiz kalmas göçle büyük kentlere gelenler aç s ndan ciddi bir uyum sorunu ortaya ç karmaktad r 8. TRC1 Bölgesi nde de ayn durum söz konusudur. Gaziantep ilinde k rsal alandan ve komşu illerden göçle gelenlerin büyük çoğunluğunun eğitim seviyelerinin düşüklüğü, entegrasyon konusunda büyük bir sorun teşkil etmektedir. Ayn zamanda göçle gelenlerin şehrin kenar semtlerine yerleşmesi kentte yerleşim yerleri bak m ndan heterojen bir yap n n oluşmas n tetiklemiş ve ayn zamanda gecekondulaşman n artmas na neden olmuştur. Tablo 5-8. TRC1 Bölgesi nin Eğitim Durumuna Göre Ald ğ Göç ve Verdiği Göç (15+ yaş, ) TRC1 Bölgesi Bitirilen Eğitim Düzeyi Türkiye Ald ğ göç Verdiği göç Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksek okul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Kaynak: [Erişim, ] 8 TEPAV

58 Yoksulluğun azalt lmas, sosyal yard m alan kesimin kendi geçimini temin edecek duruma getirilmesi için TRC1 Bölgesi nde birçok sosyal içerme projesi uygulanmaktad r. Sosyal Destek Program (SODES) kapsam nda 2009 y l nda Ad yaman da 67 sosyal içerme projesi, Gaziantep te ise ayn dönemde 32 sosyal içerme projesi desteklenmiştir. Kilis ilinde 2010 y l nda 64 sosyal içerme projesi SODES taraf ndan kabul edilmiş olup, bu projeler DPT ye sunulmuştur. SODES in yan s ra Diyarbak r, Gaziantep, Erzurum Büyükşehir Belediyeleri, Şanl urfa Belediyesi ve Avrupa Birliği taraf ndan finanse edilen, Göç Alan Kentlerde Ekonomik ve Sosyal Entegrasyon Projesi (EKOSEP) y llar nda uygulanm ş olup bölge illerinden Gaziantep i de kapsam şt r. Eğitim durumuna göre bölgenin ald ğ ve verdiği göç değerlerine bak ld ğ nda lise, yüksek okul veya fakülte mezunlar n n büyük çoğunluğu oluşturmas, genç nüfusun işsizlik nedeniyle göç etmesinden kaynaklanmaktad r. Kentsel alanlarda göçün olumsuz etkilerini azaltmay amaçlayan EKOSEP, ülkemizde göç alan nda yap lan ilk proje olma özelliğine sahiptir. Gaziantep te proje kapsam nda birçok pilot proje uygulamas yap lm ş olup, TESEV ve TEPAV ile beraber baz uluslararas kuruluşlar da projeye teknik destek vermişlerdir. K rdan kente göçle gelen yoksul ve yoksun, özellikle çocuklar sokakta çal şan ve uçucu madde bağ ml s olan ailelerin güçlendirilmesi ve bu ailelerin çocuklar n n bak m n üstlenmelerine destek olmak üzere hizmet veren bir çocuk, gençlik ve aile merkezi olmak amac yla yürütülen Ak nal Çocuk, Gençlik ve Aile Merkezi Projesi, bu pilot projelerden biridir. Bunun d ş nda, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi bünyesinde kurulan ve EKOSEP kapsam nda desteklenen Şehit Üsteğmen Hakan Özcan Gençlik Merkezi, kente göçle gelen yoksul ailelerin çocuklar n n ve gençlerinin, gerek eğitim gerekse psiko sosyal destek yoluyla bireysel gelişimlerinin desteklenmesini ve bu sayede kente uyumlar n n kolaylaşt r lmas n amaçlamaktad r 9. Bu projeler, bölge illerine köylerden veya diğer illerden göç edenlerin kente entegrasyonu konusunda büyük katk da bulunmaktad r Gelir Dağ l m ve Tüketim Harcamalar Aşağ daki şekilde, kullan labilir y ll k gelirin, gelire göre s ral % 20 lik gruplar aras ndaki dağ l m n gösteren ve gelir dağ l m eşitsizliğini ölçmekte kullan lan temel yöntemlerden biri olan Lorenz Eğrisi kullan larak yap lan TRC1 Bölgesi ve Türkiye geneli gelir dağ l m eşitsizliği karş laşt rmas na yer verilmiştir. Ülke ve bölgeye ait Lorenz Eğrileri karş laşt r ld ğ nda TRC1 Bölgesi nin daha adil bir gelir dağ l m na sahip olduğu ancak, bölgede kişi baş na düşen GSYİH nin düşük olduğu görülmektedir (Şekil 5-5). TRC1 TR Mutlak D ru Şekil 5-5. Nüfusun Gelirden Ald ğ Paylar (Lorenz Eğrisi). Kaynak: Bölgesel Göstergeler TRC1, (TÜİK 2008). 9 Kaynak: 56

59 Tablo 5-9. Yüzde 20 lik Gelir Gruplar n n Gelirden Ald ğ Paylar (%) TRC1 Türkiye 1. Grup Grup Grup Grup Grup Grup/1.Grup Kaynak: Bölgesel Göstergeler TRC1, (TÜİK, 2008). Yukar daki Tablo 5-9 da gelirden en az pay alan % 20 lik kesim 1. gruptur. Gelirden en yüksek pay alan en zengin % 20 lik kesim ise % 39,1 lik bir oranla en yüksek gelir sahibi grubunu oluşturan 5. gruptur. TRC1 Bölgesi nin göze çarpan en önemli verilerinden biri, bölgenin, beşinci % 20 lik dilim itibar yla, Türkiye ortalamas n n alt nda olmas d r. Türkiye de 2008 y l nda en zengin yüzde 20 lik grubun y ll k kullan labilir gelirden ald ğ pay, en yoksul yüzde 20 lik grubun ald ğ pay n yaklaş k 8,05 kat iken, TRC1 Bölgesi nde bu oran 4,94 olarak tespit edilmiştir. En yüksek geliri elde eden % 20 lik grubun, en az geliri elde eden % 20 lik gruba oran TRC1 Bölgesi nde Türkiye ortalamas n n oldukça alt nda olup, bu veri farkl gelir gruplar aras ndaki gelir dengesinin Türkiye ye k yasla daha iyi olduğunu göstermektedir. Gelir dağ l m ndaki dengenin istenilen seviyeye gelebilmesi için yap sal uyum politikalar na ağ rl k verilmesi gerekmektedir. Dokuzuncu Kalk nma Plan nda ( ) ekonomik ve sosyal gelişme eksenleri çerçevesinde beşeri gelişme ve sosyal dayan şman n güçlendirilmesi başl ğ alt nda gelir dağ l m n n iyileştirilmesi, sosyal içerme ve yoksullukla mücadele bulunmaktad r. Ulusal Plan da belirtildiği gibi gelir dağ l m n n bozulmas nda en büyük etmenlerden biri kay t d ş ekonomidir. Kay t d ş ekonomi alan n n büyümesi, bireyler ve işletmeler aras nda haks z rekabetin doğmas na, gelir dağ l m n n bozulmas na, mükelleflerin vergi ödeme isteğinin azalmas na neden olmaktad r. 10 En yüksek geliri elde eden % 20 lik grubun, en az geliri elde eden % 20 lik gruba oran TRC1 Bölgesi nde Türkiye ortalamas n n oldukça alt nda olup, bu veri farkl gelir gruplar aras ndaki gelir dengesinin Türkiye ye k yasla daha iyi olduğunu göstermektedir. Tüketim harcamalar aç s ndan aşağ daki grafik incelendiğinde TRC1 Bölgesi illerinin ortalamas n n birkaç kalem d ş nda Türkiye ortalamas ndan farkl olmad ğ gözlemlenmektedir. TRC1 Düzeyi illeri temel tüketim maddelerine Türkiye geneline göre bütçelerinden daha fazla pay ay rmaktad rlar. TRC1 Bölgesi nde Türkiye geneline göre, temel tüketim malzemelerine (g da-alkolsüz içecekler, giyim-ayakkab ) daha fazla pay ayr ld ğ halde, lokantaoteller, ulaşt rma, eğlence-kültür ve eğitim kalemlerine daha az pay ayr lmaktad r. Normal ve lüks mal gruplar na ayr lan pay n az olmas yine TRC1 Bölgesi nin gelirinin görece daha az olduğunu göstermektedir. Tablo TRC1 Bölgesi Tüketim Harcamalar Ortalamas ve Türkiye ile Karş laşt r lmas HARCAMA TÜRLERİ(%) G da ve alkolsüz içecekler Alkollü içecekler, sigara ve tütün Giyim ve ayakkab Konut ve kira Mobilya, ev aletleri ve bak m hizmetleri Sağl k Ulaşt rma Haberleşme Eğlence ve kültür Eğitim hizmetleri Lokanta ve oteller Çeşitli mal ve hizmetler TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis ( ) 32,7 4,3 7,0 27,8 5,8 2,2 8,0 3,7 1,5 0,7 2,3 4,1 Türkiye 22,6 3,8 5,4 29,1 5,8 1,9 14,1 4,4 2,5 2,0 4,4 4,1 Kaynak TÜİK, Dokuzuncu Kalk nma Plan ( ), Resmi Gazete, Say : 26215, 1 Temmuz

60 İstihdam ve İşsizlik 2009 y l bölge işgücü göstergelerine göre, TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde toplam çal şan say s olup, istihdam oran % 34,8 düzeyinde gerçekleşmiştir. TRC1 Düzey 2 Bölgesi 2009 y l işsizlik oran Türkiye ortalamas n n üstünde, işgücüne kat lma oran ile istihdam oran ise Türkiye ortalamas n n alt nda gerçekleşmiştir. Tablo TRC1,Türkiye İşsizlik Oranlar, 2009 (%) Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye İşsizlik Oran 16,8 17,4 16,5 17,9 10,9 14,9 16,4 17,2 11,0 14,0 İşgücüne Kat lma Oran 43,9 42,8 42,1 38,0 42,5 44,2 43,8 42,0 46,9 47,9 İstihdam Oran 36,5 35,3 35,1 31,2 37,9 37,7 36,6 34,8 41,7 41,2 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler 2009,TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis TRC1 Bölgesi nde, 2009 y l işsizlik oran % 17,2 seviyesinde olup, Türkiye işsizlik oran n n (% 14) üzerinde gerçekleşmiştir. Bölgeye il düzeyinde bak ld ğ nda, işsizlik oran n n en düşük olduğu il Kilis olmas na rağmen, işsizlik oran ndaki art ş % 36,4 ile en yüksek burada olmuştur. Gaziantep ve Ad yaman illerinin de 2009 y l işsizlik oranlar s ras yla % 17,4 ile % 17,9 düzeyinde gerçekleşmiş olup, bir önceki y la göre art ş eğilimi göstermiştir. Bu art ş eğiliminin temel sebebinin 2008 y l ndaki küresel ekonomik kriz olduğu tahmin edilmektedir. Bunun yan s ra, 2009 y l y ll k nüfus art ş h z n n Gaziantep te Türkiye ortalamas ndan yüksek olmas, Gaziantep ilindeki işsizlik oran n n (%17,4) bölge ve Türkiye ortalamas n n ( %14) üzerinde kalmas n n önemli bir nedeni olarak görülebilir. Tablo 5-11 de TRC1 Bölgesi nin y llar aras işgücüne kat lma oran ve istihdam oran ndaki değişiklikler görülmektedir. Bu verilere göre Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerinden oluşan TRC1 Bölgesi nin, işgücüne kat l m ve istihdam oran bak m ndan Türkiye değerlerinin alt nda kald ğ görülmektedir. TRC1 Bölge illerine bak ld ğ nda 3 ilin 2009 istihdam oranlar n n bir önceki y la göre azald ğ ve ayn y l n Türkiye ortalamas olan % 41,2 düzeyinin alt nda kald ğ görülmektedir. Şekil 5-6. TRC1 Bölgesi nin İstihdam n n İşteki Durumu ( ) Kaynak: TÜİK, 2009 Şekil 5-6 da TRC1 Bölgesi nin dönemi istihdam n n işteki durumuna bak ld ğ nda ise, bölgede en büyük paya sahip olan istihdam n, ücretli, maaşl ve yevmiyeli olarak çal şanlar n olduğu görülmektedir. İstihdam değişkenlerinden olan ücretli çal şanlar n ve işverenlerin toplam istihdam içindeki pay n n artmas, iş hacminin genişlemesi ve iktisadi faaliyetlere kat l m n yayg nl ğ anlam na gelmektedir. TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde 2009 y l itibar yla % 65 olan ücretli, maaşl ve yevmiyeli istihdam n, s ras yla % 28 ile işveren ve kendi hesab na çal şanlar, % 12 ile de ücretsiz aile işçileri takip etmektedir. 58

61 2NXU\D]DU ROPD\DQ 2UWDÐðUHWLP 2NXU\D]DU ROPD\DQ 2UWDÐðUHWLP 8% QLYHUVLWH QLYHUVLWH 7% /LVH DOWÜ HðLWLP /LVH DOWÜ HðLWLP Şekil 5-7. Eğitim Durumuna Göre İşgücü Oranlar, [15 yaş ve üzeri, bin kişi] Kaynak: TÜİK Veritaban (2009) Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde istihdam n eğitim durumuna göre dağ l m na bak ld ğ nda TRC1 Bölgesi nde okuryazar olmayan nüfusun istihdam 2009 y l verilerine göre Türkiye ye oranla yüksektir. Yüksek öğrenim mezunlar n n TRC1 Bölgesi ndeki istihdam % 7 gibi düşük bir oranla Türkiye ortalamas n n oldukça alt nda kalm şt r. Bu bağlamda bölgede nitelikli işgücünün eksikliği görülmektedir. Lise alt eğitim grubunun işgücü içerisindeki pay bölgede en yüksek dilimi oluşturmaktad r (Şekil 5-7). Sektörel işgücü göstergelerine bak ld ğ nda ise, TÜİK verilerine göre 2009 y l itibar yla hizmet ve sanayi sektöründe çal şanlar n oran n gösteren tar m d ş işsizlik oran Türkiye için % 17, TRC1 Düzey 2 Bölgesi nde ise % 20,8 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu verilere bak ld ğ nda ise TRC1 Bölgesi nin daha yüksek bir tar m d ş işsizlik oran na sahip olduğu görülmektedir. TR TR TRC1 (%) 100 (%) 100 Tar m 21, , ,8 24,8 25, ,4 21,3 36,5 35,9 25, ,5 23,7 24,7 24,9 26,3 26,8 26,7 26,8 25,3 20,5 21, ,6 21,3 Ticaret 25,5 26,4 27,2 27,8 27,9 28,7 Hizmet Sanayi Ticaret 20,7 19,8 17,4 25,3 22,3 18,7 17, ,4 23,9 20 Hizmet Tar m 29,1 Sanayi ,1 24, Şekil 5-8. TRC1 Bölgesi ve Türkiye Sektörel İstihdam Paylar [15 yaş ve üzeri] Kaynak: TÜİK, 2009 Şekil 5-8 de TRC1 Bölgesi istihdam n n sektörel dağ l m verilmiş olup, Türkiye istihdam n n sektörel dağ l m ile karş laşt r lm şt r y llar itibar yla TRC1 Bölgesi nde istihdam oran n n yar s ndan fazlas n n sanayi ve tar m sektöründe yer ald ğ görülmektedir. Sanayi sektörü y llar itibar yla bölgede en çok istihdam sağlayan sektör olmuştur. Bu durum, TRC1 Bölgesi nin sanayi sektöründe istihdam yaratma potansiyelinin yüksek olduğunu göstermektedir. İŞKUR Genel Müdürlüğü taraf ndan haz rlanan İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu 2009 Y l faaliyet raporlar nda, Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerinin rekabet gücü yüksek sektörleri aşağ daki Tablo 5-12, Tablo 5-13 ve Tablo 5-14 te s ralanmaktad r. Buna göre rekabet gücü yüksek sektörler incelendiğinde, üç ilde farkl rekabet kollar n n öne ç kt ğ görülmektedir. Ancak, tekstil sektörü 3 ilde de birinci rekabet gücü yüksek öncelikli sektör olarak yer almaktad r y llar itibar yla TRC1 Bölgesi nde istihdam oran n n yar s ndan fazlas n n sanayi ve tar m sektöründe yer ald ğ görülmektedir. Sanayi sektörü y llar itibar yla bölgede en çok istihdam sağlayan sektör olmuştur. Bu durum, TRC1 Bölgesi nin sanayi sektöründe istihdam yaratma potansiyelinin yüksek olduğunu göstermektedir. 59

62 Tablo Gaziantep İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler İktisadi Faaliyet Kollar na Göre Sektörler Birinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör İkinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Üçüncü Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Diğer Sanayi (İmalat) Sektörü Tekstil Ürünleri - Giyim Eşyas İmalat G da Ürünleri ve İçecek İmalat Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalat Makine-Teçhizat Madeni Eşya İmalat İnşaat Sektörü İnşaat Malzemeleri Üretimi ve Sat ş Çimento Üretimi ve Sat ş - - Hizmet Sektörü Toptan-Perakende Ticareti Ulaşt rma-depolama ve Haberleşme Sağl k İşleri-Kişisel ve Sosyal Hizmetler Gayrimenkul Kiralama ve Mali Arac Kuruluş Faal. Tar m Sektörü Antep F st ğ Üretimi Zeytin ve Yan Ürünleri Üretimi - - Kaynak: İŞKUR Tablo Ad yaman İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler İktisadi Faaliyet Kollar na Göre Sektörler Tüketim Mal Üreten Sanayiler Ara Mal Üreten Sanayiler Yat r m Mal Üreten Sanayiler Kaynak: İŞKUR Birinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör İkinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Üçüncü Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Tekstil G da Deri ve Deri Ürünleri - Seramik, Kil, Taş ve Çimento Mobilya Lastik ve Plastik Ürünler Makine İmalat Demir Çelik - Metal Eşya İmalat Sanayi - Diğer Tablo Kilis İli Rekabet Gücü Yüksek Sektörler İktisadi Faaliyet Kollar na Göre Sektörler Birinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör İkinci Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Üçüncü Rekabet Gücü Yüksek Öncelikli Sektör Diğer Tekstil İplik Döşemelik Kumaş, Seccade Plastik Çuval, Plastik Poşet - G da Zeytinyağ, Pekmez Lastik ve Plastik Ürünler Baharat, Bulgur, K rm z Biber - Kimyasal Sektör Sabun Madeni Yağ Cam Ürünleri - Kaynak: İŞKUR Sosyal eşitlik ve toplumsal uyumu sağlamak amac yla kad n n işgücüne kat l m ve istihdam önem arz etmektedir. TRC1 Bölgesi nde istihdam edilenlerin cinsiyete göre dağ l m na bak ld ğ nda 2008 y l hane halk işgücü anketi sonuçlar na göre kad n istihdam n n toplam istihdam edilenler içerisindeki oran n n düşük olduğu görülmektedir y l toplam istihdam n n sadece % 20 sini kad n istihdam oluşturmaktad r. Rekabet gücü yüksek sektörler incelendiğinde, üç ilde farkl rekabet kollar n n öne ç kt ğ görülmektedir. Ancak, tekstil sektörü 3 ilde de birinci rekabet gücü yüksek öncelikli sektör olarak yer almaktad r. Tablo Y l Hane Halk İşgücü Anketi Sonuçlar na Göre İstihdam Edilenlerin Cinsiyete Göre Dağ l m [15+Yaş,Bin Kişi] Bölge Kodu ERKEK KADIN TOPLAM TRC1 (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) Kaynak: TÜİK 60

63 Tablo 5-16 da 2009 y l TRC1 Bölgesi nde işsizlerin eğitim ve cinsiyet durumlar na göre dağ l m incelendiğinde, her eğitim seviyesinde kad n işsizlik oran n n erkeklere göre daha yüksek olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi nde erkek istihdam n n kad n istihdam na oranla daha fazla talep edildiği ifade edilebilir. Tablo TRC1 Bölgesi nde İşsizlerin, Eğitim ve Cinsiyet Durumlar na Göre Dağ l m, (2009) Cinsiyet Gaziantep Ad yaman Kilis Okuma Yazma Bilmeyenler Erkek Kad n Okur Yazar Erkek Kad n İlköğretim Erkek Kad n Ortaöğretim Erkek Kad n Önlisans Erkek Kad n Lisans Erkek Kad n Yüksek lisans Erkek Kad n Doktora Erkek Kad n Toplam Kaynak: pdf İstihdama ilişkin baz verilerin (Şekil 5-10) mekânsal analizleri Düzey 2 ve 3 verilerine göre GEODA program ile yap lm ş olup ortaya ç kan sonuçlar aşağ da ifade edilmektedir ve 2009 y l istihdam verileri genel olarak incelendiğinde; TRC1 Bölgesi işgücüne kat lma oran ve istihdam oran n n Türkiye genelinden daha düşük, işsizlik oran n n ise daha yüksek olduğu görülmektedir. Ad yaman ilinin 2009 y l işgücüne kat lma oran nda 2008 y l na göre önemli bir düşüş olmuştur. İşgücüne kat lma oran n n düşük, buna mukabil işsizlik oran n n yüksek olmas, emek piyasas nda işgücü arz n n işgücü talebine göre yetersiz olduğu şeklinde ifade edilebilir. Ad yaman ilinin 2009 y l işgücüne kat lma oran TRC1 Bölgesi nin 4 puan, Türkiye ortalamas n n ise 10 puan alt ndad r. Ayn y l işsizlik oran ise bölge ortalamas ndan yar m puan, ülke ortalamas ndan ise 4 puan yukar dad r y l verilerine göre Ad yaman ilinde önemli bir işgücü arz aç ğ olduğu söylenebilir. Yat r mlarda ve bölgesel teşviklerde, ilde ön plana ç kan ve potansiyel teşkil eden emek yoğun sektörlere öncelik verilmesi işgücü arz nda art ş sağlayabilir. 61

64 Derece De er Aral (% l a ller rdahan Gümü hane ayburt Rize urdur rtvin Ordu okat Çorum art n Giresun rabzon masya Çanakkale astamonu amsun onguldak ars araman rzincan rzurum arabük ilecik al kesir ütahya Çank r Nev ehir r inop sparta fyonkarahisar onya akarya ozgat olu Manisa ekirda U ak Mu la d r ntalya Mardin ksaray Denizli ivas dirne atman nkara rklareli Ni de ayseri itlis Düzce Malatya ursa iirt ilis ski ehir r ehir an ahramanmara zmir Mu yd n stanbul ocaeli anl urfa rnak Gaziantep Mersin ingöl alova d yaman laz unceli atay r kkale Osmaniye akkari Diyarbak r dana Şekil 5-9. Düzey 3 Baz nda Temel İşgücü Göstergeleri: İşsizlik Oran (%)-2009 Düzey 3 işsizlik oran verilerine göre, TRC1 Bölgesi illerinin en yüksek işsizlik oran na sahip olan 5. ve 6. grupta yer ald ğ görülmektedir verilerinde 2008 e göre 3 puanl k art ş gösteren Kilis bu bağlamda Türkiye ortalamas ile ayn oranda art ş göstermiştir. Gaziantep ve Ad yaman illerinde ise bu art ş s n rl kalm şt r ve 2009 y l istihdam verileri genel olarak incelendiğinde; TRC1 Bölgesi işgücüne kat lma oran ve istihdam oran n n Türkiye genelinden daha düşük, işsizlik oran n n ise daha yüksek olduğu görülmektedir. İşgücüne kat lma oran n n düşük, buna mukabil işsizlik oran n n yüksek olmas, emek piyasas nda işgücü arz n n işgücü talebine göre yetersiz olduğu şeklinde ifade edilebilir. 62

65 Derece Şekil İl Baz nda Temel İşgücü Göstergeleri: İşsizlik Oran Mekânsal Etkileşim Haritas, 2009 (K saltmalar: Y-Y (Yüksek-Yüksek), D-D (Düşük-Düşük), Y-D (Yüksek Düşük).) İşsizlik oran nda il düzeyinde TRC1 Bölgesi illerinde etkileşim olduğu görülmektedir. İşsizlik oran mekânsal etkileşim haritas nda TRC1 Bölgesi; Gaziantep, Ad yaman, Kilis illerinin Y-Y (Yüksek-Yüksek) Grupta yer ald ğ görülmektedir. Buna göre TRC1 Bölgesi illerinin ve çevre illerin işsizlik oran Türkiye ortalamas na göre yüksektir ve mekânsal olarak çevre bölgelerle etkileşim söz konusudur (Ek-1 İstihdam Analizi Grafikleri). Düzey 2 işgücüne kat l m oranlar na göre, TRC1 Bölgesi % 42 ile en düşük 2. grupta yer almaktad r. Türkiye de işgücüne kat l m oran n belirleyen faktörlerin baş nda bağ ml nüfus, kad nlar n işgücüne kat l m oran ve ücret oran gelmektedir. TRC1 Bölgesi nüfusun yaş gruplar na göre dağ l m (bkz. Bölüm 5-Nüfus) incelendiğinde bağ ml nüfusun çoğunluğunu teşkil eden 64+ yaş grubunun % 5 ile ülke ortalamas n n 2 puan alt nda olduğu, bundan dolay da bağ ml nüfusun büyük ölçüde ülke ortalamas n n alt nda olduğu söylenebilir. TÜİK 2009 verilerine göre ülke ortalamas n n % 47,9 olduğu düşünüldüğünde, TRC1 bölge ortalamas ile aras ndaki 6 puanl k fark, ağ rl kl olarak ücret oran n n düşük olduğu gerçeği ve kad nlar n işgücüne kat l m n n düşük olmas ndan kaynaklanmaktad r. Bu bağlamda, bölgede kad n istihdam n n özendirilmesi gerekliliği ön plana ç kmaktad r. 63

66 Derece Aral Fre a B R 3 R 2 R R 2 R 1(Gaziantep d yaman ilis) R71 R R33 R 1 R10 R31 R R22 R41 R42 R R62 R82 R 1 R R21 R32 R83 R61 R81 R90 Şekil Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun [15+ yaş] İşgücüne Kat lma Oran (%)-TÜİK 2009 Derece B l e a 3 R 1 (Gaziantep d yaman ilis) R 2 R 3 23 Di er üm ölgeler Şekil 5-12 İşgücüne Kat lma Oran 2009, Mekânsal Etkileşim Haritas (K saltmalar: Y-Y (Yüksek-Yüksek), D-D (Düşük-Düşük), Y-D (Yüksek Düşük). 64

67 Mekânsal etkileşim haritas nda, TRC1 Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki diğer Düzey 2 bölgeleri ile birlikte D-D (Düşük-Düşük) grupta yer alm şt r. TRC1, TRC2, TRC3 ve çevresindeki bölgelerde işgücüne kat l m oranlar düşüktür, etkileşim söz konusudur. TRC1 Bölgesi nin işgücüne kat l m oran nda mekânsal olarak çevre bölgelerden etkileşimi oldukça yüksektir (Ek-1 İstihdam Analizi Grafikleri). Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde işgücünün ucuz olmas ve ücret oranlar n n düşük olmas emek piyasas nda coğrafi hareketliliği de art rmaktad r. Ayr ca, kad nlar n eğitim seviyeleri göz önünde bulundurulduğunda, çal şma eğilimlerinin düşük olmas işgücüne kat l m oran n azaltan bir etken olarak değerlendirilmektedir. Derece B l e a 4 R 1 (Gaziantep d yaman ilis) R 2 R 22 Di er üm ölgeler Şekil İstihdam oran Mekânsal Etkileşim Haritas (K saltmalar: Y-Y (Yüksek-Yüksek), D-D (Düşük-Düşük), Y-D (Yüksek Düşük). En yak n komşu 3 bölge ile ağ rl kl etkileşim analizine göre; istihdam oran nda TRC1 ve TRC Bölgesi ndeki Düzey 2 bölgeleri ile TR63 Bölgesi aras nda etkileşim olduğu görülmektedir. D-D (Düşük-Düşük) grupta yer alan bölgelerde ve çevresinde istihdam oranlar n n düşük olmas mekânsal olarak çevre bölgelerden etkileşimin yüksek olmas ndan kaynaklanmaktad r (Ek-1 İstihdam Analizi Grafikleri). Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde işgücünün ucuz olmas ve ücret oranlar n n düşük olmas emek piyasas nda coğrafi hareketliliği art rmaktad r. 65

68 Derece Aral (% B l e a B l e Ad R 2 R R 2 R83 R90 R61 R R 2 R 1 R22 R62 R R 3 R51 R32 R R72 R33 R31 R R 1(Gaziantep d yaman ilis) R42 R21 R10 R41 Şekil Sanayi Sektöründe İstihdam Edilenlerin Dağ l m [15 yaş ve üzeri], 2009 İşgücüne kat lma ve istihdam oran verilerinde TRC1 Bölgesi en düşük 2. grupta yer almas na rağmen (Şekil 5-14), sanayi sektöründeki istihdam oran na göre % 32 ile en yüksek orana sahip 6. grupta yer almaktad r. Türkiye genelinde işsizlik oran küresel ekonomik krizin sonuçlar n n ağ r biçimde hissedildiği 2009 y l nda, 2008 y l na göre 3 puanl k art ş göstermesine rağmen TRC1 Bölgesi nde bu art ş 0,8 puanla s n rl kalm şt r (TÜİK, 2009). Sanayi istihdam verisi ile birlikte değerlendirildiğinde, sanayi sektörünün TRC1 Bölgesi için kritik önemi ön plana ç kmaktad r. En yak n komşu 2 bölge ile ağ rl kl mekânsal etkileşim haritas nda ülke genelinde doğuda 3 bölgede D-D (düşükdüşük), bat da 3 bölgede ise Y-Y(yüksek-yüksek) sanayi sektörüne ilişkin etkileşim olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi, çevresindeki bölgelerden farkl olarak sanayi istihdam nda en yüksek orana sahip grupta yer almaktad r. Çevre bölgelerde ise yüksek ya da düşük anlaml bir mekânsal etkileşim tespit edilememiştir (Şekil 5-15), (Ek-1 İstihdam Analizi Grafikleri). İşgücüne kat lma ve istihdam oran verilerinde, TRC1 Bölgesi en düşük 2. grupta yer almas na rağmen, sanayi sektöründeki istihdam oran na göre %32 ile en yüksek orana sahip 6. grupta yer almaktad r. Bu kapsamda çevresindeki bölgelerden farkl olarak TRC1 Bölgesi sanayi istihdam nda en yüksek orana sahiptir. 66

69 Derece B l e a B l e 3 R10 R42 R33 3 R90 R 2 R R 1(Gaziantep d yaman ilis) di er bölgeler Şekil Sanayi İstihdam n n Mekânsal Etkileşim Haritas [15 yaş ve üzeri], 2009 (K saltmalar: Y-Y (Yüksek-Yüksek), D-D (Düşük-Düşük), Y-D (Yüksek Düşük) Sosyal Sermaye ve Kurumsal Yap Sosyal sermaye; ilişkiler, ağlar, normlar, değerler ve sözlü yapt r mlardan oluşur ve toplumun sosyal ilişki ve işlemlerinin niteliğini ve niceliğini biçimlendirir. Sosyal sermayenin temel üç bileşeninden bahsedilmektedir; Sosyal ağlar (networks); kim kimi tan r, 2. Sosyal normlar; ağ üyelerinin birbirlerine nas l davranacağ n belirleyen yaz l ve sözlü kurallar, 3. Yapt r mlar; üyelerin kurallara uymas n sağlayacak süreçlerdir. Kalk nma Ajanslar n n kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşlar aras ndaki işbirliğini geliştirmeye yönelik çal şmalar bu bileşenlerden sosyal ağlar yayg nlaşt rarak güçlü bir sosyal sermaye kurmak ad na yap lmaktad r. Güçlü bir sosyal sermaye, ekonomik büyümeye, işgücü piyasalar n n etkin çal şmas na, toplumun eğitim ve sağl k düzeyine, suç oran n n azalmas na, kamu kurumlar n n etkin çal şmas na katk da bulunur. TRC1 Bölgesi nde faaliyet gösteren sivil toplum örgütlerinin bölge ve iller düzeyinde farkl faaliyet alanlar na göre say lar baz al narak oluşturulmuş dağ l m ve yüzde tablolar aşağ daki gibidir. 11 Kaynak: STGM 67

70 Tablo Gaziantep te Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlar n n Faaliyet Alanlar, Say lar ve Dağ l m Oranlar Faaliyet Alan Say s Yüzdesi (%) Spor 98 11,24 Kültür 50 5,73 Dayan şma ve Yard mlaşma ,94 Eğitim 16 1,83 Sağl k 14 1,61 Engelliler 17 1,95 Çevre ve Doğal Hayat Koruma 13 1,49 Gençlik 15 1,72 İnsan Haklar 21 2,41 Cami Binalar n n Yapt r lmas ve Korunmas ,43 Diğer ,65 Toplam ,00 Kaynak: STGM, [Erişim, Ağustos 2010] Tablo Ad yaman da Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlar n n Faaliyet Alanlar, Say lar ve Dağ l m Oranlar Faaliyet Alan Say s Yüzdesi (%) Spor 77 20,42 Kültür 31 8,22 Dayan şma ve Yard mlaşma ,89 Eğitim 10 2,65 Sağl k 0 0,00 Engelliler 10 2,65 Çevre ve Doğal Hayat Koruma 4 1,06 Gençlik 11 2,92 İnsan Haklar 4 1,06 Cami Binalar n n Yapt r lmas ve Korunmas 28 7,43 Diğer 78 20,69 Kaynak: STGM, [Erişim,Ağustos 2010] Toplam ,00 68

71 Tablo Kilis te Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlar n n Faaliyet Alanlar, Say lar ve Dağ l m Oranlar Faaliyet Alan Say s Yüzdesi (%) Spor 26 26,00 Kültür 5 5,00 Dayan şma ve Yard mlaşma 34 34,00 Eğitim 0 0,00 Sağl k 0 0,00 Engelliler 2 2,00 Çevre ve Doğal Hayat Koruma 2 5,00 Gençlik 3 3,00 İnsan Haklar 6 6,00 Cami Binalar n n Yapt r lmas ve Korunmas 2 2,00 Diğer 20 20,00 TOPLAM ,00 Kaynak: STGM, [Erişim,Ağustos 2010]. Tablo TRC1 de Faaliyet Gösteren Sivil Toplum Kuruluşlar n n Faaliyet Alanlar, Say lar ve Dağ l m Oranlar Faaliyet Alan Say s Yüzdesi (%) Spor ,90 Kültür 86 6,38 Dayan şma ve Yard mlaşma ,02 Eğitim 26 1,93 Sağl k 14 1,04 Engelliler 29 2,15 Çevre ve Doğal Hayat Koruma 19 1,41 Gençlik 29 2,15 İnsan Haklar 31 2,30 Cami Binalar n n Yapt r lmas ve Korunmas ,49 Diğer ,25 Kaynak: STGM, [Erişim, Ağustos 2010]. Toplam ,00 Bölge geneline bak ld ğ nda STK lar n yoğunlukla dayan şma ve yard mlaşma, spor ve cami binalar n n yapt r lmas ve korunmas konular nda faaliyet gösterdiği görülmektedir (Tablo 5-20). Bunlar n d ş nda bölgede yap, sanayi, ticaret, taş mac l k, g da, tar m ve hayvanc l k gibi alanlarda faaliyet gösteren birlik ve kooperatifler yer almaktad r (bkz. Bölüm ). 69

72 5.2. İKTİSADİ YAPI Milli Gelir ve Vergi a. Milli Gelir Temel ekonomik göstergelerden olan sosyo-ekonomik gelişmişlik s ralamas na bak ld ğ nda TRC1 Bölgesi, 26 Düzey 2 Bölgesi aras nda 14. s rada yer almaktad r. İl gelişmişlik s ralamas na bak ld ğ nda ise Gaziantep 20., Ad yaman 65. ve Kilis 54. s rada gelmektedir. Tablo TRC1 Bölgesi nin ve İllerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik S ras Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik S ras 20* 65* 54* 14** Kaynak: TÜİK, 2000, 2001 DPT, 2003 * Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerinin 81 İl içerisindeki genel gelişmişlik s ras n göstermektedir. ** TRC1 Bölgesi nin 26 Düzey 2 İBB içerisindeki genel gelişmişlik s ras n göstermektedir. Şekil Kişi Baş na Düşen Gayri Safi Yurtiçi Has la [Cari Fiyatlarla-$] Kaynak: TÜİK Veritaban 2001 y l verilerine göre, TRC1 Bölgesi kişi baş na düşen GSYİH değeri Türkiye kişi baş GSYİH nin % 65 i kadard r. Gaziantep in kişi baş na düşen GSYİH değeri 1593 $,Ad yaman n 918 $ ve Kilis in 1817 $ olmuştur. Kilis te bu oran n yüksek olmas n n nedeni bölgedeki en düşük nüfusa sahip olmas d r. 70

73 Tablo Düzey 2 Bölgeler İtibar yla Kişi Baş na GSKD($) S ra NO İBBS2 DÜZEY 2 BÖLGELERİ Kişi baş na GSKD ($) 1 TR10 İstanbul TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis TRC2 Şanl urfa, Diyarbak r TRA2 Ağr, Kars, Iğd r, Ardahan TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari Kaynak:TÜİK,Ulusal Hesaplar Veri Taban, 2006 TRC1 Düzey 2 Bölgesi nin 2006 y l itibar yla kişi baş na Gayri Safi Katma Değeri (GSKD) $ d r. Bu değer, Türkiye ortalamas n n (6.684 $) alt nda olup, GSKD Düzey 2 Bölgeleri içerisinde 22. s rada yer almaktad r. TÜİK 2004 y l ndan itibaren Düzey 2 Bölgeleri baz nda GSYİH yerine Gayri Safi Katma Değer (GSKD) yöntemini kullanmaya başlam şt r. TRC1 Bölgesi nde üretilen GSKD nin ülke toplam içindeki pay 2004 y l nda % 1,5 seviyesinde olup, bu oran 2006 y l na gelindiğinde ayn düzeyde kalm şt r. Tablo Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayri Safi Katma Değer-(İktisadi Faaliyet Kollar na Göre-Milyon TL) Y llar Tar m Pay (%) Sanayi Pay (%) Hizmet Pay (%) GSKD Pay (%) , , TRC , , , , , , Türkiye , , , , , Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler, 2009 Tablo 5-23 te görüldüğü gibi, TRC1 Bölgesi ndeki sektörlerin GSKD tutarlar mukayese edildiğinde sanayi sektöründe, tar m ve hizmetler sektörlerinin tersine bir büyümenin olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi nde, tar m sektörünün GSKD içindeki pay 2005 y l nda bir önceki y la göre art ş göstermiş olmas na rağmen, 2006 y l nda azalm şt r. Oransal azal şa rağmen tar m sektörünün GSKD içindeki pay Türkiye ortalamas n n üzerinde seyretmektedir. Bölgede sanayi sektörünün y llar aras ndaki GSKD içindeki pay ülke genelindeki pay n üzerinde gerçekleşmiş ve oransal olarak ortalama ayn seviyede art ş göstermiştir. DPT taraf ndan 2004 y l nda ilçelerin sosyo ekonomik gelişmişlik s ralamas araşt rmas yap lm şt r. Bu araşt rma, 81 ilde 872 ilçe esas al narak yap lm ş, bu ilçeler gelişmişlik endeksine göre s ralanm ş, ayr ca bulunduklar il içerisinde diğer ilçelere göre s ralamalar yap lm şt r. 71

74 Tablo Gaziantep, Ad yaman ve Kilis İlçeleri Gelişmişlik Endeksi İL İLÇE GELİŞMİŞLİK SIRASI* GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ** Büyükşehir 8 3,70467 Nizip 289 0,09655 İslâhiye 504-0,33183 Gaziantep Nurdağ 590-0,48473 Oğuzeli 597-0,50073 Araban 732-0,74659 Karkam ş 746-0,78244 Yavuzeli 780-0,90075 Merkez 175 0,57604 Gölbaş 408-0,16573 Besni 549-0,40959 Çelikhan 617-0,54032 Ad yaman Samsat 652-0,59949 Kâhta 656-0,61547 Tut 685-0,65274 Sincik 845-1,38337 Gerger 858-1,46753 Merkez 177 0,5486 Kilis Elbeyli 704-0,68676 Polateli 822-1,16049 Musabeyli 844-1,34019 Kaynak: [Erişim: 20 Ağustos 2010]. *872 İl ve İlçe İçerisinde Gelişmişlik S ras **SEGE(Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Endeksi) Tablo 5-24 te, TRC1 Bölgesi ilçelerinin gelişmişlik s ras na bak ld ğ nda, 872 ilçe içerisinde Gerger 858., Sincik 845. ve Musabeyli 844. s rada yer almaktad r. b. Vergi Türkiye de 2009 y l nda toplanan vergi geliri yaklaş k 196 milyar TL dir. TRC1 Bölgesi nden elde edilen vergi gelirlerinin toplam tahsilat içindeki pay Gaziantep için % 0,60, Ad yaman için % 0,09, Kilis için ise % 0,02 oran ndad r. Bu çerçevede TRC1 Bölgesi nde en fazla vergi geliri Gaziantep ilinden tahsil edilmiştir. TRC1 Bölgesi 2009 y l vergi gelirlerine bak ld ğ nda, toplam elde edilen gelir tahakkuku yaklaş k 1,8 milyar TL dir. Elde edilen bu gelirin yaklaş k 1,4 milyar TL si tahsil edilebilmiştir. Yurtiçinde elde edilen tahsilat n % 0,71 i TRC1 Bölgesi nden sağlanmaktad r. TÜİK verilerine göre, 2008 y l na oranla 2009 y l ndaki tahsilat art ş oran ortalama olarak % 16,86 d r. Bölgenin genelinde vergi tahsilat oran nda bir yükselme görülmekle birlikte, bunun ekonomik gelişmişlikle yak ndan ilgisi vard r. 72

75 Tablo İller İtibar yla Genel Bütçe Vergi Gelirleri (2009) İller Brüt Tahakkuk (TL) Brüt Tahsilat (TL) Toplam Tahsilat İçindeki Yeri Tahsilat Art ş Oran (%) Gaziantep Ad yaman Kilis Toplam Kaynak: 20 Ağustos 2010] Tar m Tar m sektörü, oluşturduğu istihdam, ticaret ve diğer sektörlere sağlad ğ girdiler bak m ndan TRC1 Bölgesi nde anahtar sektör durumundad r. Bu bak mdan öncelikle bölgenin tar msal mevcudiyeti incelenmiş ve detayl analizler gerçekleştirilmiştir. Bölgenin tar msal mevcudiyeti incelenirken TÜİK, Tar m ve Köyişleri Bakanl ğ ve Bölge İlleri Tar m Müdürlükleri verilerinden istifade edilmiştir. Tar m sektörünün GSYİH içindeki pay y llar itibar yla azalma eğilimi göstermektedir (Şekil 5-17). Tar m n GSYİH içindeki pay n n azalmas tar m sektöründe istihdam edilen işgücünün azalmas n n da bir göstergesidir (Şekil 5-18). İşgücündeki bu azalma, hizmet ve sanayi sektörünün gelişimiyle paralel doğrultudad r. Gelişmiş ülkelerde tar m n GSYİH içindeki pay n n düşük, az gelişmiş veya yoksulluk s n r ndaki ülkelerde bu oran n yüksek olduğu bilinmektedir. Bu bak mdan bu gösterge, Türkiye nin gelişmiş ülkeler aras na girmeye başlad ğ n n da bir belirtisidir. Şekil Tar m Sektörü ve Gayri Safi Yurtiçi Has la İçindeki Pay Kaynak: TÜİK, Tar m, ormanc l k ve bal kç l k verilerini içermektedir. Tar m hem ekonomik hem de sosyal aç dan, Türkiye için kilit öneme sahiptir. İşgücünün % 24,7 si tar mda istihdam edilmektedir ve GSYİH nin % 8,2 sini oluşturmaktad r. Son 10 y lda tar mda istihdam edilen çal şan say s nda kişilik bir azalma olmuştur. Sanayi ve hizmet sektöründeki gelişmelere paralel olarak tar msal istihdamda bu azalman n devam edeceği öngörülmektedir (Şekil 5-18). 73

76 %5,8 %0,3 %21,3 %18,5 %5 %6,3 %0,5 %24,7 %17,3 Şekil İktisadi Faaliyet Kollar na Göre İstihdam Oranlar Kaynak: TÜİK, 2009 Şekil Y llar İtibar yla Tar mda İstihdam Oranlar Kaynak: TÜİK, Şekil 5-19 da görüldüğü gibi, genel eğilimin aksine 2008 y l sonras tar msal istihdam artm ş bulunmaktad r. Bu durumun, ekonomik krizin getirdiği işsizliğin artmas nedeniyle insanlar n tar m daha güvenli bir sektör olarak görmelerinden kaynakland ğ düşünülmektedir. Şehirlerde işsiz ve gelirsiz kalan bir k s m insan, tar mdaki şartlar iyi olmasa da tar ma s ğ nmaktad r. Kriz ortam nda, istihdamdaki azalma sürecinin durmas ve tar mdaki geri dönüşlerle birlikte tar m n istihdam yükü de artm şt r. Tar m, işsizliğin daha fazla artmas n önleyerek, sosyal riski azaltmaktad r. TRC1 Bölgesi tar m sektöründeki istihdam oran, Türkiye ile benzerlik göstermektedir. Bu bölgede çal şan her 4 kişiden birisinin tar m sektöründe çal şt ğ görülmektedir. Bölgedeki sanayi tesislerinin büyük çoğunluğunun tar ma dayal sanayi olduğu düşünüldüğünde bölge insan n yaklaş k yar s tar m ve tar ma dayal sanayiden geçimini sağlamaktad r (Şekil 5-20). 74

77 Şekil TRC1 Bölgesi Sektörel İstihdam Oranlar Kaynak: TÜİK, 2009 Şekil 5-21 de görüldüğü gibi, tar mda büyüme h z nda y llar itibar yla farkl l klar görülmektedir. Bu farkl l ğ n en büyük nedenlerinden birisi yaşanan kurakl k ve doğal afetlerdir. Genel olarak, tar m sektörünün küçüldüğü görülmektedir. G da alan nda güvenliğin sağlanmas, k rsal alanda istihdam oluşturmas ve diğer sektörlere sağlad ğ girdi nedeniyle tar msal büyümede art ş n gerçekleştirilmesi ve bu sektörün desteklenmesi gerekmektedir Büyüme h z (%) Şekil Tar mda Büyüme H z Kaynak: TÜİK,

78 Şekil Tar msal D ş Ticaret Değerleri Kaynak: TÜİK, , Uluslararas Standart Ticaret S n fland rmas na (SITC, Rev.3) Göre TÜİK verilerinden derlenmiştir) Türkiye nin toplam d ş ticaretinde tar msal ürünler önemli bir yer tutmaktad r. Şekil 5-22 de gösterilen ihracat ve ithalat değerleri g da maddeleri ve tar msal hammadde toplam olup 2009 y l sonunda 102 milyar dolarl k toplam ihracat m z n % 10 unu oluşturmaktad r. Ekonomik krizin en olumsuz yans malar n n görüldüğü 2008 y l hariç ihracat m z n ithalat karş lama oranlar % 100 ün üzerindedir. Türkiye İhracatç lar Meclisi 2009 y l verilerine göre, TRC1 Bölgesi tar msal ürünlerin ihracat değeri 952 milyon $ d r. Bu değer bitkisel ürünler, hayvansal ürünler ve orman ürünleri toplam olup Türkiye tar m sektörü ihracat ndaki pay % 8,5 tur. Bu değerin % 99,2 sini (945 milyon $) Gaziantep tek baş na gerçekleştirmektedir. Geriye kalan 5 milyon Dolar ise Ad yaman ve Kilis illerine aittir. Tar ma dayal işlenmiş ürünlerin (tekstil ve hammaddeleri, deri ve deri mamulleri, hal ) ihracat da önemli bir değer arz etmektedir. Tar msal ürünler ve tar ma dayal işlenmiş ürünler ile beraber bölgenin toplam tar msal ihracat değeri yaklaş k milyon $ d r (Tablo 5-26). Tablo TRC1 Bölgesi nde Tar msal Ürünlerin İhracat (2009) İller/Bölge Kodu Bitkisel Ürünler Hayvansal Ürünler Ağaç ve Orman Ürünleri Tar ma Dayal İşlenmiş Ürünler Toplam Ad yaman , Gaziantep Kilis ,89 0, TRC Kaynak: TİM, Arazi Dağ l m Türkiye genelinde toplam arazi varl ğ n n % 30 u tar m arazisi, % 18,6 s çay r mera arazisi, % 27 si orman-fundal k arazi, % 13 ü de diğer araziler olarak dağ l m göstermektedir. TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi hektar ile ülke topraklar n n % 9,7 sine sahiptir. Bölge yüzölçümünün % 20 sini ise TRC1 Alt Bölgesi teşkil etmekte olup Düzey 2 seviyesinde bölgenin toplam tar m alan n n % 22,4 ü TRC1 Bölgesi nde yer almaktad r. Düzey 1 seviyesinde TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Türkiye toplam çay r-mera alan içerisinde oransal ve alan bak m ndan % 7,2 lik paya sahiptir. TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi toplam çay r-mera varl ğ n n % 22 si TRC1 Bölgesi nde olup Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde Düzey 2 seviyesinde son s rada yer almaktad r. Yine il baz nda durum değerlendirmesi yap ld ğ nda en az çay r mera alan Kilis ve Gaziantep illerindedir (Tablo 5-27). 76

79 Tablo Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde Arazinin Kullan m Biçimlerine Göre Dağ l m (hektar) İl/Bölge Tar m alan Çay r-mera Orman Fundal k Diğer Alanlar Yüzölçümü Gaziantep Ad yaman Kilis TRC TRC Türkiye Kaynak: TÜİK, 2009 Araziler kullan m kabiliyetine göre, toprak özellikleri, arazinin eğim derecesi gibi özelliklerine bağl olarak birden sekize kadar toprak s n flar na ayr lm şt r. Tablo 5-28 de görüleceği gibi, TRC1 Bölgesi nde toprak işlemeli tar ma elverişli arazi varl ğ (I., II., III. ve IV. s n f arazi) en fazla Gaziantep te, en az ise Kilis te bulunmaktad r. Ancak, Kilis ilinde tasnif d ş araziler d ş nda tar m d ş arazi bulunmamaktad r. TRC1 Bölgesi nin işlemeli tar ma elverişli arazi varl ğ n n Türkiye ye oran % 2,8 dir. Tablo Kullan m Kabiliyetlerine ve Toprak S n flar na Göre Arazi Dağ l m (ha) Arazi Yetenek Durumlar Toprak S n f G.Antep Ad yaman Kilis TRC1 TRC1/ TR (%) Türkiye I , İşlemeli Tar ma Elverişli II , III , IV , Toplam , İşlemeli Tar ma Elverişli Olmayan V , VI , VII , Tar m D ş Arazi VIII , Toplam , Tasnif D ş Arazi + Su Yüzeyleri , Genel Toplam , Kaynak: Bölge illeri Tar m İl Müdürlükleri, Sulama Potansiyeli (Arazilerin Sulanabilirlik Durumu) Türkiye 26 adet hidrolojik havzaya ayr lm şt r. Havza verimleri birbirlerinden farkl olup, F rat ve Dicle havzalar toplam ülke potansiyelinin yaklaş k % 28,4 üne sahiptir 12. TRC1 Bölgesi F rat ve Dicle havzalar içerisinde yer almas na rağmen arazilerin sulanabilirlik durumu bak m ndan yeterli zenginliğe sahip olmayan bir konumdad r. 12 Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü. 77

80 Tablo Türkiye ve TRC1 Bölgesi Tar msal Sulama Durumu İstatistiki Bölge Birimleri Tar m Arazisi (ha) Sulanabilir Arazi (ha) Devlet Sulamas (ha) İl Özel İdaresi DSİ Halk Sulamas (ha) Toplam Sulanan Arazi (ha) Gaziantep Ad yaman Kilis TRC TÜRKİYE Kaynak: TRC1 Bölge İlleri İl Tar m Müdürlükleri 2009, DSİ XX. Bölge Müdürlüğü, 2010 Şekil Toplam Tar m Alanlar na Göre Sulanan Alan Oranlar Kaynak: TRC1 Bölge İlleri İl Tar m Müdürlükleri 2009, DSİ XX. Bölge Müdürlüğü, 2010 Yap lan etütlere göre, Türkiye de ekonomik olarak sulanabilecek alan 8,5 milyon hektar olup, 2008 y l itibar yla toplam 5,28 milyon hektar arazi sulanmaktad r. TRC1 Bölgesi nde tar m alanlar n n yaklaş k % 19,5 i sulanmaktad r ve bu değer % 21,2 olan Türkiye sulanan arazi ortalamas na yak nd r (Şekil 5-23). Bölge, iller baz nda incelendiğinde Gaziantep ve Kilis in sulanan alan oran n n Türkiye ortalamas n n alt nda, Ad yaman ilinin ise üstünde kald ğ görülmektedir. Özellikle tasnif d ş araziler d ş nda topraklar n n tamam tar ma elverişli olan Kilis te, sulanan alan oran n n çok düşük düzeyde olmas tar msal verimliliği oldukça düşürmektedir. TRC1 Bölgesi nde sulanan alan oran n n çok düşük düzeyde olmas tar msal verimliliği oldukça düşürmektedir. Tablo İnşa Halindeki Sulama Tesislerinin Hizmet Edeceği Alan Büyüklükleri İller İnşaat n Ad Faydalanacak Alan (ha) Çamgazi Baraj Sulamas Ad yaman Menzil Göleti Sulamas 236 Gerger Gölyurt Pompaj Sulamas 143 Kayac k Sulamas Gaziantep Belk s Nizip Pompaj Sulamas Alleben Göleti (Bayraml Regülatörü) Sulamas 693 Kilis Sapkanl Göleti Sulamas 209 Kaynak. DSİ Bölge XX. Bölge Müdürlüğü,

81 TRC1 Bölgesi nde sulamadan beklenen yarar n sağlanmas nda ve tar msal üretimin sürdürülebilir k l nmas nda, UKKS de belirtildiği gibi, mevcut sulama sistemlerinin rehabilitasyonunun gerçekleştirilmesi, sulama sistemlerinin altyap s n n tamamlanmas, su kullan c lar n n eğitimi ve örgütlenmesi gibi sorunlar halen önemini korumaktad r. Tablo 5-30 incelendiğinde, özellikle Kilis ilindeki sulama tesisleri yat r mlar n n çok yetersiz kald ğ görülmektedir. Mevcut sulama tesislerinin yetersizliği tar msal verimliliği oldukça düşük düzeyde tutarken, yeni yat r mlar n s n rl kalmas da bu ilin tar msal potansiyelini ortaya ç karmas n geciktirecektir. DSİ, 2010 verilerine göre Türkiye de kullan lan suyun % 74 ü tar m sektöründe, % 16 s endüstri sektöründe % 10 u ise evsel kullan mda tüketilmektedir. Toplam su varl ğ n n ¾ ünün tüketildiği tar m sektöründe suyun daha dikkatli kullan m diğer sektörlerin geleceği, g da ve çevre güvenliği aç s ndan da çok önemlidir. Barajdan al nan suyun tarlaya ulaş ncaya kadar yaklaş k % 40 n n kay plarla zayi olduğu düşünüldüğünde, bu sektörde yap lacak iyileştirmelerin gelecekteki riskleri azaltmakta ne kadar önemli olduğu daha iyi anlaş labilir. Sulu tar m ile tar msal gelirler yaklaş k 5-6 kat artmaktad r. Yaklaş k olarak, kuru tar mda hektar baş na ortalama tar msal gelir 500 $ (750 TL/ha) iken, sulama sonras nda $ (4.500 TL/ha) olmaktad r. 13 Avrupa Birliği ne kat l m sürecinin etkileri, su kaynaklar n n sürdürülebilir kullan m ile ilgili olarak da kendisini göstermektedir. AB kat l m sürecinde DPT Müsteşarl ğ nca haz rlanan Ulusal K rsal Kalk nma Stratejisi nde (UKKS), toprak ve su kaynaklar n n sürdürülebilir yönetiminin sağlanmas na vurgu yap lm şt r. Sulama ve tar msal üretim aras ndaki ilişkiden bahsedilerek tar msal verimliliğin art r lmas nda önemli bir potansiyelin varl ğ bu planda belirtilmiştir. TRC1 Bölgesi nde sulamadan beklenen yarar n sağlanmas nda ve tar msal üretimin sürdürülebilir k l nmas nda, UKKS de belirtildiği gibi, mevcut sulama sistemlerinin rehabilitasyonunun gerçekleştirilmesi, sulama sistemlerinin altyap s n n tamamlanmas, su kullan c lar n n eğitimi ve örgütlenmesi gibi sorunlar halen önemini korumaktad r Tar msal Yap Türkiye de tar m işletmeleri büyük oranda küçük tar m işletmeleri biçimindedir. İşletmelerin küçük ölçekte olmas üretimde verimliliği k s tlayan ve kârl l ğ azaltan faktörlerin baş nda gelmektedir. Arazilerin parçal ve birbirinden uzak olmas özellikle tar msal mekanizasyon olanaklar n azaltmaktad r. Türkiye de ortalama arazi büyüklüğü TÜİK 2001 genel tar m say m na göre 59,9 dekar olarak belirlenmiş olup tar m işletmeleri içerisinde bitkisel üretim yapan işletmeler hakim durumdad r. Ayn verilere göre, TRC1 Bölgesi nde ortalama işletme büyüklüğü 96,3 dekard r ancak, 2007 Çiftçi Kay t Sistemi (ÇKS) geçici verilerine göre sadece kay tl çiftçiler dikkate al narak oluşturulan iller itibar yla işletme büyüklüklerini gösteren haritada Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illeri ortalama işletme büyüklüğü dekar aral ğ nda gözükmektedir. Derece (10) (29) (23) (19) Şekil TKB ÇKS 2007 Sonuçlar na Göre İşletme Büyüklüklerinin Dağ l m Kaynak: K rsal Kalk nma Plan, DSİ,

82 Tablo 5-31 de görüldüğü gibi, toplam işletme say s adet olup, Türkiye toplam işletme say s na oran % 2,8 dir. TRC1 Bölgesi nde yaln z bitkisel üretim yapan işletme say s adet olup % 24,5 luk bir paya sahiptir. Bitkisel ve hayvansal ürün yetiştiriciliği yapan işletmelerin oran % 71,7 olup, toplam arazilerin % 74 üne sahiptirler. TRC1 Bölgesi nde yaln z hayvansal üretim yapan işletme bulunmaktad r. Bunun toplam içerisindeki pay % 3,8 dir. Tablo TRC1 Bölgesi nde Tar msal İşletme Say s, Arazi Büyüklüğü, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ile K yaslamas Bölge Kodlar Toplam Bitkisel ve Hayvansal Üretim Yapan Yaln z Bitkisel Üretim Yapan Yaln z Hayvansal Üretim Yapan İşletme Say s Arazi (ha) İşletme Say s Arazi (ha) İşletme Say s Arazi (ha) İşletme Say s Arazi (ha) TRC TRC Türkiye TRC1/ TRC (%) Kaynak: TÜİK, Genel Tar m Say m (2001) Tablo Türkiye ve TRC Bölgesi nde İşletme Say lar ve Büyüklüklerinin Oransal Mukayesesi TRC1 TRC T İşletme İşl. Say. Ort. İşl. İşl. Say. Ort. İşl. Büyüklüğü İşletme İşletme İşletme Ort. İşl. TRC e Büyük. TR ye Büyük. (da) Say s Say s Say s Büyük. (da) Oran (%) (da) Oran (%) (da) , , , , , , , , , , , , , , ,8 Toplam , , ,9 Kaynak: TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi İl Tar m Müdürlükleri UKKS de küçük ve parçal işletme yap s tar m sektörünün zay f yönü olarak belirtilmiştir. Küçük işletmeler, işletme ölçeklerinin küçük olmas dolay s yla üretim maliyetlerini düşürememekte ve tar msal ürünlerin pazarlanmas nda büyük işletmeler kadar başar l olamamaktad r. Parçal ve küçük yap daki tar m işletmeleri, çağ n gerektirdiği teknoloji kullan m için gerekli tar msal yat r mlar k s tlamakta, beklenen üretim gerçekleşememektedir. TRC1 Bölgesi ndeki ortalama tar msal işletme büyüklükleri her ne kadar Türkiye ortalamas n n üzerinde olsa da TRC Bölgesi yle karş laşt r ld ğ nda küçük kalmaktad r (Tablo 5-32). Bölgede özel sahipliğe dayal küçük aile işletmelerinin egemen olduğu bir yap gözükmektedir. Bu işletmelerin etkili bir tar msal örgütlenme çat s alt nda toplanmas verimli ve rekabet edebilir bir yap ya kavuşmalar n sağlayacakt r. Bölgede özel sahipliğe dayal küçük aile işletmelerinin egemen olduğu bir yap gözükmektedir. Bu işletmelerin etkin bir tar msal örgütlenme çat s alt nda toplanmas verimli ve rekabet edebilir bir yap ya kavuşmalar n sağlayacakt r. 80

83 Bitkisel Üretim TRC1 Bölgesi hektar tar m alan ile Türkiye tar m alan n n % 2,7 sini teşkil etmekte olup Düzey 2 bölgeleri içerisinde alan büyüklüğü bak m ndan 16. s rada bulunmaktad r. Bu alan, toplam hektar tar m alan na sahip TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin % 21 ine tekabül etmektedir. Nadasa b rak lan alan % 2 düzeyindedir. Sebze ekili alanlar n oran % 3,4, meyve bahçelerinin oran ise % 33 tür. Meyvelik alanlar nda Gaziantep il olarak ha ile bölge genelinde en fazla meyvelik alan na sahiptir (Tablo 5-33). Tablo TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tar m Arazilerinin Dağ l m, (ha) İller/Bölge Kodu İşlenen Tarla Alan (ha) Ekilen Nadas Sebze Alan (ha) Meyve Alan (ha) Toplam Alan (ha) Gaziantep Ad yaman Kilis TRC TRC Bölgesi TÜRKİYE Kaynak: TÜİK, Alan (ha) Gaziantep Kilis TRC Şekil Tar m Alanlar n n Y llara Göre Değişimi ( ) Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi içinde en büyük tar m alan na Gaziantep ili sahiptir. Y llar itibar yla tar m alanlar nda bir azalma söz konusudur. Özellikle 2005 y l ndan sonra bu yöndeki eğilim Gaziantep te daha görülür bir hale gelmiştir (Şekil 5-25). Bunun üzerinde, şehirleşme ve sanayileşmenin etkisi olduğu düşünülmektedir. Bölge bitkisel üretim miktar yla Düzey 2 bölgeleri içerisinde 18. s rada, TRC Güneydoğu Bölgesi içersinde 2. s rada yer almaktad r (Tablo 5-34). 81

84 Tablo Bölgelere Göre Bitkisel Üretim Değerleri S ra No Bölge Kodu Bölge İlleri Bitkisel Üretim Değeri (1000 TL) 1 TR62 Adana, Mersin TR61 Antalya, Isparta, Burdur TRC2 Şanl urfa, Diyarbak r TR22 Bal kesir, Çanakkale TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis TRB1 Malatya, Elaz ğ, Bingöl, Tunceli TR82 Kastamonu, Çank r,sinop TR81 Zonguldak, Karabük, Bart n TR10 İstanbul TRC3 Mardin, Batman, Ş rnak, Siirt Kaynak: TÜİK, 2008 Bölgenin tar msal verimliliğini daha iyi yorumlayabilmek için birim alandan elde edilen ürünlerin üretim değerine bakmak gerekmektedir. Düzey 2 bölgelerine göre, bu değerler k yasland ğ nda TRC1 Bölgesi 24. s rada iken, TRC Bölgesi içerisinde 1. s rada yer almaktad r. Tablo Bölgelere Göre Bitkisel Üretim Verimi S ra No Bölge Kodu Bölge Ad TL/ha 1 TR10 İstanbul 15,94 2 TR21 Tekirdağ, Edirne, K rklareli 13,38 3 TR22 Bal kesir, Çanakkale 9,71 4 TR31 İzmir 8,26 21 TRA2 Ağr, Kars, Iğd r, Ardahan 1,47 22 TRB1 Malatya, Elaz ğ, Bingöl, Tunceli 0,94 23 TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari 0,87 24 TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis 0,82 25 TRC2 Şanl urfa, Diyarbak r 0,58 26 TRC3 Mardin, Batman, Ş rnak, Siirt 0,13 Kaynak: TÜİK, 2008 Tablo 5-35 incelendiğinde çok aç kça görülmektedir ki, tar msal verimlilik bölgede çok düşük düzeydedir. Bunun en büyük nedenlerinden birisi, bitkisel üretimin ağ rl kl olarak sulu koşullarda gerçekleştirilmemesidir. Bu nedenle birim alanda daha fazla üretimi gerçekleştirecek tar msal uygulamalara (sulama, mekanizasyon, arazi toplulaşt rma vb.) ihtiyaç bulunmaktad r. 82

85 Şekil TRC1 Bölgesi nde Bitkisel Üretim Miktar Kaynak: TÜİK, Şekil 5-26, y llar aras nda, iller baz nda bitkisel üretim miktarlar n n değişimini göstermektedir. Görüldüğü gibi, her üç ilde üretim miktarlar nda düzenli bir gelişim bulunmamaktad r. Bunda temel etkenlerden birisi meyve türlerinin periyodisite göstermesi, bir diğer etken ise daha önce belirtildiği gibi sulama faktörüdür. Gaziantep 1,400,000 1,200,000 1,000,000 (ton) 800, , , ,000 Meyve Sebze Tarla Şekil Ürün Gruplar na Göre Bitkisel Üretim Miktar (Gaziantep) Kaynak: TÜİK 83

86 (ton) Meyve Sebze Tarla Şekil Ürün Gruplar na Göre Bitkisel Üretim Miktar (Ad yaman) Kaynak: TÜİK 500, ,000 (ton) 300, ,000 Meyve Sebze Tarla 100, Şekil Ürün Gruplar na Göre Bitkisel Üretim Miktar (Kilis) Kaynak: TÜİK Ürün gruplar na göre bitkisel üretim miktarlar incelendiğinde (Şekil 5-27, 28, 29), Gaziantep ve Ad yaman illerinde tarla bitkileri üretiminin ağ rl k kazand ğ, Ad yaman da bu üretim grubunun toplam üretim miktar n n % 83 ünü oluşturduğu görülmektedir. Kilis te ise üretim miktarlar ürün gruplar na göre bir denge arz etmektedir. Tar ma ilişkin baz verilerin mekânsal analizleri Düzey 2 verilerine göre GEODA program ile yap lm şt r. İllere göre bitkisel üretim değerleri kullan larak aşağ daki harita oluşturulmuş olup, bölgeler bitkisel üretim değerlerine göre kategorilere ayr lm şt r. Akdeniz ve Ege k y lar n n yüksek üretim değerlerine sahip olduğu dikkat çeken ilk noktad r. Akdeniz ikliminin tar msal üretim için elverişli olmas n n bunda rolü olduğu düşünülmektedir. Bir diğer dikkat çeken nokta da, GAP tan faydalanan TRC2 Bölgesi nin, etraf ndaki bölgelerden daha yüksek tar msal üretim değerlerine sahip olmas d r. Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerinin GAP bölgesi içinde yer almas na rağmen, Türkiye ortalamas seviyesinde bitkisel üretime sahip olamad ğ görülmektedir. 84

87 Derece Şekil Düzey 2 Tar msal Üretim Değeri: Bitkisel Üretim Değeri-TÜİK 2008 Şekil 5-30 incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nin bitkisel üretim değeri aç s ndan komşu bölgelere k yasla daha düşük üretim değerine (1,48 milyar TL) sahip olduğu görülmektedir. Ayn iklim karakteristiklerine sahip olan TRC2 Bölgesi ne göre TRC1 Bölgesi nin daha az bitkisel üretim değerine sahip olmas n n temel nedeni tar msal üretimde sulaman n yeterli seviyede yap lamamas d r. Tar msal verimlilik bölgede çok düşük düzeydedir. Bunun en büyük nedenlerinden birisi, bitkisel üretimin ağ rl kl olarak sulu koşullarda gerçekleştirilmemesidir Tarla Bitkileri Üretimi TRC1 Bölgesi nde ekilişi yap lan tarla bitkilerinin üretim miktarlar aşağ daki grafikte gösterilmiştir. En büyük üretim miktar n tah llar oluşturmaktad r. Bunu s ras yla endüstri bitkileri, yem bitkileri ve baklagiller izlemektedir. TÜİK, 2009 verilerine göre tah l üretiminde TRC1 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri aras nda 18. s rada yer almaktad r. Tüm tah l gruplar içerisinde Türkiye toplam tah l üretiminin % 2 si TRC1 Bölgesi nde üretilmektedir. TRC1 Bölgesi nde bulunan üç ilde de y ll k yağ ş miktar n n düşük olmas ve yağ ş n mevsimlere göre dağ l m n n orant s z olmas nedeniyle, çoğunlukla kuru şartlarda tar m yap lmakta ve bitkisel üretim daha çok tah llar üzerinde yoğunlaşmaktad r (Şekil 5-31). 85

88 Üretim (ton) Şekil TRC1 Bölgesi Ürün Gruplar na Göre Tarla Bitkileri Üretim Miktarlar Kaynak. TÜİK, 2009 Baklagil üretiminde TRC1 Bölgesi, Düzey 2 bölgeleri aras nda 8. s rada olup toplam Türkiye baklagil üretiminin % 6,9 unu karş lamaktad r y l verilerine göre en fazla üretim yap lan il Ad yaman ( ton) olup bunu s ras yla Kilis ( ton) ve Gaziantep ( ton) takip etmektedir. 1% 54% 70% 19% 5% 2% 4% 20% 2% 6% 54% 1% 6% 12% 2% 2% 35% Baklagiller Endüstriyel Bitkiler Tah llar Yagl Tohumlar Yem Bitkileri Yumru Bitkiler 5% Şekil Ürün Gruplar na Göre Tarla Bitkileri Üretimi (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) Kaynak: TÜİK, 2009 TRC1 Bölgesi nde bulunan üç ilde de y ll k yağ ş miktar n n düşük olmas ve yağ ş n mevsimlere göre dağ l m n n orant s z olmas nedeniyle, çoğunlukla kuru şartlarda tar m yap lmakta ve bitkisel üretim daha çok tah llar üzerinde yoğunlaşmaktad r. 86

89 Sebze Üretimi TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi sebze üretimi bak m ndan Türkiye genelinde yaklaş k % 7 lik bir değere sahiptir. TRC1 Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde sebze üretiminde % 21 lik bir paya sahipken, Türkiye genelinde ise % 2 lik bir orana sahiptir. Ülke genelinde üretimi yap lan yaprağ yenen sebzelerin % 1 ini, baklagil sebze üretiminin % 0,3 ünü, meyvesi yenen sebze üretimin % 1,6 s n ve soğans -yumrulu sebze üretiminin % 1,8 ini TRC1 Bölgesi karş lamaktad r (Tablo 5-36). Tablo Gruplara Göre Sebze Üretim Miktarlar, (ton) İl Ad / Bölge Kodu Yaprağ Yenen Sebzeler Baklagil Sebzeler Meyvesi Yenen Sebzeler Soğans -Yumru-Kök Sebzeler Gaziantep Ad yaman Kilis TRC TRC TRC1/TRC 0,76 0,45 0,20 0,49 TRC1/TR 0,01 0,00 0,02 0,02 Türkiye Kaynak: TÜİK, 2009 Sebze üretimi sulamaya bağ ml bir üretim biçimidir. Bu aç dan bak ld ğ nda, sebze üretiminin TRC1 Bölgesi nde bu kadar geri planda olmas n n nedeni, sulama k s t olarak gözükmektedir Meyvecilik TRC1 Bölge illeri meyvecilik yönünden incelendiğinde, yumuşak çekirdekli ve taş çekirdekli meyvelerin bölgede kayda değer seviyede olmad ğ, başta üzüm ve üzümsü meyveler olmak üzere sert kabuklu meyvelerin ve zeytinin yoğunlukta olduğu Şekil 5-33 ten görülmektedir. Gaziantep ilinde bağc l k ve Antep F st ğ üretimi ilin meyveciliğinde önemli bir yer tutmaktad r. Antep F st ğ üretiminin Türkiye içerisindeki yeri incelendiğinde, 2009 TÜİK verilerine göre, ilin Türkiye geneli içerisinde % 50 pay ile önemli bir yer teşkil ettiği görülmektedir. Ad yaman da genel olarak kay s, elma, Antep F st ğ, zeytin, erik, badem, Trabzon hurmas, dut, üzüm ve şeftali üretimi yap lmaktad r. Son y llarda ceviz, kiraz, nar, çilek üretimi de yayg nlaşmaya başlam şt r. Özellikle Çelikhan ilçesinde kiraz, merkez ilçe ve Kâhta ilçesinde nar üretimi ön plana ç km şt r. Ağ rl kl üretim grubunun % 73 ile üzüm ve üzümsü meyveler oluşturmaktad r (Şekil 5-34). Kilis ilinde bağc l k önemli bir üretim biçimidir. İl meyveciliğinin % 78 ini bu grup oluşturmaktad r. Bunu % 21 ile zeytin üretimi izlemektedir (Şekil 5-34). Bu iki grubun, Kilis meyveciliğini temsil ettiği söylenebilir. İlde bağc l k ve zeytinciliğin d ş nda kalan meyveciliğin çok az olmas, bu gruplar n, tah l üretimi ve hayvanc l ğ n yan nda ek gelir veya iç ihtiyac karş lamaya yönelik aile işletmeciliği olarak yap ld ğ n göstermektedir. 87

90 Üretim (ton) 160, , , ,000 80,000 60,000 40,000 20,000 0 Kilis Şekil Meyve Türlerine Göre Üretim Miktarlar (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) Kaynak: TÜİK, % 13% 2% 0,5% 13% 8% 5% 0,8% 67% Kilis 0,03% 0,3% 1% 73% 21% 78% Yumu ak Çekirdekliler Ta Çekirdekliler Sert Kabuklular Üzüm Ve Üzümsüler Zeytin Şekil Meyve Gruplar na Göre (ISIC Rev 3 S n fland rmas na Göre) Meyve Üretimi Kay nak: TÜİK,

91 Bölgede Öne Ç kan Meyveler Antep F st ğ Dünya Antep F st ğ üretim miktar ton olup 2008 y l üretim değerleri ile Türkiye Dünya da % 21,2 lik bir paya sahiptir. Türkiye, bu üretim değerleri ile İran ve ABD nin ard ndan üçüncü s rada yer almaktad r. Tablo Antep F st ğ Üretiminde Dünya daki Yerimiz (2008) Türkiye (ton) Dünya (ton) Üretimdeki Pay m z % 21,2 Kaynak: FAOSTAT, [Erişim, 31/08/2010] TRC1 Bölgesi Türkiye toplam üretiminin %57 sini gerçekleştirmektedir. Bölge illeri içerisinde Gaziantep tek baş na Türkiye üretiminin %50 sini gerçekleştirmektedir y l TÜİK verilerine göre 42 ilde Antep F st ğ üretimi yap lmakta olup, TRC1 Bölgesi Türkiye toplam üretiminin % 57 sini gerçekleştirmektedir. Bölge illeri içerisinde Gaziantep tek baş na Türkiye üretiminin % 50 sini gerçekleştirmektedir. Kilis te, hektar dikili alan ile en fazla üretimi yap lan meyvelerin baş nda Antep F st ğ gelmektedir. Ad yaman n daha çok Merkez, Kâhta, Samsat, Besni, Tut gibi ilçelerinde Antep F st ğ üretimi önemli bir yer işgal etmektedir. Şekil-5-35 incelendiğinde, Antep F st ğ üretiminde y llar itibar yla çok büyük dalgalanmalar görülmektedir. Üretimde meydana gelen dalgalanmaya rağmen, TRC1 Bölgesi nin Türkiye Antep F st ğ üretimindeki pay % 40 % 65 band nda seyretmektedir. Antep F st ğ yetiştiriciliği daha çok susuz koşullarda yap ld ğ ndan yağ ş durumuna göre üretimde ciddi art şlar meydana gelmektedir. Dalgalanman n bir diğer nedeni ise Antep F st ğ n n periyodisite göstermesidir. 2001, 2002 ve 2004 y llar nda meydana gelen keskin düşüşlerin nedeni ise meydana gelen don olaylar olarak gözükmektedir. Üretim (ton) 50,000 45,000 40,000 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5, (%) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1/TR (sağ eksen) Şekil TRC1 Bölge İlleri Antep F st ğ Üretimi ve Türkiye ile Karş laşt r lmas Kaynak: TÜİK 89

92 Üzüm 60% 13% 27% TRC1 Bölgesi nde bağc l k faaliyetleri önemli bir yer tutmaktad r. Toplam hektarl k bir bağ alan mevcut olup, bölgenin toplam üretim miktar 2009 y l verilerine göre ton olarak gerçekleşmiştir. Bu değer Türkiye üzüm üretiminin % 5,8 ine karş l k gelmektedir. Tablo 5-38 den ç kar lan sonuçlara göre, bölge illerinin Türkiye üzüm üretimindeki paylar dikkate al nd ğ nda Gaziantep % 3,5 lik bir oran ile önemli bir yere sahiptir. Bunu % 1,5 ile Kilis ve % 0,8 ile Ad yaman izlemektedir. Şekil Üzüm Üretiminde TRC1 Bölge İllerinin Üretim Paylar Kaynak: TÜİK Tablo Bağ Ekiliş Alanlar ve Üzüm Üretim Miktarlar İl/Bölge Ürün Ad Toplu Meyveliklerin Alan (hektar) Üretim (ton) Üzüm (Sofral k- Çekirdekli) , Gaziantep Üzüm (Sofral k- Çekirdeksiz) 1.520, Üzüm (Kurutmal k- Çekirdekli) 6.119, Üzüm (Şarapl k) 4.340, Gaziantep Toplam , Üzüm (Sofral k- Çekirdekli) 7.967, Ad yaman Üzüm (Sofral k- Çekirdeksiz) 8,0 5 Üzüm (Kurutmal k- Çekirdekli) 2.900, Üzüm (Şarapl k) 11,0 60 Ad yaman Toplam , Üzüm (Sofral k- Çekirdekli) 4.550, Kilis Üzüm (Kurutmal k- Çekirdekli) 2.660, Üzüm (Şarapl k) 8.513, Kilis Toplam , TRC1 Toplam , Türkiye , Kaynak: TÜİK,

93 Gaziantep ilinde bağc l k İslâhiye ve Nizip ilçelerinde daha yayg n olarak gözükmektedir. Özellikle İslâhiye ilçeside geniş bağ alanlar bulunmaktad r. Bu bölgede sofral k kaliteli çeşitlerin üretimi daha fazlad r. Kilis te toplam bağ alan hektar olup Kilis in toplam tar m alan n n % 16 s n oluşturmaktad r. Üretilen üzüm çeşitlerinin büyük bir oran şarapl k çeşitlerdir. Kilis bağ alanlar n n ortalama % 80 lik bir k sm Merkez ve Elbeyli ilçelerinde yer al rken, % 20 lik bir alan Musabeyli ve Polateli ilçelerinde yer almaktad r. Ad yaman her ne kadar bağc l k konusunda iklim ve toprak yap s bak m ndan yüksek potansiyele sahip ise de yeterli gelişmeyi gösterememiş, Gaziantep ve Kilis in gerisinde kalm şt r. Bu ilde sofral k çekirdekli çeşitlerin üretimi ağ rl k kazanm şt r. Zeytin TRC1 Bölgesi Türkiye de zeytin üreten önemli bölgelerin aras nda yer almaktad r. Tablo 5-39 a göre, Düzey 2 bölgeleri, zeytin üretim değerleri bak m ndan karş laşt r ld ğ nda, TRC1 Bölgesi 9. s rada yer almaktad r. Tablo TRC1 Bölgesi Zeytin Üretiminin Düzey 2 Bölgeleri İçerisindeki Yeri S ra No Bölge Kodu Bölge Ad Üretim (ton) - TR Türkiye TR32 Ayd n, Denizli, Muğla TR31 İzmir TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik TR61 Antalya, Isparta, Burdur TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya 40 Kaynak: TÜİK, 2008 [Erişim, 31/08/2010] 63% 1% 36% Şekil Zeytin Üretiminde TRC1 İllerinin Üretim Paylar Kaynak: TÜİK, 2009 Şekil 5-37 ye bak ld ğ nda, Gaziantep ve Kilis in TRC1 Bölgesi zeytin üretiminin % 99 unu gerçekleştirdiği görülmektedir. Ad yaman da üretim daha çok sofral k çeşitler üzerine yoğunlaşm ş olup aile ihtiyac n karş lamaya yöneliktir. Gaziantep te üretilen çeşitlerin % 97 si yağl k, % 3 ü ise sofral kt r. Gaziantep te zeytinlik alanlar n çok büyük oran Nizip, Karkam ş ve Oğuzeli ilçelerinde yer almakta olup bu bölge zeytincilik potansiyelinin % 90 n oluşturmaktad r. Kilis ilinde yetiştirilen zeytinlerin tamam yağl k çeşittir. Periyodisite dikkate al narak 10 y ll k üretim ortalamas değerleri incelendiğinde Gaziantep ilinin ton üretim miktar ile Türkiye zeytin üretiminin tek baş na yaklaş k % 4 ünü gerçekleştirdiği söylenebilir. Bu oran Kilis için % 1,5 tir. 91

94 Üretim (ton) 60,000 50,000 40,000 30,000 20,000 10,000 (%) Gaziantep Adıyaman Kilis TRC1/TR (Sağ eksen) Şekil Zeytin Üretiminin Y llara Göre Değişimi ( ) Kaynak: TÜİK Şekil 5-38 de görüldüğü gibi, zeytin üretimi y llara göre büyük dalgalanmalar göstermektedir. Üretimde meydana gelen bu dalgalanman n temel nedeni zeytinde görülen periyodisite olay d r. Periyodisiteye bağl olarak, üretim bir y l fazla olurken diğer y l düşmektedir. Bu durum, TRC1 Bölgesi nin Türkiye zeytin üretimindeki yerini de etkilemekte ve Şekil 5-37 de görüldüğü gibi TRC1/Türkiye oran na y llar itibar yla ayn şekilde yans maktad r. Bölgenin çevresel şartlar değerlendirildiğinde, iklim ve toprak yap s itibar yla zeytin üretimi için son derece elverişli olduğu görülmektedir. Ancak periyodisite nedeniyle üretimde meydana gelen dalgalanmalar zeytinyağ fiyatlar nda istikrars zl ğa neden olmakta ve üretici uygun işleme ve depolama koşullar na sahip olamad ğ durumlarda mağdur olmaktad r. Fiyat dalgalanmalar ndan daha az etkilenen sofral k çeşitlere ağ rl k verilmesi, depolama, işleme tesislerinin artmas durumunda bu mağduriyetin azalacağ öngörülmektedir. İklim ve toprak yap s itibar yla zeytin üretimi için son derece elverişli olan bölgede zeytincilik önemli bir üretim biçimi olmuştur. Ancak periyodisite nedeniyle üretimde meydana gelen dalgalanmalar zeytinyağ fiyatlar nda istikrars zl ğa neden olmakta ve üretici uygun işleme ve depolama koşullar na sahip olamad ğ durumlarda mağdur olmaktad r. Fiyat dalgalanmalar ndan daha az etkilenen sofral k çeşitlere ağ rl k verilmesi, depolama, işleme tesislerinin artmas durumunda bu mağduriyetin azalacağ öngörülmektedir Örtü Alt Yetiştiriciliği Ülkemiz, oldukça değişik ekolojik şartlara sahip olduğundan, pek çok bahçe bitkileri türünün yetiştiriciliğine olanak sağlar. Örtü alt yetiştiriciliği de bu grup içerisinde önemli bir yere sahiptir. Örtü alt yetiştiriciliği; seralar, yüksek tüneller ve alçak tünelleri kapsamaktad r y l itibar yla toplam örtü alt alanlar m z hektard r. Bunun % 33 ü (18.701,6 ha) alçak plastik tünel, % 13,6 s (7.704,6 ha) yüksek tünel geriye kalan % 53,4 ü (30.311,8 ha) sera alanlar ndan ibarettir. Örtü alt yetiştiriciliği; seralar, yüksek tüneller ve alçak tünellerden oluşmaktad r. 92

95 Tablo Türkiye ve TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örtü alt Alanlar n Dağ l m (2009) İstatistiki Bölge Birimleri Cam Sera Alan (ha) Plastik Sera Alan (ha) Yüksek Tünel Alan (ha) Tünel Alan Alçak (ha) Toplam (ha) Ad yaman Gaziantep Kilis TRC TRC1 / TR (%) % 0 % 0,5 % 0 % 0 % 0,2 TÜRKİYE 8.293, , , , Kaynak: TÜİK, 2009, Bölge İlleri İl Tar m Müdürlükleri (2010) TRC1 Bölgesi nde, örtü alt nda yetiştirilen ürünlerin tamam n sebze türleri oluşturmakta olup bu türler h yar, patl can, domates ve biberdir. Bu sebzelerin y llar itibar yla üretim miktarlar aşağ daki grafikte verilmiştir Biber (Sivri) Şekil TRC1 Bölgesi nde Örtü Alt nda Üretilen Ürünler ve Üretim Miktarlar ( ) Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nin uygun iklim verileri ve ekolojik koşullar, örtü alt yetiştiriciliğinin gelişmesine, Ulusal Plan da bahsedilen bölgedeki rekabet gücünün art r lmas na ve UKKS de belirtilen düşük verimlilik probleminin çözümüne katk sağlayacakt r. Şekil 5-39 incelendiğinde, y llar itibar yla üretim miktarlar nda bir art ş olduğu ancak sera alanlar n n fazla bir art ş göstermemesinden dolay üretim art ş n n s n rl kald ğ görülmektedir. Örtü alt yetiştiriciliği tar msal üretim sektörleri aras nda istihdam n ve emeğin en yoğun olduğu sektörlerin baş nda gelmektedir. Örtü alt yetiştiriciliğinin TRC1 Bölgesi nde gelişmesi UKKS de belirtilen düşük verimlilik probleminin çözümüne de katk sağlayacakt r. Özellikle turfanda sebzeye olan iç talebin artmas, TRC1 Bölgesi nin uygun iklim verileri ve ekolojik koşullar, örtü alt yetiştiriciliğinin gelişmesi ve Ulusal Plan da bahsedilen bölgedeki rekabet gücünün art r lmas yönünde büyük bir f rsatt r. 93

96 Organik Tar m Tar m ve Köyişleri Bakanl ğ 2009 verilerine göre, Türkiye de organik tar m yap lan alan, geçiş dönemi organik üretim alanlar yla beraber toplam tar msal alan içerisinde henüz % 2 seviyelerinde bir paya sahiptir. Dokuzuncu Kalk nma Plan nda AB müktesebat yla uyumu gerçekleştirmek ve burada bahsedilen tar msal rekabet gücünün art r lmas amac yla, organik tar m n tar msal yap n n etkileştirilmesindeki önemine vurgu yap lm ş ve 2013 y l nda organik tar m alanlar n n % 3 e ç kacağ öngörülmüştür. Bu gelişimin sağlanmas yla beraber, dünyada ve özellikle Avrupa da organik ürün tüketimindeki art ştan ülkemizin iyi bir pazar pay elde etme f rsat bulunmaktad r. Bu bağlamda geleneksel yaş meyve ve sebze sektörünün yan s ra organik yaş meyve-sebze sektörü aç s ndan da ülkemiz önemli potansiyele sahiptir (hektar) Şekil Y llara Göre Türkiye de Organik Tar m Alanlar (Geçiş Dönemi Dâhil) Kaynak: TÜGEM Ülkemizde organik tar m yap lan alanlar 2008 y l bölgeler baz nda incelendiğinde; Ege Bölgesi başta olmak üzere s ras yla Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Akdeniz Bölgesi ilk üç s rada yer almaktad r (Şekil 5-41). TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi içerisinde, organik tar m alanlar bak m ndan TRC1 Alt Bölgesi 2. s rada yer al rken Düzey 2 Bölgeleri aras nda yap lan değerlendirmede 13. s rada bulunmaktad r (Şekil 5-42) Üretim alan (ha) Şekil Dü zey 1 Bölgeleri Organik Tar m Alanlar n n Karş laşt r lmas Kaynak: TÜİK,

97 TR10 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR41 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 Şekil Düzey 2 Bölgeleri Organik Tar m Alanlar n n Karş laşt r lmas Kaynak: TÜİK, 2008 Dünyada ve ülkemizde meydana gelen gelişmelere paralel olarak bölgemizde organik tar ma olan ilgi her geçen gün artmaktad r. TRC 1 Bölgesi uygun ekolojisi, toprak ve su gibi doğal kaynaklar n n henüz kirlenmemiş olmas sebebiyle, organik tar m aç s ndan çok avantajl konumdad r. TRC1 Bölgesi nde organik tar ma uygun olan çevresel kirlenmenin etkilerinden uzak kalm ş bölgeler Tablo 5-41 de bildirilmiştir. Tablo TRC1 Bölgesi İlleri Organik Tar m Havzalar TR63 TR71 TR72 TR81 TR82 TR83 TR90 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3 İli Organik Tar m Havzas Gaziantep Suriye s n r güney kuşağ (may nl saha), Nizip ilçesinin kuzeydoğu kesimi Ad yaman İlin Nemrut Dağ çevresi, baraj gölü çevresi Kilis İlin Suriye s n r güney kuşağ (may nl saha)-seve Baraj Havzas Alan Kaynak: GAP ta Organik Tar m, Şanl urfa, GAP GİDEM TRC1 Bölgesi nde iller baz nda değerlendirildiğinde en çok üretim alan na sahip il Ad yaman olup, % 55 lik bir paya sahiptir. İkinci s rada Gaziantep gelmekte olup, % 39 luk bir orana sahiptir. Kilis ilinde henüz organik üretim yapan üretici bulunmamaktad r. Ancak geçiş döneminde olan toplam 90 çiftçi bulunmakta olup bunlar n üretim yapt ğ alan 522 hektard r. 95

98 39% 55% Şekil TRC1 Bölgesi İlleri Organik Tar m Alanlar n n Dağ l m Kaynak TÜGEM,2009 6% Aşağ daki tablo ve şekillerde, iller baz nda organik tar ma ilişkin temel veriler ve öne ç kan ürünler sunulmuştur. Gaziantep te nar, Ad yaman da nohut, mercimek ve buğday, Kilis te ise zeytin ön plana ç kan organik ürünler olarak görülmektedir. Tablo Gaziantep İlinde Organik Üretim Alan, Üretim Miktar ve Üretici Say s Ürün Ad Çiftçi say s Gerçek üretim alan (ha) Nadas Alan (ha) Toplam alan (ha) Üretim miktar (ton) Organik ürün ,76 10, , ,18 Geçiş ürünü ,25 0,14 104, ,22 Kaynak, TÜGEM, Şekil Gaziantep te Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarlar Kaynak: TÜGEM,

99 Tablo Ad yaman İlinde Organik Üretim Alan, Üretim Miktar ve Üretici Say s Ürün Ad Çiftçi say s Gerçek üretim alan (ha) Nadas Alan (ha) Toplam alan (ha) Üretim miktar (ton) Organik Ürün , , ,81 Geçiş ürünü ,20 53, , ,62 Kaynak, TÜGEM, (ton) Şekil Ad yaman da Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarlar Kaynak, TÜGEM, 2009 Tablo Kilis te Organik Olarak Üretilen Geçiş Dönemi Ürünleri, Üretim Miktar ve Üretici Say s Ürün Ad Çiftçi say s Gerçek üretim alan (ha) Nadas Alan (ha) Toplam alan (ha) Üretim miktar (ton) Toplam , , ,88 Kaynak, TÜGEM, (ton) Şekil Kilis te Organik Olarak Üretilen Seçilmiş Ürünler ve Üretim Miktarlar Kaynak, TÜGEM,

100 TRC1 Bölgesi nde 2009 y l sonu itibar yla organik tar mda faaliyet gösteren toplam 11 adet firma bulunmakta olup, bunlar n tamam bölge içerisinde Gaziantep tedir. Bu firmalar elde edilen organik ürünleri işleyerek pazarlamaktad rlar. Bu bak mdan Gaziantep, organik ürünlerin pazara erişimi konusunda diğer bölge illerine göre daha avantajl konumdad r. TRC1 Bölgesi nde 2009 y l sonu itibar yla organik tar mda faaliyet gösteren toplam 11 adet firma bulunmakta olup, bunlar n tamam bölge içerisinde Gaziantep tedir. Bu firmalar elde edilen organik ürünleri işleyerek pazarlamaktad r. Bu bak mdan Gaziantep, organik ürünlerin pazara erişimi konusunda diğer bölge illerine göre daha avantajl konumdad r. Organik ürünlere olan tüketici ilgisinin artmas n n yan nda, organik yetiştiriciliğe olan üretici ilgisinin de artmas, AB ye uyum sürecinde UKKS de ve GAP Eylem Plan nda belirtilen organik tar m faaliyetlerinin yayg nlaşt r lmas na yönelik belirlenen eylemler tar msal rekabet gücünün ve tar msal gelirlerin art r lmas yönünde TRC1 Bölgesi nde büyük f rsat ve potansiyeller sunmaktad r Hayvansal Üretim Hayvansal üretimde baz ürünlerin ülkemiz üretim miktarlar ve dünya ortalamalar Tablo 5-45 te sunulmuştur. Bu verilere göre, s ğ r varl ğ bak m ndan Dünyada 25. s rada yer alan ülkemiz s ğ r sütü üretimi bak m ndan 12., s ğ r eti üretimi bak m ndan 26. s rada yer almaktad r. Ülkemiz koyun varl ğ bak m ndan Dünyada 2. s rada, koyun sütü üretimi bak m ndan 3., koyun eti üretimi bak m ndan 6. s rada yer al rken keçi varl ğ bak m ndan 23., keçi sütü üretimi bak m ndan 13., keçi eti üretimi bak m ndan 13. s rada yer almaktad r 14. Tablo Hayvansal Üretimde Dünyadaki Yerimiz HAYVAN TÜRÜ TÜRKİYE DÜNYA TÜRKİYE DÜNYA Süt (lt) Süt (lt) Et(kg) Et(kg) Manda ,24 138, İnek ,15 208, Keçi ,89 12,5 19 Koyun 78 46,57 15,63 18 Toplam ,85 374, Kaynak: TÜİK, DSYMB, 2009 Şekil 5-47 incelendiğinde, k rm z et üretiminin y llar itibar yla azald ğ, süt üretiminde önemli bir gelişme görülmediği, sadece beyaz et üretimi aç s ndan olumlu bir gelişmenin yaşand ğ görülebilir. Bu veriler özellikle k rm z et üretimi yönünden olumsuz bir tabloyu ortaya koymaktad r. Şekil Türkiye Hayvansal Üretim Miktarlar ( ) Kaynak: TÜİK 14 Kaynak: DSYMB,

101 Hayvansal üretimde yaşanan dalgalanmalar hayvanc l ğ n bölgede güçlü ve rekabetçi bir altyap s n n olmad ğ n aç kça ortaya koymaktad r. TRC1 Bölgesi nde de durum k rm z et yönünden Türkiye deki eğilime benzerlik göstermektedir li y llar n baş ndan itibaren inişli ç k şl bir seyir izleyen k rm z et üretimi, 2004 y l nda ton ile en yüksek değerine ulaşm şt r. Takip eden y llarda üretimde düşüş yaşan rken, 2008 y l nda tekrar bir art ş meydana gelmiştir. Üretim miktar nda yaşanan bu dalgalanmalar, hayvanc l ğ n bölgede güçlü ve rekabetçi bir altyap s n n olmad ğ n aç kça ortaya koymaktad r. Süt üretimi bak m ndan TRC1 Bölgesi analiz edildiğinde, Türkiye deki eğilimin aksine 2000 li y llar n baş ndan bu yana üretim seviyesinde önemli bir azalman n olduğu görülmektedir. Üretimdeki bu düşüş, 2004 y l na kadar devam etmiş, sonra yatay bir seyir izlemiştir (Şekil 5-48). (ton) (ton) Et Şekil TRC1 Bölgesi nde Baz Hayvansal Ürünlerin Üretim Miktarlar Kaynak: TÜİK, TRC1 Bölgesi hayvan varl ğ aç s ndan değerlendirildiğinde, bölgenin istenilen seviyede olmad ğ görülmektedir (Tablo 5-46). Büyükbaş hayvan varl ğ m z n % 1,1 i, küçükbaş hayvan varl ğ m z n % 2,7 si TRC1 Bölgesi nde bulunmaktad r. İller baz nda değerlendirildiğinde Gaziantep hayvan varl ğ bak m ndan tüm gruplarda ilk s rada yer almaktad r. Hayvanc l k konusunda en az gelişmiş bölge ili Kilis tir. Kilis te hayvanc l k işletmelerinin % 95 lik bir k sm bitkisel üretimle beraber yap lan aile işletmeciliği şeklindedir. Küçükbaş hayvanlar n % 51 ini ivesi rk koyun, % 49 unu ise Kilis keçisi oluşturmaktad r. Manda rk, Ad yaman ve Kilis te büyükbaş hayvanc l kta büyük bir orana sahiptir. 15 Tablo TRC1 Bölge İlleri Hayvan Say lar ve Türkiye ile K yaslanmas İller/Bölge Kodu Büyükbaş Küçükbaş Kanatl Gaziantep Ad yaman Kilis TRC TRC1/TR (%) 1,1 2,7 0,4 Türkiye Kaynak: TÜİK, 2009 TRC1 Bölgesi nin de içinde bulunduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi hayvanc l k bak m ndan oldukça geri kalm ş, Düzey 1 bölgeleri aras nda 10. s rada yer alm şt r. Hayvansal üretim değerleri karş laşt r ld ğ nda TRC1 Bölgesi nin Düzey 2 bölgeleri aras nda 24. s rada yer almas bölgenin hayvanc l k konusunda geri kalm şl ğ n n bir göstergesidir (Şekil 5-49). 15 Kaynak: Bölge İlleri Tar m Müdürlükleri 99

102 Hayvansal üretim değerleri karş laşt r ld ğ nda TRC1 Bölgesi nin Düzey 2 bölgeleri aras nda 24. s rada yer almas bölgenin hayvanc l k konusunda geri kalm şl ğ n n bir göstergesidir ( 1000 T L) Şekil Düzey 2 Bölgeleri Hayvansal Üretim Değerleri Kaynak: TÜİK, TR 42 TR 22 TR 33 TR 31 TR 83 TR 52 TR 32 TR 72 TR 90 TR 41 TR 21 TR B2 TR B1 TR 61 TR 62 TR C2 TR 51 TR 71 TR A1 TR 82 TR 63 TR A2 TR 10 TR C1 TR 81 TR C Kilis Şekil Hayvansal Üretim Miktarlar, ( ) Kaynak: TÜİK Şekil 5-50 de görüldüğü gibi, hayvansal üretim miktarlar y llar itibar yla art ş ve azal ş eğilimleri göstermektedir. Bu durumun tar msal destek politikalar yla ilgili olduğu düşünülmektedir. 100

103 (1000 TL) Şekil Hayvansal Üretim Değerleri ( ) Kaynak: TÜİK Kilis Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerinin hayvansal üretim değerleri y llara göre Şekil 5-51 de sunulmuştur y l ndan bu yana hayvansal üretim değerleri ciddi bir değişim göstermemiş, durağan bir seyir izlemiştir. Bu durağan seyirin ayn y llardaki üretim düşüşüne bağl olarak ürün fiyatlar ndaki art şa bağl olarak oluştuğu düşünülmektedir. Kilis 19% 32% 2% 40% 43% 18% 55% 63% 28% Manda Şekil Yetiştirilen Büyükbaş Hayvan Irklar ve Oransal Dağ l m (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) Kaynak, TÜİK, 2009 Bölgedeki s ğ r rklar ülke genelindeki s ğ rlarla mukayese edildiğinde; Gaziantep te yerli ve melez rklar n yayg n olduğu, Ad yaman ve Kilis te manda rk n n çoğunlukta olduğu anlaş lmaktad r. Bu durum bölge hayvanc l ğ n n meraya dayal olduğu, kalitesiz yemlere ve çetin şartlara dayan kl hayvanlar n çiftçilerce tercih edildiği sonucunu doğurmaktad r (Şekil 5-52). Kilis 26% 31,0% 49,2% 0,3% 74% 68,7% 50,8% Şekil Yetiştirilen Küçükbaş Hayvan Irklar ve Oransal Dağ l m (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) Kaynak, TÜİK, Şekil 5-53 te iller baz nda yetiştirilen küçükbaş hayvan rklar görülmektedir. Koyun yetiştiriciliğinde yerli rklar ön plana ç km ş olup büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde olduğu gibi meraya dayal hayvan yetiştiriciliğinin yap ld ğ ve bölgenin çevre koşullar na adapte, dayan kl hayvanlar n çiftçilerce tercih edildiği tespit edilmiştir. 101

104 TRC1 Bölgesi nde üretilen hayvansal ürünlerde bölge illerinin üretim miktarlar ve paylar Şekil 5-54 te gösterilmiştir. K rm z et üretiminde Gaziantep % 78, inek sütü üretiminde Ad yaman % 48,5, koyun sütü üretiminde Gaziantep % 61,7 ve Keçi sütü üretiminde yine Gaziantep % 44,2 ile lider konumdad r. (%) Şekil Baz Hayvansal Ürünlerin İller Baz nda Üretim Miktarlar ve Oranlar Kaynak: TÜİK, (*Süt verileri 2009, K rm z et verileri 2008 y l na aittir). Hayvanc l k sektörü k rsal geliri art rmak, tar ma dayal imalat sanayiye hammadde sağlamak, hayvanc l k sektörüne girdi temin eden diğer sektörleri desteklemek ve dengeli kalk nmaya katk da bulunmak, k rsal alandaki istihdam art rmak, göç olaylar n azaltmak gibi önemli ekonomik ve sosyal fonksiyonlara sahiptir. Bu bak mdan Dokuzuncu Kalk nma Plan nda tar msal yap n n etkinleştirilmesi, tar msal işletmelerin rekabetçi bir yap ya kavuşturulmas hedeflerinin gerçekleştirilmesine katk sağlamas amac yla hayvanc l k sektörünün desteklenmesi öngörülmüştür. Bu öngörülere dayanarak haz rlanan TKB K rsal Kalk nma Plan nda ( ) ekonominin geliştirilmesi ve iş imkânlar n n art r lmas ve GAP Eylem Plan nda İşletmelerin rekabetçi bir yap ya kavuşturulmas hedefine ulaş lmas nda hayvanc l k sektörü bir araç olarak görülmüştür. TRC1 Bölgesi yüksek hayvanc l k potansiyeli ile yukar da belirtilen hedeflerin gerçekleştirilmesinde çok önemli bir potansiyele sahiptir ve ulusal ölçekli planlarda al nan destekleme kararlar bu sektörün TRC1 Bölgesi nde canland r lmas için önemli f rsatlar sunmaktad r. TRC1 Bölgesi nde bulunan üretici birlikleri bitkisel ve hayvansal ürün gruplar nda faaliyet göstermekte olup süs bitkileri, organik ürünler ve su ürünleri alan nda faaliyet gösteren herhangi bir birlik bulunmamaktad r. Bu örgütler, üreticilerin yenilikleri izleyebilecekleri, dayan şma içinde olabilecekleri ve haklar n koruyabilecekleri güçlü bir yap ya sahip değildir. TRC1 Bölgesi yüksek hayvanc l k potansiyeli ile yukar da belirtilen hedeflerin gerçekleştirilmesinde çok önemli bir potansiyele sahiptir ve ulusal ölçekli planlarda al nan destekleme kararlar bu sektörün TRC1 Bölgesi nde canland r lmas için önemli f rsatlar sunmaktad r. 102

105 Tar msal Örgütlenme Tar msal örgütlenme kapsam nda daha çok Türkiye ve TRC1 Bölgesi nde yer alan ekonomik amaçl örgütlenmeler incelenmiş olup mesleki örgütlenmelere değinilmemiştir. Tar msal kooperatiflerin bölge genelinde ve il dağ l mlar Tablo 5-47 de yer almaktad r. Tablo incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nde kooperatifleşme oran n n Türkiye genelinde % 1,26 l k bir paya sahip olduğu görülmektedir. Tablo Kooperatif Türleri ve Say lar Kooperatif Türü Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye TRC1/TR (%) Tar msal Kalk nma Koop ,26 Sulama Kooperatifleri ,01 Su Ürünleri Kooperatifleri ,47 Pancar Ekicileri Kooperatifleri ,00 Tar m Kredi Kooperatifleri ,61 Toplam ,26 Kaynak: TKB TEDGEM, Bölge illeri İl Tar m Müdürlükleri, 2010 Türkiye de bulunan tar msal üretici birliklerinin faaliyet gösterdiği alanlar ürün gruplar na göre aşağ daki tabloda s n fland r lm ş olup birlik ve üye say lar verilmiştir. Ürün gruplar na göre birlik say lar n n toplam birlik say lar na oran incelendiğinde hayvansal üretimle ilgili üretici birlikleri % 48,1 lik bir payla ilk s rada gelmektedir. Bunu, % 23,4 ile meyve üretici birlikleri, % 11,7 ile tarla bitkileri üretici birlikleri izlemektedir. Tablo Tar msal Üretici Birlikleri ÜRÜN GRUPLARI BİRLİK SAYISI ÜYE SAYISI Hayvansal Üretimle İlgili Üretici Birlikleri Meyve Üretici Birlikleri Sebze ve Süs Bitkileri Üretici Birlikleri Tarla Bitkileri Üretici Birlikleri Su Ürünleri Üretici Birlikleri Organik Ürünler Üretici Birlikleri Kaynak: TKB TEDGEM, 2010 Toplam TRC1 Bölgesi nde bulunan üretici birlikleri bitkisel ve hayvansal ürün gruplar nda faaliyet göstermekte olup süs bitkileri, organik ürünler ve su ürünleri alan nda faaliyet gösteren herhangi bir birlik bulunmamaktad r. Bölgede mevcut üretici birliklerinin türü ve bulunduklar iller aşağ daki Tablo 5-49 da bildirilmiştir. Bölgede kooperatifler, ziraat odalar, birlikler, vak flar, dernekler gibi tar m alan nda faaliyette bulunan pek çok örgüt bulunmas na rağmen, bu örgütler, üreticilerin yenilikleri izleyebilecekleri, dayan şma içinde olabilecekleri ve haklar n koruyabilecekleri güçlü bir yap ya sahip değildir. 103

106 Tablo TRC1 Bölgesi nde Bulunan Üretici Birlikleri (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) Birlik türü Gaziantep Ad yaman Kilis Dam zl k S ğ r Yetiştiricileri Birliği X X X Koyun-Keçi Yetiştiricileri Birliği X X X Ar Yetiştiricileri Birliği X X - Üzüm Üreticileri Birliği - - X Süt Üreticileri Birliği - X - Kaynak: Bölge İlleri Tar m Müdürlükleri, Sanayi TRC1 Bölgesi ni oluşturan Gaziantep, Ad yaman, Kilis illeri çeşitli sanayi sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Özellikle coğrafi konumu itibar yla Orta Doğu ya yak n olmas bölgenin pazar olanaklar n art rmaktad r. Bölgedeki sanayi üretiminin çoğu iç pazara yöneliktir. Gaziantep ilinde rekabet gücü yüksek sektörlerin baş nda imalat sanayi gelmektedir. Sahip olduğu kapasite, istihdam gücü, ihracat potansiyeli, kalifiye eleman yap s, geçmişten gelen tecrübe birikimi ile bulunduğu bölgenin en dinamik sanayi gücüne sahiptir. Gaziantep imalat sanayi içerisinde genellikle tekstil hammadde ve yar mamul üretimi şeklinde yoğunlaşan yap mevcut olmakla birlikte, işyeri say s ve sağlad ğ istihdam aç s ndan g da sektörü, tekstil sektöründen sonra bölgedeki en önemli imalat sanayi sektörüdür. İSO nun 2009 Türkiye nin en büyük 500 sanayi şirketi s ralamas nda 16 şirketle Gaziantep 6. s rada yer almaktad r. Tekstil Ürünleri-Giyim Eşyas İmalat, G da Ürünleri, İçecek İmalat, Plastik-Kauçuk İmalat ve Makine-Teçhizat Madeni Eşya İmalat, sanayinin öncelikli sektörleri aras nda baş çekmektedir. İlin ülke çap ndaki ihracat değerlerine bak ld ğ nda; Antep F st ğ işleme ve ihracat n n % 90 n n, kuruyemiş işleme ve ihracat n n % 85 inin, hal ihracat n n % 80 inin, makarna işleme ve ihracat n n % 60 n n, pamuk ipliği imalat ve ihracat n n % 45 inin Gaziantep taraf ndan yap ld ğ bilinmektedir. Ad yaman da sanayi fazla gelişmemiş olup sanayi sektörleri içindeki en büyük pay % 62 ile tekstil ve haz r giyim sektöründedir say l Teşvik Yasas n n yürürlüğe girmesi ile Ad yaman sanayisinde gelişme olmuş 54 işletme faaliyete geçmiştir. Sanayicilere toplam 86 milyon TL enerji desteği sağlanm şt r. Kilis te bulunan sanayi kuruluşlar n n ağ rl kl olarak tekstil, g da, kimya sektörlerinde yoğunlaşt ğ görülmektedir. Kilis in teşvikli iller kapsam nda olmas nedeni ile yat r mlara aç k olduğu bunlar n daha çok zeytin, zeytinyağ, üzüm, pekmez, üzüm suyu gibi geleneksel üretim alanlar nda olduğu görülmektedir y l verilerine göre, TRC1 Bölgesi ndeki toplam istihdam n % 32 si sanayi sektöründe yer almaktad r. Bu oran, Türkiye sanayi istihdam oran n n (% 25,3) üzerindedir. TRC1 Bölgesi nde istihdam edilen kad n nüfusun sanayi sektöründeki oran % 15,3, erkek nüfusun oran % 29,1 dir. 104

107 Tablo Gaziantep İli İmalat Sanayi Kollar, Firma Say lar ve Değişimleri TÜKETİM MALI ÜRETEN SANAYİLER ARA MALI ÜRETEN SANAYİLER YATIRIM MALI ÜRETEN SANAYİLER İMALAT SANAYİ KOLLARI Kaynak: Gaziantep Sanayi Odas /2008 Art ş oran % (+,-) Firma Say s Firma Say s Firma Art ş G da % Tekstil % Giyim ve Kürk Ürünleri Ambalaj Sanayi % Deri ve Deri Ürünleri % Kağ t ve Kağ t Ürünleri % Bas m ve Yay m % Kok ve Petrol Ürünleri % Kimya % Lastik ve Plastik Ürünler Cam % Çimento % Metal Eşya İmalat Sanayi 65 - Makine imalat % Tar m Makineleri % Elektrikli Makineler 21 - Elektronik % Motorlu Kara Taş tlar 41 - Mobilya % Gaziantep imalat sanayisinde g da, tekstil, plastik, ambalaj, makine sanayilerinin ön planda olduğu görülmektedir (Tablo 5-50). Özellikle kimya, çimento ve elektronik sektörlerinde 2008 e göre 2009 da çok ciddi bir art ş meydana gelmiştir. Bu art şta, bu dönemde kanunlaşan teşvik yasas n n etkili olduğu tahmin edilmektedir. Ayr ca küresel krizden daha az etkilenen Orta Doğu ülkeleriyle yap lan ticaret çimento, makine, g da, kâğ t ve kâğ t ürünleri gibi baz sektörlerin canlanmas n sağlam şt r. Firma say s ndaki düşüş, dönemsel piyasa talebindeki değişimle aç klanabilir. Gaziantep ihracat ürün gruplar na göre incelendiğinde sanayi ürünü ihracat n n 2009 y l nda % 92,8 lik bir paya sahip olduğu görülmektedir (GSO, 2009). TRC1 Bölgesi Gaziantep İli nde ihracatta en yüksek paya sahip olan ürünler imalat sanayi ürünleridir. Bölgede imalat sanayinin önemli bir sektör olduğu söylenebilir. Şekil Sanayi Ürünlerinin Gaziantep İhracat ndaki Pay (GSO 2009) 105

108 Tablo Ad yaman Sanayi İşletmelerinin Sektörel Dağ l m SEKTÖR Adet Toplam içindeki oran % Tekstil Sanayi 71 48,63 G da Sanayi 39 26,71 Maden 5 3,42 İnşaat 3 2,05 Plastik 4 2,74 Metal 5 3,42 Kağ t 1 0,68 Kimya 7 4,79 Mobilya 3 2,05 Elektronik 2 1,37 Petrol 2 1,37 İmalat 2 1,37 Makine 2 1,37 Toplam Kaynak: Ad yaman İl Çevre Durum Raporu Tablo 5-51 e göre Ad yaman da en fazla tekstil ve g da sektörlerinde işletmeler yoğunlaşm şt r. Tekstil ve haz r giyim sektöründe 5000 kişiye istihdam sağlanmaktad r. Önceki teşvik yasas n n avantajlar ndan faydalanarak ve kümelenme oluşturarak Ad yaman tekstil ve haz r giyim sektörü ilerleme kaydetmiştir. Bu sektörde çok fazla say da kalifiye eleman mevcuttur. Ancak 2009 y l teşvik yasas ile Ad yaman n 3. teşvik Bölgesi nde yer almas mevcut kurulu tesislerin rekabet gücünün azalmas na sebep olmuştur. Kilis te işletmelerin % 28,1 i, çal şan nüfusun % 18,4 ü sanayi sektöründe yer almaktad r. Kilis te tar ma dayal imalat sanayisi içerisindeki en önemli grubu zeytinyağ, pekmez, sabun ve bulgur oluşturmaktad r. Diğer sanayi gruplar olarak briket ve karo imalathaneleri ile taş ocağ işletmesi görülmektedir. Sanayiye ilişkin baz verilerin mekânsal analizleri Düzey 2 verilerine göre GEODA program ile yap lm şt r. Elde edilen sonuçlar aşağ da gösterilmiştir. Sanayi işletmeleri içerisinde TRC1 Bölgesi nde işletme say lar genel olarak en fazla tekstil ve g da sektörlerindedir. Bu sebeple imalat sanayi içinde bölgeye en çok katma değer sağlayan üretim alanlar n n tekstil ve g da olduğu belirtilebilir. Tablo İş Kay tlar Girişim Say lar /Sermayeleri-(Toplam İmalat) SERMAYE (1000 YTL) GİRİŞİM (Toplam) GİRİŞİM (İmalat) Gaziantep Ad yaman Kilis TRC TÜRKİYE SERMAYE: Ekonomik faaliyete göre kurulan şirket ve kooperatiflerin say ve sermayeleri : İmalat / Sermaye (1000 YTL)-09 GİRİŞİM (Toplam): İş kay tlar na göre girişim say lar : Toplam GİRİŞİM (İmalat): İş kay tlar na göre girişim say lar : İmalat KAYNAK: TÜİK. 106

109 2009 y l itibar yla toplam girişim say lar na bak ld ğ nda Türkiye haritas nda Gaziantep ilinin 1. grupta yer ald ğ görülmektedir. Yumuşak iklime sahip ve baz sektörler itibar yla (turizm, hizmet, ticaret vb.) f rsat üstünlüğüne sahip k y illeri d ş nda sadece Ankara ve Konya illeri ile birlikte Gaziantep ilinin toplam girişim say s itibar yla 1. grupta yer ald ğ görülmektedir. Gaziantep ilinin 2009 y l itibar yla toplamda girişim ile 10. s rada yer almas, imalat sektöründeki girişim say s nda ise girişim ile Kocaeli, Adana gibi sanayisi gelişmiş illerin de önünde 7. s rada yer almas (Şekil 5-56), imalat sektöründe girişimciliğin TRC1 Bölgesi için önemli bir konumda olduğunun göstergesidir. Bununla birlikte, Kilis ilinin 6. grupta ve Ad yaman ilinin 4. grupta yer almas dikkat çekicidir. Gaziantep ilinde imalat sektörüne yönelik altyap, lojistik ve diğer hizmetlerin gelişmiş olmas nedeniyle sanayiye yönelik süregelen yat r mlar n genellikle Gaziantep iline yap lm ş olmas, Ad yaman ve Kilis illerini sektör içinde gölgede b rakt ğ söylenebilir. Derece De er Aral l a Şekil İş Kay tlar na Göre Girişim Say lar, (TÜİK 2009 Verileri) 107

110 Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Az gelişmiş yörelerin sanayileşme yoluyla geliştirilmesi amac yla Organize Sanayi Bölgeleri, çeşitli altyap hizmetlerinden, iş ilişkilerinden, ulaş m ve finansman kolayl klar ndan faydalanmak üzere oluşturulmuştur. Dokuzuncu Kalk nma Plan nda en çok vurgulanan konulardan biri olan işletmelerin rekabet gücünün art r lmas için OSB, önemli araçlardan biri olarak görülmektedir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi nde 1960 l y llardan itibaren Organize Sanayi Bölgeleri kurulmaya başlanm şt r. Günümüzde, Gaziantep te 5, Ad yaman da 4 ve Kilis te 1 adet olmak üzere toplam 10 adet faal Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktad r. Türkiye nin en büyük ve en gelişmiş Organize Sanayi Bölgelerinden biri olan Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi, 1960 l y llarda yat r mc sanayicilerin girişimi sonucu, 1969 y l nda Türkiye de ilk defa oluşturulan OSB lerden biri olarak kuruluşunu tamamlam şt r. Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri 1969 y l nda 210 hektar alan üzerine kurulan 1. Organize Sanayi Bölgesi nde bugün, orta ve büyük ölçekte 138 firma faaliyet göstermektedir. 1. Bölge de ayl k kwh elektrik, ton su, m3 /ay doğalgaz tüketilmekte ve kişi istihdam edilmektedir. Gaziantep te yer alan 2. Organize Sanayi Bölgesi, 1986 y l nda 450 hektar alan üzerine kurulmuştur. 277 adet parselden oluşan 2. Bölge de tekstil, g da, kimya ve plastik iş kollar nda faaliyet göstermekte olan 265 firma yer almaktad r. Bu Bölge de ayl k kwh elektrik, ton su, m3 /ay doğalgaz tüketilmekte olup kişi istihdam edilmektedir y l nda 540 hektarl k alan üzerine 3. Organize Sanayi Bölgesi nin kurulmas çal şmalar na başlanm şt r. Bugün itibar yla 249 adet firma faaliyette olup 540 hektarl k alanda, toplam 275 sanayiciye yer tahsisi yap lm şt r. 3. Bölge de kwh elektrik, ton su, m3 /ay doğalgaz tüketilmekte ve kişi istihdam edilmektedir y l nda faaliyetlerine başlayan ve bugün itibar yla yaklaş k 1200 hektar alan bulunan 4. Organize Sanayi Bölgesi nde, 38 adet firma faaliyette olup, toplam 140 sanayiciye yer tahsisi yap lm şt r. 4. Bölge de ayl k kwh elektrik, ton su, m3 /ay doğalgaz tüketilmekte ve kişi istihdam edilmektedir. Gaziantep te bulunan dört adet Organize Sanayi Bölgesi ile ilgili bilgiler aşağ daki gibidir. Tablo Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri I.OSB II.OSB III.OSB IV.OSB Yeri Başp nar Başp nar Adana Karayolu Adana Karayolu Kuruluş Y l Toplam Alan (m²) Tahsis Edilen Fabrika Yeri (adet) Faaliyetteki Firma Say s (adet) Toplam İstihdam- (kişi) Toplam Enerji Tüketimi (KWh/ay) Toplam Su Tüketimi (ton-ay) Toplam Doğalgaz Tüketimi (m³/ay) Kaynak: GSO,

111 Gaziantep te bulunan toplam 690 firman n faaliyet gösterdiği 4 Organize Sanayi Bölgesi ndeki firmalar n sektörel dağ l m aşağ daki şekilde verilmiştir. 22% 43% 9% 7% :302 :151 :50 :59 :19 :109 16% 3% Şekil Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerindeki Firmalar n Sektörel Dağ l m Kaynak: GAOSB, 2010 Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerinde faaliyet gösteren işletmelerin sektörel dağ l m incelendiğinde tekstil ve g da sektörleri öne ç kmaktad r. İşletmelerin %43 ü tekstil sektöründe, %22 si g da sektöründe, %9 u boya-kimya sektöründe, %7 si plastik sektöründe, %3 ü temizlik-hijyen sektöründe, %16 s ise diğer sektörlerde faaliyet göstermektedir. Bu sektörlerin, birarada bulunman n getirdiği pozitif d şsall ktan yararlanma politikas n benimsedikleri düşünülebilir. Gaziantep Organize Sanayi Bölgelerinde faaliyet gösteren işletmelerin sektörel dağ l m incelendiğinde tekstil ve g da sektörleri öne ç kmaktad r. İşletmelerin % 43 ü tekstil sektöründe, % 22 si g da sektöründe, % 9 u boya-kimya sektöründe, % 7 si plastik sektöründe, % 3 ü temizlik-hijyen sektöründe, % 16 s ise diğer sektörlerde faaliyet göstermektedir. Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi taraf ndan yap lan girişimler neticesinde, Bölge firmalar n n doğalgaz en k sa sürede kullanabilmesi ve üretim maliyetini düşürebilmesi ad na, 2005 y l içerisinde doğalgaza geçiş tamamlanm ş olup hâlihaz rda 270 firma doğalgaz kullanmaktad r. Doğalgaz tüketiminde akrilik polip(% 25), boyama(% 20) ve hal (% 16) sektörleri ilk üç s rada yer almaktad r (%) Şekil Gaz Tüketim Oran n n Sektörel Dağ l m (%) Kaynak: GAOSB, 2010 Gaziantep teki 5. Organize Sanayi Bölgesi Nizip İlçesi nde yer almaktad r. Nizip OSB de, mevcut durumda 2 işyeri faaliyet göstermekte olup yak n tarihte faal işyeri say s n n 5 e yükselmesi beklenmektedir. 109

112 Ad yaman Organize Sanayi Bölgeleri 185 hektar alan üzerine kurulan Ad yaman Organize Sanayi Bölgesinin 2000 y l sonunda altyap inşas, 2001 y l sonunda ise elektrik şebekesi tamamlanm şt r. Bugün itibar yla, toplam 61 tesis faaliyette olup, bu tesislerde kişi istihdam edilmektedir. Bölgede faaliyet gösteren tesislerin 31 i tekstil, 7 si g da, 6 s plastik, 6 s mobilya ve ağaç işlerinde, 11 i ise diğer sektörlerde faaliyet göstermektedir. Ad yaman Organize Sanayi Bölgesi, 2006 y l ndan bu yana bölge içindeki tesislere enerji dağ t m n kendisi yapmakta olup, y ll k en az 150 milyon kwh enerji satmaktad r. Tablo Ad yaman OSB deki Firmalar n Sektör Dağ l m Sektör Firma Say s Tekstil 31 G da 7 Plastik 6 Mobilya Ağaç İşleri 6 Diğer 11 Toplam 61 Kaynak: Ad yaman Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü Ad yaman Merkez OSB nin 2 temel sorunu bulunmaktad r. Bunlar, yat r m yapmak için başvuran girişimcilere arsa temin edebilmek için ilave edilen yaklaş k 115 hektar büyüklüğündeki tevsi alan n n altyap çal şmalar ve endüstriyel At k Su Ar tma tesisinin yap m için gerekli olan finansman ihtiyaçlar d r. Ad yaman n Besni ilçesinde bulunan Besni Organize Sanayi Bölgesi, 2005 y l nda kurulmuş olup, 124 hektar alanda 45 parselden oluşmaktad r. 9 işletme faal, 1 işletme kapal ve 2 işletmenin inşaat devam etmektedir. Toplam 620 kişi istihdam edilmektedir y l nda kurulan Gölbaş Organize Sanayi Bölgesi 110 hektarl k alan kapsamakta ve 32 parselden oluşmaktad r. Günümüzde, 3 işletme faaliyette olup bu işletmelerde 40 kişi istihdam edilmektedir. Ayr ca 4 işyerinin inşaat devam etmektedir. Kâhta Organize Sanayi Bölgesi 2008 y l nda kurulmuş ve 155 hektar alanda 88 sanayi parselinden oluşmaktad r. Altyap proje çal şmalar devam etmektedir. Kilis Organize Sanayi Bölgeleri Kilis in sanayileşmesinde ve istihdam yarat lmas nda önemli rol oynayacak olan Kilis Organize Sanayi Bölgesi 1991 y l ndan itibaren yat r m program nda bulunmaktad r y l nda Kilis OSB nin uygulama projeleri Sanayi ve Ticaret Bakanl ğ nca ihale edilmiş olup, söz konusu plan ve proje mühendislik hizmetleri 1996 y l nda tamamlanm şt r. Bölgenin onayl imar plan na göre 8 adet yap adas nda bulunan 37 adet sanayi parseli 1996 y l ndan itibaren girişimcilere tahsis edilmeye başlanm şt r. Tahsis edilen yat r mc say s 36 adettir. Faal durumda olan fabrikalarda toplam 550 işçi istihdam edilmektedir. (Kilis Valiliği, 2010.) Kilis Organize Sanayi Bölgesi nde arsa tahsisi yap lan firmalar n sektörel dağ l m aşağ da verilmiştir. Tablo Kilis OSB deki Firmalar n Sektör Dağ l m Sektör Firma Say s G da 15 Dokuma ve Giyim 6 Plastik 2 Petro-kimya 2 Pişmiş kil ve çimento sanayi 2 Otomotiv 1 Diğer 8 Toplam 36 Kaynak : Kilis Valiliği,

113 Kilis Organize Sanayi Bölgesi nde faaliyet gösteren işletmelerde pekmez, baharat, şekerleme ve çikolata, m s r çerezi, zeytinyağ, kadife, döşemelik kumaş, seccade, plastik ambalaj, çit teli, et sucuğu, pamuk ipliği, hal ipliği, mobilya dekorasyon, margarin yağ, sentetik çuval, porselen cam ve biodizel imalat yap lmaktad r. Kilis OSB nin temel öncelikleri aşağ da s ralanm şt r: İlde kalifiye eleman, nitelikli işçi, usta ve ç rak konusunda ciddi s k nt lar yaşanmakta olup, bu sorunlar n branş ve uzmanl k eğitimi, yetiştirme kurslar, staj gibi etkinliklerle çözüme kavuşturulmas gerekmektedir. Bölgenin genişleme alan çal şmalar n n bir an önce tamamlanmas gerekmektedir. Kilis G da İhtisas OSB nin en k sa zamanda faaliyete geçmesi gerekmektedir ,77 50,82 41, ,67 21,88 11,48 9,84 7,25 8,55 5,56 5,56 2,75 30,56 18,03 15,80 9,84 Şekil TRC1 Bölgesi nde OSB deki İşletmelerin Sektörel Dağ l m (GSO 2009) Grafikte, TRC1 Bölgesinin il merkezlerinde faaliyette olan 6 adet OSB deki işletmelerin sektörel dağ l m görülmektedir. Gaziantep ilinde bulunan 4 adet OSB, Ad yaman ve Kilis illerinde bulunan birer adet OSB de, faaliyet gösteren işletmelerde tekstil, g da ve plastik sektörleri öne ç kmaktad r. Şekil 5-60 ta TRC1 Bölgesi nde bulunan illerin OSB lerinde faaliyet gösteren işletmelerin say lar gösterilmiştir TRC1 Şekil OSB lerde Faaliyet Gösteren İşletmelerin İllere Göre Dağ l m (GSO 2009) 111

114 Gaziantep, bünyesinde bulunan 4 adet Organize Sanayi Bölgesi ve 4 Bölge de faaliyet gösteren 690 adet işletme ile Ad yaman ve Kilis illerinin OSB lerine göre çok öndedir. Ayr ca Gaziantep OSB, enerji ve altyap bak m ndan eksiklerini önemli ölçüde tamamlam ş, yaln z bölgenin değil, Türkiye nin de en geniş ve gelişmiş OSB lerinden biri haline gelmiştir. TRC1 Bölgesi illerinde 2008 elektrik fiyatlar na bakt ğ m zda Ad yaman OSB fiyat n n çok düşük, Kilis OSB fiyat n n ise çok yüksek olduğunu görmekteyiz ve 2010 y llar nda ise illerdeki OSB lerin elektrik fiyatlar aras ndaki fark n düştüğü görülmektedir. Ayr ca tüketilen elektrik enerjisi için çift terimli tarifeye geçiş yap lm şt r. Eurostat 2009 verilerine göre Avrupa Birliği ülkelerinde endüstriyel tüketiciler için ortalama elektrik fiyat /kwh iken Türkiye de /kwh dir. Bu fiyat yap lacak enerji yat r mlar ve sanayi teşvikleri ile daha iyi bir noktaya gelebilecektir. Tablo TRC1 Bölgesi Y llara Göre OSB Elektrik Dağ t m Bedelleri OSB Ad 2007 Y l 2008 Y l 2009 Y l 2010 Y l Gaziantep OSB 0,95 YKr/kWh 1,07 YKr/kWh Tek terimli Dağ t m Bedeli: 1,53 Kr/kWh, Çift terimli Dağ t m Bedeli : (Aktif enerji): 0,6 Kr/ kwh, Güç Bedeli: 327 Kr/kW/ Ay, Güç aş m bedeli: 654 Kr/ kw/ay (**) Tek terimli dağ t m bedeli 1,089 Kr/kWh, Çift terimli dağ t m bedeli (aktif enerji) 0,505 Kr/ kwh; güç bedeli 328,945 Kr/ kw/ay; güç aş m bedeli olarak 656,900 Kr/kW/Ay Ad yaman OSB 0,35 YKr/ kwh 0,50 Kr/kWh Tek terimli dağ t m bedeli 0,725 Kr/kWh, Çift terimli dağ t m bedeli (aktif enerji) 0,507 Kr/ kwh, güç bedeli 93,946 Kr/kW/ Ay; güç aş m bedeli 187,890 Kr/ kw/ay Kilis OSB 2,18 YKr/kWh Tek terimli: 1,27 Kr/kWh çift terimli: enerji 0,73 Kr/kWh, güç bedeli 270 Kr/kW/Ay, güç aş m bedeli 540 Kr/kW/Ay Tek terimli dağ t m bedeli 0,768 Kr/kWh, Çift terimli dağ t m bedeli (aktif enerji) 0,349 Kr/ kwh, güç bedeli 167,77 Kr/kW/ Ay; güç aş m bedel i 335,54 Kr/ kw/ay Kaynak : EPDK Gaziantep, bünyesinde bulunan 4 adet Organize Sanayi Bölgesi ve 4 Bölge de faaliyet gösteren 690 adet işletme ile, Ad yaman ve Kilis illerinin OSB lerine göre çok öndedir. Ayr ca Gaziantep OSB, enerji ve altyap bak m ndan eksiklerini önemli ölçüde tamamlam ş, yaln z bölgenin değil, Türkiye nin de en geniş ve gelişmiş OSB lerinden biri haline gelmiştir. 112

115 Küçük Sanayi Siteleri (KSS) TRC1 Bölgesi nde Gaziantep Merkez de 4, Gaziantep in ilçelerinden Nizip, İslâhiye, Oğuzeli ve Nurdağ nda 1 er; Ad yaman Merkez de 1, Ad yaman n ilçeleri Besni, Gölbaş, Kâhta da 1 er ve Kilis ilinde 1 adet olmak üzere toplam 13 adet KSS bulunmaktad r. Tablo Gaziantep İli ve İlçelerindeki Küçük Sanayi Siteleri KSS Ad İşyeri Say s Mevcut İstihdam Küçük Sanayi Sitesi Örnek Sanayi Sitesi Ayakkab c lar Sanayi Sitesi Aral k Sanayi Sitesi Nizip Küçük Sanayi Sitesi İslâhiye Küçük Sanayi Sitesi Oğuzeli Küçük Sanayi Sitesi Nurdağ Küçük Sanayi Sitesi Kaynak: GSO, 2010; İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008 Gaziantep ilinde bulunan 8 adet Küçük Sanayi Sitesi nde toplam işyerinde kişi istihdam edilmektedir. Ayr ca başta tekstil sektörü olmak üzere kimya, plastik ve g da sektörlerinde 100 e yak n firman n faaliyet gösterdiği Havaalan Sanayi Bölgesi; plastik ayakkab, un, irmik, hal ve akrilik iplik üretimi konusunda faaliyet gösteren yaklaş k 150 firman n bulunduğu Nizip Caddesi ve mercimek işleme, plastik ve hal üretimi konusunda faaliyet gösteren 700 civar nda firman n bulunduğu Ünald -Şehreküstü sanayi bölgeleri mevcuttur. Tablo Ad yaman İli ve İlçelerindeki Küçük Sanayi Siteleri KSS Ad İşyeri Say s Mevcut İstihdam Ad yaman Küçük Sanayi Sitesi Besni Küçük Sanayi Sitesi Gölbaş Küçük Sanayi Sitesi Kâhta Küçük Sanayi Sitesi Kaynak: Ad yaman İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü, 2010 Ad yaman il ve ilçelerinde bulunan 4 adet Küçük Sanayi Sitesi nde 818 adet işyerinde kişiye istihdam sağlanmaktad r. Kilis ilinde 250 işyeri kapasiteli, inşaat tamamlanm ş ve hak sahiplerine dağ t m yap lm ş olan Kilis KSS bulunmaktad r. Kilis Pekmez-Helva KSS yer temini aşamas ndad r. Gaziantep sanayisinin son on y ll k gelişme sürecinde kendine seçtiği en yeni gelişme alan Havaalan bölgesidir. Bu bölgedeki yat r mlar daha çok tekstil sektörü olmak üzere, kimya, plastik, g da ve makine imalat sanayinde faaliyet gösteren firmalara aittir. 113

116 Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme (KOBİ) Faaliyetleri KOBİ ler; 250 kişiden az y ll k çal şan istihdam eden ve y ll k net sat ş has lat ya da mali bilançosu yirmi beş milyon TL yi aşmayan, mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak s n fland r lan ekonomik birimlerdir. Tablo Kurulan ve Kapanan Şirket İstatistikleri (2009 Ocak-Temmuz) KURULAN TASFİYE KAPANAN İLLER Şirket Koop. Ger. Kişi Tic. İşl. Şirket Koop. Şirket Koop. Ger. Kişi Tic. İşl. Gaziantep Ad yaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi. Tablo Kurulan ve Kapanan Şirket İstatistikleri (2010 Ocak-Temmuz). KURULAN TASFİYE KAPANAN İLLER Şirket Koop. Ger. Kişi Tic. İşl. Şirket Koop. Şirket Koop. Ger. Kişi Tic. İşl. Gaziantep Ad yaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi Yukar daki Tablo 5-60 ta görüldüğü gibi, KOBİ faaliyetleri kapsam nda 2010 y l n n ilk yedi ay nda TRC1 Bölgesi nde Gaziantep İlinde 533, Ad yaman İlinde 123, Kilis İlinde ise 13 şirketin kurulduğu tespit edilmiştir. Yeni kurulan gerçek kişi ticari işletme say s Gaziantep İlinde 424, Ad yaman İlinde 48 ve Kilis İlinde 20 dir y l n n ilk yedi ay nda TRC1 Bölgesi nde kurulan şirket say s ise 669 olup, ayn dönemde Türkiye de kurulan şirket say s n n % 0,2 sidir. TRC1 Bölgesi illerinden Gaziantep te kurulan şirket, kooperatif ve gerçek kişi ticari işletmelerin say s n n bölgenin diğer illerine göre oldukça yüksek olmas, Gaziantep ilinde ticaret potansiyelinin ve girişimcilik ruhunun ileri düzeyde olduğunu göstermektedir y l nda Ad yaman ve Kilis İllerinde kurulan şirket, kooperatif ve gerçek kişi ticari işletme say s, Gaziantep e göre büyük oranda düşük olmakla birlikte özellikle Kilis in girişimcilik ve işletme kurma konular nda bölgenin oldukça gerisinde kald ğ görülmektedir. 114

117 Tablo Gaziantep İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler 2007 Y l * 2008 Y l ** 2009 Y l ** KOSGEB *** İşletme Say s (10) (10) (10) - KOBİ Say s (10) (9) (10) (14) * TÜİK İş Kay tlar İstatistikleri, ** TÜİK İş Kay tlar (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince baz veriler gizlenmiştir.) *** Tarihi İtibar yla KOSGEB Veritaban na Kay t Olan KOBİ Say s Not: Parantez içerisinde yer alan rakamlar, ilin söz konusu veriye ilişkin Türkiye genelinde s ralamas n göstermektedir y l nda Gaziantep te bulunan toplam işletme say s tür. Bunlardan adedi KOBİ olup toplam işletme say s n n % 99 unu oluşturmaktad r (Tablo 5-61). İldeki işgücünün büyük bir bölümü KOBİ lerde istihdam edilmektedir. Gaziantep, bünyesinde yer alan KOBİ say s ile Türkiye genelinde 10. s rada yer almaktad r. Gaziantep in KOBİ say s olarak Türkiye genelinde ilk 10 il aras nda yer almas, bölgede işsizliğin azalt lmas, yeni istihdam alanlar n n yarat lmas ve bölgenin ekonomik ve sosyal kalk nmas n n sağlanmas nda büyük önem arz etmektedir. Tablo KOSGEB Destek Yönetmeliği Kapsam nda Gaziantep İlinde Verilen Destekler Y llar Destek Adedi Destek Miktar (TL) (15) (13) 2010 (31 Temmuz İtibar yla) 145 (7) (6) Toplam (13) (13) Kaynak: KOSGEB Gaziantep Hizmet Merkezi Müdürlüğü Not: Parantez içerisinde yer alan rakamlar, ilin Türkiye genelinde s ralamas n göstermektedir tarihi itibar yla Gaziantep ilinde KOSGEB destek yönetmeliği kapsam nda verilen destek adedi 145 olup bunlar n toplam miktar TL dir. Verilen destek adedi incelendiğinde; Gaziantep, Türkiye genelinde 7. s rada, destek miktar incelendiğinde ise 6. s rada yer almaktad r. Tablo Gaziantep İlinde Verilen KOSGEB KOBİ Finansman Destek Kredileri Program Ad Destek Say s (S ras ) Oluşan Kredi Hacmi (TL) (7) (7) Program Ad Destek Say s (S ras ) Muhtemel Kredi Hacmi (TL) KOBİ Kredi Destek Program ( ) (24) (24) GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Program ( (1) (1) ) S f r Faizli Acil Destek Kredisi Program ( ) 3 (24) (24) Toplam (12) (7) Kaynak: KOSGEB Gaziantep Hizmet Merkezi Müdürlüğü KOBİ kredi destek program kapsam nda Gaziantep ilinde verilen destek say s olup muhtemel kredi hacmi TL dir. Bu program kapsam nda verilen destekler incelendiğinde Gaziantep ili, Türkiye genelinde 24. s rada yer almaktad r. GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Program ile Gaziantep e verilen destek say s 298 olup muhtemel kredi hacmi TL dir. Bu program arac l ğ yla verilen destekler genelinde Gaziantep, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde ilk s rada yer almaktad r. S f r Faizli Acil Destek Kredisi Program kapsam nda Gaziantep e verilen destek say s 3 olup muhtemel kredi hacmi TL dir. Bu program dâhilinde ise verilen destek bak m ndan Gaziantep, Türkiye genelinde 24. s rada yer almaktad r. 115

118 Tablo Ad yaman İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler 2007 Y l * 2008 Y l ** 2009 Y l ** KOSGEB *** İşletme Say s (42) (41) (42) - KOBİ Say s (42) (41) (42) (60) * TÜİK İş Kay tlar İstatistikleri, ** TÜİK İş Kay tlar (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince baz veriler gizlenmiştir.) *** Tarihi İtibar yla KOSGEB Veritaban na Kay t Olan KOBİ Say s Not: Parantez içerisinde yer alan rakamlar, ilin Türkiye genelinde s ralamas n göstermektedir y l nda Ad yaman da bulunan toplam işletme say s dur. Bunlardan adedi KOBİ olup toplam işletme say s n n % 99 unu oluşturmaktad r (Tablo 5-64). İldeki işgücünün büyük bir bölümü KOBİ lerde istihdam edilmektedir. Ad yaman bünyesinde yer alan KOBİ say s ile, Türkiye genelinde 42. s rada yer almaktad r. Tablo Ad yaman İlinde 2002 Y l ndan İtibaren Verilen KOSGEB Destekler Program Ad Destek Say s (S ras ) Oluşan Kredi Hacmi (TL) (55) (53) Program Ad Destek Say s (S ras ) Muhtemel Kredi Hacmi (TL) KOBİ Kredi Destek Program ( ) GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Program ( ) 373 (60) (60) 27 (5) (7) S f r Faizli Acil Destek Kredisi Program ( ) 0 (24) 0 Toplam 554 (59) (57) Kaynak: KOSGEB Gaziantep Hizmet Merkezi Müdürlüğü KOBİ kredi destek program kapsam nda Ad yaman ilinde verilen destek say s 373 olup muhtemel kredi hacmi TL dir. Bu program kapsam nda verilen destekler incelendiğinde Ad yaman ili, Türkiye genelinde 60. s rada yer almaktad r. GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Program kapsam nda Ad yaman a verilen destek say s 27 olup muhtemel kredi hacmi TL dir. Verilen destek say s bak m ndan, Güneydoğu Anadolu Bölgesi genelinde Ad yaman 5. s rada, kredi miktar değerlendirildiğinde ise 7. s rada yer almaktad r. S f r Faizli Acil Destek Kredisi Program çerçevesinde Ad yaman a herhangi bir destek verilmemiştir. Tablo Kilis İlindeki İşletmelere İlişkin Genel Bilgiler 2007 Y l * 2008 Y l ** 2009 Y l ** KOSGEB *** İşletme Say s (77) (77) (77) - KOBİ Say s (77) (77) (77) 169 (81) * TÜİK İş Kay tlar İstatistikleri, ** TÜİK İş Kay tlar (TÜİK gizlilik yönetmeliği gereğince baz veriler gizlenmiştir.) *** Tarihi İtibar yla KOSGEB Veritaban na Kay t Olan KOBİ Say s Not: Parantez içerisinde yer alan rakamlar, ilin söz konusu veriye ilişkin Türkiye genelinde s ralamas n göstermektedir y l nda Kilis te bulunan adet işletmenin ü KOBİ dir. İldeki işgücünün büyük bir bölümü de KO- Bİ lerde istihdam edilmektedir. Kilis, bünyesinde yer alan KOBİ say s ile Türkiye genelinde 77. s rada yer almaktad r. Tablo KOSGEB Destek Yönetmeliği Kapsam nda Kilis İlinde Verilen Destekler Y llar Destek Adedi (S ras ) Destek Miktar (TL) (76) (76) 2010 (31 Temmuz İtibar yla) 4 (59) (59) Toplam 11 (70) (75) Kaynak: KOSGEB Gaziantep Hizmet Merkezi Müdürlüğü tarihi itibar yla Kilis ilinde KOSGEB destek yönetmeliği kapsam nda 4 adet destek verilip bunlar n toplam miktar TL dir. Verilen destek adedi ve miktar incelendiğinde; Kilis, Türkiye genelinde 59. s rada yer almaktad r. 116

119 Kilis in KOBİ say s olarak Türkiye genelinde son s ralarda yer almas ; ilin, bölgenin cazibe merkezi olan Gaziantep e oldukça yak n olmas ve Gaziantep in sanayi altyap s n n oldukça gelişmiş olmas ndan dolay işletmelerin buraya kaymas ile aç klanabilir. Tablo Kilis İlinde Verilen KOSGEB KOBİ Finansman Destek Kredileri Program Ad Destek Say s (S ras ) Oluşan Kredi Hacmi (TL) (74) (72) Program Ad Destek Say s (S ras ) Muhtemel Kredi Hacmi (TL) KOBİ Kredi Destek Program ( ) 28 (81) (81) GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Program ( ) 20 (8) (8) S f r Faizli Acil Destek Kredisi Program ( ) - - Toplam 78 (80) (74) Kaynak: KOSGEB Gaziantep Hizmet Merkezi Müdürlüğü KOBİ Kredi Destek Program dâhilinde Kilis ilinde verilen destek say s 28, muhtemel kredi hacmi TL dir. Bu program n destekleri kapsam nda Kilis, Türkiye genelinde son s rada yer almaktad r. GAP Bölgesi Makine Teçhizat Kredi Faiz Desteği Program Kilis ilinde 20 projeyi desteklemiş olup bu projelerin muhtemel kredi hacmi TL dir. Kilis ili bu programdan ald ğ destekler ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi genelinde 8. s rada yer almaktad r. S f r Faizli Acil Destek Kredisi Program bünyesinde Kilis e herhangi bir destek verilmemiştir y l nda yay nlanan AB Kat l m Ortakl ğ Belgesi nde; KOBİ lerle ilgili olarak Avrupa Küçük İşletmeler Şart ve İşletme ve Girişimcilik İçin Çok Y ll Program çerçevesinde, KOBİ lerin özellikle finansman ihtiyaçlar ve iş ortamlar n n iyileştirilmesi belirtilmiştir. Buradan hareketle oluşturulan KOBİ Stratejisi ve Eylem Plan ile bölgedeki KOBİ lere yönelik temel stratejilerin belirlenmesi, öncelikli stratejiler kapsam nda KOBİ say lar n n ve rekabet güçlerinin art r lmas sağlanabilir. Avrupa Bilgi Merkezleri (ABM) Avrupa Bilgi Merkezleri, KOBİ lerin Avrupa Birliği ve Tek Pazar a adaptasyonunu h zland rmak ve etkinliği art rmak ad na Avrupa Komisyonu Müteşebbis Genel Müdürlüğü (Enterprise Directorate General) taraf ndan 1987 y l nda kurulan ve gün geçtikçe yeni üye kat l mlar yla genişleyen KOBİ Bilgi Ağ d r (Kaynak: Gaziantep Ticaret Odas ). Türkiye genelindeki 8 ilde 9 adet Avrupa Bilgi Merkezi, KOBİ lere hizmet vermektedir. Gaziantep Avrupa Bilgi Merkezi, Gaziantep Ticaret Odas bünyesinde, Gaziantep Ticaret Odas ve KOSGEB işbirliğiyle kurulmuş ve 2004 y l itibar yla faaliyetlerine başlam şt r. Bu merkez, KOBİ lerin ulusal ve uluslararas platformlarda yer almalar n sağlam ş ve küresel pazarda yer edinmelerine katk da bulunmuştur. En önemli makroekonomik problemin işsizlik olduğu günümüz ekonomik şartlar nda, KOBİ ler yeni istihdam alanlar n n yarat lmas nda önemli rol üstlenmektedir. Bunun yan nda dengeli ekonomik ve sosyal kalk nman n sağlanmas ve sürdürülmesine yapm ş olduğu olumlu katk ve sahip olduklar esnek üretim yap s KOBİ leri, günümüz dünyas nda daha önemli bir konuma getirmektedir. Bu koşullar göz önünde bulundurulduğunda KOBİ lerin, TRC1 Bölgesi nin kalk nmas na öncülük etmesi ad na yap lan bölge plan nda önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi Bölge Plan KOBİ Stratejisi ve Eylem Plan ile uyumlu stratejilere sahiptir. AB de, y llar n kapsayan dönemde Kat l m Öncesi Mali Yard m Program IPA, Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Program kapsam nda bölgedeki KOBİ lerin desteklenerek iş ortamlar n n iyileştirilmesi, işletme kapasiteleri ve girişimciliğin art r lmas n hedeflemektedir. Özellikle KOBİ say lar n n nispeten az olduğu Ad yaman ve Kilis illeri başta olmak üzere bölgede yenilikçi ve yarat c girişimcilerin desteklenmesi, istihdam olanaklar yaratarak bölgenin kalk nmas na katk sağlayacakt r. 117

120 Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezleri (ABİGEM) Avrupa Birliği Komisyonu ve TOBB taraf ndan finanse edilen Gaziantep, İzmir ve Kocaeli illerinde İş Geliştirme Merkezi Kurulmas Projesi 2002 Mart ay itibar yla merkezlerin plan ve kuruluş çal şmalar ile başlam şt r. Projenin amac, Türkiye de KOBİ lerin İş Geliştirme Merkezleri arac l ğ yla özellikle rekabet seviyelerinin ve uluslararas piyasalarda aktivitelerinin art r lmas konusunda desteklenmesidir. Bununla birlikte proje süresince, talep gören hizmet niteliği ve piyasa analizleri gibi çal şmalar sonucunda edinilecek fikirler ş ğ nda KOBİ lere yönelik yerel veya merkezi politikalar n oluşturulmas na yard mc olmak projenin hedeflerindendir. İş Geliştirme Merkezleri nin amaçlar doğrultusunda Gaziantep ABİGEM, KOBİ lere yönetim dan şmanl ğ, bilgilendirme ve eğitim hizmetlerini sunmak üzere tasarlanm şt r. ABİGEM, yerel olarak yönetilen bağ ms z bir organizasyon olarak tasarlanm ş olup kar amac gütmeyen kal c bir organizasyondur. KOBİ gelişimine destek olma misyonuna sahip Gaziantep ABİGEM, TRC1 Bölgesi nin bölgesel kalk nmas na katk sağlayacak önemli paydaşlardan olup bu merkez ile yap lacak işbirlikleri bölge ad na son derece önemlidir Üniversite-Sanayi işbirliği TRC1 Bölgesi nde, ikisi vak f üniversitesi olmak üzere toplam beş üniversite bulunmaktad r. Gaziantep Üniversitesi, bünyesindeki kurumsal yap lar yla üniversite-sanayi işbirliğinde bölgedeki diğer üniversitelere öncülük etmektedir. Bu amaçla, Gaziantep Üniversitesi taraf ndan Teknopark kurulmuş, TEKMER e yer konusunda destek sağlanm ş ve Gaziantep Sanayi Odas işbirliği ile bir Web Portal haz rlanm şt r. Bu portal, Gaziantep teki üniversite - sanayi işbirliğinin artmas n ve bu yolla Gaziantep sanayinin yenilikçilik ve markalaşma sürecini h zland rarak ARGE çal şmalar n n gelişmesine katk sağlamaktad r. Gaziantep Üniversitesi, üniversite-sanayi işbirliğini geliştirmek ve sanayiye ara kalifiye eleman yetiştirmek için 2007 y l nda Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi nde Naci Topçuoğlu nu Meslek Yüksek Okulunu kurmuştur. Naci Topçuoğlu Meslek Yüksek Okulu eğitim öğretim y l nda eğitim vermeye başlam şt r. Plastik Teknolojileri ve Hal c l k Programlar, D ş Ticaret ve Gümrük, Muhasebe ve Vergi Uygulamalar, İşletme Yönetimi, Lojistik ve G da Teknolojileri Programlar uygulanmaktad r eğitim-öğretim y l itibar yla Yüksek okul da 411 öğrenci eğitim görmektedir. Mezun olan öğrencilerin sanayide ihtiyaç duyulan ara eleman eksikliğini gidereceği düşünülmektedir. Gaziantep Teknopark 4691 say l Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ç kt ktan sonra teknoparklara duyulan önem artm ş olup, Türkiye nin hemen her bölgesinde teknopark kurulmas için girişimler başlat lm şt r. Konuya artan ilgi sonucu Türkiye de birçok üniversitede teknoparklar kurulmuş ve Gaziantep Teknopark da bunlardan biri olmuştur. Gaziantep Teknopark A.Ş, Gaziantep Üniversitesi, Bilkent Üniversitesi ve Ankara Cyberpark işbirliğiyle 12 Ocak 2007 tarihinde Bilim ve Teknoloji Park olarak metrekarelik alanda kurulmuş, 2010 y l nda Gaziantep Üniversitesi bünyesine al nm şt r. Teknopark bünyesinde 16 adet firma bulunmaktad r. Firmalar yaz l m, ARGE çal şmalar ve dan şmanl k alan nda faaliyet göstermektedir. Teknopark yönetimi değişik sektörlerden gelen talep üzerine Teknoparkta bulunmayan firmalara yönelik destek verebilmektedir. Teknopark misyonunda gelecek dönemlerde ARGE çal şmas yapan firmalara marka-patent konusunda destek olunacağ belirtilmiştir. Gaziantep TEKMER Bilim ve teknolojiye dayal yenilikçi sanayi işletmelerinin kurulmas n teşvik etmek ve onlar n araşt rma-geliştirme projelerini desteklemek amac ile KOSGEB taraf ndan Gaziantep Üniversitesi bünyesinde, Gaziantep Sanayi Odas ve Gaziantep Ticaret Odas n n katk lar ile 25 Aral k 2004 te kurulmuştur. Bu amaç doğrultusunda, Gaziantep Üniversitesi nin bilim ve teknoloji altyap s KOBİ lere sunulmaktad r. Bununla birlikte, ticarileşebilir, teknolojik ürün veya üretim yöntemleri geliştirmeyi hedefleyen ARGE projelerine finansal destekler sağlanmaktad r. Gaziantep Üniversitesi TEKMER; yeni ürün ve üretim teknolojileri geliştirilmesi, ARGE bilincinin oluşturulmas, kalitenin geliştirilmesi ve verimliliğin art r lmas yönündeki çal şmalara yard mc olmay amaçlamaktad r. Gaziantep TEKMER de toplam 14 işlik bulunmakta olup, bunlar n % 50 si doludur. 118

121 Marka, Patent, Faydal Model, Endüstriyel Tasar m Markalaşman n, kalk nman n en önemli dinamiklerinden biri olduğu tüm dünyada kabul görmektedir. Şehir pazarlamas n n gerçekleştirilmesi ad na Gaziantep Sanayi Odas taraf ndan başlat lan Marka Şehir Gaziantep Projesi Türkiye de ilk defa uygulanmaktad r. Proje hedefi, Gaziantep in kendiliğinden markalaşan baz değerlerini öne ç karmak ve kenti, yat r mc lar, ziyaretçiler için cazibe merkezi haline getirmektir. Projenin tamamlanmas yla Gaziantep sanayi ve ticareti daha çok katma değer yaratacak ve kent rekabetçi bir yap ya dönüşecektir. TPE 2009 y l verilerine göre, Gaziantep 81 il aras nda; marka başvurular nda 1780 başvuru ile 5. s rada iken, tescil alan 1080 marka ile 7. s radad r. Türk Patent Enstitüsü raporuna göre 2009 y l nda Türkiye de yap lan marka başvurular nda % 1,3 lük düşüş yaşanmas na karş n, Gaziantep marka başvuru say s n art rmay başaran şehir olmuştur y l patent başvurular nda, 19 başvuru ile 14. s rada iken, 5 patent tescili ile 8. s rada yer almaktad r. Faydal model 2009 s ralamas nda Gaziantep 29 başvuru ile 14. s rada, tescilde ise 22 tescil alan faydal modelle 14. s radaki yerini korumaktad r. Endüstriyel tasar m başvurular nda 173 başvuru ile 6. s rada yer alan Gaziantep, tescil s ralamas nda 1228 tescille 4. s radad r. Tablo Gaziantep Marka, Patent, Faydal Model ve Endüstriyel Tasar m Y l Marka Patent Faydal Model Endüstriyel Tasar m Kaynak: TPE, Marka, Patent, Faydal Model ve Endüstriyel Tasar ma ilişkin veriler, Gaziantep in geleneksel girişimciliğinin yenilikçi bir girişimcilik anlay ş na dönüştüğünü göstermektedir Şekil Gaziantep Y llara Göre Marka Say lar Kaynak: GSO, TPE 2009 y l verilerine göre, Ad yaman 81 il aras nda; marka başvurular nda 55 başvuru ile 52. s rada iken, tescil alan 52 marka ile 43. s radad r y l patent başvurular nda ise 2 başvuru ile 52. s rada iken patent tescili alamam ş ve 13. s rada kalm şt r. Faydal model 2009 s ralamas nda Ad yaman 1 başvuru ile 54. s rada, tescilde ise 2 tescil alan faydal modelle 27. s radad r. Endüstriyel tasar mda ise herhangi bir başvuru bulunmamaktad r. Bu veriler, Ad yaman n markalaşma sürecinde Gaziantep e nazaran geride kald ğ n göstermektedir. 119

122 Tablo Ad yaman Marka, Patent, Faydal Model ve Endüstriyel Tasar m Y llar Marka Patent Faydal Model Endüstriyel Tasar m Kaynak: TPE, TPE 2009 y l verilerine göre, Kilis, 81 il aras nda; marka başvurular nda 20 başvuru ile 65. s radad r. Faydal model 2009 s ralamas nda Kilis 1 başvuru ile 65. s rada yer al p tescil alamam şt r. Endüstriyel tasar mda başvuru bulunmamaktad r. Kilis TRC1 Bölgesi nde markalaşma konusunda en geride kalan kenttir. Tablo Kilis Marka, Patent, Faydal Model ve Endüstriyel Tasar m Y llar Marka Patent Faydal Model Endüstriyel Tasar m Kaynak: TPE, TRC1 Düzey 2 Bölgesi illeri profesyonel bir kadro denetiminde, bilimsel yöntemlere dayal istikrarl bir çal şmayla markalaşmay başarabilecek güçtedir. Gaziantep örneğinde olduğu gibi diğer bölge illerinin de, kendilerine özgü ürünleriyle, yöresel el sanatlar yla ve turizm değerleriyle marka olmaya aday olduklar söylenebilir. 120

123 Enerji ve Madencilik Enerji Dünyada ve Türkiye de h zla artan enerji talebini karş layabilmek için ulusal ve uluslararas düzeyde enerji politikalar geliştirilmektedir. Enerjinin yeterli, güvenilir temini ve bunun sürdürülebilirliği bu politikalar n temelini oluşturmaktad r. Kyoto Protokolü nün devreye girmesiyle beraber enerji ihtiyaçlar n n karş lanmas nda ülkemiz alternatif enerji kaynaklar na yönelmektedir. Türkiye enerji kaynaklar aç s ndan linyit, su, güneş, rüzgâr ve jeotermal potansiyele sahiptir. Elektrik üretimi büyük oranda termik ve hidroelektrik santrallerden sağlanmaktad r. Son zamanlarda ise rüzgâr enerji santral say s artmaktad r. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde GAP Eylem Plan çerçevesinde altyap n n güçlendirilmesi öngörülmüş, bu çerçevede enerji altyap s da plan dâhiline al nm şt r. GAP Eylem Plan çerçevesinde Gaziantep, Ad yaman ve Kilis te; elektrik iletim ve dağ t m, hat ve tesislerin altyap s n n güçlendirilmesi, Ad yaman ve Kilis te doğalgaz boru hatt altyap s güçlendirilmesi hedeflenmektedir. Gelişmişliğin bir göstergesi olarak bilinen kişi baş na düşen elektrik enerjisi tüketimi 2009 y l TÜİK verilerine göre, Türkiye de kwh iken, gelişmiş ülkelerde bu değer kwh tir. TRC1 Bölgesi nde Gaziantep kwh ile kişi baş na düşen tüketimde Türkiye ortalamas n n üzerinde bulunmaktad r. Ad yaman kwh, Kilis 970 kwh tüketim değeri ile Türkiye ortalamas n n çok alt nda bulunmaktad r. Bu veriler, iki ilin yeterince gelişemediğini gösteren parametrelerdendir. Elektrik Tüketimi ve Kay p-kaçaklar Türkiye elektrik enerjisi sektörünün en büyük sorunlar ndan biri yüksek kay p-kaçak oranlar d r. Özellikle ülkenin doğu ve güneydoğusunda kay p-kaçak oranlar % 70 leri bulmaktad r. TRC1 Bölgesi ndeki elektrik kay p-kaçak oranlar na bak ld ğ nda Kilis % 11,9 ile kay p-kaçak oran n n en fazla olduğu il durumundad r. Gaziantep % 8,6 ile ikinci durumda iken, Ad yaman % 8,1 ile en az kay p-kaçak oran na sahip ildir. 16 Türkiye il baz nda elektrik tüketimi dağ l m haritas na göre (Şekil 5-62) Gaziantep, en çok elektrik tüketen grupta yer almaktad r. Ad yaman, ortalama tüketime sahip olan 5. grupta, Kilis en az enerji tüketen 1. grupta yer almaktad r. 1. derece 2. derece 3. derece 4. derece 5. derece 6. derece 7. derece 8. derece Şekil Türkiye İl Baz nda Elektrik Tüketimleri Dağ l m Haritas Kaynak: TÜİK verileri kullan larak oluşturulmuştur. 16 Kaynak: TÜİK,

124 Daha iyi bir analiz için, illerdeki tüketimi illerin nüfuslar ile orant l olarak incelenebilir. Kişi baş na düşen elektrik tüketimine göre (Şekil 5-63) Gaziantep bir basamak düşerek en çok tüketim yapan 7. grupta, Ad yaman bir basamak düşerek 4. grupta, Kilis ise bir basamak atlayarak 2. grupta yer alm şt r. 1. derece 2. derece 3. derece 4. derece 5. derece 6. derece 7. derece 8. derece Şekil Türkiye Kişi Baş na Düşen Elektrik Tüketimi Dağ l m Haritas Kaynak: TÜİK verileri kullan larak oluşturulmuştur. Elektrik tüketiminin sektörel dağ l m aşağ daki Tablo 5-72 de görülmektedir. TRC1 Bölgesi toplam enerji tüketiminin büyük pay n sanayide kullanmaktad r. Burada sanayi şehri Gaziantep in ağ rl ğ hissedilmektedir. Tablo Elektrik Tüketiminin Sektörel Dağ l m Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 TÜRKİYE Resmi Daire Sanayi İşletmesi Ticarethane Mesken Tar msal Sulama Sokak Ayd nlatma Diğer Toplam Tüketim Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi nde Gaziantep kwh ile kişi baş na düşen tüketimde Türkiye ortalamas n n üzerinde bulunmaktad r. Ad yaman kwh, Kilis 970 kwh tüketim değeri ile Türkiye ortalamas n n çok alt nda bulunmaktad r. Bu veriler, iki ilin yeterince gelişemediğini gösteren parametrelerdendir. 122

125 TRC1 Bölgesi nin y llar içindeki elektrik tüketimindeki değişim incelendiğinde Gaziantep in tüketiminin 2003 ile 2008 y llar aras nda % 38,2 artm ş olduğu görülmektedir. Ad yaman da bu oran % 44,3, Kilis te ise % 43,3 tür. Türkiye de ayn y llar aras elektrik tüketim art ş % 44,9 olmuştur. Gaziantep teki art ş oran diğer illere göre daha az olmakla beraber, toplam elektrik tüketim art ş nda ilk s rada yer almaktad r Gaziantep Kilis Şekil Y llara Göre Toplam Elektrik Tüketimindeki Değişim Kaynak: TÜİK TRC1 Bölgesi toplam enerji tüketiminin büyük pay n sanayide kullanmaktad r. Bu noktada sanayi şehri Gaziantep in ağ rl ğ hissedilmektedir Gaziantep Kilis Şekil Y llara Göre Sanayi İşletmelerinde Elektrik Tüketimindeki Değişim Kaynak: TÜİK 123

126 Sanayi işletmelerindeki elektrik tüketiminde bölgenin sanayi şehri Gaziantep ilk s rada yer almaktad r. Elektrik tüketiminin nüfusa oran değerlendirildiğinde, Kilis in sanayi bak m ndan geri kald ğ Ad yaman n ise Gaziantep kadar gelişemediği söylenebilmektedir Gaziantep Kilis Şekil Y llara Göre Ticarethanelerde Elektrik Tüketimindeki Değişim Kaynak: TÜİK Ticarethanelerdeki elektrik tüketiminde Gaziantep in hem toplam tüketimde hem nüfusa oranla ilk s rada yer ald ğ görülmektedir. Ad yaman ise nüfusa oranla Kilis e yak n bir düzeyde olmakla beraber toplam tüketimde 2. s rada yer almaktad r y llar aras toplam tüketimde Gaziantep te göze çarpan azalman n; Türkiye nin de etkilendiği küresel kriz ve yüksek rekabet ortam ndan kaynakland ğ düşünülmektedir Gaziantep Kilis Şekil Y llara Göre Tar msal Sulamada Elektrik Tüketimindeki Değişim Kaynak: TÜİK Tar msal sulamadaki elektrik tüketiminde Gaziantep ilk s rada yer almaktad r. Bunun temel nedeni sulu tar m alanlar n n fazlal ğ d r. Tam tersi durum, Kilis için geçerli olup tar m n kuru koşullarda yap lmas tar msal elektrik kullan m n azaltmaktad r. 124

127 Gaziantep Kilis Şekil Y llara Göre Meskenlerde Elektrik Tüketimindeki Değişim Kaynak: TÜİK Meskenlerdeki elektrik tüketiminde Gaziantep 1. s rada yer almaktad r. Gaziantep meskenlerdeki enerji tüketiminde y llar aras nda % 92,6, Ad yaman meskenlerinde % 66,3 ve Kilis meskenlerinde % 56,3 art ş göstermiştir. Gaziantep teki art ş, nüfus art ş n n yan s ra gelişmişlik seviyesinin yükselmesiyle de aç klanabilir. TRC1 Bölgesi Enerji Altyap s TRC1 Bölgesi içinde yer alan tek enerji santrali Karkam ş Hidroelektrik Santrali (HES) dir. Bunun d ş nda sulama amaçl barajlar bulunmaktad r. Tablo Karkam ş HES ve Baz Teknik Bilgileri. Baraj n Yeri Gaziantep Akarsuyu F rat Karkam ş Baraj ve HES Amac Enerji + Taşk n Kontrol İnşaat n (başlama-bitiş) Y l Gövde Dolgu Tipi Gövde Hacmi Zonlu Dolgu 2,10 hm3 Yükseklik (talvegden) 21,2 m Normal Su Kotunda Göl Hacmi 157 hm3 Normal Su Kotunda Göl Alan 28,4 km2 Sulama Alan Güç - ha 189 MW Y ll k Üretim 653 GWh Kaynak: DSİ 125

128 Tablo Karkam ş HES, Y llara Göre Üretim Miktarlar Y l Üretim (Brüt) kwh (ilk 7 ay) Kaynak: TEİAŞ Tablo TRC1 Bölgesi Elektrik İletim Hatt Uzunluklar (km) Gerilim İşletme Bak m Müdürlüğü 154 kv 380 kv Toplam Gaziantep-Kilis Ad yaman Kaynak: TEİAŞ TRC1 Bölgesi Türkiye nin güneş enerji potansiyeli yüksek olan bölgelerinden biridir. Ortalama güneş radyasyonu kwh/m 2 -y l seviyelerinde bulunmaktad r (Şekil 5 69). Bölge toplam güneşlenme süresi bak m ndan da Türkiye ortalamas n n üstünde bulunmaktad r. Su s tma sistemlerinde güneş enerjisi kullan larak güneş enerjisinden az da olsa faydalan lmaktad r. Şekil Türkiye deki Güneş Enerjisi Potansiyeli Kaynak: Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü Bölge kapsam ndaki illerin güneş enerjisi potansiyeli aşağ da incelenmiştir. Şekil 5-71 de görüldüğü gibi Gaziantep in ortalama güneşlenme süresi en fazla Temmuz ay nda 11,74 saat, en az ise Aral k ay nda 4,38 saat olarak tespit edilmiştir. Radyasyon ve güneşlenme grafiklerinden anlaş lacağ üzere TRC1 Bölgesi güneş enerji sistemleri için oldukça iyi bir potansiyele sahiptir. Güneş enerji sistemlerinin ilk kurulum maliyetinin yüksek olmas dolay s yla, bölgede yat r mlar yap lmamaktad r. Kurulum sonras maliyeti çok az olan güneş enerji sistemleri için uzun vadeli yat r mlar yap lmas konusunda teşvik verilmelidir. 126

129 kwh/m Şekil Gaziantep-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: EİE ,02 Ocak 4,6 2,49 5,78 4,13 6,82 5,04 Nisan 8,1 6,14 9,93 Haziran 6,78 6,56 11,63 11,74 5,92 11,07 4,98 10,03 3,77 Ekim 7,8 2,4 5,98 1,8 4, Ocak Nisan Haziran Ekim Şekil Gaziantep-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: EİE Şekil 5-73 te görüldüğü gibi Ad yaman n ortalama güneşlenme süresi en fazla Temmuz ay nda 12,25 saat, en az ise Ocak ay nda 4,01 saat olarak tespit edilmiştir. kwh/m ,95 2,51 4,16 5,12 6,23 6,82 6,64 5,97 5,06 3,8 2,4 1,8 1 0 Ocak Nisan Haziran Ekim Şekil Ad yaman Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: EİE 127

130 Ocak Nisan Haziran Ekim Şekil Ad yaman-günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: EİE Şekil 5-75 te görüldüğü gibi Kilis in ortalama güneşlenme süresi en fazla Haziran ay nda 11,48 saat, en az ise Aral k ay nda 4,58 saat olarak tespit edilmiştir. kwh/m ,08 2,55 4,1 4,99 6,1 6,76 6,49 5,89 4,93 3,7 2,4 1, Ocak Nisan Haziran Ekim Şekil Kilis-Günlük Toplam Güneş Radyasyonu Kaynak: EİE ,7 5,92 6,8 8,12 10,15 11,48 11,43 10,86 9,81 7,86 6,14 4, Ocak Nisan Haziran Ekim Şekil Kilis-Günlük Toplam Güneşlenme Süresi Kaynak: EİE 128

131 Yukar daki radyasyon haritalar ve güneşlenme grafiklerinden anlaş lacağ üzere TRC1 Bölgesi güneş enerji sistemleri için oldukça iyi bir potansiyele sahiptir. Fakat güneş enerji sistemleri konusunda gerek bölgede gerekse Türkiye de yat r mlar yap lmamaktad r. Bunda güneş enerji sistemlerinin ilk kurulum maliyetinin yüksek olmas büyük ölçüde etkilidir. Kurulum sonras maliyeti çok az olan güneş enerji sistemleri için uzun vadeli yat r mlar yap lmas gerekmektedir. Avrupa da güneş enerjisi devi olan birçok ülkeden daha iyi bir potansiyele sahip olan Türkiye, bu konuda ARGE yat r mlar yaparak k sa sürede yol kat edebilir. Gerek ulusal gerekse uluslararas çapta kurulacak konsorsiyumlar maliyet s k nt s n aşmakta fayda sağlayabilir. Konuya ilişkin potansiyeli yüksek olan TRC1 Bölgesi nin, yat r mlar n odağ durumuna gelmesi öngörülebilir. Güneş enerjisi üretiminde işbirliği programlar çerçevesinde bölgeye büyük getiriler ve istihdam sağlanmas mümkündür. Yenilenebilir enerji kaynaklar ndan rüzgâr, en kolay ve en çabuk dönüştürülebilen enerjidir. Rüzgâr enerji sistemleri yenilenebilir enerji sistemleri aras nda uygulamas ekonomik aç dan en uygun oland r. Özellikle şebeke çekme maliyetinin yüksek olduğu uzak bölgelerde rüzgar enerjisi tercih edilmektedir. Rüzgâr atlas ndan da görüleceği üzere Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli olan bölgelere sahiptir. Bu yörelerde özellikle son senelerde santral kurma çal şmalar devam etmektedir. Şekil Türkiye Rüzgâr Atlas Kaynak: DMİ Aşağ daki rüzgâr h z ve rüzgâr kapasite faktörü haritalar ndan da görüleceği üzere TRC1 Bölgesi genel anlamda rüzgâr enerji potansiyeli yüksek bir bölge değildir. Ancak, özellikle Gaziantep ilinin kuzeybat k sm ve Ad yaman ilinin kuzeydoğu k sm rüzgâr enerjisi elde etmek için yeterli potansiyele sahiptir. Kapasitesi yüksek bu yörelerden Gaziantep in kuzeybat s ndaki Nurdağ ve İslâhiye ilçe s n rlar nda kurulu ve halihaz rda üretim yapan rüzgâr tribünleri mevcuttur. Burada toplam 54 tribün bulunmaktad r. Bu tribünlerden milyon kwh üretim yap lmaktad r. Bu yöreye ve Ad yaman ilinin kuzeydoğu k sm na yeni yat r mlar yap labilir (Aşağ daki haritalarda k rm z tonlu renkler, ekonomik rüzgâr enerji santrali yat r m için uygun alanlar işaret etmektedir). Gaziantep ilinin kuzeybat k sm ve Ad yaman ilinin kuzeydoğu k s mlar nda rüzgar enerjisi elde etmek için yeterli potansiyele sahip olan yöreler mevcuttur. Kapasitesi yüksek bu yörelerden Gaziantep in kuzeybat s ndaki Nurdağ ve İslâhiye ilçe s n rlar nda kurulu ve halihaz rda üretim yapan rüzgar tribünleri mevcut olmakla birlikte, daha çok enerji elde etmek ad na bu yöreye ve Ad yaman ilinin kuzeydoğu k sm na yeni yat r mlar yap labilir. 129

132 Gaziantep: (Rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar) Şekil Gaziantep Rüzgâr H z Haritas Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) (Gri renkli alanlara rüzgâr santral kurulamayacağ kabul edilmiştir) Şekil Gaziantep Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritas Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) Ekonomik RES(Rüzgâr enerji santrali) yat r m için % 35 veya üzerinde kapasite faktörü gerekmektedir. 130

133 Ad yaman : (Rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar) Şekil Ad yaman Rüzgâr H z Haritas Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) (Gri renkli alanlara rüzgâr santral kurulamayacağ kabul edilmiştir) Şekil Ad yaman Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritas Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) Ekonomik RES(Rüzgâr enerji santrali) yat r m için % 35 veya üzerinde kapasite faktörü gerekmektedir. 131

134 Kilis (Rüzgâr enerji santrali kurulabilir alanlar) Şekil Kilis Rüzgâr H z Haritas Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) (Gri renkli alanlara rüzgâr santral kurulamayacağ kabul edilmiştir) Şekil Kilis Rüzgâr Kapasite Faktörü Haritas Kaynak: EİE (Elektrik İşleri Etüd İdaresi) TRC1 Bölgesi nde Ad yaman da petrol üretimi yap lmakta olup Türkiye nin en önemli petrol kaynağ durumundad r. Ad yaman, Türkiye ham petrol üretiminin % 50 sinden fazlas n sağlamaktad r. Gaziantep ilinin kuzeybat k sm ve Ad yaman ilinin kuzeydoğu k s mlar nda rüzgar enerjisi elde etmek için yeterli potansiyele sahip olan yöreler mevcuttur. Kapasitesi yüksek bu yörelerden Gaziantep in kuzeybat s ndaki Nurdağ ve İslâhiye ilçe s n rlar nda kurulu ve halihaz rda üretim yapan rüzgar tribünleri mevcut olmakla birlikte, daha çok enerji elde etmek ad na bu yöreye ve Ad yaman ilinin kuzeydoğu k sm na yeni yat r mlar yap labilir. 132

135 Tablo Petrol Sahalar na Göre Üretim Miktarlar Saha Ad Kuyu Say s Günlük Petrol Üretimi (Varil) Y ll k Üretim (Varil) Ad yaman Çemberlitaş Bat f rat Karakuş Güney karakuş Kuzey karakuş Cendere Beşikli Tokaris İkizce Ozansungurlu Karadut Lilan Akgün Akp nar Toplam Kaynak: Ad yaman İl Çevre Durum Raporu * * Şekil Ad yaman Bölgesi Kümülatif Sondaj ve Kümülatif Ham Petrol Üretimi Kaynak: Ad yaman İl Çevre Durum Raporu Ad yaman yöresindeki petrol faaliyetleri son y llarda TPAO nun yan s ra özel sektör taraf ndan da gerçekleştirilmektedir. Petrolün yan s ra, Ad yaman da ortalama günlük 400 m 3 doğalgaz üretimi vard r. Alternatif enerji kaynaklar ndan olan biyokütle enerjisi TRC1 Bölgesi nde az da olsa kullan lmaktad r. Zeytinciliğin yoğun olarak yap ld ğ Kilis ve Gaziantep te biyokütle enerjisi olarak bürün kullan m oldukça yayg nd r. Zeytinyağ imalathanelerinin ve fabrikalar n n yağ üretimi sonucu oluşan pirina, kurutularak bürün haline getirilip yak t olarak kullan lmaktad r. TRC1 Bölgesi nde biyogazdan enerji üretim tesisleri Gaziantep te bulunmaktad r. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi taraf ndan kat at k depolama alan ndaki gazdan (çöp biyogaz ) enerji üretim projesi gerçekleştirilmiştir. Tesis tam kapasite ile çal şt ğ nda 1,13 MGW elektrik üretmekte ve yaklaş k hanenin elektrik ihtiyac n karş lamaktad r. Ayr ca, Gaziantep Su ve Kanalizasyon İdaresi nin (GASKİ) At k Su Ar tma tesisinde kurduğu kojenerasyon tesisi ile evsel at klardan elde edilen biyogazdan elektrik ve s enerjisi elde edilmektedir kw kurulu güce sahip santral, At k Su Ar tma tesisinin tükettiği y ll k ortalama 11 milyon kwh elektrik enerjisinin tamam n karş layabilecek durumdad r (Kaynak: GASKİ). 133

136 Madencilik TRC1 Bölgesi nde madencilik sektörü iller baz nda incelenmiş olup, değerlendirmeler yap l rken Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA) verilerinden yararlan lm şt r. Gaziantep madencilik bak m ndan gelişmiş bir il konumunda değildir. Ancak şehrin baz yörelerinde maden rezervlerine rastlanmaktad r. Şehrin bat k sm nda bulunan Şahinbey ilçesinin baz bölgelerinde mangan rezervi bulunmaktad r. İslâhiye de demir ve krom, Nurdağ nda ise krom yataklar mevcuttur. İslâhiye nin baz yörelerinde ise boksit rezervine rastlanmaktad r. Birçok bölgede rezerv yeterli olmad ğ ndan işletmeye al namamaktad r. İlde sanayi maden işletmeleri (çimento hammaddesi, kil, kireç, taşocağ ) bulunmaktad r. İlde enerji madenlerine rastlanmam şt r. Ad yaman ili ve yak n çevresinde yap lan çal şmalar sonucunda endüstriyel hammadde ve metalik maden rezervlerine rastlanm şt r. Metalik madenlerden bak r rezervleri Çelikhan-Karl k ve Gerger ilçelerinde mevcuttur. Çelikhan ilçesinin Bulam-P narbaş mevkisinde demir cevheri bulunmaktad r. Ancak tenörün düşük olmas ve fosfat içermesi nedeniyle işletilmemektedir. İlde birçok manganez rezervi mevcuttur. Bunlardan en önemlileri Tut-Meryemuşağ, Gölbaş -Yumakl cerit ile Çelikköy ve Merkez-Küçükhacivert sahalar ndaki rezervlerdir. Endüstriyel hammadde kaynaklar olarak çimento hammaddeleri, barit, tuğla-kiremit ve fosfat bulunmaktad r. Çimento hammaddesi bak m ndan Ad yaman-merkez önemli bir yere sahip olup, burada orta kalitede rezerv mevcuttur. Ad yaman-merkez de ayn zamanda kireçtaş, marn ve kil rezervi, jeolojik tuğla-kiremit rezervi vard r. Besni ilçesinde barit, Tut ilçesinde fosfat rezervine rastlanmaktad r. İl s n rlar içerisinde gerçekleştirilen kömür arama çal şmalar sonucunda Gölbaş -Harmanl sahas nda linyit rezervi tespit edilmiştir. İl ve çevresinde yap lan çal şmalarda fosfat, manganez ve demir rezervleri tespit edilmiştir. Var olan yataklar geçmiş y llarda işletilmiştir. İl çevresinde çok say da mangan yatak ve zuhurlar bulunmaktad r Ticaret ve Lojistik Ticaret Güneyden başlay p doğuya, bat ya ve kuzeye giden yollar n kavşağ nda, özellikle de İpek Yolu üzerinde bulunmas TRC1 Bölgesi ni önemli bir yerleşim alan, transit geçiş yeri ve en önemlisi aktif bir ticaret merkezi haline getirmiştir. Bölge illeri içinde Gaziantep ticaret hacmi ile ön plana ç kmaktad r. Ekonomik aç dan sadece TRC1 Bölgesi nin değil Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin en gelişmiş ili olan Gaziantep sanayi ve ticaret yap s ile Türkiye s ralamas nda 8. s rada yer almaktad r. TRC1 Düzey 2 Bölgesi nin toplam $ olan ihracat değeri Türkiye toplam ihracat n n % 2,96 s n oluştururken, bölgenin toplam $ olan ithalat değeri Türkiye toplam ithalat n n % 1,55 ini oluşturmaktad r. İthalat ve ihracat rakamlar n n toplam olan d ş ticaret hacmi ise 2009 y l için $ olup TRC1 Bölgesi, Türkiye d ş ticaret hacminin % 2,14 ünü oluşturmaktad r (Tablo 5-77). Tablo D ş Ticaret Göstergeleri Bölge D ş Ticaret İhracat n İthalat Bölge Ad İhracat İthalat Kodu Hacmi Karş lama Oran TR Türkiye ,5 TR10 İstanbul ,5 TR51 Ankara ,7 TR31 İzmir ,6 TR62 Adana, Mersin ,6 TRC2 Şanl urfa, Diyarbak r ,9 TRC11 Gaziantep ,7 TRC12 Ad yaman ,7 TRC13 Kilis ,5 TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis ,4 Kaynak: TÜİK,

137 Küresel ekonomik krizin etkilerinin hissedildiği 2009 y l rakamlar 2008 y l rakamlar yla karş laşt r ld ğ nda Türkiye ihracat n n % 22,6 oran nda gerileyerek $ da kald ğ fakat Gaziantep in ihracat n n sadece % 8,8 oran nda gerileyerek $ olduğu görülmektedir. Türkiye ortalamas n n alt ndaki bu oran bölgenin ve özellikle Gaziantep in d ş ticaret hacminde Orta Doğu ülkelerinin pay n n yüksek olmas yla aç klanmaktad r. Gaziantep gelişmiş sanayi ve ticaret yap s yla en fazla ihracat yapan 6. şehrimizdir (Tablo 5-78). TRC1 Düzey 2 Bölgesi nin ihracat değeri Türkiye ihracat n n % 2,96 s n oluştururken, bölgenin ithalat değeri Türkiye ithalat n n % 1,55 ini oluşturmaktad r. D ş ticaret hacmi ise 2009 y l için Türkiye d ş ticaret hacminin % 2,14 ünü oluşturmaktad r. Tablo İllere Göre İhracat (Bin $) İller İstanbul Bursa Kocaeli İzmir Ankara Gaziantep Sakarya Denizli Hatay Manisa Kaynak: TÜİK, 2009 Tablo 5-78 de görüldüğü gibi, Gaziantep 2008 küresel krizi öncesinde en fazla ihracat yapan 6. il iken kriz döneminde de yerini korumuş ve en az ihracat kayb yaşayan illerden biri olmuştur. Tablo Ekonomik Faaliyetlere Göre İhracat Değerleri (Bin $) (2008) Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye Tar m ve ormanc l k Bal kç l k İmalat Madencilik ve taşocakç l ğ Elektrik, gaz ve su Gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri Toptan ve perakende ticaret Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri Toplam Kaynak: TÜİK,( USSS, 3. Rev. ISIC, Rev.3) TRC1 Bölgesi nde ekonomik faaliyetlere göre yap lan ihracat değerlerine bak ld ğ nda imalat sanayinin en yüksek paya sahip olduğu Tablo 5-79 dan anlaş lmaktad r. TRC1 Bölgesi nde ekonomik faaliyetlere göre yap lan ihracat değerlerine bak ld ğ nda imalat sanayinin en yüksek paya sahip olduğu görülmektedir. 135

138 Tablo Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat (Bin $) 2008 Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye Tar m ve ormanc l k Bal kç l k İmalat Madencilik ve taşocakç l ğ Elektrik, gaz ve su Gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri Toptan ve perakende ticaret Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri Kaynak: TÜİK, Toplam Ekonomik aç dan sadece TRC1 Bölgesi nin değil Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin en gelişmiş ili olan Gaziantep sanayi ve ticaret yap s ile Türkiye s ralamas nda 8. s rada yer almaktad r. Gaziantep 2008 küresel kriz öncesinde en fazla ihracat yapan 6. il iken kriz döneminde de yerini korumuş ve en az ihracat kayb yaşayvan illerden biri olmuştur. Bu durum Gaziantep in d ş ticaret hacminde Orta Doğu ülkelerinin pay n n yüksek olmas yla aç klanmaktad r. TRC1 Bölgesi nin d ş ticaret rakamlar na bak ld ğ nda, ihracat n ithalat karş lama oran n n, Türkiye nin aksine, %100 ün üzerinde olduğu görülmektedir. Ancak Kilis te bu oran %61,5 düzeyindedir. TRC1 Düzey 2 Bölgesi illerinden Gaziantep in ihracat yapt ğ sektörler ve ülkeler aşağ daki Tablo 5-81 de sunulmuştur. Tablo incelendiğinde, 2009 y l nda Gaziantep in ihraç ettiği ürünler aras nda makine hal s n n ilk s rada yer ald ğ görülmektedir. D ş giyim ürünleri, çimento ve toprak ürünleri, makarna başta olmak üzere çeşitli g da ürünleri ise ihracat en fazla yükselen diğer ürünlerdir. En fazla ihracat yap lan ülkeler s ralamas incelendiğinde komşu ve yak n ülkelerin ilk s ralarda yer ald ğ ve güçlü pazarlara sahip Avrupa ve ABD pazarlar n n da üst s ralarda bulunduğu görülmektedir. Gaziantep ten en çok ihracat yap lan ülke olan Irak ile 2009 y l nda yap lan ihracat 1 milyar 300 milyon dolara ulaşm şt r. Türkiye nin Irak a yapm ş olduğu ihracat n % 28 ini Gaziantep tek baş na gerçekleştirmektedir. Gaziantep ten en fazla ihracat Irak a gerçekleştirilmiş olup, 2009 y l nda 1 milyar 300 milyon Dolarl k seviyeye ulaş lm şt r. Türkiye nin Irak a yapm ş olduğu ihracat n %28 ini Gaziantep tek baş na gerçekleştirmektedir. 136

139 Tablo Gaziantep ten İhraç Edilen Ürünler ve İhraç Edildikleri Ülkeler (milyon $) S.N Ürünler Değişim (%) 1 Makine Hal s Çimento ve Toprak Ürünleri Kimyevi Maddeler(pe,pp film,pvc profil v.b) Irak, Suriye En Fazla İhraç Edilen Ülkeler S.Arabistan, Almanya, ABD, Irak, Libya, Tacikistan, Polonya, Romanya, K rg zistan, Irak, İspanya, Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya, Hollanda, İsrail, Yunanistan, Suriye 4 Buğday Unu Irak, Libya, KKTC 5 Dokuma Kumaşlar İtalya, Romanya, Macaristan, Polonya, Yunanistan, Portekiz, Hindistan, İspanya, 6 Polipropilen İplikler S.Arabistan, Belçika, Suriye, Hollanda, Polonya, İspanya, M s r, Lübnan, İtalya 7 Bitkisel S v Yağlar Irak, Suriye, KKTC 8 Akrilik İplikler Suriye, S.Arabistan, Rusya, İtalya, İngiltere, Özbekistan, Polonya, İran, M s r, Belçika, Lübnan 9 Örme Kumaşlar İtalya, İspanya, Polonya, Yunanistan, Belçika, İsrail, Romanya, Bulgaristan 10 D ş Giyim Ürünleri Irak, Almanya, ABD, İtalya, İspanya, İngiltere 11 Bisküvi-Pasta Irak, Fas, BAE, İsrail, Yemen, Slovakya 12 Pamuk İpliği İtalya, Portekiz, Almanya, İngiltere, Polonya, Yunanistan 13 Kakaolu Mamuller Irak, Fransa, BAE, İsrail, Kanada, Libya, S.Arabistan, Arnavutluk, Rusya, Cezayir, 14 Ev Tekstili Irak, Almanya, ABD, İngiltere, Ukrayna, Rusya, Yunanistan, Polonya 15 Dokunmam ş Kumaşlar AB Ülkeleri, ABD, Bulgaristan, Suriye, Hollanda, Polonya 16 Makarna Irak, Afrika ve AB Ülkeleri, Türk Cum. 17 Makine ve Aksamlar Suriye, Eritre, İngiltere, Almanya, Yemen, İtalya, Hollanda, ABD, Fransa 18 Şeker Mamulleri Irak, Suriye, KKTC, BAE, S.Arabistan 19 Elyaflar Suriye, İspanya, Almanya, Portekiz, Çek 20 Margarin Irak, Suriye, Fas Kaynak: GSO, Doğrudan Yabanc Yat r mlar TRC1 Bölgesi ndeki yabanc yat r mlar n 71 i motorlu taş tlar ve motosikletler d ş nda kalan toptan ticaret, ticaret komisyonculuğu ve imalat sektöründe, 11 i tekstil sektöründe, 8 i kara taş mac l ğ ve boru hatt yla taş mac l k sektöründe, 7 si inşaat sektöründe ve diğerleri ise g da, kimya, plastik-kauçuk, otel-lokanta, elektrik, ulaşt rma ve seyahat gibi sektörlerde faaliyet göstermektedir. Ayr ca deri, makine teçhizat, eğitim, mobilya, posta-iletişim, sağl k, tar m-avc l k, bas n-yay n sektörlerinde hizmet veren kuruluşlar olduğu tespit edilmiştir. TRC1 Bölgesi 132 adet yabanc sermayeli firma say s yla Türkiye deki toplam yabanc sermayeli firmalar n % 0,54 üne sahiptir (Kaynak: Hazine Müsteşarl ğ ). 132 firman n 120 si Gaziantep te, 6 şar adedi ise Ad yaman ve Kilis te bulunmaktad r. Gaziantep teki firmalar n 51 i Irak, 22 si Suriye, 16 s Almanya menşelidir. Bunlar n d ş ndaki firmalar ise Romanya, Özbekistan, İran ve Birleşik Arap Emirlikleri ülkelerindendir. Ad yaman daki firmalar n 3 ü Irak, 2 si Almanya ve 1 i Ukrayna kökenlidir. Kilis te ise 5 i Suriye ve 1 i Almanya menşeli firmalar mevcuttur. TRC1 Bölgesi nde yabac sermayeli firma say s Türkiye deki yabanc sermayeli firmalar n ancak % 0,54 üne sahiptir. 137

140 Kamu Yat r mlar Tablo 5-82 incelendiğinde Gaziantep e TL, Ad yaman a TL, Kilis e TL kamu yat r m yap ld ğ görülmektedir. Bölgeye yap lan toplam yat r mlar n tutar Türkiye toplam kamu yat r mlar n n % 1,9 unu oluşturmaktad r. İller için kamu yat r mlar s ralamas yap ld ğ nda Gaziantep 16., Ad yaman 15. ve Kilis 50. s radad r. Yap lan kamu yat r mlar incelendiğinde tar m ve eğitimin ön plana ç kt ğ, imalat, enerji ve turizm sektörlerinde ise bölgeye kamu yat r m ayr lmad ğ dikkati çeken bir husustur. Tablo DPT, Kamu Yat r mlar, 2010 (Bin TL) İller Türkiye Gaziantep Ad yaman Kilis Tar m Madencilik İmalat Enerji Haberleşme-Ulaşt rma Turizm Konut Eğitim Sağl k Diğer Kamu Hizmetleri Kaynak: DPT Toplam Yat r m Teşvikleri Hazine Müsteşarl ğ taraf ndan İBBS Düzey 2 seviyesindeki 26 alt bölge, Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE) kullan lmak suretiyle grupland r larak teşvikler aç s ndan 4 bölgeye ayr lm şt r. Teşvikli yat r mlar n desteklenme oran 1. bölgeden 4. bölgeye doğru artmaktad r. TRC1 Bölgesi bu s n flamaya göre 3. bölgede yer almaktad r. TRC1 Bölgesi nde yat r mlar için teşviklerden yararlan lacak sektörler aşağ da belirtilmiştir: - Ağaç ve mantar ürünleri imalat - Ahşap mobilya imalat - Ak ll çok fonksiyonlu teknik tekstil - Bavul, el çantas vb. ile saraçl k ve koşum tak m imalat ve ayakkab imalat - Deri giyim eşyas imalat - Eğitim hizmetleri (yetişkinlerin eğitilmesi ve diğer eğitim faaliyetleri hariç) - G da ürünleri ve içecek imalat (öğütülmüş tah l ürünleri, nişasta, nişastal ürünler ve haz r hayvan yemleri imalat hariç) - Hayvanc l kla entegre işleme tesisleri yat r mlar - Giyim eşyas imalat 138

141 - Kağ t ve kağ t ürünleri imalat - Madencilik yat r mlar - Makine ve teçhizat imalat - Elektrikli makine ve cihazlar imalat - Metal eşya - Metalik olmayan mineral ürünlerin imalat (cam, çimento, haz r beton ve harç hariç) - Motosiklet ve bisiklet üretimi - Oteller (konaklama tesisleri) - Plastik ve kauçuk ürünleri imalat (iç ve d ş lastik imalat hariç) - Sağl k işleri; hastane hizmetleri, t p ve dişçilikle ilgili uygulama faaliyetleri - Serac l k - Tekstil boya-terbiye yat r mlar /aprelenmesi - Tehlikeli at k geri kazan m ve bertaraf tesisleri - T bbi aletler hassas ve optik aletler imalat (saat hariç) 2009 y l nda verilen yat r m teşvik belgelerinin illere göre dağ l m incelendiğinde, Gaziantep 89 belge ile 7. s rada, Ad yaman 12 belge ile 53. s rada ve Kilis 9 belge ile 63. s rada yer almaktad r. TRC1 Bölgesi toplam belge say s nda Türkiye nin % 4,41 ini, toplam yat r m anlam nda ise % 4.79 unu oluşturmaktad r (Tablo 5-83). Tablo Yat r m Teşvik Göstergeleri Bölge Kodu Bölge Ad Belge Say s (Adet) Sabit Yat r m (1000 TL) İstihdam (Kişi) TRC11 Gaziantep TRC12 Ad yaman TRC13 Kilis TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis TR Türkiye Kaynak: Hazine Müsteşarl ğ, Lojistik Tarihsel gelişim içinde lojistik, sanayi devriminin gerçekleşmesi ve küreselleşmenin gündemi işgal etmesine kadar sadece askeri alanda s n rl kal rken, sanayi devrimi lojistiğin ortaya ç kmas nda bir dönüm noktas olarak karş m za ç kmaktad r. Lojistik, 21. yüzy lda amaca ulaşmak için tüm organizasyonu ve kaynaklar en uyumlu şekilde hareket ettirebilme yeteneği olarak iş dünyas n n gündemine girmiştir. Bu çerçevede sat n alma, nakliye (kara, hava, deniz, demiryolu), gümrük, sigorta, depolama, tedarikçi sipariş izleme, talep tahminleri, lojistik bilgi sistemi, yedek parça desteği, dağ t m, iade işlemleri, üretime malzeme verme, katma değerli işlemler, rota planlamas ve araç optimizasyonu ile sevkiyat (yükleme ve var ş zaman planlama) gibi çok çeşitli faaliyetler günümüzde lojistik ile eş anlaml hale gelmiştir. Dünya üzerindeki gelişmiş ülkelerin tamam n n entegre olduğu, günden güne gelişen lojistik sektörü, Türkiye de de 1980 lerle 1990 l y llar aras nda kara, hava, deniz, demiryolu ve kombine taş mac l k alanlar ndaki yat r mlarla altyap s n oluşturmuş ve 1990 l y llarda at l ma geçmiştir. Dünyadaki benzer uygulamalara paralel biçimde hizmetlerini çeşitlendiren ve uzmanlaşt ran Türkiye de yerleşik lojistik sektörü 2000 y l n n baş na gelindiğinde 139

142 dinamik bir sektör haline gelmiştir. Özellikle son 10 y l içinde uluslararas pazarda çok ciddi bir gelişme gösteren lojistik sektörü ile ilgili yans malar ülke ekonomisinde de görülmüş ve her geçen gün lojistik hizmetler daha fazla an l r hale gelmiştir. Türkiye ekonomisi için, lojistik faaliyetlerin gelişmiş düzeye ulaşmas ve dünya standartlar na yaklaşmas n n iki önemli yarar olacakt r. Türkiye sahip olduğu coğrafi konumu itibar yla yak n çevresinde lojistik hizmet verebilecek tek ülke olacakt r. Bar nd rd ğ nüfus ve sahip olduğu büyük ekonomi nedeniyle, lojistik hizmetlerden yararlanacak olan milli üretici ve ihracatç fayda sağlayacak, Türk ürünlerinin d ş pazarlara erişim süre ve maliyeti azalacakt r. Bu kapsamda TRC1 Bölgesi nin sahip olduğu yerel dinamikler ve stratejik konum dolay s yla hem ülke hem de dünya pazar nda lojistik sektörüne ilişkin oldukça önemli bir platforma sahip olduğu söylenebilir. TRC1 Bölgesi nde büyüme potansiyelinin oldukça yüksek olduğu lojistik sektörü, bölgesel kalk nmay sağlayacak ana sektör konumunda dahi kabul edilebilir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi Güneydoğu Anadolu yu bat ya, Akdeniz e ve Orta Doğu ya bağlayan, uluslararas nitelikte bir havaliman na sahip olan, gelişmiş bir serbest bölgesi olan, kara ve demiryolu taş mac l ğ nda kavşak noktada bulunan, İskenderun ve Mersin limanlar na yak n mesafede olan lojistik üs konumundad r. D ş ticaret yapan firmalar n ve yabanc yat r mc lar n ihtiyaç duyduğu, bankac l k, gümrükleme, lojistik, depolama, müteahhitlik, iletişim, ulaş m, konaklama vb. birçok hizmet dallar nda Gaziantep ciddi bir alt yap ya sahiptir. Ayr ca, Mersin ve İskenderun Limanlar ndan gelen ürünlerin Irak a sevkinde önemli bir lojistik merkezi konumundad r. Serbest Bölge Serbest bölgeler bulunduklar ülkenin siyasi s n rlar içerisinde yer alan fakat d ş ticaret, vergi ve gümrük mevzuat aç s ndan gümrük hatt d ş nda say lan bölgelerdir. Serbest bölgelerde s nai ve ticari faaliyetler için ülkede sağlanandan daha geniş muafiyet ve teşvikler tan n r. TRC1 Bölgesi nde tek serbest bölge Gaziantep tedir. Gaziantep Serbest Bölgesi tarihinde faaliyete geçmiştir. İskenderun liman na 200 km; Mersin liman na 300 km mesafede olmas ve buralara otoyolla bağl olmas Gaziantep Serbest Bölgesi nin önemini art rmaktad r $ Şekil Gaziantep D ş Ticaret Hacmi ($) Kaynak: DTM 140

143 Yukar daki grafikte Gaziantep d ş ticaret hacmindeki ilk 5 y ldaki art şa rağmen 2004 y l nda başlayan ve 2007 ye kadar devam eden bir düşüş gözlemlenmektedir. Bu düşüşte 6 Şubat 2004 tarihinde yürürlüğe giren 5084 say l Yat r mlar n ve İstihdam n Teşviki Kanunu nun etkisi büyüktür. Bu yasaya göre serbest bölgelerde üretici olmayan firmalar n yurt içinde olduğu gibi vergiye tabi tutulmas söz konusudur. Çifte vergilendirmeye sebep olan bu değişiklik serbest bölgelerde üretim d ş işlem yapan firmalar n avantaj n yok etmiştir. Ancak son olarak tarih say l Resmi Gazete de yay mlanan 5623 say l kanun ile bu çifte vergilendirmeye son verilmiştir. Bunun sonucu olarak 2008 de d ş ticarette belirgin bir art ş yaşanm şt r. Fakat 2008 de yaşanan küresel krizden ötürü serbest bölgedeki toplam d ş ticaret ilerleyen y llarda azalma göstermiştir Turizm Kültür ve Turizm Bakanl ğ verilerine göre, 2008 y l na kadar ilerleme kaydeden turizm sektörü, 2009 y l nda; kötüye gitmekte olan dünya ekonomisi, petrol fiyatlar n n artmas ve kur farklar ndaki ani oynamalar sebebiyle Avrupa başta olmak üzere tüm dünyada % 4,3 lük bir gerileme yaşam ş; ancak Türkiye de, Dünya daki eğilimin aksine, söz konusu sektörde % 2,8 lik bir ilerleme kaydedilmiştir. Böylelikle Türkiye, hem gelen ziyaretçi say s hem de turizm gelirleri kategorisinde dünya s ralamas nda birer basamak yükselmeyi başarm şt r (Tablo 5-84 ve 5 85). Çingene K z -Mozaik Tablo Gelen Yabanc Turist Say lar na Göre Dünya S ralamas (İlk 10) S ra No Ülke Ad Milyon 1 FRANSA 74,2 2 A.B.D 54,9 3 İSPANYA 52,2 4 ÇİN 50,9 5 İTALYA 43,2 6 İNGİLTERE 28,0 7 TÜRKİYE 25,5 8 ALMANYA 24,9 9 MALEZYA 22,1 10 MEKSİKA 21,5 Kaynak: UNWTO, Türkiye, 25,5 milyon ziyaretçi say s yla, dünyada en çok turist çeken 7. (Tablo 5-84) ; 21,3 milyar Dolarla, en çok turizm geliri elde eden 9. ülke konumundad r (Tablo 5-85). 141

144 Tablo Turizm Gelirinde Dünya S ralamas (İlk 10) S ra No Ülkeler Milyar $ 1 A.B.D 94,2 2 İSPANYA 53,2 3 FRANSA 48,7 4 İTALYA 40,2 5 ÇİN 39,7 6 ALMANYA 34,7 7 İNGİLTERE 30,1 8 AVUSTRALYA 25,6 9 TÜRKİYE 21,3 10 AVUSTURYA - Kaynak: UNWTO, 2009 Yabanc ziyaretçi say s nda yaşanan art şta Orta Doğu ülkeleriyle vizelerin karş l kl olarak kald r lmas n n etkisi görülmektedir. Kültür ve Turizm Bakanl ğ taraf ndan oluşturulan Turizm Stratejisi 2023 te, Türkiye nin turizm vizyonu Sürdürülebilir turizm yaklaş m benimsenerek istihdam n art r lmas nda ve bölgesel gelişmede turizmin öncü bir sektör konumuna ulaşt r lmas ve Türkiye nin 2023 y l na kadar, uluslararas pazarda turist say s ve turizm geliri bak m ndan ilk beş ülke aras nda önemli bir var ş noktas ve uluslararas marka haline getirilmesinin sağlanmas olarak belirlenmiştir. Bu vizyonun gerçekleştirilmesinde TRC1 Bölgesi nin rolü aşağ da incelenmiştir. İlk iki tabloda, kap lardan giriş yapan y ll k ziyaretçi say s n n 2008 ve 2009 değerleri bulunmaktad r. Tablolar incelendiğinde görülmektedir ki, 2008 y l na göre 2009 y l nda bölgeye giren yabanc ziyaretçi say s nda art ş yaşanm şt r. Gaziantep ilinde, havayolunun 2009 y l nda öne ç kmas demiryolu ve karayoluna olan talebi düşürmüştür. Tablo Kap lardan Giren Yabanc Ziyaretçi Say lar (2008) 2008 Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye Havayolu Denizyolu Karayolu Demiryolu Günübirlikçi Toplam Kaynak: TÜİK Tablo Kap lardan Giren Yabanc Ziyaretçi Say lar (2009) 2009 Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye Havayolu Denizyolu Karayolu Demiryolu Günübirlikçi Toplam Kaynak: TÜİK 142

145 2008 ve 2009 y llar nda kap lardan giren yabanc ziyaretçi say lar n gösteren tablolar incelendiğinde, ülkede ve TRC1 Bölgesi nde bir art ş görülmektedir. Ayn şekilde Kilis ilinde de olan yabanc ziyaretçi say s, bir sonraki y l ye yükselmiştir(tablo 5-87). Bu art şta Suriye ile 2009 y l nda vizelerin karş l kl olarak kald r lmas n n etkisi görülmektedir. Bununla birlikte Gaziantep ilinde kişilik bir düşüş görülmektedir. Aşağ daki tablolarda ise Türkiye de geceleme yap lan il ve konaklama türlerine göre yabanc geceleme ve kişi say lar incelenmiştir (Tablo 5-88, 89). Bölgenin turizm göstergeleri üzerine yap lan araşt rmalarda geceleme say s oldukça önemli bir unsur olarak görülmektedir. Geceleme say s n n az olmas bölgenin geçiş yap lan, uzun süre kal nmayan bir yer olduğu anlam na gelmektedir. Bu bağlamda bölgenin turizm potansiyelinden faydalanabilmesi için geceleme say s n n uzamas gerekmektedir. Tablolar incelendiğinde bölge illerindeki geceleme say lar n n çok yüksek olmad ğ görülmektedir. Bu durum bölge illerinin uzun süreli konaklamadan ziyade geçiş bölgesi olduğunu göstermektedir. Bak rc lar Çarş s -Gaziantep Tablo Türkiye de Geceleme Yap lan İl ve Konaklama Türlerine Göre Yabanc Geceleme Say s Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye Otel Motel Tatil Köyü Pansiyon Kamp/Karavan Hostel, Gençlik ve Tatil Kamp Kendi Evi Kiral k Ev Arkadaş/Akraba Evi Ulaş m Arac nda Diğer Toplam Kaynak: TÜİK,

146 Zeugma Antik Kenti Tablo Türkiye de Geceleme Yap lan İl ve Konaklama Türlerine Göre Yabanc Ziyaretçi Say s 2009 Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye Otel Motel Tatil Köyü Pansiyon Hostel, Gençlik ve Tatil Kamp Kendi Evi Kiral k Ev Arkadaş, Akraba Evi Ulaş m Arac nda Diğer Toplam Kaynak: TÜİK, Türkiye de konaklama yapan yabanc ziyaretçilerin % 1,3 lük dilimi TRC1 Bölgesi nde geceleme yapmaktad r. TRC1 bölge illeri aras nda Gaziantep ili, yap lan yabanc ziyaretçi gecelemesinde % 89 oranla en büyük paya sahiptir. Diğer taraftan Ad yaman % 4 lük, Kilis ise % 7 lik orana sahiptir. 144

147 Aşağ daki tabloda Türkiye, TRC1 Bölgesi ve bölge illerindeki turizm yat r m letmesi belgeli tesislerin say s, ayr ca bu tesislerdeki oda ve yatak say lar gösterilmektedir. ve turizm iş- Tablo Turizm Belgeli Konaklama Tesisi, Oda ve Yatak Say s n n İllere Göre Dağ l m (2008) Turizm Yat r m Belgeli İl/Bölge Ad Tesis Say s Turizm İşletmesi Belgeli Oda say s Yatak say s Tesis Say s Oda say s Yatak say s Belediye Belgeli Tesis Say s Oda say s Yatak say s Gaziantep Ad yaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanl ğ. Tablo 5-90 incelendiğinde bölge içinde tesis say s na göre en zengin ilin Gaziantep olduğu göze çarpmaktad r. Bunun nedenleri aras nda bölge içindeki ticari faaliyetlerin, kongre ve fuar organizasyonlar n n yoğun olmas gösterilebilir. Ad yaman iline bakt ğ m zda toplamda 22 adet tesis mevcuttur. İlin turizm potansiyeli göz önüne al nd ğ nda bu say n n yetersiz olduğu düşünülebilir. Öte yandan Kilis ilinde sadece bir turizm işletme belgeli tesis bulunmaktad r. Bu durumun sonucu olarak, Kilis konaklamadan ziyade, geçiş yap lan bir il durumundad r. Bölge genelinde turizm yat r m ve turizm işletmesi belgeli tesislerin azl ğ, kaliteli konaklama tesis say s n n düşük olduğunun bir göstergesidir. Tablo Bölge İllerindeki Sit Alanlar Gaziantep Arkeolojik sit alan Ad yaman Kilis Kentsel sit alan Doğal sit alan Tarihi sit alan An tsal yap lar Sivil mimarl k örneği Toplam Kaynak: Gaziantep, Ad yaman ve Kilis İl Kültür Turizm Müdürlükleri Tablo 5-91 incelendiğinde bölge illerinde sit alanlar n n varl ğ görülmektedir. Bunlar d ş nda Ad yaman ve Kilis te s ras yla 108 ve 227 tane kültür ve tabiat varl ğ bulunmaktad r. TRC1 Bölgesi nde toplamda 1079 sit alan, 335 kültür ve tabiat varl ğ mevcuttur. Bu rakamlar bölgede kültür ve tarih turizmi ad na oldukça zengin bir turizm potansiyeli olduğunu göstermektedir. Ayr ca Kültür ve Turizm Bakanl ğ taraf ndan turizm merkezi olarak belirlenen yerler aras nda yer alan Gaziantep İslâhiye Huzurlu Yaylas Turizm Merkezi nin bölge s n rlar içerisinde yer almas da, bölgenin bar nd rd ğ turizm zenginliği ve yat r m alanlar n n mevcudiyetini göstermektedir. TRC1 Bölgesi nin turizm envanteri incelendiğinde öncelikli başl klar n kültür ve inanç turizmi olduğu sonucuna var lm şt r. Bölge illeri geçmişten günümüze oldukça köklü bir kültür yap s na sahiptir. Bu durum kültür turizminin geliştirilmeye müsait bir altyap s n n olduğunu göstermektedir. Ayn zamanda bölge illerindeki inanç turizmi potansiyeli bir hayli yüksektir. Ortalama geceleme say lar n n yüksek olmamas bölge illerinin uzun süreli konaklamadan ziyade geçiş bölgesi olduğuna işaret etmektedir. Kilis te Bir Türbe 145

148 Kültür ve Turizm Bakanl ğ taraf ndan haz rlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 başl kl çal şmada 9 tematik bölge belirlenmiştir. Bu bölgelerden GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi olarak belirlenen bölge illeri içerisinde TRC1 Bölgesi kapsam ndaki Ad yaman, Gaziantep, Kilis illeri de bulunmaktad r. GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi çal şmas yla, bölge illerindeki kültür turizminin geliştirilmesinin yan s ra sağl k turizmi, gençlik turizmi, ekoturizm, dağ yürüyüşü, su sporlar, kuş gözleme ve kongre turizmi gibi turizm türlerinde de gelişim sağlanmas amaçlanmaktad r. Turizm Stratejisi nde öngörülen çal şmalardan biri de kültürel ve tabi kaynaklar n zengin olduğu yörelerde turizm kentlerinin ilan edilmesidir. Bu kapsamda, 2023 y l na kadar Kâhta Turizm Kenti nin ilan edilmesi söz konusudur. Turizm kentleri d ş nda, Gaziantep Marka Kenti TRC1 Bölgesi nde turizm sektörünün geliştirilmesi ad na önemli bir çal şmad r. Kültür ve Turizm Bakanl ğ taraf ndan haz rlanan stratejide gelişim bölgelerinin yan s ra gelişim koridorlar üzerinde de durulmuştur. Strateji kapsam nda ülkemizde 7 adet gelişim koridorunun oluşturulmas önerilmektedir. Bu Nemrut Dağ -Ad yaman gelişim koridorlar ndan inanç turizmi başl kl koridorda TRC1 Bölge illerinden Gaziantep e de yer verilmiştir. Tarsus tan başlayarak, Hatay, Gaziantep, Şanl urfa ve Mardin yörelerini kapsayan inanç turizmi koridoru sayesinde bölgeye turist çekilmesi kolaylaşt r lacak, bölge inanç turizmi konusunda önde gelen bir yöre haline getirilecektir. Bu bağlamda, Gaziantep ilindeki tarihi yerlerin restore edilmesi, mevcut konaklama kapasitesinin kültür ve ekoturizme yönelik yap lacak planlama ve uygulamalarla art r lmas büyük bir öneme sahiptir. TRC1 Bölge illerinde kültür ve inanç turizminin yan s ra daha birçok turizm çeşidinden bahsetmek mümkündür. Her üç ilde de av turizmi, gastronomi turizmi, dağ ve doğa yürüyüşü aktiviteleri, görülmeye değer doğal güzellikler mevcuttur. Ayr ca Gaziantep ilinde ticaret, kongre, gençlik ve öğrenci turizmi ön plana ç kmaktad r. Bunlar n yan nda ilde, yamaç paraşütü, bisiklet turlar, olta bal kç l ğ, safari, su sporlar, kamp ve karavan turizmi, ornitoloji ve botanik bahçeleri de mevcuttur. İlin sağl k turizmi aç s ndan da bir potansiyel bar nd rd ğ ndan bahsedilebilir. Sağl k Bakanl ğ taraf ndan bölge cazibe merkezi olarak belirlenen 16 il aras nda Gaziantep de bulunmaktad r. Kamu ve özel sağl k yat r mlar n n h zland ğ bölge ilimize çevre iller olan Kilis, Ad yaman, Kahramanmaraş, Şanl urfa n n yan s ra Suriye den de hasta gelmektedir. Gaziantep İl Sağl k Müdürlüğü nden edinilen verilere göre 2004 y l nda Gaziantep Çocuk Hastanesi ile Suriye nin Halep Çocuk Hastanesi aras nda kardeş hastane protokolü imzalanm şt r. Bu protokolün yan s ra vizelerin kald r lmas da Suriye den ilimize sağl k amaçl gelişleri art rmaktad r. Genel bir değerlendirme yap ld ğ nda, Gaziantep in bölge sağl k cazibe merkezi olarak sağl k turizminde önemli bir konuma sahip olacağ söylenebilir. Diğer bölge illeri olan Ad yaman ve Kilis e bak ld ğ nda ise inanç turizmine yönelik zengin bir tarihi geçmişten bahsedilebilir. İllerdeki türbeler ve peygamber makamlar inanç turizminin gelişmesi aç s ndan oldukça büyük bir öneme sahiptir. TRC1 Bölgesi nin turizm başl ğ alt ndaki rolü incelendiğinde çeşitli sorunlarla karş karş ya olduğu, ancak bunun yan s ra önemli f rsatlar da bar nd rd ğ görülmektedir. Bölge illerindeki konaklama sorunu, tan t m eksikliği, ulaş m altyap s ndaki s k nt lar gibi problemler mevcut turizm potansiyelinin verimli bir şekilde kullan lamamas na sebep olmaktad r. Diğer yandan bölgenin oldukça zengin bir turizm potansiyeline sahip olduğu yukar daki ifadelerde görülmüştür. Nemrut Dağ, Zeugma Antik Şehri, Rumkale, Selçuklu ve Osmanl dan kalma kasteller, hamamlar, camiler gibi birçok turizm varl ğ bulunmaktad r. Bölgede turizm çeşitleri aras nda entegrasyonun sağlanmas, bununla birlikte kültür ve inanç turizmini geliştirmek ad na altyap n n kuvvetlendirilmesi gerekmektedir. Nitelikli tesis ve yatak say s n n art r lmas, konaklama tesislerinin yeterli say ya ulaşt r lmas ve ulaş m altyap s n n geliştirilmesi ile bölgeye turist ak ş art r lmal d r. Mevcut kültürel ve tarihi değerlerden verimli bir şekilde istifade edilmesi durumunda, turizmin bölgeye etkisi oldukça fazla olacakt r. Cendere Köprüsü - Ad yaman 146

149 5.3. YAŞAM KALİTESİ VE ÇEVRE Eğitim Eğitimin bütünleşen dünyan n rekabetçi ortam nda ülke statülerini belirlemede önemli rol oynayan faktörlerden biri olduğu göz ard edilemez. Kalk nman n da ülke refah ve statüsünün yükseltilmesi temeline dayand ğ göz önünde bulundurulursa, sürdürülebilir kalk nmada eğitimin rolünün büyüklüğü rahatl kla görülecektir. Bundan dolay d r ki, eğitimin hedeflerinin çok iyi belirlenmesi, yeterli kaynağ n ayr lmas, temel ilkelerin oluşturulmas, niteliği ve niceliği art r c tedbirlerin al nmas önem taş maktad r. Bu tedbirlerin temelinde de eğitim problemlerini ortadan kald rma, uygun eğitim ortam n oluşturma ve eğitim kalitesini yükseltme yatmaktad r. Bu bağlamda; hem örgün eğitime hem de yayg n eğitime gerekli hassasiyet gösterilmeli; sadece derslik ve öğretici say s art r lmakla kal nmamal, eğitimin kalitesi ve eğitim gören kişi say s da art r lmal d r. a. Örgün Eğitim Tablo Türkiye Geneli Okuma Yazma ve Eğitim Durumu. Erkek Kad n Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksek okul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 2,81% 11,58% 7,18% İlköğretim ve Dengi 45,05% 43,35% 44,20% Lise ve Dengi 18,41% 13,49% 15,96% Lisans ve Üstü 8,47% 5,96% 7,22% Kaynak: TÜİK, 2009 TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde okuma yazma bilmeyen nüfusun toplam nüfusa oran Türkiye ortalamas n n iki kat na yak nd r. Buradan bölgedeki yaklaş k 7 kişiden birinin okuma yazma bilmediği sonucu ç kmaktad r. Okuma yazma bilmeyen kad n nüfusun oran % dur. Bu durum da % olan Türkiye ortalamas n n yaklaş k iki kat na tekabül etmektedir. Bölgedeki erkek nüfusa bak ld ğ nda, 16 kişiden biri okuma yazma bilmezken, kad n nüfusta yaklaş k 5 kişiden biri okuma yazma bilmemektedir (Tablo 5-92, Tablo 5-93). 147

150 Tablo Okuma Yazma ve Eğitim Durumu, TRC Güneydoğu Bölgesi Erkek Kad n Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksek okul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 6,23% 22,19% 14,16% İlköğretim ve Dengi 37,44% 28,30% 32,91% Lise ve Dengi 13,13% 6,56% 9,87% Lisans ve Üstü 4,31% 2,04% 3,18% Kaynak: TÜİK, 2009 TRC Bölgesi ile TRC1 Bölgesi eğitim alan nda k yasland ğ nda ise; TRC1 Bölgesi nin TRC Bölgesi nden çok daha iyi durumda olduğu görülmektedir. TRC Bölgesi nde % olan okuma yazma bilmeyen oran, TRC1 Bölgesi nde % 9,98 e düşmektedir, her iki oran da % 7,18 olan Türkiye verilerinden yüksektir. TRC1 Bölgesi ni oluşturan Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerine bak ld ğ nda ise bu 3 ilde okuma yazma bilmeyenlerin oran Türkiye ortalamas ndan yüksek, TRC Bölgesi nin ortalamas ndan düşüktür. Okuma yazma bilen nüfus oran nda; hem kad n hem de erkek nüfusta Gaziantep in diğer illerden daha iyi durumda olduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi ni oluşturan Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerine bak ld ğ nda bu 3 ilde okuma yazma bilmeyenlerin oran Türkiye ortalamas ndan yüksek, TRC Bölgesi nin ortalamas ndan düşüktür. Türkiye de görülen erkek nüfusun, kad n nüfustan eğitim alan nda daha ileri bir noktada olduğu gerçeği, TRC Bölgesi nde daha keskin hatlarla görülmektedir. Böylece eğitimde kad n nüfusa daha çok önem verilmesi gereği ortaya ç kmaktad r. 148

151 Tablo Okuma Yazma ve Eğitim Durumu, TRC1 Bölgesi Erkek Kad n Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksek okul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 3,87% 16,10% 9,98% İlköğretim ve Dengi 44,76% 39,21% 41,98% Lise ve Dengi 13,75% 8,61% 11,18% Lisans ve Üstü 5,13% 2,78% 3,96% Kaynak: TÜİK, 2009 İlköğretim ve dengi okul mezunu nüfusa bak ld ğ nda, Kilis ili hem kad n hem de erkek nüfusta diğer bölge illerinden daha yüksek oranlara sahiptir. Genel ortalamas Türkiye ortalamas düzeyindedir. Kilis ilini s ras yla Gaziantep ve Ad yaman illeri takip etmektedir. Lise ve dengi okul mezunlar oran nda ise, TRC1 Bölgesi ni oluşturan 3 il de TRC Bölgesi nden daha yüksek, Türkiye ortalamas ndan daha düşük oranlara sahiptir. Bu eğitim grubunda, hem kad n hem de erkek nüfusta Ad yaman ili diğer illerden daha yüksek değerlere sahiptir. Ad yaman s rayla Kilis ve Gaziantep takip etmektedir. Yüksek öğrenim, lisans ve lisansüstü eğitim durumlar na bak ld ğ nda ise; Kilis in erkek nüfusta diğer illerden daha yüksek değerlere sahip olduğu görülmektedir. Ortalamada Kilis i, Gaziantep ve Ad yaman takip ederken; erkek nüfusta Ad yaman, Gaziantep ten daha yüksek oranlara sahiptir. Yüksek öğrenim, lisans ve lisansüstü eğitim mezunu kad n nüfusa bak ld ğ nda ise Gaziantep en yüksek orana sahiptir. Gaziantep ilini s ras yla Kilis ve Ad yaman takip etmektedir. Bu oranlar TRC Bölgesi nin üzerinde olmas na rağmen, Türkiye ortalamas n n yar s nda kalmaktad r. 149

152 Tablo Okuma Yazma ve Eğitim Durumu, Gaziantep- TÜİK, 2009 Erkek Kad n Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksek okul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 3,18% 14,78% 8,96% İlköğretim ve Dengi 45,60% 39,27% 42,45% Lise ve Dengi 12,89% 8,35% 10,63% Lisans ve Üstü 5,06% 2,95% 4,00% Tablo Okuma Yazma ve Eğitim Durumu, Ad yaman-tüik, 2009 Toplam Erkek Kad n Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksek okul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 12,62% 5,61% 19,57% İlköğretim ve Dengi 40,29% 42,12% 38,46% Lise ve Dengi 12,71% 16,10% 9,34% Lisans ve Üstü 3,78% 5,24% 2,33% 150

153 Tablo Okuma Yazma ve Eğitim Durumu, Kilis- TÜİK, 2009 Erkek Kad n Toplam Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul Mezunu İlköğretim Mezunu Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksek okul veya Fakülte Mezunu Yüksek Lisans Mezunu Doktora Mezunu Bilinmeyen Toplam Okuma Yazma Bilmeyenler 4,73% 16,61% 10,76% İlköğretim ve Dengi 46,20% 41,92% 44,02% Lise ve Dengi 13,82% 8,54% 11,14% Lisans ve Üstü 5,59% 2,84% 4,19% Okuma yazma bilmeyenlerin, il nüfusuna oran kullan larak oluşturulan haritada, Ad yaman % 13 lük oran ile diğer Doğu ve Güneydoğu Anadolu illeriyle birlikte 6. grupta yer alm şt r. Kilis % 11 lik oranla 5., Gaziantep ise 4. grupta yer alm şt r. Derece De er Aral l a ller 0,03-0, ,05-0,06 0,07 0,08-0,09 0,10-0,12 0,13-0, Şekil Okuma Yazma Bilmeyenlerin Toplam Nüfusa oran -%

154 Okuma yazma bilmeyen nüfus oran n n yüksek olduğu illerin komşular n n da yüksek orana sahip olduğu görülmektedir (Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi). Örneğin Ad yaman da ve Ad yaman a komşu illerde okuma yazma bilmeyenlerin oran oldukça yüksektir. Tablo Okul Öncesi Okullaşma Oranlar Erkek Kad n Toplam Gaziantep 39,64% 36,71% 38,22% Ad yaman 45,16% 44,49% 44,84% Kilis 60,06% 59,94% 60,00% TRC1 42,44% 40,43% 41,46% TRC 40,57% 39,34% 39,97% Türkiye 53,91% 52,22% 53,09% Kaynak: TÜİK, 2009 Okul öncesi okullaşma oranlar na bak ld ğ nda Türkiye, Avrupa Birliği nden çok daha geri durumdad r. TRC Bölgesi nde bu oran % 40 n da alt ndad r ve Gaziantep ili en düşük orana sahiptir. Tablo Okul Öncesi Eğitimde Durum Öğretmen Baş na Düşen Öğrenci Say s Derslik Baş na Düşen Öğrenci Say s Okul Baş na Düşen Öğrenci Say s Okul Baş na Düşen Öğretmen Say s At l Dersliklerin Toplam Dersliklere Oran At l Dersliklerin Toplam Dersliklere Oran (şehir) At l Dersliklerin Toplam Dersliklere Oran (K rsal) Gaziantep 36,42 20, ,02 43,60% 32,70% 89,20% Ad yaman 31,48 19,04 24,67 0,78 39,50% 3,60% 77,60% Kilis 31,43 17,17 25,22 0,80 45,40% 34,40% 79,30% TRC1 34,26 19,71 30,9 0,90 42,50% 26,00% 82,20% TRC 46,82 25,75 36,15 0,77 45,00% 29,30% 76,00% Türkiye 27,09 19,37 31,18 1,15 28,50% 16,00% 66,50% Kaynak, TÜİK 2009 Okul öncesi eğitimde TRC1 Bölgesi, TRC Bölgesi nden daha iyi durumda olmas na rağmen Türkiye ortalamas n n oldukça alt ndad r. TRC1 Bölgesi nde öğretmen, derslik ve okul Türkiye genelinde yaklaş k 4 okuldan biri at lken TRC1 Bölgesi nde 2 okuldan biri at l durumdad r. baş na düşen öğrenci say s TRC Bölgesi nin alt nda, Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Bölge de okul öncesi eğitimde okul baş na düşen öğretmen say s, Türkiye ortalamas n n alt nda, TRC Bölgesi ortalamas n n üstündedir. Bunun yan nda, Türkiye genelinde yaklaş k 4 okuldan biri at lken TRC1 Bölgesi nde 2 okuldan biri at l durumdad r. Türkiye genelinde belde ve köylerde at l okul oran % 66 iken bu oran TRC1 Bölgesi nde % 82, Gaziantep ilinde ise % 89 dur. Eğitimin kalitesini gösteren bir gösterge olan öğretmen baş na düşen öğrenci say s ise Türkiye de okul öncesi eğitimde 27 kişi civar nda iken, bu say TRC Bölgesi nde 47 kişiye, TRC1 Bölgesi nde ise 35 kişiye yükselmektedir. Gaziantep te 37, Kilis ve Ad yaman da ise 32 kişi civar nda bulunmaktad r. 152

155 Tablo TRC1 Bölgesi Okullaşma Oranlar ve Türkiye Karş laşt rmas İl/Bölge Okullaşma Oran İlköğretim Ortaöğretim Toplam Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n Gaziantep Net % 99,18 99,39 98,96 53,42 57,51 49,09 Ad yaman Net % 97,67 97,85 97,48 57,26 61,24 53,13 Kilis Net % 96,57 96,96 96,19 61,08 62,29 59,87 TRC1 Net % 97,81 98,06 97,54 57,26 60,35 54,03 TRC Net % 96,62 97,17 96,05 41,76 48,72 34,39 Türkiye Net % 97,37 98,53 96,14 58,56 61,17 55,81 Kaynak: TÜİK,2009 Türkiye, ilköğretimde ortalama % 99,4 oran nda okullaşma oran na sahip olan Avrupa Birliği nin gerisinde bulunmaktad r. TRC1 Bölgesi nde ilköğretim net okullaşma oran na bak ld ğ nda, en yüksek oran n Gaziantep ilinde görüldüğü rahatl kla söylenebilmektedir. Gaziantep te ilköğretim net ortalama okullaşma oran % 99 un üzerindedir, ve bu oran % 97,37 olan Türkiye ortalamas n n üzerinde bir değerdir. Gaziantep i % 97,7 ve % 96,6 değerleriyle s ras yla Ad yaman ve Kilis takip etmektedir. Kilis hariç diğer iki il de Türkiye ortalamas n n üzerinde değerlere sahiptir. Türkiye, TRC ve TRC1 Bölgeleri ortalamalar nda olduğu gibi Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerinin tamam nda erkek okullaşma oran kad n okullaşma oran ndan yüksektir. Ayr ca bölge illerinin tamam nda kad n okullaşma oran TRC Bölgesi ve Türkiye ortalamalar ndan yüksektir. Ortaöğretim net okullaşma oranlar nda ise ilköğretim okullaşma oran nda görülenin tam tersi bir tablo karş m za ç kmaktad r. Kilis ili % 61,1 değerle en yüksek orana sahipken; Ad yaman % 57,3 ve Gaziantep % 53,5 değerleriyle Kilis i takip etmektedir. Her üç ilde de elde edilen veriler TRC Bölgesi nden oldukça yüksek olsa da Kilis hariç diğer iki il Türkiye ortalamas n n alt ndad r. Dikkat edilmesi gereken bir başka oran ise kad n ve erkek nüfusun okullaşma oran ndaki farkt r. Ortaöğretim net okullaşma oran nda da erkek nüfusun okullaşma oran kad n nüfusa göre daha yüksektir. Türkiye genelinde % 5,36 olan fark, TRC Bölgesi nde % 14,33 e kadar yükselmiş; TRC1 Bölgesi nde ise % 6,2 ye gerilemiştir. TRC1 Bölgesi ndeki Kilis ilinde ise bu oran en düşük seviyededir ve % 2,42 değerindedir. Ad yaman da bu fark % 8,11, Gaziantep te ise % 8,42 değerindedir. Türkiye genelinde ve TRC1 Bölgesi nde erkek nüfusta yaklaş k 5 kişiden 2 si ortaöğrenime devam etmemektedir. Kad n nüfusta ise yaklaş k her 2 kad ndan 1 i ortaöğrenim görmemektedir. TRC Bölgesi nde ise her 2 erkekten 1 i; her 3 kad ndan 2 si ortaöğrenime devam etmemektedir. TRC1 Bölgesi nde erkek nüfusta yaklaş k 5 kişiden 2 si ortaöğrenime devam etmemektedir. Kad n nüfusta ise yaklaş k her 2 kad ndan 1 i ortaöğrenim görmemektedir. Tablo İlköğretimin Durumu İl/Bölge Okul Baş na Düşen Öğrenci Say s Öğretmen Baş na Düşen Öğrenci Say s Derslik Baş na Düşen Öğrenci Say s Gaziantep Ad yaman Kilis TRC TRC Türkiye Kaynak: TÜİK,

156 İlköğretimde Türkiye de öğretmen baş na 22 öğrenci düşmesine rağmen, TRC1 Bölgesi nde bu say 28, Gaziantep te ise 30 a kadar ç kmaktad r. Ad yaman ve Kilis te ise bu say s ras yla 21 ve 19 öğrenci şeklindedir. Avrupa Birliği nde öğrenci say s n n en fazla olduğu İngiltere de, ilkokullarda öğretmen baş na yaklaş k 19 öğrenci düşmektedir. Türkiye, bu say yla AB ülkelerinin tamam ndan yüksek bir orana sahiptir. OECD ülkelerinde derslik baş na düşen öğrenci say s ilköğretimde 21,4 tür. Derslik baş na Türkiye de 35 öğrenci düşerken, TRC Bölgesi nde 47, TRC1 Bölgesi nde ise 44 öğrenci düşmektedir. Bu dağ l m derslik baş na, Gaziantep te 49, Ad yaman da 36, Kilis te ise 27 öğrenci şeklinde görülmektedir. Derece De er Aral (%) l Say s Şekil Eğitim Seviyesine Göre Derslik Baş na Düşen Öğrenci Say s : İlköğretim y l itibar yla derslik baş na düşen ilköğretim öğrenci say lar analiz edildiğinde Türkiye haritas nda, Gaziantep ili 46 öğrenci ile en kalabal k öğrenci ortalamas na sahip 3. il konumundad r. Ad yaman 33 öğrenci ile 5. grupta yer al rken Kilis 25 öğrenci ile 4. grupta yer alm şt r. Haritan n geneli incelendiğinde, nüfusu kalabal k ve d şar dan göç alan bat illeri ile birlikte Güneydoğu Anadolu Bölgesi illerinin en kalabal k dersliklere sahip olduğu görülmektedir. Gaziantep ili ise hem Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde bulunmas hem de diğer illerden yoğun bir şekilde göç almas nedeniyle mekânsal aç dan ve demografik yap s itibar yla negatif bir etkileşim içerisinde kalm ş ve tüm iller içerisinde en kalabal k 3. derslik ortalamas na sahip olmuştur. Gaziantep ve Ad yaman illerinde, diğer Güneydoğu Anadolu illeri ile benzer şekilde yüksek öğrenci ortalamas na sahip dersliklerde eğitim yap l rken, Kilis ilinde düşük ortalamaya sahip dersliklerde eğitim verilmektedir. Sonuçlar itibar yla değerlendirilecek olursak 2010 y l LYS (Lisans Yerleştirme S nav ) illere göre başar s ras nda düşük ortalamaya sahip Kilis ili 2. s rada yer al rken, ilköğretim ve ortaöğretimde kalabal k dersliklere sahip Gaziantep ili 79. olmuştur. Gaziantep ilinin eğitim kapasitesinin ve altyap s n n öncelikli olarak ele al nmas gerekmektedir y l LYS (Lisans Yerleştirme S nav ) illere göre başar s ras nda Kilis ili 2. s rada yer al rken, Gaziantep ili 79. olmuştur. 154

157 Tablo Ortaöğretimin Durumu Ortaöğretim Okul Baş na Düşen Öğrenci Say s Öğretmen Baş na Düşen Öğrenci Say s Derslik Baş na Düşen Öğrenci Say s Gaziantep Ad yaman Kilis TRC TRC Türkiye Kaynak, TÜİK Türkiye de ortaöğretimde derslik baş na 33 öğrenci düşerken, bu say TRC1 Bölgesi nde 41 civar nda bulunmaktad r. Türkiye de ortaöğretimde derslik baş na 33 öğrenci düşerken, bu say TRC Bölgesi nde 44 ve TRC1 Bölgesi nde 41 civar nda bulunmaktad r. Gaziantep te 46, Ad yaman da 43 ve Kilis te 31 öğrenci bir derslikte öğrenim görmektedir (Tablo 5 102). OECD ülkelerinde ise derslik baş na düşen öğrenci say s ortaöğretimde 23,9 dur. Ortaöğrenim başl ğ alt nda teknik ve mesleki ortaöğretim kurumlar na bak ld ğ nda, derslik baş na düşen öğrenci say s ve okul baş na düşen öğrenci say s n n genel eğitim veren ortaöğretim kurumlar na göre çok daha düşük olduğu gözlemlenmektedir. Derslik baş na düşen öğrenci say s n n düşük olmas iyi bir gösterge iken, okul baş na düşen öğrenci say s n n düşük olmas bu okullarda çok fazla öğrencinin okumad ğ n n göstergesi olmas nedeniyle dikkat çekilmesi gereken bir noktad r. Ayr ca Türkiye de ve TRC1 Bölgesi nde teknik ve mesleki öğretim kurumlar n n derslik say s genel ortaöğretim kurumlar ndaki derslik say s n n yaklaş k yar s kadar bir oran teşkil etmektedir (Tablo 5-103). Tablo Öğrenim Y l Okul, Şube, Öğrenci, Öğretmen, Derslik Say lar ve Oranlar, Mesleki ve Teknik Ortaöğretim İl/Bölge Okul Şube Derslik Öğretmen Baş na Düşen Öğrenci Say s Derslik Baş na Düşen Öğrenci Say s Okul Baş na Düşen Öğrenci Say s Okul Baş na Düşen Öğretmen Say s Gaziantep ,05 38,39 331,92 19,47 Ad yaman ,88 31,38 281,32 17,71 Kilis ,48 27,08 181,13 13,44 TRC ,26 34,67 291,61 17,94 TRC ,55 33,62 288,56 14,76 Türkiye ,92 31,64 284,24 19,05 Kaynak: TÜİK Eğitim konusunda bölgenin problemlerinin çözümü için, teknolojik altyap n n geliştirilmesi ve eğitim bilincinin art r lmas çok önemlidir. Özellikle okul öncesi eğitime önem verilmesi gerekmektedir. Bölgenin iktisadi yap s ve sanayicilerin istihdam talepleri düşünüldüğünde, kalifiye eleman yetiştirilmesi için, mesleki eğitimin de geliştirilmesi gerektiği sonucuna var labilir. 155

158 Yüksek öğretim TRC1 Bölgesi nde 3 ü devlet ve 2 si vak f olmak üzere toplam 5 üniversite bulunmaktad r. Vak f üniversitelerinin 2 si de Gaziantep te kurulmuştur. Gaziantep 3 üniversite ile TRC Bölgesi nde en çok üniversiteye sahiptir. Özellikle vak f üniversiteleri Orta Doğu ülkelerindeki öğrencileri hedef kitle olarak belirlemiştir. TRC1 Bölgesi nde, öğretim y l nda yaklaş k öğrencinin üniversitelerde öğrenim görmesi öngörülmektedir. a. Gaziantep Üniversitesi TRC1 Bölgesi nin en eski ve en büyük üniversitesi konumundad r. Gaziantep te yüksek öğretim 1973 y l nda Orta Doğu Teknik Üniversitesi ne bağl bir bölüm ile başlam ş ve 1987 y l nda ise Gaziantep Üniversitesi tüzel kişiliğini kazanm şt r. Gaziantep Üniversitesi, çevre ilçelere yay larak 11 Fakülte, 3 Yüksek okul, Türk Musikisi Devlet Konservatuar, 3 Enstitü ve 8 Meslek Yüksek Okulundan oluşan bir bölge üniversitesi haline gelmiştir. Üniversite-sanayi işbirliğinde de bölgenin en etkin üniversitesi konumunda bulunan Gaziantep Üniversitesi nin ayn zamanda Gaziantep OSB de bir meslek yüksek okulu bulunmaktad r. Gaziantep Üniversitesi bilimsel yay n s ralamas nda Türkiye de devlet üniversiteleri aras nda 5. konumdad r. Ayr ca üniversitenin, Fen-Edebiyat Fakültesi, Mühendislik Fakültesi ile İngiliz Dili ve Edebiyat bölümünde tüm eğitim-öğretim İngilizce olarak yap lmaktad r. Fakülte ve yüksek okullarda öğrenci al nan bölüm ve program say s 2002 y l nda toplam 104 olmuştur. Mevcut öğretim eleman say s 763 olup, 2010 y l itibar yla yaklaş k öğrenci öğrenim görmektedir. b. Ad yaman Üniversitesi Üniversite, İnönü Üniversitesi ne bağl olarak 1983 y l nda kurulan Ad yaman Meslek Yüksek Okulu, Gaziantep Üniversitesi ne bağl olarak 1987 y l nda kurulan Eğitim Fakültesi ve Harran Üniversitesi ne bağl olarak 1997 y l nda kurulan Kâhta Meslek Yüksek Okulu olmak üzere üç farkl üniversitenin oluşturduğu akademik birimlerin 1 Mart 2006 tarihinde Ad yaman Üniversitesi ne bağlanmas yla oluşmuştur. Üniversite bünyesinde; Fen Edebiyat Fakültesi, Eğitim Fakültesi, Teknoloji Fakültesi, T p Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Mimarl k Fakültesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Sağl k Yüksek Okulu, Devlet Konservatuar, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu, Ad yaman merkez, Besni, Kâhta ve Gölbaş Meslek Yüksek Okullar, Sağl k Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Fen Bilimleri ve Sosyal Bilimler Enstitüsü bulunmaktad r. Üniversitede yaklaş k olarak öğrenci öğrenim görmektedir. c. Kilis 7 Aral k Üniversitesi Kilis 7 Aral k Üniversitesi 29 May s 2007 tarihinde kurulmuş olup Fen-Edebiyat Fakültesi, Muallim R fat Eğitim Fakültesi ve İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi nden, Yusuf Şerefoğlu Sağl k Yüksek Okulu, Meslek Yüksek Okulu ve Sağl k Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu ndan ve Sosyal Bilimler Enstitüsü ile Fen Bilimleri Enstitüsü nden oluşmaktad r. Üniversite halen 2 yerleşkede 3 fakülte, 1 Yüksek okul, 2 Meslek Yüksek Okulu ve 2 enstitüde faaliyetlerini sürdürmektedir. Lisans ve yüksek lisans düzeyinde yaklaş k 4000 öğrenciye sahip üniversitenin mevcut yerleşkeleri şehir merkezindedir. d. Zirve Üniversitesi İpek Kültür ve Eğitim Vakf taraf ndan 28 Şubat 2009 tarihinde kurulan Zirve Üniversitesi, kamu tüzel kişiliğine sahip bir vak f üniversitesidir kişilik öğrenci kontenjan ile aç lm ş olup 5 fakülte ve 1 meslek yüksek okuluyla eğitim ve öğretim vermektedir. e. Gazikent Üniversitesi Gaziantep Eğitim ve Hizmet Vakf taraf ndan 30 Temmuz 2008 tarihinde kurulan Gazikent Üniversitesi, kamu tüzel kişiliğine sahip bir vak f üniversitesidir. 500 kişilik öğrenci kontenjan ile aç lm ş olan üniversite 2 fakülte ile eğitim ve öğretim yapmaktad r. TRC1 Bölgesi nde 3 ü devlet ve 2 si vak f olmak üzere toplam 5 üniversite bulunmaktad r. Gaziantep 2 si vak f olmak üzere sahip olduğu 3 üniversite ile TRC Bölgesi nde en çok üniversiteye sahip il konumundad r. 156

159 Bilgi İletişim Teknolojileri Bölgenin bilgi iletişim teknolojileri (BİT) altyap s n n yeteri kadar gelişmemiş olmas dolay s yla, kapsaml veriye ulaş lamam ş olup, konu yeteri kadar irdelenememiştir. Ancak, bilindiği gibi BİT konusu, yenilikçiliğin ve rekabet edebilirliğin art r labilmesi için kilit rol oynamaktad r. BİT ile desteklenmeyen sanayi ve ticaret faaliyetlerinin uzun vadede değişen piyasa koşullar na ayak uyduramayacağ aşikard r. BİT altyap s n n acil olarak geliştirilmesi ihtiyac, bölgedeki aktörler taraf ndan olmas gerektiği kadar anlaş lamam şt r. Konuya ilişkin fark ndal k art rma ve BİT altyap s n n geliştirilmesine yönelik çal şmalar yürütülmelidir. Nitekim y llar n kapsayan Orta Vadeli Programda, bilgi toplumuna yönelik politika ve stratejilerin etkili bir şekilde uygulanmas ve izlenmesi vurgulanm şt r. Özellikle sektörün ihtiyaç duyduğu uzmanl k alanlar nda nitelikli insan kaynağ geliştirilmesi ile ilgili çal şmalar n önem arz ettiğine de programda yer verilmiştir. Bölgenin internete erişimi ile ilgili TÜİK in 2010 y l Nisan ay nda yapm ş olduğu Hane Halk Bilişim Teknolojileri Kullan m Araşt rmas baz al nd ğ nda TRC1 Bölgesi nde ortalama olarak hanelerin % 41,6 s internet erişimine sahiptir. Bu oran 2009 y l nda % 30 olarak ölçülmüştür. İnternete erişim için ADSL % 73,3 ile en yayg n kullan lan erişim türüdür. İnternet kullananlar n % 60 her gün internet kullanmaktad r. Bilgisayar kullan lan yerlerin baş nda % 70 ile evler gelmekte ve bunu % 31,3 lük bir oran ile işyerleri takip etmektedir. İşgücü durumuna bak ld ğ nda, işverenlerin çal şanlardan daha fazla bilgisayar ve internet kulland ğ görülmektedir. İnternet en çok % 72,8 oranla e-posta için kullan lmaktad r. Bunu % 64,2 oran ile sohbet etmek, anl k ileti göndermek takip etmektedir. İnternet üzerinden al şveriş yapma oran ise % 15 tir. İnterneti kullananlar n yaklaş k yar s güvenlik sorunu ile karş laşmaktad r. Kullan c lar n % 36,4 ü istenmeyen e-postalar büyük bir sorun olarak görmektedir. Tablo TRC1 Bölgesi İllerinin ADSL ve PSTN Abone Say lar İller ADSL Abone Say s PSTN Abone Say s WiFi Hot Spot Gaziantep Ad yaman Kilis Kaynak: Bölge İlleri Türk Telekom Müdürlükleri, (Ocak, 2010) Sağl k Bir bölgenin sağl k hizmetlerindeki kalite, yaşam kalitesini doğrudan etkileyen unsurlardan bir tanesidir. Bu aç dan bak ld ğ nda, TRC1 Bölgesi değerleri genel olarak Türkiye ortalamas n n alt nda seyretmekte ve bu da bölgedeki yaşam kalitesinin Türkiye ortalamas na göre düşük olduğunu göstermektedir. Devlet Planlama Teşkilat n n 2003 y l nda haz rlam ş olduğu İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik S ralamas Çal şmas verilerine göre sağl k sektörü gelişmişlik s ralamas nda TRC1 Bölgesi nin 26 Düzey 2 Bölgesi aras nda 21. s rada olduğu görülmektedir. Ayr ca Avrupa Birliği nde önemli bir sağl k göstergesi olan bebek ölüm h z na bak ld ğ nda da, AB de 15 civar nda seyreden bu göstergenin TRC1 Bölgesi nde 45, Türkiye de ise 43 olduğu görülmektedir. Tablo Temel Sağl k Göstergeleri Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1* Türkiye Sağl k Sektörü Gelişmişlik S ras * Bebek Ölüm H z ( ) 16,3** 12,6*** 18,2** 45 17,6**** 100 Bin Kişiye Düşen Hastane Yatak Say s 221** 150*** 146** 169,5 230* * DPT İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik S ralamas Çal şmas, 2003 ** Gaziantep ve Kilis İl Sağl k Müdürlükleri, 2009 *** Ad yaman İl Sağl k Müdürlüğü, 2008 **** Sağl k Bakanl ğ Veritaban,

160 TRC1 Bölgesi sağl k hizmetleri verileri, genel olarak Türkiye ortalamas n n alt nda seyretmekte ve bu da bölgedeki yaşam kalitesinin Türkiye ortalamas na göre düşük olduğunu göstermektedir. Uzman hekim baş na düşen nüfus say s Ad yaman da 2008 y l itibar yla 4077 kişi, 2009 y l itibar yla de Gaziantep te 3516 kişi, Kilis te ise 3119 kişidir. TRC1 Bölge illerindeki hastane say lar na bak lacak olursa, Gaziantep te 10 u Sağl k Bakanl ğ na bağl, 8 i özel ve 1 i de üniversite hastanesi olmak üzere toplam 19 adet hastane ve 99 adet sağl k ocağ, Ad yaman da 7 si devlet 1 i özel olmak üzere toplam 8 adet hastane ve 67 adet sağl k ocağ, Kilis te ise 1 adet devlet hastanesi ve 12 adet sağl k ocağ bulunmaktad r. Dolay s yla TRC1 Bölgesi illeri aras nda Gaziantep ilinin sağl k altyap s,kalitesi ve sağl k hizmetlerine erişim aç s ndan Ad yaman ve Kilis illerine göre daha iyi durumda olduğu görülmektedir. Bu durumun sonucu olarak da Gaziantep ili; bölge illerinden, çevre illerden ve Suriye den sağl k hizmetlerine karş yoğun taleple karş laşmaktad r. Tablo İl, Bölge ve Ülke Baz nda Sağl k Personeli ve Eczane Say lar Gaziantep** Ad yaman*** Kilis** TRC1 Türkiye 10 Bin Kişiye Düşen Hekim Say s 10 Bin Kişiye Düşen Diş Hekimi Say s 10 Bin Kişiye Düşen Sağl k Memuru Say s 10 Bin Kişiye Düşen Hemşire Say s 10 Bin Kişiye Düşen Ebe Say s 10 Bin KişiyeDüşen Eczane Say s 6,81 6,92 8,60 6,87* 13* 0,62 0,68 0,82 1,19**** 2,60**** 1,40 10,32 7,67 6,61**** 9,66**** 8,68 8,38 7,30 9,06**** 12,47**** 5,39 5,95 6,85 5,11**** 6,19**** 2,84* 1,41* 0,52* 2,27* 3,37***** * DPT İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik S ralamas Çal şmas, 2003 ** Gaziantep ve Kilis İl Sağl k Müdürlükleri, 2009 *** Ad yaman İl Sağl k Müdürlüğü, 2008 **** TÜİK, 2006 ***** Türk Eczac lar Birliği İl, bölge ve ülke baz nda sağl k personeli ve eczane say lar n gösteren Tablo incelendiğinde, TRC1 Bölgesi nin ve bölge illerinin 10 bin kişiye düşen hekim ve diş hekimi say lar n n Türkiye ortalamas n n çok alt nda olduğu görülmektedir. Yine diğer sağl k personeli ve eczane say s bak m ndan da TRC1 Bölgesi ülke ortalamas na göre düşük seviyededir. Yüz bin kişi baş na düşen hastane yatak say s, bir yerleşim yerinin sağl k altyap s ile ilgili önemli göstergelerden biridir. Aşağ daki Şekil 5-87, 2007 y l itibar yla Düzey 2 bölgelerinde kişi baş na düşen yatak say lar kullan larak oluşturulmuştur. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde, yüz bin kişi baş na yatağ n düştüğü ve en aç k renkle kapl olduğu görülmektedir. En düşük yatak ortalamas na sahip 6 Düzey 2 bölgesi aras nda yer almas TRC1 Bölgesi nin sağl k altyap s n n oldukça geri kalm ş olduğunu ortaya koymaktad r. Sağl k sektöründe bölgeler aras gelişmişlik farklar n azaltacak önlemlerden birisi de kamu sağl k yat r mlar ndan bölgemizin yeterli kaynağ almas ve bu fark h zl bir şekilde gidermesi olacakt r. TRC1 Bölgesi illeri aras nda Gaziantep ilinin sağl k altyap s,kalitesi ve sağl k hizmetlerine erişim aç s ndan Ad yaman ve Kilis illerine göre daha iyi durumda olduğu görülmektedir. Bu durumun sonucu olarak da Gaziantep ili; bölge illerinden, çevre illerden ve Suriye den sağl k hizmetlerine karş yoğun taleple karş laşmaktad r. 158

161 Sağl k Bakanl ğ taraf ndan Bölge Sağl k Cazibe Merkezi olarak belirlenen 16 il aras nda bulunan Gaziantep, sağl k turizmi merkezine dönüşmektedir. Gaziantep in sahip olduğu gelişmiş sağl k altyap s n n değerlendirilerek yabanc ziyaretçiler taraf ndan tercih edilmesinin sağlanmas, bölgenin iktisadi gelişimine katk da bulunacakt r. Derece TRC1 Şekil Hastane Yatak Say lar : Yüz Bin Kişi Baş na Hastane Yatak Say s (TÜİK,2007) Bölge, sağl k sektöründe ikili bir yap sergilemektedir. Gaziantep sahip olduğu altyap ile sağl k konusunda cazibe merkezi iken, Ad yaman ve Kilis oldukça geride kalm şlard r. Bölge içi ve bölgeler aras gelişmişlik farklar n azaltacak önlemlerden biri, kamu sağl k yat r mlar ndan bölgenin yeterli kaynağ almas ve bu fark h zl bir şekilde gidermesi olacakt r Kültür TRC1 Bölgesi ni oluşturan Gaziantep, Ad yaman ve Kilis in kültürel yap s değerlendirildiğinde, tarihte birçok medeniyete ev sahipliği yapman n getirdiği kültürel ve tarihi zenginliğe sahip olduğu gözlemlenmektedir. Bu zenginlik bölgedeki kültürel faaliyetlere de yans maktad r. Bölgede birçok festival, şenlik ve yerel etkinlik düzenlenmektedir. Bunun yan s ra bölgedeki müze, sinema, tiyatro, kütüphane ve medyan n mevcut durumu aşağ daki başl klar alt nda incelenmiştir. a. Müzeler Bölgede 2 adet Gaziantep te, 1 adet Ad yaman da olmak üzere toplam 3 adet müze bulunmaktad r. Kilis te müze bulunmamakla birlikte, ildeki eski taş evler, camiler, külliyeler, yat rlar ve ibadet merkezleri kültürel zenginliğin en güzel örnekleridir. Tablo Müzeler, Mevcut Eserler ve Ziyaretçi Say s Y llar Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye Müze say s Eser mevcudu Ziyaretçi say s Müze say s Eser mevcudu Ziyaretçi say s Kaynak: Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlüğü 159

162 Bölgedeki mevcut eser say s 2007 y l nda , Türkiye de ise dur. Bölge bu değerlerle Türkiye genelinde % 2,4 lük bir orana sahiptir. Bölgedeki eser say s 2008 y l nda yaklaş k % 100 lük bir art ş göstererek e ulaşm şt r. Eser say s bak m ndan Gaziantep en zengin il konumundad r (Tablo 5-107). Tablodaki ziyaretçi say lar incelendiğinde, bölgenin Türkiye ortalamas n n oldukça gerisinde olduğu, bölge illeri içerisinde en çok ziyaretçiyi Gaziantep in ald ğ görülmektedir. Tablo Gaziantep ve Ad yaman da Sergilenen Eser Türleri ve Say lar Eser türleri Gaziantep Ad yaman Arkeolojik Eser Etnografik Eser Sikke Tablet 4 - Mühür Bask El Yazma Kitab 21 - Toplam Kaynak: Gaziantep Ad yaman İl Kültür Turizm Müdürlükleri,2009 Müzelerde sergilenen eser türleri içerisinde arkeolojik eserler ve sikkeler önemli bir yer tutmaktad r. Gaziantep, sergilenen eser türleri bak m ndan Ad yaman a oranla daha çok çeşitlilik arz etmektedir (Tablo 5-108). b. Sinema Bölgedeki sinema salonu say s na bak ld ğ nda en fazla sinema salonunun Gaziantep te olduğu görülmektedir. Bu ilde 23 sinema salonu bulunmakta iken, Ad yaman da 2 adet mevcuttur. Kilis ilinde ise sinema salonu bulunmamaktad r (Tablo 5-109). Toplam nüfus dikkate al nmadan salt sinema say s ya da koltuk say s incelenerek gerçekçi bir sonuca ulaşmak zor olduğundan on bin kişi baş na düşen sinema koltuğu say s verisi kullan larak yap lan mekânsal dağ l m analizi Şekil 5-88 de sunulmuştur. TRC1 Bölgesi 16 koltuk ortalamas ile 26 Düzey 2 bölgesi aras nda 11. s rada yer almaktad r. Tablo Bölge İlleri Sinema Salonu, Koltuk, Gösteri ve Seyirci Say lar ile Türkiye Karş laşt rmas Y llar Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye Sinema Salonu Koltuk Say s Gösteri Say s Seyirci Say s Gösteri Baş na Seyirci Say s Sinema Salonu Koltuk Say s Gösteri Say s Seyirci Say s Gösteri Baş na seyirci Say s Kaynak: TÜİK 2008 y l verilerine göre, TRC1 Bölgesi nde 25 adet sinema salonu bulunmaktad r. Bölge söz konusu veriler aç s ndan, ülke genelinde yaklaş k % 1,6 l k bir orana sahiptir. Gösteri baş na seyirci say s na bak ld ğ nda, TRC1 Bölgesi nin Türkiye ortalamas n n oldukça alt nda kald ğ görülmektedir. Bu değer, TRC1 Bölgesi için 373 iken, Türkiye ortalamas 973 olarak gerçekleşmiştir de bölgedeki seyirci say s nda civar nda bir art ş olmuştur. Ancak art ş oranlar Türkiye ortalamas n n gerisinde kalm şt r. 160

163 Derece TRC1 Şekil Sinema: On Bin Kişi Baş na Koltuk Say s (Düzey 2-TÜİK 2008) Dikkat çeken hususlardan bir tanesi de düşük koltuk ortalamas na sahip illerin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde kümelenmiş olmas d r. Analiz sonuçlar da bunu teyit etmektedir (Ek-1). c. Tiyatro Gaziantep ilinde 30 Ekim 2003 tarihinde Naz m Hikmet in Kuvayi Milliye adl oyunu ile aç lm ş olan Onat Kutlar Sahnesi bölgede bulunan tek tiyatrodur. Gaziantep Üniversitesi Tiyatro Kulübü nün düzenlediği Gaziantep Üniversitesi Tiyatro Festivali ve Gaziantep te okullar aras düzenlenen tiyatro şenliği sayesinde bu faaliyetlere olan ilgi art r lmaya çal ş lmaktad r. Ayr ca, Gaziantep Şehir Tiyatrosu taraf ndan her y l tiyatro severlere ücretsiz tiyatro kursu verilmektedir. Aşağ daki tabloda Gaziantep te sergilenen oyun ve temsil say lar verilmiştir. Tablo incelendiğinde, sergilenen oyun ve temsil say lar nda, oyun say s nda dönemindeki art ş n d ş nda, y llara göre önemli bir değişimin yaşanmad ğ görülmektedir. Tablo Gaziantep te Sergilenen Oyun ve Temsil Say lar ( ) Sanat sezonu Sergilenen oyun say s Temsil Kaynak: Gaziantep İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 161

164 d. Kütüphane Tablo de sunulan kütüphane say s na ait verilere bak ld ğ nda Gaziantep te 13, Ad yaman da 12 ve Kilis te 2 adet kütüphane bulunduğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi ndeki kütüphanelerde kitap say s nda art ş olmas na rağmen bunlardan yararlanan insan say s nda yaklaş k % 10 luk bir düşüş gözlemlenmektedir. Tablo Kütüphane, Kitap, Yararlan c ve Ödünç Ald klar Kitap Say lar Gaziantep Ad yaman Kilis TRC1 Türkiye Kütüphane Say s Kitap Say s Yararlanan Say s Ödünç Al nan Kitap Say s Kütüphane Say s Kitap Say s Yararlanan Say s Ödünç Al nan Kitap Say s Kaynak: Kütüphaneler ve Yay mlar Genel Müdürlüğü Bölge, bin kişi baş na halk kütüphanelerinden yararlanma say s bak m ndan 382 kişi ile 9. s radad r. Bin kişi baş na halk kütüphanelerinden yararlanma say s aç s ndan bölge illeri incelendiğinde, Gaziantep 323 kişi ile 50., Ad yaman 477 kişi ile 24. ve Kilis 704 kişi ile 11. s radad r. Aşağ daki Türkiye haritas nda Düzey 2 bölgelerinin ortalama bin kişi baş na ödünç al nan kitaplarla ilgili dağ l m na yer verilmiştir. TRC1 Bölgesi bin kişi baş na ortalama 55 ödünç kitap ile 18. s rada yer almaktad r. Burada dikkat çeken bir husus TRC1 Bölgesi nin ortalama bin kişi baş na al nan ödünç kitap say s istatistiği (18. s rada) ile on bin kişi baş na düşen sinema koltuğu say s (16. s rada) istatistiğinin paralellik göstermesi ve yaklaş k ayn s rada yer almas d r. Buradan yola ç karak, kültürel anlamda kalk nman n tek yönlü ele al namayacağ ve kültürü oluşturan tüm unsurlar n birlikte geliştirilmesi gerektiği değerlendirilmektedir. Derece TRC1 Şekil Halk Kütüphaneleri: Bin Kişi Baş na Ödünç Al nan Kitap Say s (Kaynak TÜİK,2009) 162

165 e. Kültürel Etkinlikler TRC1 Bölgesi nde kültürel etkinlikler kapsam nda uluslararas, ulusal ve yerel düzeyde çeşitli festival, şenlik ve yerel etkinlikler düzenlenmektedir. Gaziantep te 2010 y l nda 5.si düzenlenen Uluslararas Antep F st ğ Kültür ve Sanat Festivali, F st k Festivali (Nizip), İslâhiye Üzüm, Biber ve Kültür Festivali (İslâhiye); Ad yaman da 2010 y l nda 17.si düzenlenen Uluslararas Nemrut Kommagene Festivali ve Besni Eğitim Bayram önemli festivallerdendir. Ayr ca, Kilis te Kilis Üzüm ve Şira Festivali düzenlenmesi için çal şmalar yap lmaktad r. Düzenlenen bu tarz festival ve etkinliklerin bölgenin kültürel, tar msal ve turistik zenginliklerinin tan t lmas nda önemli bir yeri bulunmaktad r. f. Medya TÜİK 2009 verilerine göre, Bölgede 87 yerel gazete, 29 yerel dergi, 3 bölgesel dergi ve 2 ulusal dergi olmak üzere toplam 121 tane yaz l medya etkinlik göstermektedir. Bunun yan nda Gaziantep te 5 ve Ad yaman da 2 olmak üzere bölgede 7 tane yerel kanal yay n yapmaktad r. Bölgede medya kuruluşlar, ağ rl kl olarak merkez ilçelerde toplanm şt r Altyap ve Çevre Kentleşme TRC1 Bölgesi nin kentleşme bağlam nda, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde var olan iller aras nda en gelişmiş il olan Gaziantep e sahip olmas bölge ad na çekici bir özellik taş maktad r. Bölge, Güneydoğu Anadolu Bölgesel Kalk nma Projesi nin katk s yla, 1985 sonras h zla gelişmeye ve böylece kentleşmeye başlam şt r. Bölgenin kalk nmas dâhilinde devlet taraf ndan verilen teşviklerin sağlad ğ sanayileşme, bölgede yat r m olanaklar n art rm ş ve böylece, kentleşme için gerekli finansman kaynaklar oluşturulmuştur. Bölge sanayi yat r mlar ile zenginleşmeye başlad ktan sonra, yerel yönetimler altyap yat r mlar na başlam ş ve kentleşme ivme kazanm şt r. Yaln z bu gelişmeler, Bölge de ciddi oranda nüfus hareketine sebep olmuştur. Özellikle Gaziantep, h zla göç almaya başlam ş ve kentin sahip olduğu altyap taş ma kapasitesi aş lmaya başlanm şt r. Bölgenin sahip olduğu tarihi dokunun zenginliği bölgedeki illerde kentleşmeye yön vermiş, fakat, özellikle Gaziantep e d şar dan gelen göçün etkisiyle plans z ve h zl bir kentleşmeye doğru gidilmiştir. Bu durumun ortaya ç kard ğ kentleşme sorunlar, özellikle yerleşim anlam nda problem teşkil etmiştir. Bu sebeple TRC1 Bölgesi nin kentleşme olgusu, diğer kentlerdeki gibi çarp k ilerlemekte olup, Bölge, plans z bir şehirleşmenin yaratacağ problemlerle yüzleşmektedir. TRC1 Bölgesi içinde yer alan en gelişmiş il olan Gaziantep, 2000 y l itibar yla kentsel alanlarda (% 78.52), k rsal alanlarda (% 21.48) kişi olmak üzere toplam kişinin yaşad ğ Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin en büyük ili unvan na sahip olmakla birlikte, y ll k binde lik bir nüfus art ş na da ev sahipliği yapmaktad r y l nüfus endeksi 100 olarak esas al nd ğ nda, ülke geneli için 2000 y l nda 497 ye yükselen endeksin, ayn dönemde Gaziantep ilinde 620 olarak gerçekleştiği görülmektedir. İstanbul kenti için bu endeksin ayn dönemde 608 olduğu göz önüne al nd ğ nda nüfus art ş h z n n Gaziantep ad na görece yüksekliği anlaş lacakt r (Ersoy, M., Keskinok, Ç., Günay, B., 2007, Gaziantep İbrahimli 2. Bölgesi İçin Geliştirilen İmar Planlar n n İrdelenmesine İlişkin Rapor, ODTÜ). Nüfus art ş n n bu kadar yoğun olduğu bu ildeki mekânsal yap incelendiğinde, ilin doğusunda, güneyinde ve güneydoğusunda gecekondu karakterli düzensiz yap laşman n hâkim olduğu yaln z eski kent merkezinin bat yönünün düzenli geliştiği görülmektedir. Gaziantep örneğinden de anlaş lacağ gibi TRC1 Bölgesi genel olarak, plans z kentleşmeye f rsat tan yacak uygulamalara ev sahipliği yapmaktad r. Oysa kentleşme, genel olarak üst ölçekli politika ve planlar bağlam nda üretilen ve içinde yer alacak toplumlar n yaşam kalitesini art rmay amaçlayarak kentsel tasar m ilkeleri ş ğ nda mekân üreten bir olgudur. Ülkemizde bu durum ne yaz k ki farkl bir perspektifle ele al n p kentsel biçimin haritac l k olarak alg lanarak değerlendirilmesi sonucu, nerdeyse tüm kentlerimiz ayn laşm ş ve kimliklerini kaybetmişlerdir. H zla büyüyen ve metropoliten kent kavram na sahip olan Gaziantep gibi kentler, metropoliten gelişmenin belirli koridorlar üzerinde düzenlenmesi ve kentsel yay lman n bütünleştirilmesi ikilemlerine sahiplerdir. Özellikle, tarihsel olarak oluşmuş kentin parçalar n n birbirleriyle ve kentsel merkezlerle bütünleştirilmesi planlaman n temel problem alanlar ndan biridir. Kuşkusuz bütünleştirme sağlanmaks z n ve ilişki kurmaks z n parçac kararlarla 163

166 biçimlendirilen kullan mlar n bir araya gelişi, uzun vadede ciddi toplumsal ve iktisadi sorunlar getirebilmektedir. Örnek olarak, TRC1 Bölgesi kapsam nda yer alan ve kentleşme olgusunda en ciddi problemlerle karş laşan Gaziantep Metropolitan Kenti, önceden derişik kent formuna sahipken, sonras nda yaşanan gelişmelerle birlikte bütünleşme problemi yaşamaya başlam şt r. Gaziantep in ilk plan n yapan Hermann Jansen ürettiği planda kente, planlama ilkeleriyle nicelik ve şehirleşme politikas yla nitelik katmaya çal şm şt r. Jansen in Gaziantep için yapt ğ düzenleme ve ard ndan, Kemal Ahmet Aru ve Kemali Söylemezoğlu nun planlar modern Gaziantep için geleneksel kentin değerlerini vurgulayan çal şmalar olarak kabul edilmekle birlikte üretilen bu planlar n yol sistemleri aç k olarak okunabilmektedir. Aşağ daki haritalarda görüleceği üzere bu planlarda planc lar, eski kent ile yeniyi yabanc laşmadan uzlaşt rmaya çal şarak mekân örüntüsü gayet anlaş l r bir omurga plana dayal kentsel tasar m anlay ş n plana yans tm şlard r. Ayn zamanda sosyal donat lar n ihtiyaca göre düzenlendiği ve var olan doğal yap n n da kentsel planlamaya biçim verdiği bir plan anlay ş öngörülmüştür. Nitekim günümüz Gaziantep kent planlamas nda en dikkat edilmeyen noktalar da bu hususlar olmuştur. Şekil Gaziantep; Hermann Jansen (1938) ve Kemal Ahmet Aru Kemali Söylemezoğlu (1950) Planlar Özellikle artan nüfus yap s na ilişkin öngörüde bulunmayan bir plan üretme anlay ş n n varl ğ ; ulaş m yap s n n rasyonel verilere göre değil yerel yönetimlerin alt ölçekli planlarda yapt klar uygulamalara göre plans z bir şekilde belirleniyor oluşu ve planlar içinde olmas gereken sosyal donat alanlar n n yetersizliği, genel anlamda bölgedeki çarp k kentleşmeyi doğurmaktad r. Gaziantep in 1992 y l nda onaylanm ş olan üst ölçekli naz m imar planlar sonras nda Karayollar nca, Naz m İmar Plan n n öngördüğü güzergâh n d ş nda projelendirilip uygulanmas na başlanan çevre yolu, Gaziantep kentinin üst ölçekli planlama sürecinin gözden geçirilmesini gerektirecek bir d şsal veri oluşturmuştur. Çevre yolu güzergâh n n üst ölçekli planlama sürecine d şsal biçimde belirlenmiş olmas, kentin planlama süreci aç s ndan belirsizlikleri art ran bir uygulama olmuştur. Bu belirsizlik ortam spekülatif gelişme eğilimlerini güçlendirmektedir. Örneğin, Gaziantep kentinde alt ölçeklerde gerçekleştirilen planlama kararlar ile, kenti bat, güney ve güney doğu yönünde saran çevre yolu çevresinde toplu konut alanlar n da içeren yeni gelişme alanlar öngörülmüştür. İbrahimli II. Etap yeni gelişme alan da bunlardan biridir. Şekil İbrahimli Kentsel Gelişme Alan n n Doğusundaki Yerleşme Yap s 164

167 Yukar daki resimlerden de anlaş lacağ üzere, çevre yolu çevresinde oluşturulan yeni konut gelişme alanlar, kendi içlerinde belirli bir yap ya ve arazi kullan m düzenine sahip olmakla birlikte mevcut tarihsel kent ve kentsel ana merkez ile ve diğer yeni gelişme alanlar ile ne şekilde bütünleşecekleri konusu, üst ölçekli herhangi bir plan revizyonunun bulunmamas ndan ötürü önemli bir kentsel gelişme sorununa dönüşmektedir. (Ersoy, M., Keskinok, Ç., Günay, B., 2007, Gaziantep İbrahimli 2. Bölgesi İçin Geliştirilen İmar Planlar n n İrdelenmesine İlişkin Rapor, ODTÜ). Bu gelişme alanlar henüz onaylanmam ş olan gelişme şemas incelendiğinde kendi içlerinde belirli sistemler oluşturmakla birlikte, Gaziantep kenti genelinde kentsel bir bütünün parçalar olamamaktad rlar. Bu nedenle, kentle bütünleşme probleminin üst ölçekli planlarda oldukça dikkate al nmas gerekmektedir. Gaziantep te kentsel gelişme alanlar na yönelik talebin yoğunluğu sebebiyle kentsel gelişmenin oldukça geniş bir alana yay lmas n n yaratt ğ sorunlar; kentle bütünleşememe, yeni gelişme alanlar n n birbirleriyle bir kentsel sistem oluşturamamas ; gereğinden fazla ve sürdürülemez bir altyap sunumu ve bunun yaratacağ maliyetler olarak ortaya ç kmaktad r. TRC1 Bölgesi nin Gaziantep d ş ndaki illerin kentleşme durumlar incelendiğinde, daha çok mevcut altyap problemleriyle karş laş lmaktad r. Gaziantep te olduğu gibi Ad yaman ve Kilis te de çarp k kentleşme ve gecekondulaşman n yer ald ğ gözlemlenmekle birlikte, bunlardan kaynaklanan altyap problemleri ve çevre kirliliği kent yaşam n olumsuz etkilemektedir. Gaziantep kentinde sanayi at klar n n yaratt ğ çevre kirliliği önemli bir yer teşkil etmekte ve bölgede genel olarak geri dönüşüm tesisi say s n n yetersizliği de çevre kirliliğini art r c temel sebeplerin baş nda gelmektedir. H zl yap laşman n doğurduğu yeşil alan miktar n n yetersizliği kentte yaşayan halk n yaşam kalitesini düşürmekle birlikte, hava kirliliğinin artmas na da neden olmaktad r. Hava kirliliği, hem ulaş mda kullan lan araçlar n yaratt ğ kirlilik hem de doğalgaz n bölgeye geç gelmesinin de etkisiyle ciddi bir problem haline gelmektedir. Ulaş m sistemi, altyap yetersizliği sebebiyle yetersiz kalarak bölgede trafik problemine yol açmakta ve kentteki toplu taş ma sisteminin yeterli olmamas ndan kaynakl bölgede özel araç say s n art rmaktad r. Araba sahipliliğinin h zla artmas ve toplu taş ma sistemi yetersizliğinin sebep olduğu trafik problemi, bölgede yer alan kentlerde mevcut otopark sorununu daha ciddi bir problem haline dönüştürmektedir. Farkl ulaş m modellerinin bölgede yer almamas ndan kaynakl, karayoluna bağ ml bir ulaş m sisteminin varl ğ ve var olan toplu taş ma sisteminin yetersizliği de bölgede hem özel araç bağ ml l ğ n art rmakta hem de çevre kirliliğine sebep olmaktad r. Yerel halktaki çevre bilinci eksikliği TRC1 Bölgesi ndeki kentlerde birçok kirliliği art rmakla birlikte, trafik içerisinde yer alan gürültü kirliliği bu konuda ayr ca ele al nmas gereken bir konu olmaktad r. Bunlara ek olarak, Kilis ve Ad yaman da mevcut kanalizasyon altyap s ve su altyap s n n yetersizliği, şehir suyu kalitesinin düşük olmas ve bölgedeki kentsel dönüşüm sorunlar, kentler içinde yaşayan bölge halk n n yaşam kalitesini oldukça düşürmektedir. Sürdürülebilir olmayan kentsel büyüme, kentte fiziksel altyap problemlerine sebep olmakla birlikte, sosyal sorunlar da beraberinde getirmektedir. Örneğin, Gaziantep kentinde, yoğun göç ile birlikte gelen insanlar çoğunlukla eğitimsiz, vas fs z ve kalabal k aile yap lar na sahip olmalar sebebiyle kent içinde farkl gelir gruplar n n var olmas na zemin haz rlamaktad r. Bunun sonucu olarak farkl gelir gruplar na ait insan topluluklar n n mekânsal olarak farkl alanlarda yaşamalar ndan kaynakl ortaya ç kan sosyal ayr şma, toplum içindeki duyarl l ğ n azalmas ve toplumsal huzurun y pranmas konular nda art r c etken olmaktad r. Ülke geneli ile karş laşt r ld ğ nda TRC1 Bölgesi, özellikle içinde bar nd rd ğ ve yüksek gelişmişlik endeksine sahip olan Gaziantep ili dolay s yla, yüksek ve h zl bir kentleşme oran ile karş karş yad r. Bölgenin imalat sanayinde en gelişmiş yerleşmesi olan il merkezinde, yüksek sanayileşme oranlar na ve bunun gerektirdiği nitelikli işgücü istihdam na bağl olarak yeni ve nitelikli konut alanlar na yönelik taleplerin sürekliliği, il içinde yeni konut Genel olarak, Bölgedeki mevcut çarp k kentleşme, yetersiz altyap, göç, kentte yer almas gereken sosyal aktivitelerin olmamas ve bu konuda yeterli mekân n bulunmamas, ulaş m altyap s n n yetersizliği ve belediyelerin çevre temizliği konusunda yeterince hizmet vermemesi yerel halk n yaşam kalitesinin günden güne düşmesine neden olmaktad r. 165 TRC1 Bölgesi nde ulaş m altyap s eksikliği ve toplu taş ma sisteminin yetersizliği sonucu özel araç bağ ml l ğ n n özellikle Gaziantep te yüksek olmas bölgenin en önemli ulaş m problemleridir. Ayr ca, farkl ulaş m modellerinin bölgede yer almamas ve bu sebeple karayoluna bağ ml bir ulaş m sisteminin varl ğ hem trafik problemini ortaya ç karmakta hem de hava kirliliğini art rmaktad r. alanlar n n planlanmas konusunu gündeme getirmektedir. Fakat, Gaziantep kentinin, özellikle çevre yolu uygulamas sonras nda kentsel gelişmelere yön verecek olan ve metropoliten ölçekte kentsel bütünleşme probleminin çözümüne yönelecek üst ölçekli bir plan bulunmamaktad r. İşte bu nedenledir ki başta Gaziantep Metropolitan Kenti olmak üzere, TRC1 Bölgesi genelindeki illerde, üst ölçekli planlama ça-

168 l şmalar n n oluşturulmas can al c öneme sahiptir. Bu planlar, alt ölçekli planlama çal şmalar n disiplin alt na alan, gelişme bölgelerindeki ağ rl klar belirleyen, ana gelişme yönlerinin belirlenmesine ve kentsel bütünleşme kanallar n n yarat lmas na yönelik, kentteki farkl gelişme-koruma alanlar na ilişkin genel stratejileri ve kentsel dönüşüm gibi müdahale alanlar n n diğer problem alanlar ile bütünsel bir çerçevede ele al nd ğ ve kentsel parçalar bütünleştiren planlar olmal d r. Bu tür bir planlama yaklaş m, kesinlikle alt ölçekli gelişme kararlar n n bir araya getirilmesine indirgenmemeli, hatta alt ölçekli planlama çal şmalar n n kurgusunu da bu tür bir üst ölçekli planlama anlay ş oluşturmal d r. TRC1 Bölgesi genelindeki illerde, üst ölçekli planlama çal şmalar n n oluşturulmas son derece önemlidir. Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerindeki farkl kent parçalar nda üst ölçekli planlama çal şmalar düzeyinde irdeleme yap lmaks z n yoğunluk art r mlar na gidilmesi planlama esaslar aç s ndan sağl kl bir yol olarak gözükmemekte olup, TRC1 Bölgesi kentlerinin bütününde üst ölçekli planlama çal şmalar n n ele al nmas gerekmektedir. Yerel yönetimlerce TRC1 Bölgesi içerisinde yap lacak şehir planlar, mekânsal örgütlenme, işlevsel dağ l m, yol sistemi, merkez ve alt merkezler kademelenmesi ve mekânsal düzeni kapsayan ve alan kullan mlar aç s ndan değerlendirildiğinde, üretilecek planlar n kentsel bütünleşmeye katk da bulunabilecek kentsel omurgalar oluşturmas gerektiği özellikle vurgulanmal d r. Bölge genelinde kent merkezi ve diğer gelişme alanlar ile bütüncül bir yap oluşturmak amac yla metro ve rayl sistem gibi toplu taş ma olanaklar n n geliştirilmesi, süreklilik oluşturan kent parklar ve kentsel yeşil alanlar sisteminin desteklenmesi ve birbirleriyle ilişkileri kurulmuş merkezler ve alt merkezler sisteminin yarat lmas gibi bütünleşme araçlar n n planlama içine dâhil edilmesi ve uygulamalar n bu şekilde yap lmas gerekmektedir. Bu kapsamda özellikle kentsel bölgeler aras nda ilişkilerin kurulduğu ve buna ilişkin stratejiler içeren üst ölçekli planlama çal şmalar n olanaks zlaşt racak alt ölçekli planlama çal şmalar ndan özenle kaç n lmal d r. Bölge içerisinde ortaya ç kan ve temelde üst ölçekli plan mevcudiyetinin eksikliğinden kaynaklanan ve kontrol edilemeyen insan hareketlerinin yaratt ğ çarp k kentleşme, bölge genelindeki şehirlerde kentsel bütünleşmeyi zorlaşt rmaktad r. Kentsel bütünlüğü, yeterli altyap s ve planl bir sistemi olmayan kentler, içsel ve d şsal faktörler yüzünden kolayca deforme olabilecek bir hassasiyete sahip olmaktad r. Örneğin sanayi altyap s n n yetersizliği sonucu ortaya ç kan çevre kirliliği ile bölgedeki mevcut doğal kaynaklar n bilinçsizce tüketilmesi TRC1 Bölgesi nin sürdürülebilir kent yaşam n n varl ğ n tehdit eden unsurlard r. Yine bir altyap problemi olan su kalitesinin yetersizliği sonucu ortaya ç kabilecek g da güvenliği problemi bölge halk ve bölgenin geleceği için ciddi bir tehlike potansiyeli taş maktad r. Bu sebeple, kentleşme ve altyap konusunun üst ölçekli ve bütüncül bir planlama yaklaş m ile irdelenmesi gerekmekte olup bölgede yaşayanlar n refah seviyesini yükseltmek amac yla, bölgenin kalk nmas konusunda ele al nmas gereken konular n baş nda olduğu bilincine var lmal d r. Özellikle yerel yönetimlerin, kentleşme olgusunun sadece bir yap laşma olmad ğ n, bu konunun doğal kaynaklar n ve çevrenin korunmas ile birlikte sürdürülebilirlik anlay ş dâhilinde değerlendirilmesi gerektiğinin fark na varmalar gerekmektedir. Bu bağlamda, TRC1 Bölgesi ndeki kentlerde Kent planlaman n ve kenti tasarlaman n en önemli konular ndan birinin toplumsal ve mekânsal bütünleşme olanaklar yaratacak kentsel omurgalar n oluşturulmas olduğu unutulmadan kentsel yoğunluk dağ l mlar n n, planlanm ş bu omurgalar üzerinde konumland r lmas gerekmektedir. Ayr ca, kentsel merkez ve alt merkezlerin planlanmas nda olmas gereken bilimsel kriterlere göre tasarlanm ş ve karars zl klara izin vermeyen kentsel omurgalar n yarat lmas, kentsel merkezler ile kentsel parçalar aras nda ilişkilerin belirli bir sistem içinde düzenlenmesine olanak sağlayacakt r Ulaş m Tarihi İpek Yolu üzerinde bulunan TRC1 Düzey 2 Bölgesi, önemli ticaret ve ulaş m yollar n birbirine bağlamaktad r. Bölgenin sanayi ve ticaret bak m ndan lider ili olan Gaziantep özellikle karayolu, havayolu ve demiryolu ulaş m ağlar n n merkezi konumunda bulunmaktad r. Ayr ca son y llarda bölgeler aras işbirliğinde yaşanan gelişmelerle birlikte Suriye ile olan ilişkiler güçlenmiş olup Kilis-Suriye kara hudut kap s ve s n rlar aras ulaş m büyük önem kazanm şt r. Bununla birlikte turizme yap lan yat r mlar n artmas yla paralel olarak turist say s nda görülen art ş ulaş m sektörünü olumlu yönde etkilemektedir. a. Karayolu Bölge illerinden Gaziantep ve Kilis, Karayollar Genel Müdürlüğü 5. Bölge Müdürlüğü s n rlar içerisinde yer almakta iken, Ad yaman ili Karayollar Genel Müdürlüğü 8. Bölge Müdürlüğü s n rlar içerisinde yer almaktad r. 166

169 Gaziantep ilinin Ad yaman, Kilis, Osmaniye, Şanl urfa, Kahramanmaraş ve Hatay illeriyle s n r bulunmaktad r. Toplam karayolu ağ 691 km olup, karayolu ulaş m 314 km devlet yolu, 178 km otoyol ve 199 km il yolu ile sağlanmaktad r y llar aras nda 97 km bölünmüş yol, 20 km yol iyileştirme, 740 km asfalt yap m, 2 adet köprü yap m, m² trafik düşey işaretleme ve 202 km oto korkuluk çal şmas gerçekleştirilmiştir. Ayr ca 2010 y l için 47 km bölünmüş yol, 128 km asfalt çal şmas, 1 adet köprü yap m ve 41 km oto korkuluk yap lmas hedeflenmektedir. Gaziantep ili Mersin-Diyarbak r Otoyolu hatt nda bulunmakta olup günümüzde varolan Gaziantep-Şanl urfa Otoyolu Projesi, bölge s n rlar içerisinde yer almaktad r. Bu proje kapsam nda 46,3 km uzunluğundaki Gaziantep Kaynak: KGM, Çevre Yolu İnşaat 2010 y l baş nda tamamlanarak hizmete aç lm şt r. Ayr ca 62,5 km uzunluğundaki Gaziantep Birecik Kesimi Yol İnşaat n n 2009 y l sonu itibari ile fiziksel gerçekleşme oran % 89 olup, yolun kalan k sm n n 2010 y l sonunda bitirilmesi hedeflenmektedir (KGM, 2010). Tablo Gaziantep İli Motorlu Kara Taş tlar İstatistikleri Y llar Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Yol ve iş makineleri Özel amaçl taş tlar Traktör Kaynak: TÜİK Gaziantep ilinde, Gaziantep Emniyet Müdürlüğü kay tlar na göre 2008 y l sonu itibar yla adet otomobil, adet minibüs, adet otobüs, adet kamyon, adet kamyonet, adet motosiklet, 547 adet özel amaçl taş t ve adet traktör bulunmaktad r. Bu rakamlar, il içinde karayolu kullan m yoğunluğunun yüksek olduğuna işaret etmektedir. Özellikle otomobil say s n n yüksekliği kentteki araba sahipliliğinin oldukça yüksek olduğunu göstermektedir. Gaziantep te mevcut taş t verilerine bak ld ğ nda, il içinde karayolu kullan m yoğunluğunun yüksek olduğu görülmektedir. Özellikle otomobil say s n n yüksekliği kentteki özel araç sahipliliğinin ne kadar yüksek olduğuna vurgu yapmaktad r. Kaynak: KGM, Gaziantep, Kahramanmaraş, Şanl urfa, Malatya ve Diyarbak r illeriyle s n r bulunan Ad yaman n, toplam karayolu ağ 783 km olup karayolu ulaş m 273 km devlet yolu ve 510 km il yolu ile sağlanmaktad r y llar aras nda 63 km bölünmüş yol, 67 km yol iyileştirme, km asfalt yap m ve 3 adet köprü yap m çal şmas gerçekleştirilmiştir. Ayr ca 2010 y l için 41 km bölünmüş yol, 221 km asfalt çal şmas, 3 adet köprü yap m, 22 km yol iyileştirme ve 5 km oto korkuluk yap lmas hedeflenmektedir (KGM, 2010).2009 TÜİK verilerine ve Ad yaman 167

170 Emniyet Müdürlüğü kay tlar na göre 2008 y l sonu itibar yla Ad yaman da, adet otomobil, adet minibüs, 351 adet otobüs, adet kamyonet, adet kamyon, adet motosiklet, 244 adet özel amaçl taş t ve adet traktör bulunduğu tespit edilmiştir. Gaziantep e k yasla, karayolu kullan m n n yoğun olmad ğ söylenebilir. Tablo Ad yaman İli Motorlu Kara Taş tlar İstatistikleri Y l Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Yol ve iş makineleri Özel amaçl taş tlar Traktör Kaynak: TÜİK Sadece Gaziantep iliyle s n r bulunan Kilis ilinde ise, toplam karayolu ağ 148 km olup karayolu ulaş m 77 km devlet yolu ve 71 km il yolu ile sağlanmaktad r. İlde, y llar aras nda 29 km bölünmüş yol, 13 km yol iyileştirme, 276 km asfalt yap m ve 1 adet köprü yap m çal şmas gerçekleştirilmiştir. Ayr ca 2010 y l için 3 km bölünmüş yol, 45 km asfalt çal şmas, 4 adet köprü yap m, 20 km yol iyileştirme ve 2 km oto korkuluk yap lmas hedeflendiği ifade edilerek, Kilis-Hassa aras ndaki 56 km lik yolun onar m işlerinin GAP kapsam nda devam ettiği belirtilmiştir (KGM, 2010).Kilis te, TÜİK 2009 rakamlar na göre, 2008 y l sonu itibar yla adet otomobil, 721 adet minibüs, 114 adet otobüs, adet kamyonet, 690 adet kamyon, adet motosiklet, 33 adet özel amaçl taş t ve adet traktör bulunduğu belirlenmiştir. TRC1 Bölgesi nde yer alan Öncüp nar s n r kap s ndan geçişlerin artmas yla birlikte karayolu yoğunluk oran nda art ş gözlemlenmektedir. Karayolu ulaş m ndaki art şa paralel olarak bölgedeki kara taş tlar nda da art ş görülmektedir y l sonu Emniyet Genel Müdürlüğü verilerine göre Gaziantep ilinde toplam adet, Ad yaman ilinde adet ve Kilis ilinde adet kara taş t kayd bulunmaktad r. 168

171 Tablo Kilis İli Motorlu Kara Taş tlar İstatistikleri Y l Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Motosiklet Yol ve iş makineleri Özel amaçl taş tlar Traktör Kaynak: TÜİK b. Demiryolu ve Hafif Rayl Sistemler TRC1 Düzey 2 Bölgesi illerinden Gaziantep ve Kilis TCDD Genel Müdürlüğü 6. Bölge Müdürlüğü s n rlar içerisinde yer almakta iken, Ad yaman ili TCDD Genel Müdürlüğü 5. Bölge Müdürlüğü s n rlar içerisinde yer almaktad r. Bölgede, Gaziantep ve Kilis illeri demiryolu ulaş m yönünden daha gelişmiş durumda bulunmaktad r. Ayr ca demiryolu ağ Gaziantep içerisinden, Ad yaman ve Kilis illerinin ise il s n rlar ndan geçmektedir y l itibar yla mevcut demiryolu uzunluklar Gaziantep te 254 km, Ad yaman da 45 km ve Kilis te 16 km dir. TCDD Genel Müdürlüğü Türkiye toplam demiryolu hat uzunluğu km olup, bunun 315 km lik k sm TRC1 Bölgesi nde yer almaktad r (TCDD, 2009). Gaziantep demiryolu ağ, yurtiçi bağlant lar n n yan s ra yurtd ş bağlant lara da sahiptir. Irak ve Suriye ile bağlant s olan demiryolu, ulaş m anlam nda önemli olanaklar sağlamaktad r. Ayr ca merkez ve ilçeler yan nda Başp nar OSB de bulunan istasyon, mal sevkiyat nda firmalara hizmet vermektedir. Gaziantep demiryolu, Adana Malatya demiryolunun Narl istasyonunu, Gaziantep istasyonu üzerinden Karkam ş istasyonuna bağlamaktad r. Karkam ş istasyonu ise Jarablus istasyonu ile Halep-Bağdat demiryoluna bağlanmaktad r. Kilis ili ise Çobanbey-Nusaybin demiryolu hatt üzerinde bulunmaktad r. Bu hat üzerinde Elbeyli ilçesinde bulunan Çobanbey Tren İstasyonu Türkiye nin üçüncü yurtd ş demiryolu kap s olarak 2009 y l nda hizmete aç lm şt r. Hatt n uygulama projesi çal şmalar 1991 y l nda tamamlanm ş olup, Çobanbey-Nusaybin aras mesafe 404 km ve Nusaybin-Cizre aras mesafe 131 km dir. İlk etapta yap lmas düşünülen Nizip-Birecik-Şanl urfa kesiminin mesafesi ise 137 km dir. Toplam mesafesi 535 km olan bu projenin keşif bedeli 1,1 milyar Dolar d r. TRC1 Bölgesi, her ne kadar demiryolu altyap s na sahip olsa da, gelecek dönemlerde yoğunlaşmas beklenen taş mac l k, lojistik ve ticaret faaliyetlerinin bölgede sistemli bir şekilde gerçekleşmesine olanak sağlayacak yeterlilikte değildir. Bu sebeple, demiryolu yat r mlar na önem verilmesi gerekmektedir. 169

172 Tablo TCDD 6. Bölge Mevcut Hat Durumu TCDD 6. Bölge Hat Kesimleri Hat Uzunluğu (km) Toplam Yolcu Karma Tren Yük (Ton) İş Treni Horozluhan-Uluk şla Uluk şla-yenice Yenice-Mersin Yenice-Adana Adana-Toprakkale Toprakkale-İskenderun Toprakkale-Fevzipaşa Fevzipaşa-Narl Köprüağz -K.Maraş Fevzipaşa-Tahtaköprü Narl -Gaziantep Gaziantep-Karkam ş Karkam ş-hudut Şenyurt-Mardin Çobanbey-Karkam ş Kaynak: TCDD, Gaziantep te yak n zamanda faaliyete geçecek olan hafif rayl sistem, kent içi toplu taş ma için son derece önemli bir girişim olarak değerlendirilebilir. Özellikle araba sahipliliğinin yaratt ğ karayolu trafiğine alternatif çözüm getiren ve kent merkezinde mevcut durumda bulunan otopark probleminin çözümüne katk sağlayacak olan bu sistem, önümüzdeki dönemlerde de TRC1 Bölgesi kapsam ndaki kentlerde desteklenmeye devam edilmelidir. Bölgede ilk hafif rayl sistem projesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi taraf ndan Gaziantep ilinde yap lmaya başlanm ş olup 2010 y l sonunda kullan ma aç lmas hedeflenmektedir. Gaziantep Hafif Rayl Sistem Projesi çift hat olarak toplamda m uzunluğunda olup, güzergâh boyunca 13 adet yerüstü istasyonu bulunmaktad r. Projenin 3 aşamada gerçekleştirilmesi planlanmakta olup, ilk aşamada Karataş ile Demokrasi Meydan aras nda toplu taş mac l k yap lmas, ikinci aşamada Demokrasi Meydan ile Küçük Sanayi Sitesi aras ndaki hatt n devreye al nmas ve üçüncü aşamada Mezarl k Kavşağ ile Beylerbeyi güzergâhlar nda toplu taş ma hizmeti verilmesi planlanmaktad r. İşletme araçlar n n her istasyonda en çok 20 saniye duraklamas ve 5 dakikada bir hareket etmesi planlanmakta olup, araçlarla her yönde saatte yolcunun taş nmas amaçlanmaktad r. İl içerisinde faaliyete geçecek olan bu hafif rayl sistem, kent içi toplu taş ma için son derece önemli bir girişim olarak değerlendirilebilir. Özellikle araç sahipliliğinin yaratt ğ karayolu trafiğine alternatif çözüm getiren ve kent merkezinde mevcut durumda bulunan otopark probleminin çözümüne katk sağlayacak olan bu sistem, önümüzdeki dönemlerde de TRC1 Bölgesi kapsam ndaki kentlerde desteklenmeye devam edilmelidir. c. Havayolu TRC1 Bölgesi havayolu ulaş m Gaziantep Havaliman ve Ad yaman Havaalan ile sağlanmakta olup, Kilis ilinde havayolu ulaş m gerçekleşmemektedir. Son y llarda havayolu taş mac l ğ n n toplam ulaş mdaki pay n n artmas yla birlikte, bölgedeki havayolu ulaş m giderek daha etkin hale gelmektedir. 170

173 Gaziantep Havaliman 1976 y l nda hizmete girmiş olup iç hat, d ş hat ve yük taş mac l ğ nda ulaş m hizmeti sağlamaktad r. Şehir merkezine 19.6 km uzakl kta olan havaliman 2005 y l nda küçük ve orta büyüklükteki uçaklar n kullan m na aç lm şt r. Ayr ca 2006 y l nda tamamlanan modernizasyon çal şmalar ile havaliman uluslararas standartlara uygun hale getirilmiştir. Gaziantep Havaliman na 2009 y l nda uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda yolcu taş mac l ğ ve ton yük taş mac l ğ gerçekleştirilmiştir. Ayr ca 2010 y l ilk 6 ayl k döneminde havaliman ndan uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda yolcu taş mac l ğ ve ton yük taş mac l ğ gerçekleştirilmiştir (DHMİ, 2010). Tablo Gaziantep Havaliman İstatistik Verileri Gaziantep Havaliman 2009 Y l Sonu 2010 Y l İlk 6 Ayl k Dönem İç Hat Tüm Uçak Trafiği D ş Hat Toplam İç Hat Ticari Uçak Trafiği D ş Hat Toplam Gelen İç Hat Yolcu Giden Toplam Gelen D ş Hat Yolcu Giden Toplam Transit Yolcu İç Hat Yük (ton) D ş Hat Toplam Kaynak: DHMİ, 2010 Ad yaman Havaalan ise 1998 de hizmete girmiş olup, havaalan nda yaln zca iç hat ulaş m hizmeti verilmektedir. Sivil nitelikteki havaalan y ll k yolcu taş ma kapasitesine sahiptir. Ad yaman Havaalan na 2009 y l nda 924 uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda yolcu taş mac l ğ ve 41,4 ton yük taş mac l ğ gerçekleştirilmiştir y l ilk 6 ayl k döneminde havaalan na uçak seferi gerçekleşmiş olup, toplamda yolcu taş mac l ğ ve 50,1 ton yük taş mac l ğ gerçekleştirilmiştir. 17 TRC1 Bölgesi nde havayolu ulaş m na ilişkin rakamlara bak ld ğ ve bölgede bulunan lojistik dinamikleri düşünüldüğü zaman, bölge içerisinde yer alan havayolu altyap s n n özellikle taş mac l k sektöründe yeterince kullan lmad ğ ifade edilebilir. Bölgenin sahip olduğu lojistik potansiyelinin kullan lmas ad na, havayolu altyap s n n geliştirilmesi ve mevcut havaliman ile havayolunun kapasitelerinin art r lmas gerekmektedir. 17 Kaynak: DHMİ,

174 Tablo Ad yaman Havaalan İstatistik Verileri Ad yaman Havaalan 2009 Y l Sonu 2010 Y l İlk 6 Ayl k Dönem Tüm Uçak Trafiği İç hat Ticari Uçak Trafiği İç hat İç Hat Yolcu Gelen-giden Yük (ton) İç hat Kaynak: DHMİ, TRC1 Bölgesi nde Gaziantep Havaliman ticaret ve ulaş m bak m ndan merkez konumunda bulunmakta olup 2006 y l sonras art r lan kapasitesiyle daha verimli şekilde hizmet vermeye devam etmektedir. Ad yaman Havaalan ise sadece iç hat ve ticari hatlarda hizmet vermekte olup y ll k yolcu taş ma kapasitesine sahiptir. Bölge içerisinde karayolu ile havayolu bağlant s n n güçlendirilmesi amac yla, Gaziantep ile Kilis aras nda sürdürülen bölünmüş yol projesinin 2011 y l nda tamamlanmas planlanmaktad r. Genel olarak, yukar daki rakamlara bak ld ğ zaman ve bölgede bulunan lojistik dinamikleri düşünüldüğünde, TRC1 Bölgesi içerisinde yer alan havayolu altyap s n n özellikle taş mac l k sektöründe yeterince kullan lmad ğ ifade edilebilir. Bölgenin sahip olduğu lojistik potansiyelinin kullan lmas ad na, havayolu altyap s n n geliştirilmesi ve mevcut havaliman ile havayolunun kapasitelerinin art r lmas gerekmektedir Hava Kalitesi Hava kalitesi, canl lar n sağl ğ n olumsuz yönde etkileyen ve maddi zararlar meydana getiren havadaki yabanc maddelerin, miktar ve yoğunluğunun göstergesidir. Hava kirliliği ise havada kat, s v ve gaz şeklinde yabanc maddelerin insan sağl ğ na, canl hayat na ve ekolojik dengeye zarar verecek miktar, yoğunluk ve sürede atmosferde bulunmas d r. Hava kirliliğinin ülkemizde, özellikle k ş aylar nda, önemli bir sorun olarak ortaya ç kmas na rağmen hava kalitesi ile ilgili veriler yetersizdir. Bu yetersizliğin giderilmesi ad na son y llarda birtak m çal şmalar yap lmas ile birlikte ülke çap nda bir fark ndal k oluşmaya başlam şt r. Yap lan çal şmalar doğrultusunda Çevre ve Orman Bakanl ğ taraf ndan y llar aras nda 81 ilde hava kalitesi ölçüm istasyonlar kurulmuş ve Türkiye genelinde Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağ oluşturulmuştur. Kurulan hava kirliliği ölçüm istasyonlar n n hepsinde Kükürtdioksit (SO 2 ) ve Partikül Madde (PM 10 ) parametreleri, baz lar nda ek olarak Azotoksitler (NO, NO 2, NO x ), Karbonmonoksit (CO) ve Ozon (O 3 ) da tam otomatik olarak ölçülmektedir. TRC1 Bölgesi illerinin hepsinde de hava kalitesi ölçüm istasyonu mevcuttur. Gaziantep te üçü yar otomatik olmak üzere, toplam 4 adet ölçüm cihaz bulunmaktad r. Ad yaman daki hava kalitesi ölçüm istasyonu 2004 y l sonu ve 2005 y l başlar nda kurulmuş olup, bu tarihten itibaren faaliyet göstermektedir. Kilis te de bir adet hava kalitesi ölçüm cihaz mevcuttur. Hava Kalitesi İndeksi (HKİ), hava kalitesinin günlük olarak rapor edilmesi için kullan lan bir indekstir. Yaşad ğ m z bölgenin havas n n ne kadar temiz veya kirli olduğu ve ne tür sağl k etkilerinin oluşabileceği konusunda bilgiler verir. Hava kalitesi indeksi, farkl hava kalitesi ile birlikte hava kirliliği seviyesini, genel halk sağl ğ üzerine etkisini, sağl ks z seviyeye yükseldiğinde al nmas gereken kademeli önlemleri de belirler. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktad r. Bunlar; partikül maddeler (PM 10 ), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO 2 ), azot dioksit (NO 2 ) ve ozon (O 3 ) dur. 6 kategoriye ayr lm ş olarak HKİ skalas Tablo de, 5 temel kirletici için HKİ değerleri ise Tablo da gösterilmektedir. Tablo Hava Kalitesi İndeksi Hava Kalitesi İndeksi (HKİ / AQI) Sağl k Seviyesi Renkler HKİ aşağ da belirtilen aral kta olduğunda Hava Kalitesi aşağ da belirtilen renkler ile sembolize edilir 0-50 aras nda İyi Yeşil aras nda Orta Sar aras nda Hassas gruplar için sağl ks z Turuncu aras nda Sağl ks z K rm z aras nda Çok sağl ks z Mor / Pembe aras nda Tehlikeli Kahverengi Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağ Web Sitesi 172

175 Tablo Temel Kirletici İçin Hava Kalitesi İndeksi Değerleri Hava Kalitesi İndeksi SO2 NO2 CO O3 PM10 1 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama 1 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama [μg/m³] [μg/m³] [mg/m³] [μg/m³] [μg/m³] 1 (çok iyi) , (iyi) ,0 8, (yeterli) ,0 15, (orta) , (kötü) ,0-49, (çok kötü) >1500 > 700 > 50,0 > 360 > 800 Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağ Web Sitesi Hava kalitesi ölçümlerinin istatistiki olarak s n fland r lmas da Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) taraf ndan gerçekleştirilmektedir. Bu bağlamda il merkezleri ve baz ilçe merkezlerinde ölçülen kükürt dioksit ve partiküler madde konsantrasyonlar n n ayl k, k ş sezonu (Ekim-Mart) ve y ll k ortalamalar, minimum ve maksimum değerleri, ölçüm yap lan gün say s, bir önceki döneme göre değişim oranlar, s n r değerleri ve uyar eşiklerinin aş ld ğ gün say lar TÜİK taraf ndan yay mlanmaktad r. Bu kapsamda TÜİK taraf ndan yay mlanan verilere göre TRC1 Bölgesi nde 2007, 2008 ve 2009 y llar hava kalitesi ortalama değerleri partikül maddeler (PM 10 ) için Şekil 5-92 de, kükürt dioksit (SO 2 ) için Şekil 5-93 te gösterilmiştir g/m Gaziantep Kilis Şekil TRC1 Bölgesi Y ll k PM 10 Ortalamalar (μg/m 3 ) Kaynak: TÜİK, g/m Gaziantep Kilis Şekil TRC1 Bölgesi Y ll k SO 2 Ortalamalar (μg/m 3 ) Kaynak: TÜİK,

176 Bu veriler ş ğ nda TRC1 Bölgesi illerinin hepsinde Hava Kalitesi İndeksi değerlerinin y ll k ortalamalar n n PM 10 ve SO 2 için iyi olduğu söylenebilir. Bununla birlikte, Ad yaman ve Gaziantep in 2 temel kirletici için verilen hava kalitesi değerleri incelenen son 3 y l içerisinde düşme eğilimi gösterirken, Kilis in değerlerinin yükselme eğiliminde olduğu gözlemlenebilir. Yine yap lan ölçümlerde elde edilen y ll k ortalama değerler göstermektedir ki, kükürt dioksit ve partikül madde tarihli Hava Kalitesinin Korunmas Yönetmeliği ne göre belirlenen s n r değerlerinin alt nda kalmaktad r (Tablo 5-120). Tablo Türkiye ve Avrupa Birliği Kükürtdioksit ve Partikül Madde İçin Uygulanan S n r Değerleri Kirleticiler Kükürtdioksit Partikül Madde S n r Değerler Türkiye Avrupa Birliği Türkiye Avrupa Birliği Hedef S n r Değeri (Y ll k Ortalama S n r Değer) 150 μg/m3 20 μg/m3 150 μg/ m3 40 μg/m3 K sa Vadeli S n r Değeri (Günlük Ortalama S n r Değer) 400 μg/m3 125 μg/m3 300 μg/ m3 50 μg/m3 1. Uyar Kademesi S n r Değeri 700 μg/m3-400 μg/ m3 - Tüm bu olumlu göstergelere rağmen, Çevre ve Orman Bakanl ğ taraf ndan İl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden al nan verilere dayanarak haz rlanan Güneydoğu Anadolu Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunlar ( ) adl belgede Ad yaman ve Gaziantep illerinde hava kirliliğinin birinci öncelikli çevre sorunu olarak ortaya ç kt ğ belirtilmiştir. Buna karş n hava kirliliği Kilis te öncelikli sorun olarak ortaya ç kmam şt r. Çevre ve Orman Bakanl ğ taraf ndan İl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden al nan verilere dayanarak haz rlanan Güneydoğu Anadolu Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunlar ( ) adl belgede Ad yaman ve Gaziantep illerinde hava kirliliğinin 1. öncelikli çevre sorunu olarak ortaya ç km şt r. Şekil Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde Hava Kirliliği Öncelikleri Haritas Kaynak: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Öncelikli Çevre Sorunlar ( ) Son olarak belirtilmelidir ki, Hava Kalitesi İndeksi ne göre TRC1 Bölgesi nin değerleri iyi olmas na karş n, bu verilerin y ll k ortalamalar yans tt ğ hususuna dikkat edilmelidir. Bu konuda AB ye uyum çal şmalar kapsam nda güncellenecek mevzuatlarda s n r değerleri aşacak gün say s limiti 18 de dikkate al nacağ ndan TRC1 Bölgesi illerinde hava kirliliği konusunda gerekli iyileştirme çal şmalar n n yap lmas gerekmektedir. 18 Hâlihaz rda AB taraf ndan belirlenen s n r değerleri aşacak gün say s limiti kükürt dioksit için 3 gün, partikül madde için 35 gündür. 174

177 Su Kalitesi Türkiye de kişi baş na düşen kullan labilir su potansiyeli, m 3 /y l civar ndad r 19. Bu değer, su azl ğ olarak nitelendirilen y lda kişi baş na kullan lan su miktar n n (2000 m 3 ) alt ndad r. Ülke genelinde olduğu gibi, TRC1 Bölgesi nde de bu miktar n yeterli olmad ğ bilinmektedir. TRC1 Bölgesi su yüzeyleri ile ilgili bilgiler alt bölgeler baz nda aşağ daki tabloda verilmiştir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi toplam su yüzeyinin % 31,88 i TRC1 Bölgesi ndedir. Tablo TRC1 Bölgesi Su Yüzeyleri Potansiyeli (2005) Su Yüzeyleri (ha) İstatistiki Bölge Birimleri Doğal Göl Yüzeyleri Baraj Rezervuar Yüzeyleri Gölet Rezervuar Yüzeyleri Akarsu Yüzeyleri Toplam Su Yüzeyi Gaziantep Ad yaman Kilis TRC TRC , , ,59 Kaynak: Devlet Su İşleri ve 20. Bölge Müdürlükleri TRC1 Bölgesi nin su potansiyeli ile ilgili bilgiler aşağ daki Tablo de verilmiştir. TRC1 Bölgesi toplam su potansiyeli 4.147,60 hm 3 /y l olup bu su potansiyelinin % 97,3 ünü yerüstü, % 2,73 ünü de yeralt su kaynaklar ndan oluştuğu görülmektedir. TRC1 Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki toplam su potansiyelin % 5,1 ini ihtiva etmektedir. Tablo TRC1 ve TRC Bölgesi Su Potansiyeli (2005) İstatistiki Bölge Birimleri Su Potansiyelleri (hm3/y l) Yerüstü Su Potansiyeli Yeralt Su Potansiyeli Toplam Su Potansiyeli Gaziantep 439,00 78,60 517,60 Ad yaman 3.370,00 33, ,00 Kilis 225,00 2,00 227,00 TRC ,00 113, ,60 TRC , , ,95 Kaynak: TKB TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tar m Master Plan, (Devlet Su İşleri ve 20. Bölge Müdürlükleri) İçme Suyu Su tüketimi, değişen ve gelişen dünya koşullar ile artm ş ve refah seviyesini belirleyen bir unsur halini alm şt r. Belediyelerde kişi baş na temin edilen günlük su miktar Türkiye için 245 litre/kişi-gün iken, TRC1 Bölgesi için 242 litre/kişi-gün dür. 20 Tabloda da görüldüğü üzere, TRC1 Bölgesi nde gelişmişlik düzeyi en yüksek olan Gaziantep te bu miktar 251 litre/kişi-gün dür. Ad yaman ve Kilis illerinin Türkiye ortalamas n n alt nda olduklar n ve su s k nt s çektiklerini söylemek mümkündür. 19 DSİ Faaliyet Raporu, TÜİK, Bölgesel Göstergeler

178 Tablo TRC1 Bölgesi İl Düzeyinde Kişi Baş Temin Edilen Günlük Su Miktar İstatistiki Bölge Birimleri Belediyelerde kişi baş na temin edilen günlük su miktar (2006) (litre / kişi-gün) Gaziantep 251 Ad yaman 224 Kilis 169 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler, 2008 TRC1 Bölgesi 242 TRC1 Bölgesi nin 2006 y l verilerine göre içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oran % 100 dür. Bu oran Türkiye genelinin (% 98) üzerindedir. TRC1 Bölgesi nde yer alan 55 belediyenin 4 tanesi ar tma tesisi ile hizmet vermektedir. Ar tma tesislerinin 2 tanesi Ad yaman da, 2 tanesi Gaziantep te bulunmaktad r. Tablo At k Su Ar tma Tesisi Say s ve Hizmet Ettiği Nüfus Oran İl/Bölge Kodu Belediye Say s Belediyelerdeki Toplam At k Su Ar tma Tesisi At k Su Ar tma Tesisinin Hizmet Ettiği Nüfus (%) Gaziantep Ad yaman Kilis TRC Türkiye Kaynak: TÜİK, Ad yaman ve Kilis illerinin Türkiye ortalamas n n alt nda olduklar n ve su s k nt s çektiklerini söylemek mümkündür. Bölgede su s k nt s n n en çok görüldüğü il olan Kilis te Seve Baraj Projesi ile 2020 y l na kadar olan içme, kullanma ve endüstri ihtiyac n karş lamak için y lda 5.8 hm 3 içme suyu verilecektir. Proje kapsam nda 1 adet baraj, m uzunluğunda isale hatt ile pompa istasyonu, ar tma tesisi ve Yeni Yapan (Bal ksuyu) derivasyonu yer almaktad r. Baraj, isale hatt, pompa istasyonu ve ar tma tesisi ve derivasyon tesislerinin inşaatlar tamamlanm şt r. Kilis iline günlük 0.2 m 3 /s içme suyu verilmektedir. Ad yaman ilinin 2020 y l na kadar olan içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyac ; Çelikhan ilçesi civar nda yer alan Havşari, Çokp nar, Bal ks rt, Mir ve Şelale kaynaklar ndan karş lanmas için gerekli olan Kaptaj, İsale hatt, Klorlama ünitesi ve Depo yap lar n n yap larak toplam m ana isale hatt ve m 3 hacminde ana su deposuna iletilecektir. Proje ile Ad yaman il merkezine 31.5 hm 3 /y l su temin edilecektir. 21 Gaziantep ilinin uzun vadeli içme, kullanma ve sanayi suyu ihtiyac Ad yaman-göksu Araban I.Merhale Projesi kapsam ndaki Çetintepe Baraj ndan sağlanacakt r. Türkiye de su kirliliğine etki eden unsurlar n baş nda sanayileşme, kentleşme, nüfus art ş gelmektedir. Özellikle sanayinin çevre üzerindeki etkisi diğer faktörlerden çok daha fazlad r. TRC1 Bölgesi nde su kirliliği sorununun, Ad yaman ilinde 3. s rada, Gaziantep ve Kilis illerinde 2. s rada olduğu görülmektedir. Su kirliliğinin önlenmesinde il s n rlar içerisinde karş laş lan güçlükler ve önem s ralar aşağ da yer alan tabloda gösterilmiştir Kaynak: DSİ Web Sitesi 22 Türkiye Çevre Sorunlar ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu ( ), T.C. Çevre ve Orman Bakanl ğ 176

179 Tablo Su Kirliliğinin Önlenmesinde Karş laş lan Güçlükler ve Önem S ralar İller Gaziantep Ad yaman Kilis Yeterli ve Etkili Denetim Yap lmamas 3 Periyodik Ölçüm Yap lmamas 4 Personel Yetersizliği 2 Ölçüm Cihaz Yetersizliği 3 Laboratuar Eksikliği Ar tma Tesisinin Olmamas Mevcut Ar tma Tesislerinin Düzenli Çal şt r lmamas 1 Mali İmkans zl klar 2 Kaynak: TKB, Çevre Durum Raporu, Gaziantep ilinde su kirliliğinin önlenmesinde karş laş lan güçlüklerin baş nda mevcut ar tma tesislerinin düzenli çal şt r lmamas gelmektedir. Bunun yan s ra ilde bulunan 2 adet ar tma tesisinin yetersizliği ve laboratuar eksikliğinin olmas da öncelik s ralamas nda yer almaktad r. Ad yaman iline bak ld ğ nda 5 öncelikli sorunun var olduğunu ve ar tma tesisinin olmamas n n en önemli sorun olduğu görülmektedir. Kilis ilinde ise göze çarpan 2. öncelikli sorun mali imkâns zl klard r. TRC1 Bölgesi nde yer alan illerde su kirliliğini önlemek amac yla, ar tma tesislerinin inşa edilmesi ve faaliyete geçirilmesi gerekmektedir. Aşağ daki tabloda görüldüğü gibi nüfusun kanalizasyon şebekesinden yararlanma oran Türkiye % 87, TRC1 Bölgesi % 94, Gaziantep % 96, Ad yaman % 89 ve Kilis % 94 tür. Bu veriler göz önüne al nd ğ nda TRC1 Bölgesi nin % 94 lük oran Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Bölgede su kirliliği problemi, Ad yaman ilinde 3. s rada, Gaziantep ve Kilis illerinde 2. s radad r. Ad yaman ve Kilis illerine bakt ğ m zda ar tma tesislerinin bulunmad ğ ve Gaziantep te bulunan 2 adet ar tma tesisinin yeterli olmad ğ görülmektedir. Tablo Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oran İstatistiki Bölge Birimleri (%) Gaziantep 96 Ad yaman 89 Kilis 94 TRC1 94 Türkiye 87 Kaynak: TÜİK, Kat At k Yönetimi Çevre ve Orman Bakanl ğ nca, tarih ve say l Resmi Gazete de yay mlanarak yürürlüğe giren ve son olarak tarihinde güncellenen Kat At klar n Kontrolü Yönetmeliği ne göre, insan sağl ğ n tehdit alt nda b rakabilecek kullan lma süresi dolan ve yaşad ğ m z ortamdan uzaklaşt r lmas gereken her türlü kat malzemenin kontrol edilmesi gerektiği vurgulanm şt r. Gaziantep e bak ld ğ nda, kent merkezinde oluşan günlük çöp miktar n n ortalama 2008 y l için 975 ton olduğu ve kişi baş na düşen çöp miktar n n 1.34 kg olduğu söylenebilir. TÜİK verilerine göre 2008 y l nda bertaraf edilen çöp miktar n n ise, ton/y l olduğu ifade edilmiştir. Kat at k hizmeti verilen nüfusun toplam nüfusa oran göz önüne al nd ğ nda Gaziantep in, % 89 ile Türkiye ortalamas n n % 8, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin ise % 17 oran nda üzerinde olduğu belirlenmiştir. Gaziantep te konutlardan, ticari yerlerden, kurum ve kuruluşlardan toplanan çöpler, konteyn rlarda biriktirilmekte, çöp araçlar vas tas yla Ünald Postanesi civar nda bulunan transfer istasyonunda semitreylere (dorse) aktar larak buradan da şehir merkezinden 11 km uzakl ktaki Mazmahor Bölgesi ndeki düzenli kat at k depolama alan nda vahşi depolama sistemiyle bertaraf edilmektedir. S k şt rmal çöp arabalar transfer istasyonuna uğramadan düzenli depolama alan na çöpünü aktarmaktad r. Gaziantep Bü- 177

180 yükşehir Belediyesi 2008 y l Nisan ay na kadar il merkezinden toplanan çöpün bir k sm n büyük hacimli semi treyler vas tas ile kat at k düzenli depolama alan na taş m şt r. Transfer istasyonunun şehrin merkezinde kalmas ve artan şikayetler nedeniyle ilçe belediyelerinin de görüşleri al narak transfer istasyonu 2008 y l Nisan ay itibar ile iptal edilmiştir. Böylece ilçe belediyeleri s k şt rmal araçlarla şehir merkezlerinden toplanan çöpleri direkt kat at k düzenli depolama alan na taş maktad rlar. Kat at k ay klama, geri dönüşüm ve kompost tesislerinin yokluğu nedeniyle mevcut depolama sistemlerinin çevreye ciddi zararlar verebilecek potansiyeli olduğu gözlemlenmiştir. Kat at ğ n ayr şt r lmamas ndan kaynaklanan tahmini gelir kayb oldukça büyük olup, diğer büyükşehirler göz önüne al nd ğ nda kat at k yönetiminde TRC1 Bölgesi geri kalm şt r. Kat At klar n Kontrolü Yönetmeliği doğrultusunda, 1992 y l nda projelendirilen ve 1993 Nisan ay nda inşas na başlanan Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ne ait Düzenli Kat At k Depolama Tesisi, 1995 y l Ağustos ay nda işletmeye aç lm şt r. Saha günde 750 ton evsel çöp depolama kapasiteli olup, toplam 40 y l ve 30 milyon m³ kapasiteye sahiptir. Sahan n yüzölçümü 1.5 milyon m² dir. Deponun zemin geçirimsizliği sağlanm ş olup, geri dönüşüm olay gerçekleşmemektedir. Kat at k depo alan nda toplanan çöplerden s zan sular lagün havuzlar nda toplanmakta ve toplanan sular vidanjörlerle Büyükşehir Belediyesi ne ait GASKİ at k su ar t m tesisine taş narak ar t lmaktad r. Çöp katmanlar toprakla örtülerek koku problemi de ortadan kald r lmaktad r. Düzenli kat at k depolama alan nda, kat at klar ile t bbi at klar birbirine kar şt r lmadan ayr olarak, düzenli depolama yöntemi ile bertaraf edilmektedir. Gaziantep te, ilçe belediyelerinin kat at k bertaraf tesisi alanlar n belirleyerek kullan lmas için yer seçimi çal şmalar tamamlanarak, uygun bulunan ilçelerin depolama alanlar tarih ve 2001/2 no lu mahalli çevre kurulu karar ile sonuçlanm ş, Resmi Gazete de yay nlanarak yürürlüğe girmiştir. Diğer ilçelerin de yer seçimi ve kat at k bertaraf tesisi alanlar çal şmalar na devam edilmektedir. Gaziantep te 2008 y l itibar yla özel at klar n en önemli ayağ n teşkil eden t bbi at k miktar günlük kg olup, y ll k kg/y l t bbi at k toplanm şt r. T bbi at klar 2006 y l ndan itibaren lisansl 2 araç ile toplanarak kat at k düzenli depolama alan nda bulunan ve sadece t bbi at klar için düzenlenmiş düzenli depo alan nda vahşi depolama sistemiyle bertaraf edilmiştir. 31 Mart 2006 tarihinde Çevre ve Orman Bakanl ğ taraf ndan yay mlanan genelge ile t bbi at klar n herhangi bir işleme tabi tutulmadan depolanmas n n uygun bulunmamas nedeniyle, sterilizasyon tesisi kurma çal şmalar başlam şt r. Devlet Planlama Teşkilat Müsteşarl ğ taraf ndan finanse edilen Türkiye-Suriye Bölgeleraras İşbirliği Program kapsam nda, T bbi At klar n Sterilizasyonu Tesisi Projesi yürütülmüştür. Bu proje ile Gaziantep il merkezinde oluşan ve t bbi at k araçlar yla toplanan at klar n steril edilmesi için bir sterilizasyon tesisinin kurulmas n ve sterilizasyonu sağlanm ş at klar n evsel at klarla gömülerek bertaraf sağlanm ş, ayn zamanda Halep Belediyesi nce t bbi at k yönetimi konular nda eğitim ve teknik destek sağlanm şt r. Yaklaş k Dolar maliyet ile haz rlanan projenin % 32 si Devlet Planlama Teşkilat taraf ndan % 68 lik k sm ise Büyükşehir Belediyesi bütçesinden karş lanm şt r. Diğer yandan, Gaziantep te at k madeni yağ kullan larak geri dönüşüm yapan lisansl 2 adet tesis bulunmaktad r. Pil ve akü at ğ için ise 2 adet lisansl araç faaliyet göstermektedir. Kat at klar n toplanarak belirli mekânlar arac l ğ yla çöp transfer istasyonlar na aktar m düzenli bir şekilde gerçekleştirilmekte olup, Mazmahor Uzundere Mevkiinde Düzenli Kat At k Depolama Tesisi günlük 750 ton evsel çöp toplama kapasitesiyle, Gaziantep in 975 ton olan günlük çöp miktar n depolama hizmetini tamamen karş layamamaktad r. Geri dönüşüm tesisinin olmad ğ Mazmahor Uzundere Mevkiinde Düzenli Kat At k Depolama Tesisinde, toplanan çöplerden s zan sular havuzlarda toplanmakta ve bu toplanan su vidanjörlerle GASKİ At k Su Ar t m tesisine taş nmaktad r. Gaziantep te geri dönüşüm tesisi bulunmamakla beraber, kompost tesisi de bulunmamaktad r. TRC1 Bölgesi kentlerinden olan Ad yaman da evsel nitelikli kat at klarla, t bbi at klar ayn araçlarla toplanmakta ve ayn alanda vahşice depolanmaktad r. Kat At k Yönetimi Projesi kapsam nda Ad yaman n at ğ n n nicelik ve nitelik bak m ndan incelenmesi neticesinde elde edilen bilgilere göre; çöp kalitesi oldukça düşük olup, tüm at klar ayn alan içerisinde depolanmakta; çöpten daha çok teneke, kemik ve plastik maddeler ay klanmaktad r. At k kağ t değerlendirilemeyecek kadar az olduğundan toplanmamaktad r. Cam ise hemen hemen hiç yoktur. Ad yaman ili s n rlar içerisinde toplanan at klar n tamam vahşi depolama alan nda depolanmaktad r. Diğer taraftan kompost tesisi bulunmamaktad r. Ad yaman ilinde at klar n toplanmas ve bertaraf tesisine taş nmas, Ad yaman Belediyesi nce ihaleye verilen özel firma taraf ndan gerçekleştirilmektedir. Ad yaman Belediyesi ne ait 5,5 ve 3 ton kapasiteli toplam 16 adet kamyon, kamyonet ve traktörlerle kentin yaklaş k 7 km güneydoğusunda bulunan mevcut kat at k depolama alan na taş nmaktad r. Ad yaman ilinin mevcut altyap eksiklikleri sebebiyle sağl kl işleyen kat at k yönetimine sahip olmad ğ ifade edilebilir. 65 m yükseltili Hac Tepe nin hemen kuzeyindeki kuzey-güney yönlü s rt n doğusunda bulunan mevcut depolama alan, dik yamaç eğimli bir dere yatağ nda yer almakta olup, Beyaz Dere adl bu akarsuyun s z nt sular Ziyaret Çay na oradan da Atatürk Baraj Gölü ne ulaşmaktad r. Oldukça kirletici değerlere sahip olan bu suyun Atatürk 178

181 Baraj na kar şmas suyun kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir. Kat at k kütlesi, içinde kendiliğinden yanma sonucu çöplük yang n oluşmuştur. Sürekli ve kesif bir duman ve kötü koku özellikle güneye doğru olmak üzere çevreye yay lmaktad r. Kentte, Kat At k Projesi kapsam nda yer alan yerleşmelerde t bbi at klar genelde ayn vahşi çöp depolama alan na gelişigüzel at larak bertaraf edilmektedir. Ayr çöp toplama kamyonlar ve ayr toplama sistemi olmad ğ ndan t bbi at k miktarlar ile ilgili sağl kl bilgilere ulaş lamam şt r. Ad yaman ilinde yap lan çal şmalar sonucunda kat at k miktar n n ortalama 160 ton/gün ve at k miktar n n ortalama 1.30 kg/kişi-gün olduğu saptanm şt r. Kilis için en önemli çevre sorunlar ndan biri kat at k sorunudur. İlde y ll k ortalama olarak ton evsel kat at k toplanmakta olup, söz konusu at klar uzaklaşt rma metodu ile bertaraf edilmekte ve y ll k ton tehlikeli at k ise aç lan çukurlarda toplanarak üzeri kireçle kapat lmak suretiyle bertaraf edilmektedir. Yeterli altyap olmad ğ ndan at klar n analizi mümkün olmamaktad r. Kilis Belediyesi taraf ndan yapt r lmas planlanan düzenli kat at k depolama alan işletmeye al nd ğ nda ilçeler de dâhil olmak üzere kat at klar yap lan tesiste depolanacakt r. Tesisin proje aşamas na gelinmiş olup Kilis Belediyesi taraf ndan işlemleri takip edilmektedir. Kişi baş ortalama kat at k miktar 1.05 kg/kişi olup, Türkiye ortalamas n n alt ndad r. Kilis Belediyesi ve bağl ilçe belediyeleri, çöp bidonlar, çöp taş ma araçlar temizlik işçileri vas tas yla at klar toplay p gelişigüzel depolamaktad rlar. Henüz doğru bir at k yönetimi gelişmemiştir. Belediyeler finansman sağland ğ takdirde, daha planl ve programl bir at k yönetimi gerçekleştireceklerini beyan etmektedirler. Kilis ili, GAP Bölgesi içerisinde olduğundan, GAP Bölge Kalk nma İdaresi taraf ndan at k yönetim planlamas yap lm şt r. Bu plan neticesinde yeni depo alanlar tespit edilmiştir. Bu alanlara düzenli kat at k depolama tesisi yap lmas için fizibilite çal şmalar ve tesisin yeri için ÇED işlemleri tamamlanm ş olup proje aşamas na gelinmiştir. Belirlenen düzenli depolama alan Kilis ili merkez kuzeydoğusunda, yaklaş k 10.5 km uzakl kta, Çukuroba Köyü nün kuzeyinde, Ceylan Yaz s mevkiinde 8 ha l k bir aland r. Yap lacak bu alana Kilis Merkez ve 3 ilçe ile 1 belde belediyesinin toplad ğ at klar depolanacakt r. 23 Dokuzuncu Kalk nma Plan kapsam nda, evsel nitelikli kat at k yönetiminde kaynakta ayr şt rma, toplama, taş ma, geri kazan m ve bertaraf safhalar teknik ve mali yönden bir bütün olarak değerlendirilmekte olup, yat r m ve işletme maliyetleri düşük ve ülke şartlar na en uygun kat at k bertaraf teknolojisi olan düzenli depolama yöntemi tercih edilmesi gerektiği vurgulanm şt r 24. Konuya ilişkin olarak TRC1 Bölgesi ne bak ld ğ nda, Gaziantep ilinde kat at k düzenli depolama yöntemiyle bertaraf edilmekte olduğu, Ad yaman ve Kilis illerine ait kat at k yönetimin ise vahşi depolama yöntemiyle gerçekleştirildiği görülmektedir. Her üç ilde de kat at klar n toplanmas n n problem olmad ğ yaln z geri dönüşüm tesisinin yokluğu nedeniyle çevreye ciddi zararlar verebilecek potansiyeli olduğu gözlemlenmiştir. Geri kazan labilir malzemenin bölgede, bireysel olarak bundan gelir elde amac yla toplayan kişilerce toplanmas, çok küçük oranda geri dönüşüm çal şmalar na katk sağlamaktad r. Ay klama ve kompost tesisleri TRC1 Bölgesi genelinde yoktur. Kat at ğ n ayr şt r lmamas ndan kaynaklanan tahmini gelir kayb bölgede oldukça büyüktür MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ VE BÖLGENİN GZFT ANALİZİ Bölgeyi anlamak ad na önceki bölümlerde yap lan sosyo-ekonomik analizlere ek olarak, bölgenin dinamiklerini ortaya koymak üzere bölgenin GZFT Analizi (Güçlü yönler, Zay f yönler, F rsatlar ve Tehditler) yap lm şt r. Bölge plan çal şmalar doğrultusunda yap lan anketler ve çal ştaylar sonucunda ortaya ç kan GZFT Analizi 10 ana başl k alt nda yap larak, bölge genelindeki mevcut durum özetlenmiştir. Bu başl klar; kentleşme, turizm, tar m, sanayi, enerji, ulaş m, eğitim, sağl k, demografi ve istihdam konular olmakla birlikte konu başl klar, yap lan anket çal şmalar ve çal ştaylar sonucunda yerel paydaşlardan al nan geribildirimler doğrultusunda belirlenmiştir. Bu geribildirimler, anket çal şmalar nda ön plana ç kan potansiyeller ve çal ştaylarda saptanan sorunlar üzerinden elde edilmiştir. Mevcut durum bölümü ile GZFT Analizi birçok ortak noktaya sahiptir. Yap lan analizler sonucunda genel itibar yla ortaya ç kan bölge sorunlar : kentleşme altyap s n n yetersizliği, imar planlar n n eksikliği, çarp k kentleşme ve çevre kirliliği; turizm sektörünün bölgede katma değer sağlayabilecek konumda olmamas, altyap eksikliği ve tan t m faaliyetlerinin yetersizliği; tar mda yer alan sulama altyap s problemi, bilinçli tar m üretimi yap lamamas ve ürün çeşitliliğinin yetersizliği; sanayi sektöründe talep edilen kalifiye istihdam yap s n n olmamas, inovasyon eksikliği, OSB altyap problemleri ve at l kapasitenin varl ğ ; enerji maliyetlerinin yüksek olmas ; ulaş m altyap s n n yetersizliği, taş mac l kta entegrasyon problemi, farkl ulaş m türlerinin bölgede yeterince yer almamas ve karayollar na bağ ml l k; eğitim konusunda yeterli bilincin olmamas, k rsalda k z çocuklar n n okula gitme oranlar n n düşük olmas, mesleki eğitimin yeterli olmamas ve okul öncesi eğitim yetersizliği; k rsalda sağl k hizmetlerine erişimin zorluğu ve bölgede hasta baş na düşen doktor say s n n yetersizliği; demografi konusunda eğitimli nüfusun oldukça düşük olmas, h zl nüfus art ş ve Gaziantep e göç eden nüfusun yüksek olmas ; istihdam alan nda ise, kalifiye ara eleman eksikliği, insan kaynaklar yönetimi eksikliği, eğitimli insan gücünün yetersizliği, kad nlar n işgücüne kat l m oranlar n n düşüklüğü ve çocuk işçi say s n n yüksek olmas olarak ifade edilebilir. Bu problemler, önceki bölümlerde ele al nan konu başl klar nda da ortaya ç km şt r Y l Kilis İl Çevre Durum Raporu 24 Dokuzuncu Kalk nma Plan ( ), Resmi Gazete, Say : 26215, 1 Temmuz

182 Bölgenin potansiyelleri ise; bölgenin stratejik konumu, Orta Doğu ya yak nl ğ, tarihi dokunun varl ğ, kültür ve tabiat varl klar n n zenginliği, genç ve dinamik nüfusun yüksek olmas, sağl k alan nda Gaziantep teki hastanelere yurtd ş ndan talep olmas, toprak yap s n n yüksek olmas, bölgede yer alan girişimcilik ruhunun yüksek olmas, güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklar n n varl ğ ve sanayinin rekabetçi bir yap ya sahip olmas olarak s ralanabilirler. Buradan anlaş lacağ üzere, hem yaz l doküman, rapor ve belgeler ş ğ nda yap lan sosyo-ekonomik analizler hem de yerel aktörlerle yap lan anket ve çal ştaylardan elde edilen GZFT analizi sonucunda ortaya ç kan bilgilerin örtüştüğü belirlenmiş olup, TRC1 Bölgesi ne ilişkin mevcut durumun aç kça ortaya konduğu görülebilir. Bölge İlleri Aras ndaki İlişki ve Bölgenin Rekabet Gücü Yap lan sosyo-ekonomik analizler gösteriyor ki, TRC1 Bölgesi, hem sosyal hem de ekonomik anlamda bölge içi ciddi gelişmişlik farklar na sahiptir. Gaziantep sanayi, ticaret, sağl k ve tar m konular nda gelişmişken, Ad yaman ve Kilis illeri bu alanlarda oldukça geri kalm şlard r. Birçok alanda var olan altyap problemleri bu illerin gelişmesinde ciddi engeller olarak karş m za ç kmaktad r. Gelişmişlik farklar n n bölge içinde yüksek olmas n n yaratt ğ en önemli dezavantaj, sermayenin bu illerden Gaziantep e kaymas d r. Bu sebeple, Ad yaman ve Kilis yereldeki dinamiklerini kaybetmektedir. Özellikle sanayi alan nda Gaziantep in gölgesinde kalan bu iller, sektöre ilişkin ilerleme gösterememişlerdir. Bunun d ş nda TRC1 Bölgesi genelinde tar m sektörü önemli bir potansiyele sahip olup, sulama altyap s na ilişkin problemler dolay s yla sektörün katma değeri olmas gerekenden daha düşüktür. Bu sebeple bu konu üzerinde durulmas gerektiği düşünülmektedir. TRC1 Bölgesi illerine bak ld ğ zaman bölge içi gelişmişlik farklar yüksek olmas na rağmen Bölge, çevre iller ve bölgelerle rekabet edebilecek potansiyele sahiptir. TRC1 Bölgesi çevre bölgelerle ile k yasland ğ nda, analiz edilen sektörlerden ticaret ve sanayi konusunda rekabet edebilir bir düzeyde iken, ciddi bir tar m potansiyeli olmas na rağmen üretim altyap s sorunlar sebebiyle bölge bu sektörde görece olarak geri kalm şt r. Turizm sektörü aç s ndan ise, turizme kazand r lacak kültürel varl klar olmas na rağmen bölge bu sektörden pek pay alamamaktad r. TRC1 Bölgesi nde tar m başta olmak üzere, turizm, sanayi ve lojistik konular nda önemli talepler olduğu tespit edilmiştir. Bölgenin temel rakipleri, tar m ve turizm sektörlerinde TRC2 Bölgesi (Diyarbak r-şanl urfa) ve lojistik ile turizm alanlar nda TR63 Bölgesi (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) dir. İhracat alan nda ise İstanbul, Bursa, Kocaeli, Ankara, İzmir, Manisa, Denizli, Sakarya ve Hatay illeriyle rekabet etmekte olup, sanayi sektöründe ise bölge daha çok ülke ölçeğinde sanayisi gelişmiş bölgelerle rekabet edebilecek potansiyele sahiptir. TRC1 Bölgesi nin rekabet gücüne bak ld ğ nda, mevcut durum bölümünden anlaş lacağ üzere bölge, özellikle ihracat, sonras nda ise tekstil sanayi, tar ma dayal sanayi ve g da sanayi konular nda rekabet gücüne sahiptir. Bölgenin sanayi üretiminin çoğu iç pazara yönelik olmakla birlikte Gaziantep te var olan imalat sanayi, bölgenin yüksek rekabet gücünü ortaya koymaktad r. Bununla birlikte, sanayinin sahip olduğu üretim kapasitesi ve ihracat potansiyeli, bölgenin komşu bölgeler başta olmak üzere birçok bölgeden daha dinamik bir sanayi gücüne sahip olduğunu göstermektedir. TRC1 Bölgesi nin İstihdam Talebi ve Yap s 2009 y l verilerine göre bölgede yer alan toplam istihdam n % 32 si sanayi sektöründe yer almaktad r. Bu rakam ülke ortalamas n n (% 25.3) oldukça üzerindedir. İstihdam yap s çoğunlukla sanayi alan nda yer bulmas na rağmen, özellikle kalifiye ara eleman ihtiyac konusunda bölgeye yeterli olamamaktad r. Genel itibar yla sanayi sektöründe istihdam edilmesi talep edilen nüfusun kalifiye ara elemanlar kapsayan genç nüfus olduğu, bölgede yap lan anketler ve çal ştaylar ş ğ nda belirlenmiştir. İşveren, mesleki okul mezunu çal şanlar tercih etmektedir. Bölgeye bak ld ğ zaman bu ihtiyac karş lamak üzere Gaziantep OSB de bir meslek Yüksek Okulunun kurulmuş olduğu görülebilir. Mesleki okul mezunlar sanayicilerin tercihi sebebiyle hemen iş bulabilmektedirler. Yaln z, bölge genelinde bulunan kalifiye eleman say s yeterli değildir. Mevcut istihdam yap s, sanayicilerin talebini tam anlam yla karş layamamaktad r. Öte yandan bölgede yer alan işsiz genç nüfusun mesleki eğitim düzeyi yetersizdir. Bu bağlamda, bölgede yer alan mesleki okullar n kapasitelerinin veya okul say lar n n art r lmas hem mevcut istihdam yap s n olumlu etkileyecektir hem de sektörün kalifiye eleman ihtiyac n karş layacak istihdam n art ş sağlanacakt r. Sanayi d ş nda tar m sektöründe yer alan istihdam yap s n n da bilinçli tar m yap lmas ad na yetiştirilmesi gerekmektedir. Son olarak TRC1 Bölgesi nde hizmet sektöründe yeterli kalifiye eleman n bulunmad ğ da tespitler aras ndad r. Turizm potansiyelinin bölgede harekete geçebilmesi ad na, hizmet sektöründe hissedilecek istihdam talebini karş layabilecek elemanlar n da bölge içinde yetiştirilmesi gerekmektedir. 180

183 GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER Tarihi dokunun zenginliği Güvenli bir yaşam alan na sahip olmas Çarp k kentleşmeden kaynaklanan problemler Çevre bilinci eksikliği Yeşil alan miktar n n azl ğ Çevre kirliliğinin (hava, gürültü vs.) fazla olmas Doğalgaz altyap s n n yayg n olmay ş Sanayi at klar n n yaratt ğ çevre kirliliği Kentsel dönüşüm sorunlar Doğal gaz n bölge illerinde kullan lmaya başlanmas Gaziantep Büyükşehir Belediyesi nin 1/ ölçekli Çevre Düzeni Plan haz rlamas Göçten kaynakl çarp k kentleşme Sanayi altyap s n n yetersizliği sonucu ortaya ç kan çevre kirliliği Sürdürülebilir olmayan kentsel büyüme Yoğun göç ile gelen insanlar n çoğunlukla eğitimsiz, vas fs z ve çok çocuklu olmalar Hava ve su kalitesinin yetersizliği sonucu ortaya ç kabilecek g da güvenliği problemi Şehir içi ve şehirleraras ulaş m altyap s n n yetersizliği Kanalizasyon altyap s n n yetersizliği KENTLEŞME Şehir sular n n kalitesinin düşük olmas ve su altyap s n n yetersizliği Geri dönüşüm tesisi say s n n yetersizliği Sosyal etkinliklerin ve sosyal alanlar n yetersizliği 181

184 GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER Bölgenin Suriye ile komşu olmas Bölgenin, tarihi İpek Yolu üzerinde olmas Farkl medeniyet ve inançlara tarih boyunca ev sahipliği yapm ş olmas Geleneksel el sanatlar n n varl ğ Bölge mutfağ n n zenginliği Tarih, doğa, inanç, kültür, sağl k ve gastronomi turizmi tan t m yetersizliği Etkinliklere kat lma oran n n düşüklüğü Konaklama tesislerinin kapasite ve kalite yetersizliği Düzenlenen fuarfestival-kongre say s n n yetersizliği Ziyaretçi say s n n yetersiz olmas Kültür ve Turizm Bakanl ğ taraf ndan Gaziantep in ilan edilen 15 marka kent içinde ve TTS 2023 de Kâhta n n Turizm Kenti olarak yer almas Zeugma Kenti nin aç k hava müzesi olarak faaliyete geçecek olmas Suriye, Lübnan ve Ürdün ile Türkiye nin karş l kl olarak vizeyi kald rmas Bölge genelinde yer alan tarihi ve kültürel varl klar n zenginliği Ekonomik krizden dolay bölgeye yap lan seyahatlerin azalmas Müze çeşitliliği ve say s Geceleme say s n n düşüklüğü TURİZM Tarihi Zeugma kentinin bu bölgede olmas Dünya Kültürel Miras Listesi içerisinde yer alan ve sahip olduğu Kommegene Krall ğ na ait kal nt larla en önemli kültür varl klar ndan biri olarak kabul edilen Nemrut Dağ ve benzeri kültürel varl klar n bölgede yer almas Gerger, Sülüklügöl ve Bölükyayla gibi doğal kaynaklar n zengin olduğu alanlar n varl ğ Bölge de bir havaliman ve bir havaalan olmas Sektörde çal şabilecek kalifiye eleman eksikliği Hizmet sektörünün yeterince gelişmemiş olmas Kültürel miras n korunmas konusundaki bilinçsizlik Çarp k kentleşme ve mevcut altyap problemleri Bölgede turizm sektöründeki kamu ve özel sektör yat r mlar n n ve yerel girişimlerin yetersiz olmas Profesyonel rehberlik hizmetlerinin yetersizliği Bölgeyi kapsayan turlar n yetersizliği Uçak sefer say lar n n yetersizliği ve saatlerin uygunsuzluğu 182

185 GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER İSTİHDAM Sanayi sektörünün yaratt ğ iş potansiyeli Genç nüfusun (çal şabilir nüfusun) fazla olmas Bölge de eğitimli ve nitelikli insan gücünün azl ğ Bölge de kalifiye ara eleman eksikliği Kay t d ş istihdam n yüksek olmas Kad nlara yönelik iş imkân n n yetersiz olmas ve bu sebeple kad nlar n işgücüne kat lma oran n n düşüklüğü Çocuk işçi say s n n yüksek olmas Ad yaman ve Kilis te iş sahalar n n az olmas Yat r m potansiyelinin yüksek olmas Tar ma dayal sanayinin geliştirilebilme potansiyeli İstihdama yönelik genç ve kad n nüfusunun çal şmas n destekleyen hibe programlar n n varl ğ Nitelikli iş gücünün bölgeden göç etmesi Bölgedeki firmalar n kurumsallaşamamas İşçi devir h z n n yüksek olmas Tar m sektöründe çal şan mevsimlik işçilerin çokluğu DEMOGRAFİ Genç ve dinamik bir nüfusun varl ğ Bebek ölüm oranlar n n azalan bir eğilime sahip olmas Ad yaman ve Kilis te kentsel nüfusun k rsal nüfusa oran n n düşük olmas Bölgedeki okuma yazma bilmeyenlerin oran n n, Türkiye ortalamas n n üzerinde olmas Yüksek nüfus art ş h z Genç nüfus potansiyeline sahip olmas Gaziantep in niteliksiz göç almas Göçle bağlant l olarak sokak çocuklar say s ndaki art ş Aile planlamas konusundaki bilinçsizlik Gaziantep te göçe bağl nüfus art ş 183

186 GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER Bölgede teknoparklar n kuruluş sürecinde olmas Bölgede üniversite say s ndaki art ş Özel öğretim kurumlar n n varl ğ Engelli çocuklar için özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinin varl ğ Mesleki eğitimin yetersiz oluşu Gaziantep in üniversite giriş s nav sonuçlar başar s ralamas nda 80. s rada yer almas Derslik say s ndaki yetersizlikler Akademisyen say s eksikliği Okul öncesi eğitim yetersizliği Gaziantep te sanayinin gelişmesi sonucu, çocuklar n okula devam etmek yerine iş hayat na at lmay seçmesi Bilişim teknolojilerinin eğitim alan nda uygulanabilirliği Sanayinin gelişmesi sonucu mesleki eğitime olan ilginin artmas Eğitimle ilgilenen STK lar n varl ğ Nitelikli ara eleman yetiştirilmesi konusunda mesleki eğitim merkezlerinin varl ğ Eğitime ayr lan fonlar K z çocuklar n n okula gitme oran n n düşük olmas EĞİTİM 184

187 GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER Bölgede t p fakülteleri bulunmas Bölgede sağl k hizmetleri sunumundaki niteliksel ve niceliksel gelişmeler Özel sektör hizmet birimlerinin yayg n oluşu Evsel at klar n toplanma yönteminin sağl kl olmamas Hastanelerin teknik donan mlar ndaki yetersizlikler K rsalda hastane ve sağl k hizmetlerine ulaş m zorluğu Genel temizlik ve beslenme bilinci eksikliği Aile hekimliğinin uygulanmas Gaziantep teki hastanelerin Orta Doğu dan gelebilecek hastalar kabul eden bir birime sahip olmas Sanayi at klar n n şehir sular n kirletmesi Aile planlamas ve sağl kl gebelik konular ndaki bilinçsizlik Yeşil kart uygulamas n n amaç d ş kullan lmas Gaziantep te hastanelerde hasta haklar birimlerinin kurulmas Uzman hekim say lar n n yetersizliği SAĞLIK Bölgedeki illerin Alt n Bebek Dostu İl Belgesi ne sahip olmalar Gaziantep te doğal afetlerde görev alabilecek Ulusal Medikal Kurtarma Ekibinin bulunmas Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki tek onkoloji hastanesinin Gaziantep te bulunmas Gaziantep te t bbi at klar toplayan merkezin olmas 185

188 GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER TARIM Atatürk Baraj Gölü nün bölgede olmas Y lda birden fazla ürün alabilme potansiyeli Örtü alt yetiştiriciliğine elverişli olmas Yüksek kalitede zeytin, f st k ve üzüm üretiminin olmas Organik tar ma uygun tar m alanlar n n mevcudiyeti Çiftçinin eğitim düzeyinin düşük olmas Verimli tar m arazilerinin imara aç lmas Sulu tar m için sulama altyap s n n (kanal, kanalet, bas nçl sulama ağ ) yetersiz olmas Teknolojiden yararlanma düzeyinin düşüklüğü Mera alanlar n n yetersizliği Serac l k sorunlar Ölçek ekonomisinin uygulanamamas May nl arazilerin temizlenerek organik tar ma aç lmas GAP İdaresi nin illerde temsilcilerin bulunacağ ofisler açacak olmas Tar m Bakanl ğ ve AB destekleri İklim koşullar Toprak reformu Atatürk Baraj ndan yeterince faydalan lamamas İklimin değişmesi (s cakl klar n artmas, yağ ş n azalmas ) Teşvik sistemindeki gruplama ile ilgili sorunlar Sanayi at klar n n tar m alanlar n kirletmesi May nl arazilerin ekilebilir sahay daraltmas Et süt entegre tesis say s n n az olmas Sürü say s ve sürü baş na düşen hayvan say s n n azl ğ TRC1 Bölgesi nin Orta Doğu ya yak n olmas İpek Yolu nun bölgeden geçmesi Bölgenin Suriye ye s n r olmas Demiryolu hatt n n yayg n olmay ş Taş mac l kta karayollar na bağ ml l k D ş ticarette bilgi eksikliği Taş mac l kta entegrasyon eksikliği Orta Doğu ya yak n olmas Trafik yoğunluğunun artmas ULAŞIM Bölge içi ve bölgeler aras ulaş m ağlar n n yetersizliği Ulaş m altyap s n n yetersizliği 186

189 GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER FIRSATLAR TEHDİTLER SANAYİ Orta Doğu pazar na yak n olmas Girişimcilik ruhunun güçlü olmas TRC1 Bölgesi nde sanayisi görece gelişmiş olan Gaziantep ilinin yer almas İhracata dayal bir sanayinin olmas İnovasyon/yenilik eksikliği Kurumsallaşamama Kay t d ş ekonominin varl ğ At l kapasitenin fazla olmas İlgili kurumlar ile koordinasyon eksikliği Teknik destek yetersizliği Ürünlerin katma değerinin düşük olmas Finansmana erişim Hammadde kaynaklar na erişim zorluğu S n r ticaretinin yap lmas Ulusal, uluslararas fuarlar n yap lmas Suriye ile vizenin kald r lmas ve işbirliğinin artmas AB-Suriye aras nda Ortakl k Anlaşmas imzalanmas Gaziantep in Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Program kapsam nda belirlenen cazibe merkezlerinden biri olmas Devlet yard mlar n n sağlad ğ f rsatlar Teşvik sistemindeki gruplama ile ilgili sorunlar Girdi maliyetlerinin yüksek olmas Ad yaman ve Kilis illerinde sanayi altyap s n n yetersizliği Girdilerin kalite düzeyi OSB/KSS altyap sorunlar Güneşli gün say s n n ve güneşten yararlanma süresinin uzun olmas Yenilenebilir enerji (güneş ve rüzgâr enerjisi) potansiyelinin varl ğ Enerjinin verimli kullan lmamas Enerji kalite problemleri Enerji nakli s ras ndaki kay p-kaçak oranlar n n yüksekliği Yenilenebilir enerjinin öneminin dünya çap nda artmas Enerji yat r mlar na olan ilginin artmas Yenilenebilir enerji alan nda yasal s n rlar n olmas Yüksek yat r m maliyeti Enerji fiyatlar n n yüksek olmas Yenilenebilir Enerji (güneş, rüzgâr, HES, biyokütle) yat r m maliyetlerinin yüksek olmas sebebiyle yayg nlaşt r lamamas ENERJİ 187

190

191 189

192 Vizyon-Amaçlar-Hedefler Bölgenin üretken faktörlerini ve dinamiklerini bir araya getirerek; üretim ve istihdam art rmak; sahip olduğu kültürel miras ile turizm zenginliği yaratmak, geçmişten gelen ticaret birikimiyle Orta Doğu da lojistik merkezi haline gelmek, tar mdaki çeşitliliği ve sanayideki rekabet gücünü geliştirerek sürdürülebilir kalk nman n öncüsü olmak Orta Doğu da lojistik merkez haline gelmek Tar msal İşletmeleri Rekabetçi ve Etkin Bir Yap ya Kavuşturmak Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak Sanayi Rekabet Gücünü Art rmak Lojistik bölge potansiyelinin değerlendirilmesi Üretim kapasitesinin art r lmas ve bilgi ağ n n geliştirilmesi Bölge de yer alan kültürel, tarihî ve doğal varl klar n turizme kazand r lmas Sanayi sektöründe nitelikli istihdam n art r lmas Lojistik sektöründe bilgi iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi Sulama altyap s n n geliştirilmesi Bölgede geceleme say s n n art r lmas İşletmelerin üretim ve teknoloji altyap s n n güçlendirilmesi Lojistik bölgelerde ulaş m, ticaret ve taş mac l k sektörlerine ilişkin istihdam politikas geliştirilmesi Tar msal faaliyetlerin geliştirilmesi Bölgede turizmcilik bilincinin art r lmas İhracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi TRC1 Bölgesi nin Acil Durum Planlamas n n yap lmas Tar msal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmas na yönelik yap lar n güçlendirilmesi Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesi ARGE altyap s n n ve Üniversite-Sanayi işbirliğinin geliştirilmesi Tar ma dayal imalat sanayinin geliştirilmesi HEDEFLER AMAÇLAR VİZYON 190

193 6. BÖLGE VİZYONU TRC1 Bölgesi nin dinamiklerini, potansiyelini, güçlü ve zay f yönlerini ortaya koyan mevcut durum analizi bölümünden anlaş lacağ üzere bölge, birçok bak mdan zengin olup burada bulunan zenginliklerin değere dönüşmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, bölgeye katma değer sağlayacağ düşünülen alanlara yönelik öngörüler oluşturularak, bölge geleceği şekillendirilmeye çal ş lm şt r. Bu öngörüler oluşturulurken, bölgedeki yerel halk n ve gelecek nesillerin yaşam düşünülerek, sürdürülebilir kalk nma prensibi temel al nm şt r. Bölgeyi anlamak ad na yap lan mevcut durum analizine bağl olarak, Bölgenin üretken faktörlerini ve dinamiklerini bir araya getirerek; üretim ve istihdam art rmak, sahip olduğu kültürel miras ile turizm zenginliği yaratmak, geçmişten gelen ticaret birikimiyle Orta Doğu da lojistik merkezi haline gelmek, tar mdaki çeşitliliği ve sanayideki rekabet gücünü geliştirerek sürdürülebilir kalk nman n öncüsü olmak vizyonu oluşturulmuş ve bu vizyonun gerçekleştirilmesi için gerekli amaç, hedef ve stratejiler belirlenmiştir. Bölge vizyonuna göre Lojistik, Sanayi, Turizm ve Tar m olmak üzere toplam 4 adet öncelikli sektör tespit edilmekle birlikte, bu sektörlerin stratejik kesitlerinin BİT ve rekabetçilik olduğu söylenebilir. Bu kesitler, sektörel odaklar n amaç ve hedeflerinde görülmektedir. TRC1 Bölgesi nin sahip olduğu potansiyellerin geliştirilmesine yönelik olarak ve bölgenin kalk nmas na katk sağlayacak biçimde 4 amaç ve bu amaçlar n gerçekleştirilmesini sağlayacak hedef ve stratejiler oluşturulmuştur. Bu kapsamda, Lojistik için 1 amaç, 4 hedef ve 6 strateji; Tar m için 1 amaç, 5 hedef ve 13 strateji; Turizm için 1 amaç, 4 hedef ve 10 strateji; Sanayi için 1 amaç, 4 hedef, 12 strateji belirlenmiştir. Bölge vizyonunda belirtildiği gibi TRC1 Bölgesi nde sürdürülebilir kalk nman n öncüsü olmak ad na ortaya konan amaçlar; Orta Doğu da lojistik merkez haline gelmek, Tar msal işletmeleri rekabetçi ve etkin bir yap ya kavuşturmak, Turizm sektöründe destinasyon merkezi olmak, Sanayi rekabet gücünü art rmak t r. Bu amaçlar, istihdam ve üretimi art rarak bölgenin ekonomik anlamda gelişmesini sağlayacakt r. Bölge, ekonomik yönden gelişirken, üretilen katma değerler, sosyal ve çevresel alanlara da aktar lacakt r. Böylelikle, bölge halk n n refah seviyesi yükselecek ve sosyal kalk nma gerçekleşecektir BÖLGESEL AMAÇ, HEDEF VE STRATEJİLER TRC1 Bölgesi nin dinamiklerini harekete geçirerek bölgesel kalk nmay sağlamak üzere üretilen bölge vizyonu, üretim ve istihdam art rmak ad na en önemli odaklardan biridir. Bu bağlamda, bölge vizyonu ş ğ nda bölgesel kalk nman n gerçekleştirilmesi için belirlenen öncelikli gelişme alanlar na yönelik üretilen amaçlar ve bu amaçlar n gerçekleştirilmesini sağlayacak hedef ve stratejiler bu bölümde ayr nt l olarak ifade edilmişlerdir Orta Doğu da Lojistik Merkez Haline Gelmek TRC1 Bölgesi, sahip olduğu yerel dinamikler ve stratejik konum ile hem iç pazarda hem de dünya pazar nda lojistik sektörüne ilişkin önemli bir platforma sahiptir. Bölge; Güneydoğu Anadolu yu bat ya, Akdeniz e ve Orta Doğu ya bağlayan ulaş m ağlar na sahiptir. Bunun yan nda kara ve demiryolu taş mac l ğ nda kavşak noktas nda bulunan, İskenderun ve Mersin limanlar na yak n mesafede yer alan potansiyel bir lojistik üs konumundad r. Ancak, sahip olduğu bu potansiyeli, özellikle ulaş m ağlar aras nda entegrasyonun yeteri kadar sağlanamamas ndan dolay, yeterince kullanamamaktad r. Bunun d ş nda bölge, sahip olduğu ticaret hacmi ve ihracat potansiyeli sayesinde Orta Doğu ülkeleri başta olmak üzere birçok ülke ile önemli ticari ilişkiler içindedir. Bu kapsamda ve bölge vizyonu ş ğ nda, bölgenin ileriki zamanlarda Orta Doğu da lojistik merkez haline getirilmesi amaçlanmaktad r. 191

194 TRC1 Bölgesi nin lojistik merkez olabilmesi için lojistik bölgenin fonksiyonlar n belirleyen bir çal şman n yap lmas gerekmekte olup, nas l bir altyap ya ihtiyaç duyulduğu ayr nt lar yla saptanmal d r. Bu sebeple, ortaya konan hedeflerin baş nda, lojistik bölge potansiyelinin değerlendirilmesi gelmektedir. Bölgenin lojistik merkez olma potansiyeli göz önünde bulundurulduğunda, ileriki zamanlarda lojistik bölge olarak kullan labilecek bir alana ihtiyaç duyulduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda, lojistik bölge altyap s n n fizibilite çal şmalar n n yap lmas önceliklidir. Yap lacak fizibilite çal şmalar kapsam nda, yer seçimi ve ulaş m konular dikkate al nmas gereken önemli hususlard r. Bu perspektifle, lojistik bölgelere hizmet verebilecek ulaş m ağlar n n altyap fizibilite çal şmalar n n yap lmas gereklidir. Lojistik bölgelerin genel itibar yla şehir içi trafiğe ilave yük getirme olas l ğ ndan ötürü gümrük alanlar na, ulusal ve uluslararas ana ulaş m arterlerine yak n yerlerde kurulmas gerektiği bilinmektedir. Bununla birlikte, lojistik bölgeler ile limanlar ve karayolu terminalleri aras nda yük ak ş sisteminin entegrasyonunun oluşturulmas önemlidir. Bu kapsamda ulusal ve uluslararas düzeyde denizyolu, demiryolu veya karayolu ile gelen yüklerin yük ak ş n n sağlanmas bir gereklilik olup, ulusal ve uluslararas düzeydeki ulaş m ağlar n n altyap lar n n güçlendirilmesi gerekmektedir. Böylece, ulaş m sistemi ile lojistik bölgeler aras nda güçlü bir ulaş m ağ n n oluşturulmas sağlanm ş olacakt r. Yukar da ifade edilen altyap çal şmalar n n tespitine ek olarak, bilgi ve iletişim teknolojilerinin geliştirilerek ihracat ve taş mac l kta aktif şekilde kullan lmas gerekmektedir. Bu amaçla, bilgi paylaş m ve iş bağlant lar oluşturulmas için elektronik iş platformlar geliştirilmeli ve lojistik bölgelerde ihtiyaç duyulacak istihdam yap s n oluşturmak amac yla ulaş m, ticaret ve taş mac l k sektörlerinde çal şacak nitelikli kişilerin istihdam edilmesine ilişkin çal şmalar yap lmal d r. Lojistik bölgeler genel itibar yla iktisadi gelişmeye katk sağlarken ayn zamanda, doğal afetler karş s nda yerel halk n yaşamsal faaliyetlerini karş layabileceği alan işlevi görmektedir. Bir bölgede gerçekleşme riski olan doğal afetlerde temel ihtiyaç malzemelerinin ihtiyaç duyulan bölgelere en k sa zamanda sevk edilmesi amac yla Acil Durum Planlamas çal şmalar yap lmas önemlidir. TRC1 Bölgesi nde kurulmas planlanan lojistik bölgenin olas bir felaket durumunda bölge halk n n bar nabileceği bir mekân niteliğine dönüştürülebilecek donan ma sahip olmas amac yla, bölge afet planlamas n n yap lmas gereklidir. Sonuç olarak, TRC1 Bölgesi nin, sahip olduğu potansiyelleri kullanarak ticaret, ulaş m ve taş mac l k alanlar nda bölgeye ve ülkeye yüksek katma değer sağlayabileceği ve Orta Doğu da lojistik merkez olmaya aday olduğu söylenebilir. Bu amaca ulaşma hususunda ise lojistik bölge işlevlerinin belirlendiği fizibilite çal şmalar n n yap lmas en öncelikli hedef olmakla birlikte, lojistik bölge altyap ihtiyaçlar n n belirlendiği çal şman n ortaya konmas önemlidir. Var olan lojistik potansiyelinin değerlendirilebilmesi için, önümüzdeki dönemde, Orta Doğu ve TRC1 Bölgesi aras ndaki ilişkilerin ayr nt l ele al nd ğ analizler yap lmas planlanmaktad r. HEDEF 1.1 Strateji Strateji Lojistik bölge potansiyelinin değerlendirilmesi Bölgenin, ulusal ve uluslararas ulaş m ve taş mac l k ağlar na kolay entegre olabilmesi için Lojistik Bölge altyap fizibilite çal şmalar yap lacakt r. Sektörde rekabet edebilecek potansiyeli olan lojistik firmalar geliştirilecektir. Orta Doğu da Lojistik Merkez Haline Gelmek İlgili Paydaşlar HEDEF 1.2 Strateji Strateji HEDEF 1.3 Strateji HEDEF 1.4 Strateji Lojistik sektöründe bilgi iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi Bilgi ve telekomünikasyon teknolojilerinin geliştirilerek ihracat ve taş mac l kta aktif şekilde kullan lmas na ilişkin çal şmalar yap lacakt r. Bilgi paylaş m ve iş bağlant lar oluşturulmas için elektronik iş platformlar geliştirilmesi sağlanacakt r. Lojistik bölgelerde ulaş m, ticaret ve taş mac l k sektörlerine ilişkin istihdam politikas geliştirilmesi Rekabet edebilirliği sağlamak için lojistik sektöründe çal şacak nitelikli eleman ihtiyac belirleme çal şmalar yap lacakt r. TRC1 Bölgesi nin Acil Durum Planlamas n n yap lmas Acil durum karş s nda risk azaltma amac yla, lojistik bölgenin üstlenebileceği fonksiyonlar n belirlendiği acil durum planlamas yap lacakt r. P1, P2, P3, P7, P9, P10, P13, P14, P15, P16 192

195 6.1.2 Tar msal İşletmeleri Rekabetçi ve Etkin Bir Yap ya Kavuşturmak Bölge genelinde potansiyeli yüksek olup bölgeye katk sağlayan sektörlerin baş nda tar m vard r. Fakat, yap lan mevcut durum analizleri doğrultusunda mevcut altyap eksiklikleri nedeniyle sektörün, hak ettiği gelişmeyi gösteremediği gözlenmiş olup, oluşturulan bölge vizyonuna bağl olarak tar msal üretimin ve tar ma dayal sanayideki istihdam n art r lmas na yönelik amaçlar ortaya konmuştur. Tar m sektöründe yer alan işletmelerin rekabetçi ve etkin bir yap ya kavuşturulmas öncelikli amaç olup, bu amaca ulaşma konusunda rehberlik edecek hedefler; bölge içinde üretim kapasitesinin art r lmas ve bilgi ağ n n geliştirilmesi, sulama altyap s n n geliştirilmesi, tar msal faaliyetlerin geliştirilmesi, tar msal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmas na yönelik yap lar n güçlendirilmesi ve tar ma dayal imalat sanayinin geliştirilmesidir. Bölge içinde üretim kapasitesinin art r lmas ve bilgi ağ n n geliştirilmesi amac yla, sektörde bulunan örgütlerin kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi gereklidir. Bununla birlikte, pazarlama sistemi ve altyap s n n geliştirilerek, yöresel ürünlerin markalaşt r lmas, tan t m ve pazarlama faaliyetlerinin art r lmas da tar msal örgütlenme ad na katk sağlayacakt r. Son olarak sektörde ARGE kapasitesinin ve yenilikçilik faaliyetlerinin desteklenmesi üretim kapasitesini oldukça geliştirecektir. Tar msal üretimin rekabetçi bir yap ya kavuşmas ad na, modern sulama sistemlerinin yayg nlaşt r lmas ve mevcut sulama sistemlerinin iyileştirilmesi ile bölgedeki sulama altyap s n n geliştirilmesi sağlanacakt r. Ayr ca toplu bas nçl sulama sistemlerinin yayg nlaşt r lmas da sulama altyap s n geliştirecek eylemlerdendir. Tar m sektörünün bölgesel kalk nmada katk sağlayacak şekilde geliştirilmesine yönelik ortaya konan hedeflerden bir diğeri, tar msal faaliyetlerin geliştirilmesidir. Tar msal faaliyetlerin geliştirilmesi ad na bölgede organik tar m ve iyi tar m uygulamalar n n, örtü alt yetiştiriciliğinin ve dam zl k hayvan yetiştiriciliğinin yayg nlaşt r lmas planlanmaktad r. Ayr ca tar msal üretimde yenilenebilir enerji kaynaklar n n kullan m ile hayvanc l k işletme ölçeklerinin büyütülmesi tar msal ekonominin gelişmesi aç s ndan oldukça önemlidir. Tar msal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmas na yönelik yap lar n güçlendirilmesi hedefi, sektörün rekabetçi bir yap ya kavuşmas ad na temel hedeflerdendir. Sektör içerisinde yer alan ve bölgenin tar m alan ndaki rekabet üstünlüğünü yaratabilecek ürünlerden olan Antep F st ğ, üzüm, zeytin gibi bölgesel ihraç ürünlerinin, katma değeri yüksek ürünler haline getirilmesi çok önemlidir. Bu kapsamda, depolama, s n fland rma ve paketleme gibi tesislerin kurulmas, üretici örgütlerin entegre tesisler kurmas gerekmektedir. Tar m sektörünün gelişerek, sektör dinamiklerinin katma değer olarak değerlendirilmesi ad na belirlenen hedeflerden sonuncusu, tar ma dayal imalat sanayinin geliştirilmesidir. Bu bağlamda, tar m ve g da işletmelerinin modernizasyonunun sağlanmas ve modern süt ve et işleme tesisleri kurulmas gerekmektedir. Sektörün gelişmesi amac yla, sanayi ile birlikte iş yapabilme becerisinin geliştirilmesi ve tar msal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmas na yönelik yap lar n güçlendirilmesine yönelik çal şmalar n da yap lmas gerekmektedir. Tar m ve Köyişleri Bakanl ğ, K rsal Kalk nma Plan n n haz rlanmas ndan ve uygulamas n n koordinasyonundan sorumlu kuruluş olarak belirlenmiş olup strateji kapsam nda, Türkiye nin AB üyeliği perspektifinde k rsal kalk nma, ekonomik ve sosyal uyuma yönelik politikalar n da önemli bir öncelik alan n oluşturmaktad r. Bu bağlamda, mali döneminde ülkemize AB Kat l m Öncesi Mali Araç (IPA) K rsal Kalk nma Bileşeni (IPARD) kapsam nda k rsal kalk nma fonlar sağlanmaktad r. Türkiye de IPARD Program ndan döneminde 1. aşamada 20 il, ikinci aşamada 22 il olmak üzere toplam 42 il faydalanacakt r. Ancak, Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illeri bu dönemde kapsam d ş kalm şlard r. TRC1 Bölgesi, IPARD kapsam nda k rsal kalk nma ad na destek alamamaktad r. Ulusal K rsal Kalk nma Stratejisi nde belirlenen stratejik amaçlar doğrultusunda, bölge plan nda, tar msal amaç, hedef ve stratejiler belirlenmiştir. Temel sorun alanlar UKKS de belirtilen amaçlarla ilişkilendirilerek gerekli tedbirler al nm ş ve faaliyetler oluşturulmuştur. Tematik çal şma toplant lar ile gerekli teknik destekler sağlanm ş, gelen geribildirimler doğrultusunda bölge plan oluşturulmuştur. Yukar da ifade edildiği üzere, tar m sektörü TRC1 Bölgesi için başat sektörlerden olup, bölgesel kalk nma ad na yerel üreticilerin desteklenmesi gerektiği düşünülmektedir. 193

196 Tar msal İşletmeleri Rekabetçi ve Etkin Bir Yap ya Kavuşturmak HEDEF 1.1 Strateji Strateji Strateji HEDEF 1.2 Strateji Strateji HEDEF 1.3 Strateji Strateji Strateji Strateji HEDEF 1.4 Strateji Strateji HEDEF 1.5 Strateji Strateji Üretim kapasitesinin art r lmas ve bilgi ağ n n geliştirilmesi Tar msal örgütlerin kurumsal kapasitesi geliştirilecektir. Pazarlama sistemi ve altyap s geliştirilerek, yöresel ürünlerin markalaşt r lmas, tan t m ve pazarlama faaliyetleri art r lacakt r. ARGE kapasitesi ve yenilikçilik faaliyetleri geliştirilecektir. Sulama altyap s n n geliştirilmesi Damlama ve yağmurlama gibi modern sulama sistemleri yayg nlaşt r lacak ve mevcut sulama sistemleri iyileştirilecektir. Toplu bas nçl sulama sistemleri yayg nlaşt r lacakt r. Tar msal faaliyetlerin geliştirilmesi Organik tar m ve iyi tar m uygulamalar yayg nlaşt r lacakt r. Örtü alt yetiştiriciliğinin yayg nlaşt r lmas özendirilecektir. Dam zl k hayvan yetiştiriciliği yayg nlaşt r lacakt r. Tar msal üretimde yenilenebilir enerji kaynaklar kullan lacakt r. Tar msal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmas na yönelik yap lar n güçlendirilmesi Antep F st ğ, üzüm, zeytin gibi bölgesel ihraç ürünlerinin, katma değeri yükseltilecektir. Depolama, s n fland rma, paketleme tesisleri kurulacakt r. Tar ma dayal imalat sanayinin geliştirilmesi Tar m ve g da işletmelerinin modernizasyonu sağlanacakt r. Modern süt ve et işleme tesisi kurma konusundaki girişimler özendirilecektir. İlgili Paydaşlar P3, P4, P11, P13, P14, P Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak TRC1 Bölgesi kültürel ve tabiat varl klar bak m ndan oldukça zengin bir dokuya sahiptir. Mevcutta bulunan bu değerler, bölgeyi var ş noktas yapma potansiyeline sahip bir yap sergilemektedir. Fakat, mevcut altyap yetersizliği sonucu turizm sektörü bölgede pek gelişememiştir. Mevcut potansiyeller ve sektörel dinamikler kapsam nda yap lan değerlendirmeler sonucunda, Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak bölgenin gelişmesi ad na önemli bir amaç olarak belirlenmiştir. Bölge vizyonu doğrultusunda belirlenen bu amaç kapsam nda; bölgede yer alan tarihi, kültürel ve doğal varl klar n turizme kazand r lmas, bölgenin tan t m faaliyetlerinin geliştirilmesi ve bölgede geceleme say s n n ve alternatif turizm çeşitlerinin art r lmas hedeflenmektedir. Bu hedefler ş ğ nda öncelikli olarak bölge illerindeki restorasyon çal şmalar n n h zland r lmas ve Türkiye Turizm Stratejisi 2023 te yer alan İnanç Koridoru, Kâhta Turizm Kenti ve Gaziantep Marka Kent lerinin bölge turizmine kazand r lmas ile ilgili çal şmalar n yap lmas gerekmektedir. Bununla birlikte, Kilis te Üzüm ve Şire Festivali düzenlenmesinde süreklilik sağlanmal d r. Ayr ca Gaziantep teki F st k, Üzüm, Biber, Kültür Festivalleri ve Ad yaman daki Nemrut Kommagene Festivali nin ulusal ve uluslararas platformlara taş nmas sağlanmal d r. Bölgenin turizm destinasyonu olabilmesi için, yerelde geceleme say s n n art r lmas na yönelik faaliyetlerde bulunulmas gerekmektedir. Bu amaçla da kalitesi yüksek konaklama tesislerinin bölgede yer almas n n sağlanmas hedeflenmektedir. Bu kapsamda, TRC1 Bölgesi ndeki turizm yat r m belgeli ve turizm işletmesi belgeli tesis say s n n art r lmas gerekmektedir. Ayr ca, Bölge illerindeki turizm çeşitliliği ile uyumlu konaklama tesislerinin de geliştirilmesi önemlidir. Gelen ziyaretçilerin geceleme say s n art rma amac yla bölgede rekreasyon alanlar aç larak, sosyal hayat canland r labilir. Böylece, bölgedeki ziyaretçilerin kaliteli zaman geçirebileceği mekânlar yarat larak, bölgede daha çok kalmalar sağlanacakt r. 194

197 Bölgenin tan t m faaliyetlerine önem verilerek hem ziyaretçilerin bölgeye çekilmesi hem de yerel halk n sahip olduğu varl klar n korumas na yönelik bilincin art r lmas hedeflenmektedir. Bölgedeki turizm değerleriyle ve Gaziantep İslâhiye Huzurlu Yaylas Turizm Merkezi ile ilgili tan t m faaliyetlerinin yap lmas bölgede turizm sektörü ad na önemli stratejilerdir. Bu kapsamda, bölgede yer alan önemli tarihi, kültürel ve turistik yerlerle ilgili broşür ve kitapç k bas lmas, tan t m filmi çekilmesi, çok dilli web sitesi oluşturulmas çal şmalar yap lmas sağlanacakt r. Bunlar d ş nda bölgede turizmcilik bilincinin art r lmas na istinaden bölge illerinde dil kurslar ve rehberlik eğitimi, pansiyonculuk ve otelcilik konusunda eğitimler verilerek, yerelde bulunan seyahat acentelerinin kapasitelerinin art r lmas sağlanacakt r. Bir bölgenin destinasyon merkezi olabilmesi için en önemli stratejilerden biri de o bölgede alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesidir. Bu kapsamda, yayla turizmi, kongre ve fuar turizmi üzerine çal şmalar yap larak bu turizm çeşitlerinin geliştirilmesi önemlidir. Ayr ca, GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi içinde bulunan bölge illerinde, kültür-inanç turizminin yan s ra sağl k turizminin de geliştirilmesi gerekmektedir. Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak HEDEF 1.1 Strateji Strateji Strateji HEDEF 1.2 Strateji Strateji Strateji HEDEF 1.3 Strateji Strateji HEDEF 1.4 Strateji Strateji Bölge de yer alan kültürel, tarihi ve doğal varl klar n turizme kazand r lmas Bölge illerindeki restorasyon çal şmalar h zland r lacakt r. Bölgedeki değerleri kapsayan İnanç Koridoru, Kâhta Turizm Kenti ve Gaziantep Marka Kent leri bölge turizmine kazand r lacakt r. Bölgedeki festivaller, ulusal ve uluslararas platforma taş nacakt r. Bölgedeki tesislerin nitelikleri art r lacakt r. Rekreasyon alanlar aç lacakt r. Bölgede geceleme say s n n art r lmas Bölgede yer alan turizm çeşitleri ve geliştirilmesi öngörülen alternatif turizm türleri ile uyumlu olabilecek konaklama tesisleri geliştirilecektir. Bölgede turizmcilik bilinci art r lmas Bölgedeki turizm değerleriyle ve Gaziantep İslâhiye Huzurlu Yaylas Turizm Merkezi ile ilgili tan t m faaliyetleri yap lacakt r. Bölgenin tan t m faaliyetleri geliştirilecektir. Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesi Yayla turizmi, kongre ve fuar turizmi geliştirilecektir. GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi içinde bulunan bölge illerimizde kültür-inanç turizminin yan s ra sağl k turizmi de geliştirilecektir. İlgili Paydaşlar P1, P2, P3, P6, P7, P11, P12, P13, P14, P15, P Sanayi Rekabet Gücünü Art rmak Sanayi, TRC1 Bölgesi nin en önemli sektörlerinden olup, bu sektörün katma değerinin art r lmas yoluyla bölgenin sanayi rekabet gücünün art r lmas ve bu amaçla altyap s n n geliştirmesi öngörülmektedir. Bu amaç doğrultusunda istihdam n art r lmas, işletmelerin üretim ve teknoloji altyap s n n güçlendirilmesi, ihracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi, ARGE altyap s n n güçlendirilmesi ve üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Sektörde istihdam n art r lmas na yönelik olarak hizmet içi eğitim programlar n n düzenlenmesine ihtiyaç duyulmaktad r. Ayr ca sanayinin ihtiyaç duyduğu alanlarda eğitim programlar düzenleyen meslek okullar aç larak, nitelikli işgücüne olan ihtiyaç karş lanacakt r. İşletmelerin üretim ve teknoloji altyap s n n güçlendirilmesi amac yla, yeni teknolojilerin tan t ld ğ fuar organizasyonlar düzenlenerek firmalar n bilgilendirilmesine ve işletmelerin bilgi ve teknoloji transferleri konusunda altyap geliştirmesine yönelik çal şmalar yap lmas gerekmektedir. 195

198 Bölgede önemli bir yer tutan ihracat n sanayileşme ile birlikte ele al narak ihracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi, sektörün rekabet gücünün art r lmas ve lojistik sektörünün geliştirilmesi ad na önemlidir. Bu kapsamda, ihracata yönelik üretim yapan firmalar n kurumsal kapasitelerinin art r lmas ve sanayi ürünlerinde markalaşma ile ilgili çal şmalar yap lmas gerekmektedir. Ayr ca, yeni yat r mc lar n bölgeye çekilmesi için tan t m yap lmas da ihracat hacmini art racakt r. Bölgesel kalk nman n gerçekleştirilmesi ad na sanayi rekabet gücünü art rmak amac, bölgenin ulusal ve uluslararas platformlarda rekabetçi yap s n ortaya koymas n hedeflemektedir. Bu bağlamda, ARGE altyap s n n güçlendirilmesi, firma ve işletmelerin inovasyon çal şmalar ve özellikle marka ve patentle ilgili ARGE çal şmalar n n yap lmas oldukça önemli stratejilerdir. Bununla birlikte, üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi amac yla sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalar n, üniversiteler bünyesinde bulunan araşt rma ve geliştirme merkezlerinden haberdar olmas için iletişim kanallar n n geliştirilmesi gerekmektedir. Üniversite ve sanayi temsilcileri ile işbirliği platformunun kurularak, sanayicilerin ve akademisyenlerin teknoparkla işbirliği yapmas sağlanmal d r. Son olarak, meslek yüksek okullar ile sanayiciler aras ndaki işbirliğinin desteklenmesiyle, sektörde talep edilen kalifiye ara eleman ihtiyac n n giderilmesi öngörülmektedir. Sanayi Rekabet Gücünü Art rmak HEDEF 1.1 Strateji Strateji HEDEF 1.2 Strateji Strateji HEDEF 1.3 Strateji Strateji Strateji Strateji HEDEF 1.4 Strateji Strateji Strateji Strateji Sanayi sektöründe nitelikli istihdam n art r lmas Hizmet içi eğitim programlar düzenlenecektir. Sanayinin ihtiyaç duyduğu alanlarda eğitim programlar düzenleyen meslek okullar aç larak, nitelikli istihdam sağlanacakt r. İşletmelerin üretim ve teknoloji altyap s n n güçlendirilmesi Bölgede yeni teknolojilerin tan t ld ğ fuar organizasyonlar düzenlenecektir. İşletmeler bilgi ve teknoloji transferleri konusunda bilgilendirilecektir. Lojistik sektörü geliştirilecektir. İhracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi İhracata yönelik üretim yapan firmalar n kurumsal kapasiteleri art r lacakt r. Sanayi ürünlerinde markalaşma sağlanacakt r. İhracat sektöründe yer alacak yeni yat r mc lar n bölgeye çekilmesi için tan t m faaliyetleri yap lacakt r. ARGE altyap s n n ve Üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi Sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalar n, üniversiteler bünyesinde bulunan araşt rma ve geliştirme merkezlerinden haberdar olmas için iletişim kanallar ve işbirliği modelleri geliştirilecektir. Meslek yüksek okullar ile sanayiciler aras ndaki iş birliği art r larak ara eleman istihdam art r lacakt r. İnovasyon ve ARGE çal şmalar yap lmas için işletmelerin altyap lar geliştirilecektir. Marka ve patentle ilgili ARGE çal şmalar yap lacakt r. İlgili Paydaşlar P1, P2, P3, P5, P7, P10, P13, P14, P15, P16 Not: Tabloda grupland r lm ş paydaşlar n aç k isimleri Plan EK 4 te verilmiştir 196

199 6.2. MEKÂNSAL GELİŞME ŞEMASI 197

200 Bölge sahip olduğu potansiyelleri kullanarak; ticaret, ulaş m ve taş mac l k alanlar nda gelişebilir ve lojistik sektörü, gerekli altyap çal şmalar yap ld ktan sonra, bölgesel kalk nman n gerçekleşmesinde kilit sektör olabilir. TRC1 Bölgesi Mekânsal Gelişme Şemas yukar da yer almaktad r. Bu bölümde, bölge vizyonu doğrultusunda belirlenen dört öncelikli sektörün ve bunlara ilişkin oluşturulan amaç, hedef ve stratejilerin mekânsal gelişmeleri bir şema üzerinde gösterilmiştir. Mekânsal şema üretilirken, ilçelerin mevcut durumlar, potansiyelleri ve geliştirilebilecek sektörler değerlendirilmiştir. Yap lan mevcut durum analizi ve bölgenin gelişme alanlar değerlendirmeleri sonucunda, öncelikli sektörlerin hangi il ve ilçelerde gelişme gösterebileceği ifade edilmiştir. Lojistik Gelişim Bölgesi: Ticaret sektörü incelendiğinde Gaziantep in en fazla ihracat yapan 6. il konumunu 2008 küresel kriz döneminde de koruduğu görülebilir. Bu durum Gaziantep in d ş ticaret hacminde Orta Doğu ülkelerinin ve özellikle Irak n pay n n yüksek olmas yla aç klanmaktad r. Bu kapsamda bölgenin sahip olduğu stratejik konum ve gelişmiş ticaret sektörü, bölgenin lojistik üs potansiyeline sahip olduğunun göstergeleri olarak kabul edilebilir. Bölgenin d ş ticaretine bak ld ğ nda en yüksek pay n imalat sanayine ait olduğu görülebilir. Gaziantep in ihraç ettiği ürünler aras nda makine hal s ilk s rada yer almaktad r. D ş giyim ürünleri, çimento ve toprak ürünleri ile makarna başta olmak üzere çeşitli g da ürünleri ise ihracat yüksek olan diğer ürünlerdir. Ortadoğu Haritas 198

201 Gaziantep te toptan ve perakendecilik, imalat, madencilik, tar m ve ormanc l k ürünleri ihraç edilirken; imalat, tar m ve ormanc l k, toptan ve perakendecilik, madencilik ve taş ocaklar ürünleri ithal edilmektedir. Ad yaman da toptan ve perakendecilik, tar m ve ormanc l k imalat ürünleri hem ithal hem de ihraç edilmektedirler. Kilis te ise imalat, toptan ve perakendecilik ürünleri ihraç edilirken; imalat, tar m ve ormanc l k, toptan ve perakendecilik ürünleri ithal edilmektedirler. Tar m Gelişim Bölgesi: Sahip olduğu verimli toprak yap s ve uygun iklim koşuluyla TRC1 Bölgesi nde tar msal ürün çeşitliliği art r larak bölgesel kalk nmaya katk sağlanabilir. TRC1 Bölgesi Türkiye Antep F st ğ toplam üretiminin % 57 sini gerçekleştirmektedir. Bölge illeri içerisinde Gaziantep tek baş na Türkiye üretiminin % 50 sini gerçekleştirmektedir. Kilis te, en fazla üretimi yap lan meyvelerin baş nda Antep F st ğ gelmektedir. Ad yaman n daha çok Merkez, Kâhta, Samsat, Besni, Tut gibi ilçelerinde Antep F st ğ üretimi önemli bir yer işgal etmektedir. Bölgedeki diğer meyvelerin üretimi incelendiği zaman, Gaziantep ilinde bağc l ğ n da önemli bir yer tuttuğu görülebilir. Gaziantep ilinde bağc l k İslâhiye ve Nizip ilçelerinde daha yayg n olarak gözükmektedir. Özellikle İslâhiye ilçesinde geniş bağ alanlar bulunmaktad r. Bu bölgede sofral k kaliteli çeşitlerin üretimi daha fazlad r. Ad yaman da genel olarak kay s, elma, Antep F st ğ, zeytin, erik, badem, Trabzon hurmas, dut, üzüm ve şeftali üretimi yap lmaktad r. Son y llarda ceviz, kiraz, nar, çilek üretimi de yayg nlaşmaya başlam şt r. Özellikle Çelikhan ilçesinde kiraz, merkez ilçe ve Kâhta ilçesinde nar üretimi ön plana ç km şt r. Ağ rl kl üretim grubunun % 73 ile üzüm ve üzümsü meyveler oluşturmaktad r. Kilis ilinde bağc l k en önemli tar msal üretim biçimidir. İl meyveciliğinin % 78 i bağc l k ve % 21 i zeytin üretimidir. Kilis te toplam bağ alan, ilin toplam tar m alan n n % 16 s n oluşturmaktad r. Üretilen üzüm çeşitlerinin büyük bir oran şarapl k çeşitlerdir. Kilis bağ alanlar n n ortalama % 80 lik bir k sm Merkez ve Elbeyli ilçelerinde yer al rken, % 20 lik bir alan Musabeyli ve Polateli ilçelerinde yer almaktad r. Gaziantep ve Kilis, bölgenin zeytin üretiminin % 99 unu gerçekleştirmektedirler. Gaziantep te üretilen çeşitlerin % 97 si yağl k, % 3 ü ise sofral kken, Kilis ilinde yetiştirilen zeytinlerin tamam yağl k çeşittir. Gaziantep te zeytinlik alanlar n çok büyük oran Nizip, Karkam ş ve Oğuzeli ilçelerinde yer almakta olup bu bölge zeytincilik potansiyelinin % 90 n oluşturmaktad r. Bölgedeki bitkisel üretime bak ld ğ nda, Gaziantep te tah llar, endüstriyel bitkiler ve yağl tohumlar n; Ad yaman da tah llar ve endüstriyel bitkilerin; Kilis te ise baklagillerin ön plana ç kt ğ görülebilir. Organik tar m konusu incelendiğinde ise, Gaziantep te nar n, Ad yaman da nohut, mercimek ve buğday n, Kilis te ise zeytinin organik ürün olarak ön plana ç kt ğ görülebilir. TRC1 Bölgesi hayvan varl ğ aç s ndan değerlendirildiğinde, Gaziantep hayvan varl ğ bak m ndan tüm gruplarda ilk s rada yer al rken, bu konuda en az gelişmiş il Kilis tir. Küçükbaş hayvanlar n % 51 ini ivesi rk koyun, % 49 unu ise Kilis keçisi oluşturmaktad r. Ad yaman ve Kilis te yetiştirilen büyükbaş hayvanlar içerisinde manda rk n n büyük bir oran teşkil ettiği görülmektedir. Yukar da ifade edilen ve neredeyse bölgenin her ilçesinde yap lan tar msal üretim, TRC1 Bölgesi nin tar m sektöründe önemli bir potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. Bölge genelinde tar msal faaliyetlerde sulama altyap s n n, pazarlama sisteminin ve markalaşman n geliştirilmesine yönelik stratejiler uygulanarak, ürün çeşitliliği ve katma değeri art r labilir ve tar msal işletmeler rekabetçi ve etkin bir yap ya kavuşturulabilir. Turizm Gelişim Bölgesi: TRC1 Bölgesi nin turizm envanteri incelendiğinde öncelikli başl klar n kültür ve inanç turizmi olduğu sonucuna var lm şt r. Bölge illerinde toplamda 1079 sit alan ve 335 kültür ve tabiat varl ğ mevcuttur. Bu rakamlar bölgede kültür ve tarih turizmi ad na oldukça zengin bir turizm potansiyeli olduğunu göstermektedir. Ayr ca Kültür ve Turizm Bakanl ğ taraf ndan turizm merkezi olarak belirlenen yerler aras nda bulunan Gaziantep İslâhiye Huzurlu Yaylas Turizm Merkezi nin bölge s n rlar içerisinde yer almas da, bölgenin bar nd rd ğ turizm zenginliği ve yat r m alanlar n n mevcudiyetini göstermektedir. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 te GAP Kültür ve Turizm Gelişim Bölgesi olarak belirlenen bölgede Ad yaman, Gaziantep ve Kilis illeri bulunmaktad r. Bu bölgede, kültür turizminin geliştirilmesinin yan s ra sağl k turizmi, gençlik turizmi, ekoturizm, dağ yürüyüşü, su sporlar, kuş gözleme ve kongre turizmi gibi turizm türlerinde de gelişim sağlanmas amaçlanmaktad r. Ayn stratejide, kültürel ve tabii kaynaklar bak m ndan zengin olan Kâhta ilçesi ile 199

202 ilgili Kâhta Turizm Kenti ve Gaziantep ile ilgili Gaziantep Marka Kenti çal şmalar, bölgede turizm sektörünün geliştirilmesi ad na önem arz etmektedir. Ayr ca, TTS 2023 te yer alan İnanç Turizmi Koridoru kapsam nda Tarsus tan başlayarak Hatay, Gaziantep, Şanl urfa ve Mardin yörelerine uzanan inanç turizmi koridoru sayesinde bölgeye turist çekilmesi de sağlanm ş olacakt r. Bu bağlamda, Gaziantep ilindeki tarihi yerlerin restore edilmesi, mevcut konaklama kapasitesinin kültür ve ekoturizme yönelik yap lacak planlama ve uygulamalarla art r lmas oldukça önemlidir. Bölge genelinde inanç turizmine yönelik zengin bir tarihi geçmişten bahsedilebilir. Ad yaman Kâhta ilçesinde Nemrut Dağ, Gaziantep Nizip ilçesinde Zeugma Antik Şehri, Gaziantep Yavuzeli ilçesinde Rumkale, bölge genelinde Selçuklu ve Osmanl dan kalma kasteller, hamamlar, camiler, türbeler ve peygamber makamlar gibi birçok turizm varl ğ bulunmaktad r. TRC1 Bölge illerinde kültür ve inanç turizmi türlerinin yan s ra av, gastronomi ve doğa turizmi çeşitleri mevcuttur. Ayr ca Gaziantep ilinde ticaret, kongre, gençlik ve öğrenci turizmi ön plana ç kmaktad r. Bunlar n yan nda ilde, yamaç paraşütü, bisiklet turlar, olta bal kç l ğ, safari ve su sporlar yap labilmektedir. İlin sağl k turizmi aç s ndan da bir potansiyel bar nd rd ğ ndan bahsedilebilir. Bölgede turizm çeşitleri aras nda entegrasyonun sağlanmas, turizm altyap s n n kuvvetlendirilmesi gerekmektedir. Nitelikli tesis ve yatak say s n n art r lmas, konaklama tesislerinin yeterli say ya ulaşt r lmas, tan t m faaliyetlerinin yap lmas ve ulaş m altyap s n n geliştirilmesi stratejileri ile turizm sektörü bölgesel kalk nmaya katk da bulunabilir. Sağl k Bakanl ğ taraf ndan bölge cazibe merkezi olarak belirlenen 16 il aras nda, bölge illerinden Gaziantep bulunmaktad r. Kamu ve özel sağl k yat r mlar n n h zland ğ bölge iline çevre iller olan Kilis, Ad yaman, Kahramanmaraş, Şanl urfa n n yan s ra Suriye den de hasta gelmektedir. Genel bir değerlendirme yap ld ğ nda, Gaziantep in bölge sağl k cazibe merkezi olarak sağl k turizminde önemli bir konuma sahip olacağ söylenebilir. Sanayi Gelişim Bölgesi: TRC1 Bölgesi nde sanayi sektörünün bölgesel kalk nmada rol oynayabilmesi için, sanayinin rekabet gücünün art r lmas ve mevcut altyap n n geliştirilmesi önemlidir. Bu bağlamda, markalaşma, inovasyon ve ARGE çal şmalar, teknolojik altyap n n geliştirilmesi ve nitelikli istihdam n art r lmas stratejilerinin uygulanmas gerekmektedir. Ad yaman da Besni Organize Sanayi Bölgesi, Kâhta Organize Sanayi Bölgesi ve Gölbaş Organize Sanayi Bölgesi nde tar ma dayal sanayi öncelikli sektördür. Kilis Organize Sanayi Bölgesi nde tar ma dayal imalat sanayi baş çeken sektördür. Bu ilde faaliyet gösteren işletmelerde ağ rl kl olarak; pekmez, baharat, şekerleme ve çikolata, m s r çerezi, zeytinyağ, kadife, döşemelik kumaş, seccade, plastik ambalaj, çit teli, et sucuğu, pamuk ipliği, hal ipliği, mobilya dekorasyon, margarin yağ, sentetik çuval, porselen cam ve biyodizel imalat yap lmaktad r. Markalaşman n, kalk nman n en önemli dinamiklerinden biri olduğu tüm dünyada kabul görmektedir. Şehir pazarlamas n n gerçekleştirilmesi ad na Gaziantep Sanayi Odas taraf ndan başlat lan Marka Şehir Gaziantep Projesi Türkiye de ilk defa uygulanmaktad r. Proje hedefi, Gaziantep in kendiliğinden markalaşan baz değerlerini öne ç karmak ve kenti yat r mc lar ve ziyaretçiler için cazibe merkezi haline getirmektir. Projenin tamamlanmas yla Gaziantep sanayi ve ticareti daha çok katma değer yaratacak ve kent rekabetçi bir yap ya dönüşecektir. Bölgenin sanayi sektöründe Gaziantep ili baş çekmektedir. Gaziantep Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri nde faaliyet gösteren işletmelerde, tekstil ve g da sektörleri öne ç kmaktad r. Başta hal ve akrilik iplik olmak üzere plastik ayakkab, un, irmik ve mercimek en çok üretimi yap lan ürünlerdir. İşletmelerin %43 ü tekstil sektöründe, %22 si g da sektöründe, %9 u boya-kimya sektöründe, %7 si plastik sektöründe, %3 ü temizlik-hijyen sektöründe, %16 s ise diğer sektörlerde faaliyet göstermektedir. 200

203 201

204

205 7. FİNANSMAN İpekyolu Kalk nma Ajans, 5449 say l Kalk nma Ajanslar n n Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakk nda Kanun ile kendine yüklenen misyonlar gerçekleştirmek için ve TRC1 Bölge Plan ndaki belirlenen amaç, hedef ve stratejilerin uygulanabilmesi ad na farkl finansman kaynaklar na ihtiyaç duymaktad r. Kalk nma Ajanslar n n ana finansman kaynaklar n ; merkezi yönetim bütçesinden aktar lan paylar, il özel idarelerinden aktar lan paylar, belediyelerden aktar lan paylar, bölgedeki sanayi ve ticaret odalar ndan aktar lan paylar oluşturmaktad r. Bunun d ş nda Avrupa Birliği ve diğer uluslararas fonlardan aktar lan tutarlar, bağ ş ve yard mlar kalk nma ajanslar n n diğer finansman kaynaklar aras nda yer almaktad r. Bölge plan n n uygulanmas aşamas nda, TRC1 Bölge illerinde uygulanmas planlanan destek programlar bütçesi ve Ajans kaynaklar d ş nda, bölgenin ekonomisini etkilemesi beklenen finansman kaynaklar n n, üst plan ve programlarda yer alan yat r m projeleri için tahsis edilecek kamu kaynaklar, yat r m teşvikleri, yerel yönetimlerin kaynaklar, KOSGEB destekleri, özel sektör yat r mlar ve Avrupa Birliği gibi diğer ulusal ve uluslararas kuruluşlardan al nabilecek fon, hibe ve krediler olacağ düşünülmektedir. Yüksek Planlama Kurulu nun tarih ve 2009/8 say l karar ile 2010 y l nda TRC1 (Gaziantep-Ad yaman- Kilis) Düzey 2 Bölgesi Kalk nma Ajans na genel bütçeden yap lmas öngörülen transfer ,00 TL olarak belirlenmiştir. Bu miktar n 2011 y l nda da 2010 y l ödeneğine yak n olacağ düşünülmektedir. Maliye Bakanl ğ taraf ndan haz rlanan ve Yüksek Planlama Kurulu taraf ndan kabul edilerek Resmi Gazete de yay mlanan Orta Vadeli Mali Plan da, dönemine ilişkin Merkezi Yönetim Bütçe Gelirlerinin 2011 y l nda bir önceki y la göre % 10.3, 2012 y l nda % 10.1, 2013 y l nda ise % 8.9 oran nda artmas öngörülmektedir. Artan gelirden TRC1 Bölgesi ne aktar lacak kamu kaynaklar n n da ayn oranda artmas beklenmektedir. Ajansa merkezi bütçe gelirlerinden aktar lan paylarda bütçe gelirlerinde görülen art şa paralel bir art ş olmas durumunda, İpekyolu Kalk nma Ajans na 2011 y l nda yaklaş k 20.3 milyon TL, 2012 y l nda yaklaş k 22.1 milyon TL, 2013 y l nda ise 24,4 milyon TL kaynak aktar lmas beklenmektedir. Böylece sadece merkezi bütçeden döneminde İpekyolu Kalk nma Ajans na aktar lmas beklenen fon tutar yaklaş k 85.8 milyon TL olacakt r. AMAÇLAR, HEDEFLER VE FİNANSAL KAYNAKLAR TABLOSU LOJİSTİK AMAÇ 1 Orta Doğu da Lojistik Merkez Haline Gelmek HEDEF 1.1 Finansman Kaynaklar HEDEF 1.2 TRC1 Bölgesi nde lojistik bölge fizibilite çal şmalar n n yap lmas Ajans Bütçesi, Kamu Yat r mlar, Yat r m Teşvikleri, Özel Sektör Yat r mlar, Uluslararas Fonlar Lojistik sektöründe kullan lacak bilgi teknolojilerinin geliştirilmesi Finansman Kaynaklar HEDEF 1.3 Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Kaynaklar, Kamu Yat r mlar, Özel Sektör Yat r mlar Lojistik bölgelerde ulaş m, ticaret ve taş mac l k sektörlerine ilişkin istihdam politikas geliştirilmesi Kamu Kaynaklar, Yerel Yönetim Kaynaklar, Uluslararas Fon ve Hibeler HEDEF 1.4 TRC1 Bölgesi nin Acil Durum Planlamas n n yap lmas Finansman Kaynaklar Kamu Kaynaklar, Yerel Yönetim Kaynaklar 203

206 TARIM AMAÇ 1 Tar msal İşletmeleri Rekabetçi ve Etkin Bir Yap ya Kavuşturmak HEDEF 1.1 Üretim kapasitesinin art r lmas ve bilgi ağ n n geliştirilmesi Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Yat r mlar, Özel Sektör Yat r mlar HEDEF 1.2 Finansman Kaynaklar HEDEF 1.3 Finansman Kaynaklar HEDEF 1.4 Sulama altyap s n n geliştirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Yat r mlar, Özel Sektör Yat r mlar, Uluslararas Fon, Hibe ve Krediler, Banka Kredileri Tar msal faaliyetlerin geliştirilmesi Ajans Bütçesi, Kamu Yat r mlar, Özel Sektör Yat r mlar, Uluslararas Fon, Hibe ve Krediler, Banka Kredileri Tar msal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmas na yönelik yap lar n güçlendirilmesi Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Yat r mlar, Özel Sektör Yat r mlar, Uluslararas Fon ve Hibeler HEDEF 1.5 Tar ma dayal imalat sanayinin geliştirilmesi Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Yat r mlar, Özel Sektör Yat r mlar, Banka Kredileri TURİZM AMAÇ 1 Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak HEDEF 1.1 Bölge de yer alan kültürel, tarihi ve doğal varl klar n turizme kazand r lmas Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Kaynaklar, Yerel Yönetim Kaynaklar, Uluslararas Fon ve Hibeler HEDEF 1.2 Bölgede geceleme say s n n art r lmas Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Kaynaklar, Yerel Yönetim Kaynaklar, Özel Sektör Kaynaklar HEDEF 1.3 Bölgenin tan t m faaliyetlerinin geliştirilmesi Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Kaynaklar, Özel Sektör Kaynaklar HEDEF 1.4 Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesi Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Kaynaklar, Kamu Yat r mlar 204

207 SANAYİ AMAÇ 1 Sanayi Rekabet Gücünü Art rmak HEDEF 1.1 Sanayi sektöründe nitelikli istihdam n art r lmas Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Kaynaklar, Yerel Yönetim Kaynaklar HEDEF 1.2 İşletmelerin üretim ve teknoloji altyap s n n güçlendirilmesi Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Kaynaklar, Yerel Yönetim Kaynaklar, Uluslararas Fonlar HEDEF 1.3 İhracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Kaynaklar, Kamu Yat r mlar, Özel Sektör Yat r mlar HEDEF 1.4 ARGE altyap s n n ve üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi Finansman Kaynaklar Ajans Bütçesi, Kamu Kaynaklar, Kamu Yat r mlar, Özel Sektör Yat r mlar 205

208

209 207

210

211 8. PERFORMANS GÖSTERGELERİ Performans göstergeleri bölge plan n n uygulama sürecine ilişkin ölçülebilirliğin somut olarak ortaya konduğu bölümdür. Planda yer alan amaç ve hedeflere ulaş l p ulaş lamad ğ na dair aşağ da yer verilen göstergeler takip edilerek, plan n uygulamaya yönelik başar s değerlendirilecektir. Bu göstergeler uygulama sürecinde detayland r l p say sallaşt r larak plan n ölçülebilirliği ortaya konulacakt r. LOJİSTİK AMAÇ 1 HEDEF 1.1 Göstergeler HEDEF 1.2 Göstergeler HEDEF 1.3 Göstergeler HEDEF 1.4 Göstergeler Orta Doğu da Lojistik Merkez Haline Gelmek TRC1 Bölgesi nde lojistik bölge fizibilite çal şmalar n n yap lmas - Konuyla ilgili fizibilite raporlar n n tamamlanmas Lojistik sektöründe kullan lacak bilgi teknolojilerinin geliştirilmesi - Lojistik firmalar aras ndaki bilgi ak ş n sağlayacak elektronik forum say s Lojistik bölgelerde ulaş m, ticaret ve taş mac l k sektörlerine ilişkin istihdam politikas geliştirilmesi - Konuyla ilgili raporlar n haz rlanmas TRC1 Bölgesi nin Acil Durum Planlamas n n yap lmas - Konuyla ilgili raporun tamamlanmas TARIM AMAÇ 1 HEDEF 1.1 Göstergeler HEDEF 1.2 Göstergeler HEDEF 1.3 Göstergeler HEDEF 1.4 Göstergeler HEDEF 1.5 Göstergeler Tar msal İşletmeleri Rekabetçi ve Etkin Bir Yap ya Kavuşturmak Üretim kapasitesinin art r lmas ve bilgi ağ n n geliştirilmesi -Kooperatif say s -Üretici birliği say s -Ürün borsas say s Sulama altyap s n n geliştirilmesi -Sulanabilir tar m arazisi oran -Damla sulama sistemli işletme say s -Yağmurlama sulama sistemli işletme say s Tar msal faaliyetlerin geliştirilmesi -Örtü alt sebze ve meyve üretim miktar -Organik üretim miktar -Hayvansal üretim yapan işletme say s -Süt üretim miktar Tar msal ürünlerin işlenmesine ve pazarlanmas na yönelik yap lar n güçlendirilmesi -Süt sağ m tesisi say s -Tar msal ürün ihracat n n toplam ihracata oran -Markalaşan tar msal ürün say s Tar ma dayal imalat sanayinin geliştirilmesi -Et ve süt işleme tesisi say s 209

212 TURİZM AMAÇ 1 HEDEF 1.1 Göstergeler HEDEF 1.2 Göstergeler HEDEF 1.3 Göstergeler HEDEF 1.4 Göstergeler Turizm Sektöründe Destinasyon Merkezi Olmak Bölge de yer alan kültürel, tarihi ve doğal varl klar n turizme kazand r lmas -Yap lan restorasyon çal şmas say s -Düzenlenen fuar, festival ve kongre say s -Yap lan arama ve kaz çal şmalar say s Bölgede geceleme say s n n art r lmas -Konaklama tesisi say s -Yabanc turist geceleme say s -Yabanc ziyaretçi say s Bölgenin tan t m faaliyetlerinin geliştirilmesi - Turist Bilgilendirme Ofisi say s Alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesi -Gastronomi turizmi tan t m faaliyetleri SANAYİ AMAÇ 1 HEDEF 1.1 Göstergeler HEDEF 1.2 Göstergeler HEDEF 1.3 Göstergeler HEDEF 1.4 Göstergeler Sanayi Rekabet Gücünü Art rmak Sanayi sektöründe nitelikli istihdam n art r lmas -Meslek ve beceri geliştirme kurs say s -Kurslardan yararlanan kişi say s -Meslek Yüksek Okulu say s İşletmelerin üretim ve teknoloji altyap s n n güçlendirilmesi -Teknoparklarda faaliyet gösteren firma say s -Konuyla ilgili bölgede düzenlenen fuar say s İhracata dönük sanayileşmenin geliştirilmesi -İhracat geliri -İmalat sanayinin ihracattaki pay ARGE altyap s n n ve üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi -Teknopark say s -Üniversite ile işbirliği yapan firma say s -Al nan Marka Tescil Belgesi -Coğrafi işaretli ürün say s -Al nan Patent Tescil Belgesi -Al nan Faydal Model Tescil Belgesi 210

213

214

215 9. KOORDİNASYON, İZLEME VE DEĞERLENDİRME İpekyolu Kalk nma Ajans taraf ndan haz rlanan TRC1 Bölge Plan, Ajans n faaliyet bölgesinde yapacağ tüm çal şmalar ve destek sağlanacak program ve projeler için temel belge kaynağ olacakt r. Bölge plan nda yer alan ve bölgesel kalk nma dinamiklerini harekete geçirmek amac yla oluşturulan amaç, hedef ve stratejiler bölgedeki tüm uygulamalara rehber niteliği taş maktad r. Bu bağlamda, TRC Bölge Plan referans al narak belirlenen öncelikler doğrultusunda, projelere ve faaliyetlere destek verilecektir. Bölge plan nda yer alan öncelikler doğrultusunda, Ajans Genel Sekreterliği nin koordinasyonunda ve Kalk nma Ajanslar Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği çerçevesinde proje teklif çağr s na ç k lacakt r. Ad geçen yönetmelikte ve DPT taraf ndan haz rlanan Kalk nma Ajanslar Destek K lavuzu nda yer alan kriterler dikkate al narak Başvuru Rehberleri haz rlanacakt r. Yararlan c lar taraf ndan yap lan başvurular, öncelikle idari uygunluk aç s ndan değerlendirilecektir. Bağ ms z değerlendiriciler taraf ndan yap lacak değerlendirmeler ise başvuru rehberinde belirlenen değerlendirme kriterlerine göre olacakt r. Son aşama olarak, değerlendirme komitesinin incelemesinin akabinde başvurular Ajans Genel Sekreterliği ne intikal ettirilip, Yönetim Kurulu nun onay na sunulacakt r. Ajans taraf ndan desteklenen proje ve faaliyetler, ilgili birim uzmanlar taraf ndan verilerin düzenli bir şekilde toplanmas ve sözleşme yükümlülüklerine uygunluğun kontrolü için, izleme ziyaretleri ve raporlama faaliyetleri yap larak takip edilecektir. Proje ve faaliyetlerin mali ve fiziki gerçekleşmeleri, performanslar, uygulama aşamas nda oluşan riskleri, sorun ve ihtiyaçlar izleme ziyaretlerinde tespit edilerek, gerekli tedbirler al nacakt r. Yararlan c lar taraf ndan, ajans veri sistemine periyodik aral klarla yararlan c beyan raporlar aktar lacakt r. İzleme faaliyetleri ulusal düzeyde Müsteşarl k, bölge düzeyinde ise Ajans taraf ndan sistemli bir şekilde yürütülmektedir. Ajans, desteklenen proje ve faaliyetlere ait genel değerlendirmelerin yap ld ğ alt ayl k ve y ll k faaliyet raporlar n DPT ye gönderecektir. Bölge plan uygulama sürecinde genel koordinasyondan İpekyolu Kalk nma Ajans sorumludur. Bu çerçevede desteklenecek program ve projelerin izleme ve değerlendirilmesi için altyap oluşturulacakt r. 213

216 KAYNAKLAR 1. Ad yaman Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, 2008, Ad yaman İl Çevre Durum Raporu 2. Çevre ve Orman Bakanl ğ, 2010, Hava Kalitesi İzleme İstasyonlar Web Sitesi 3. Çevre ve Orman Bakanl ğ, 2010, Türkiye Çevre Sorunlar ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu ( ) 4. Devlet Hava Meydanlar İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğü, 2009 Y l İstatistikleri 5. Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü Web Sitesi 6. DPT, 2003, İllerin Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik S ralamas Araşt rmas 7. DPT, 2004, KOBİ Stratejisi ve Eylem Plan 8. DPT, 2006, 9. Kalk nma Plan , Ankara 9. DPT, 2006, Ulusal K rsal Kalk nma Stratejisi DPT, Sosyal Destek Program (SODES) Web Sitesi 11. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü Web Sitesi 12. Ersoy, M., Keskinok, Ç., Günay, B., 2007, Gaziantep İbrahimli 2. Bölgesi İçin Geliştirilen İmar Planlar n n İrdelenmesine İlişkin Rapor, ODTÜ. 13. GAP Bölge Kalk nma İdaresi, 2002, GAP Master Plan 14. GAP Bölge Kalk nma İdaresi, 2008, GAP Eylem Plan Gaziantep, Ad yaman ve Kilis İl Kültür Turizm Müdürlükleri 16. Gaziantep, Ad yaman ve Kilis İl Sağl k Müdürlükleri 17. Gaziantep, Ad yaman, Kilis Sanayi ve Ticaret Odalar Web Siteleri 18. Gaziantep, Ad yaman, Kilis İl Tar m Müdürlükleri 19. Gaziantep, Ad yaman, Kilis İl Tar m Master Planlar 20. Gaziantep, Ad yaman ve Kilis Türk Telekom Müdürlükleri 21. Gaziantep, Ad yaman ve Kilis Valilikleri 22. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, 2010, Stratejik Plan 23. Gaziantep Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, 2008, Gaziantep İl Çevre Durum Raporu 24. Gaziantep Su ve Kanalizasyon İdaresi Web Sitesi 25. Gaziantep Ticaret Odas, 2010, Invest In Gaziantep 26. TRC Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tar m Master Plan, TKB Strateji Geliştirme Başkanl ğ, Gaziantep. 27. Hazine Müsteşarl ğ 2009, Doğrudan Yabanc Sermaye Yat r mlar, Ankara 28. İŞKUR Genel Müdürlüğü, 2010, İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurullar 2009 Y l Faaliyet Raporu 214

217 29. Karayollar Genel Müdürlüğü, 2010, Veriler, KGM Web Sitesi 30. K rsal Kalk nma Plan, , Tar m ve Köyişleri Bakanl ğ, 31. Kilis Çevre ve Orman İl Müdürlüğü, 2009, Kilis İl Çevre Durum Raporu 32. Kültür ve Turizm Bakanl ğ, 2007, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Plan Kültür Varl klar ve Müzeler Genel Müdürlüğü 34. Maden Tetkik Arama Enstitüsü Web Sitesi 35. Sivil Toplum Geliştirme Merkezi Web Sitesi 36. Stratejik Plan ( ), Tar m ve Köyişleri Bakanl ğ, Ankara. 37. Tar m ve Köyişleri Bakanl ğ Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü (TKB/TEDGEM) Web Sitesi 38. Tar msal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (TÜGEM) Web Sitesi 39. TOBB Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi 40. TÜİK, 2006, Cari fiyatlarla Bölgesel Gayrisafi Katma Değer Oranlar, TÜİK Web Sitesi 41. TÜİK, 2006, Sağl k İstatistikleri, TÜİK Web Sitesi 42. TÜİK, 2006, Ulusal Hesaplar İstatistikleri, TÜİK Web Sitesi 43. TÜİK, 2008, Kültür İstatistikleri, TÜİK Web Sitesi, 44. TÜİK, 2009, Bölgesel Göstergeler TRC1 (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) 2009, TÜİK Web Sitesi 45. TÜİK, Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (ADNKS) Veri Taban 46. T.C. Ön Ulusal Kalk nma Plan ( ), Ankara 47. T.C. Başbakanl k Hazine Müsteşarl ğ 48. Türk Patent Enstitüsü Web Sitesi 49. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar (TCDD), 2009 Y l İstatistikleri 50. Türkiye Dam zl k S ğ r Yetiştiricileri Merkez Birliği (DSYMB) Web Sitesi 51. Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ) Web Sitesi 52. Ulusal K rsal Kalk nma Stratejisi,

218 EKLER EK 1. TANIM VE KAVRAMLAR Biyokütle: Organik at klar n yan s ra bitkisel yağ at klar, tar msal hasat at klar dâhil olmak üzere, tar m ve orman ürünlerinden ve bu ürünlerin işlenmesi sonucu ortaya ç kan yan ürünlerden elde edilen kat, s v ve gaz halindeki yak t türüdür. Bölünmüş Yol: Gidiş ve geliş olmak üzere herhangi bir nedenle geçici veya sürekli olarak ayr lm ş karayoludur. Büyük Buhran: 1929 da başlayan etkilerini ancak 1930 y l n n sonlar nda tam anlam yla hissettiren ve 1930 lu y llar boyunca devam eden ekonomik bunal ma verilen isimdir. Buhran, Kuzey Amerika ve Avrupa y merkez almas na rağmen, dünyan n geri kalan nda da özellikle de sanayileşmiş ülkelerde y k c etkiler yaratm şt r. Cazibe Merkezleri Program : GAP Eylem Plan kapsam nda KOBİ lere yönelik iş destek hizmetlerinin, girişimciliğin ve istihdam imkânlar n n geliştirilmesi, turizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi ve kalitesinin art r lmas, yerel ürünlerin ve hizmetlerin markalaşmas n n sağlanmas n n hedeflendiği programd r. Çevre Düzeni Plan : Ülke ve bölge plan kararlar na uygun olarak konut, sanayi, tar m, turizm, ulaş m gibi yerleşme ve arazi kullan m kararlar n belirleyen ve 1/25.000, 1/50.000, 1/ veya daha küçük ölçekli olarak haz rlanan pland r. Demografi: İnsanlar n nüfus gelişmelerini ve dağ l mlar n istatistik yöntem yard m ile inceleyen bir bilim dal d r. Doğurganl k H z : yaş aras nda doğurma çağ ndaki her kad n baş na düşen canl doğum say s d r. Düşük-Yüksek: GeoDa program ile yap lan mekânsal analizde kullan lan komşuluk birimleri aras ndaki etkileşimi yans tan göstergedir. Herhangi bir konuya ilişkin mekânsal bir birimin sahip olduğu yoğunluk ortalaman n alt nda iken, komşuluk birimlerinin ortalama üzerinde yoğunluğa sahip olduğunu ifade eder. Etkileşim olmad ğ n gösterir. Düşük-Düşük: GeoDa program ile yap lan mekânsal analizde kullan lan komşuluk birimleri aras ndaki etkileşimi yans tan göstergedir. Herhangi bir konuya ilişkin mekânsal bir birimin sahip olduğu yoğunluk ortalaman n alt nda iken, komşuluk birimlerinin de ortalaman n alt nda yoğunluğa sahip olmas n ifade eder. Yüksek etkileşimi gösterir. Endüstriyel Tasar m: Bir ürünün oluşma fikrinden başlayarak onun tamamlanmas na kadar geçen yarat c ve uygulay c süreçtir. GAP Eylem Plan : Güneydoğu Anadolu Projesi kapsam nda bölgede ekonomik kalk nman n, sosyal gelişmenin, altyap n n ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesi amac yla dönemini kapsayan pland r. Gastronomi: Yenilebilir tüm maddelerin, hijyenik olan ama sağl ğa uygun olmas gerekmeyen şekilde azami damak ve göz zevkini amaçlayarak sofraya, yenmeye haz r hale getirilmesine kadar olan süreci inceleyen bilim dal d r. GEODA: Çeşitli istatistiki verilerin harita üzerine işlenerek mekânsal analiz yap lmas n sağlayan bilgisayar program d r. GSMH: Belli bir dönemde bir ülke vatandaşlar n n sahip olduklar üretim faktörlerini kullan larak üretilmiş bütün nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlar ile hesaplanm ş değeridir. Hane Halk : Aralar nda aile bağ bulunsun veya bulunmas n, ayn evde veya ayn evin bir bölümünde yaşayan, ayn kazandan yiyen, gelir ve giderlerini ay rmayan ve hane halk hizmet ve yönetimine kat lan bir kişi veya birkaç kişinin oluşturduğu topluluktur. Hava Kalitesi İndeksi: Belirli bir bölgedeki hava kalitesinin ifade edilmesi için kullan lan bir ölçü birimidir. Yüksek-Yüksek: GeoDa program ile yap lan mekânsal analizde kullan lan komşuluk birimleri aras ndaki etkileşimi yans tan göstergedir. Herhangi bir konuya ilişkin mekânsal bir birimin sahip olduğu yoğunluk ortalaman n üzerinde iken, komşuluk birimlerinin de ortalama üzerinde yoğunluğa sahip olmas n ifade eder. Yüksek etkileşimi gösterir. 216

219 Yüksek-Düşük: GeoDa program ile yap lan mekânsal analizde kullan lan komşuluk birimleri aras ndaki etkileşimi yans tan göstergedir. Herhangi bir konuya ilişkin mekânsal bir birimin sahip olduğu yoğunluk ortalaman n üzerinde iken, komşuluk birimlerinin ortalama alt nda yoğunluğa sahip olduğunu ifade eder. Etkileşim olmad ğ n gösterir. İnanç Turizmi: İnsanlar n devaml ikamet ettikleri, çal şt klar ve her zamanki olağan ihtiyaçlar n karş lad klar yerlerin d ş na, dini inançlar n gerçekleştirmek ve inanç çekim merkezlerini görmek amac yla yapt klar turistik amaçl gezilerin turizm olgusu içerisinde değerlendiği turizm çeşididir. İstihdam Oran : Bir ülke ekonomisinde, belirli bir tarihte istihdam edilen işgücünün toplam işgücüne oran d r. İşgücüne Kat l m Oran : İstihdam edilenlerle işsizlerin toplam n n oluşturduğu işgücünün aktif nüfusa oran d r. Kentsel Nüfus: Ülke nüfusunun kentlerde yaşayan k sm d r. K rsal Nüfus: Ülke nüfusunun k rsalda yaşayan k sm d r. KOBİ: İki yüz elli kişiden az y ll k çal şan istihdam eden ve y ll k net sat ş has lat ya da mali bilançosu yirmi beş milyon Türk Liras n aşmayan mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak s n fland r lan birimlerdir. Kullan labilir Y ll k Gelir: Kişisel gelirden doğrudan doğruya devlete ödenen vas tas z vergilerin ç kart lmas ndan sonra kalan gelirdir. Lisa Kümelenme Analizi: Mekânsal analiz yönteminde kullan lan, bölgesel seviyedeki kümelenme göstergesidir. Lorenz Eğrisi: Gelir dağ l m dengesini göstermek için kullan lan eğridir. Medyan Yaş: Bir nüfusu oluşturan kişilerin yaşlar küçükten büyüğe s raland ğ nda ortada kalan kişinin yaş d r. Moran Saç lma Analizi: Mekânsal analiz yönteminde kullan lan istatistiki kümelenme ölçütüdür. Net Göç: Belirli bir bölgenin ald ğ göç ile verdiği göç aras ndaki farkt r. Nüfus Yoğunluğu: Birim alanda yaşayan kişi say s d r. Okullaşma Oran : Okul çağ ndaki çocuklardan okula gidenlerin say s n n gitmeyenlerin say s na oran d r. Ornitoloji: Kuşlar inceleyen hayvan bilimi alt dal d r. Otokorelasyon: İstatistiki bir terim olup çoklu regresyon analizinde hata teriminin birbirini izleyen değerleri aras nda ilişki bulunmas halidir. Örtü Alt Yetiştiriciliği: D ş iklim faktörlerinin etkisini kald rarak, gerekli özel çevre koşullar n n yarat lmas ile alçak ve yüksek sistemler içinde yap lan sebze, meyve ve süs bitkileri yetiştiriciliğidir. Periyodisite: Meyve ağaçlar n n bir y l çok ürün verip ertesi y l az ürün vermesi veya hiç vermemesi olarak kendini gösteren periyottur. SODES: Devlet Planlama Teşkilat Müsteşarl ğ taraf ndan yürütülen istihdam, sosyal bütünleşme, kültür, sanat ve spor alanlar nda göç, yoksulluk ve işsizlik gibi sorunlar n ve değişen sosyal yap n n ortaya ç kard ğ ihtiyaçlara k sa sürede karş l k vermeyi hedefleyen insan odakl sosyal programd r. TEKMER: Yeni ürün, hizmet ve üretim teknolojilerini geliştiren işletmelerin ve girişimcilerin, ARGE ve inovasyon ile endüstriyel uygulama faaliyetlerine destek sağlamak amac yla KOSGEB taraf ndan kurulan veya kurdurulan merkezlerdir. TRC1 Bölgesi: Türkiye İstatistik Kurumu taraf ndan yay nlanan İstatistiki Bölge Birimleri S n fland rmas listesine göre Gaziantep, Ad yaman ve Kilis illerini kapsayan bölgeyi ifade etmektedir. Yayg n Eğitim: Örgün eğitim imkânlar ndan yararlanmam ş olanlara, gittikleri okuldan erken ayr lanlara veya örgün eğitim kurumlar nda okumakta olanlara ve meslek dallar nda daha yeterli duruma gelmek isteyenlere uygulanan genellikle mesleki veya beceri odakl eğitim modelidir. Yenilenebilir Enerji: Hidroelektrik, rüzgâr, güneş, jeotermal, biyokütle, biyogaz, dalga, ak nt enerjisi ve gel-git gibi fosil olmayan enerji kaynaklar d r. 217

220 EK 2. MEKÂNSAL ANALİZ SONUÇLARI (GEODA) İstihdam Analizi Grafikleri Dağ l m Grafiği- Anlaml l k Testi- Önem Haritas İşsizlik Oran 2009 * TRC1 Bölgesi illeri(gaziantep-ad yaman-kilis), * Diğer Bölge İlleri. Anlaml l k Testi: Olas l k; P(0,001) 0,05 Dağ l m Grafiği- Anlaml l k Testi İşgücüne kat lma oran (%)-09 p= 0.05 p= 0.01 p= p= * TRC1 Bölgesi (Gaziantep-Ad yaman-kilis), * Diğer Bölgeler. Anlaml l k Testi: Olas l k; P(0,009) 0,05 218

221 Dağ l m Grafiği- Anlaml l k Testi- Önem Haritas İstihdam oran (%)-09 * TRC1 Bölgesi (Gaziantep-Ad yaman-kilis), * Diğer Bölgeler. Anlaml l k Testi: Olas l k; P(0,014) 0,05 p= 0.05 p= 0.01 p= p= Dağ l m Grafiği- Anlaml l k Testi- Önem Haritas İstihdam oran ; Sanayi (%)-2009 * TRC1 Bölgesi (Gaziantep-Ad yaman-kilis), * Diğer Bölgeler. Anlaml l k Testi: Olas l k; P(0,001) 0,05 219

222 p= 0.05 p= 0.01 p= p= Sanayi Analizi Grafikleri Dağ l m Grafiği- Anlaml l k Testi- Önem Haritas İllere ve Girişim merkezine göre toplam imalat sat ş değeri 2008 Anlaml l k Testi: Olas l k; P(0,036) 0,05 p= 0.05 p= 0.01 p= p=

223 Eğitim Analizi Grafikleri Dağ l m Grafiği- Anlaml l k Testi Okuma yazma Bilmeyenlerin Toplam Nüfusa oran -% 2009 * TRC1 Bölgesi illeri (Gaziantep-Ad yaman-kilis), * Diğer Bölge illeri. Anlaml l k Testi: Olas l k; P(0,001) 0,05 Dağ l m Grafiği- Anlaml l k Testi- Önem Haritas Eğitim seviyesine göre derslik baş na düşen öğrenci say s : İlköğretim * TRC1 Bölgesi illeri (Gaziantep-Ad yaman-kilis), * Diğer Bölge illeri. Anlaml l k Testi: Olas l k; P(0,001) 0,05 221

224 p= 0.05 p= 0.01 p= p= Sağl k EK- Yüzbin Kişi Baş na Hastane Yatak Say s Moran s I Saç l m Grafiği (2007) P(0,02) 0,05 222

225 EK 3. T.C. İPEKYOLU KALKINMA AJANSI 1.KALKINMA KURULU KATILIMCI LİSTESİ S ra Temsilci Temsil Edilen Kuruluş Görevi İli 1. A.İhsan MUTLU KOSGEB Gaziantep Müdürlüğü Müdür Gaziantep 2. Abdullah ÇELİK Kilis Ziraat Odas Başkan Kilis 3. Abdülkadir OKAY Nurdağ Kaymakaml ğ Kaymakam Gaziantep 4. Ahmet DİLSİZ Samsat Kaymakaml ğ Kaymakam Ad yaman 5. Ahmet DURDU İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü Müdür Gaziantep 6. Ahmet ÖZÇİL Türkiye İş Kurumu İl Müdürlüğü Müdür Kilis 7. Ali EKER Tar m İl Müdürlüğü Müdür Kilis 8. Ayhan YILMAZ Musabeyli Belediyesi Başkan Kilis 9. Cafer YILMAZ Gaziantep İl Özel İdaresi Genel Sekreter Gaziantep 10. Cahit ERBALCI Güneydoğu Sanayici ve İşadamlar Fed. Başkan Gaziantep 11. Abdullah ALDEMİR Kültür Turizm İl Müdürlüğü Müdür Kilis 12. Cuma Çekici Tüm Sanayici ve İşadamlar Derneği Başkan Gaziantep 13. Dr. Ahmet TAN Türkiye İstatistik Kurumu Bölge Müd. Müdür Gaziantep 14. Erdal ÖZER Tar m İl Müdürlüğü İl Müdürü Ad yaman 15. Ferhat SİNANOĞLU Karkam ş Kaymakaml ğ Kaymakam Gaziantep 16. Ferhat TAŞ Ekolojik Sürdürülebilir Kalk nma Derneği Dernek Başkan Ad yaman 17. Harun DİNDAR Çevre ve Orman İl Müdürlüğü İl Müdürü Ad yaman 18. Harun YÜCEL Polateli Kaymakaml ğ Kaymakam Kilis 19. Hasan ALAKÖSE İl Milli Eğitim Müdürlüğü İl Müdürü Ad yaman 20. Hülya NAĞIŞ İl Planlama ve Koordinasyon İl Müdürü Ad yaman Müdürlüğü 21. İ.Fuat ÖZÇÖREKÇİ Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreter Gaziantep 22. İbrahim YILMAZ İl Tar m Müdürlüğü Müdür Gaziantep 23. İhsan CANPOLAT İl Planlama Koordinasyon Müdür V. Gaziantep Müdürlüğü 24. İlyas BULDUK Türkiye İş Kurumu Bölge Müdürlüğü Müdür Gaziantep 25. İsmail KÖRDEVE Elbeyli Belediyesi Başkan Kilis 26. İsmet Nedim AÇIKGÖZ Ad yaman Tekstil Haz r Giyim Kümelenme Dernek Başkan Ad yaman Derneği 27. Kenan DOĞAN İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği Genel Sekreter Ad yaman 28. M. R dvan FADILOĞLU Şehitkamil Belediyesi Belediye Başkan Gaziantep 29. M.Halil KALA İl Planlama ve Koordinasyon Koordinatör Kilis Müdürlüğü 30. M.Sait ULUÇAY İl Sanayi Ticaret Müdürlüğü İl Müdürü Ad yaman 223