Yönetim Bilişim Sistemleri. 2. Hafta KÜRESEL E-İŞ VE İŞBİRLİĞİ

Transkript

1 Yönetim Bilişim Sistemleri 2. Hafta KÜRESEL E-İŞ VE İŞBİRLİĞİ 1

2 Öğrenme Hedefleri İş süreçlerini ve enformasyon sistemleri ile olan ilişkisini tanımlamak ve açıklamak Bir işletmede yönetimin çeşitli seviyelerinde hizmet veren sistemlerin rolünü ve birbirleri arasındaki ilişkileri değerlendirmek Kurumsal uygulamaların örgütsel performansı nasıl arttırdığını açıklamak 2

3 Öğrenme Hedefleri (devamı) İşletmelerde işbirliği ve takım çalışmasının önemini ve teknoloji ile nasıl desteklendiğini açıklamak Bir işyerinde enformasyon sistemleri işlevinin rolünü değerlendirmek 3

4 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri 2010 Amerika Kupası: USA Enformasyon Teknolojisi ile Kazandı Problem: Amerika Kupasını kazanmak için ET kullanımı Çözüm: Yelkenlinin fiziksel mühendisliği için yeni teknoloji; koşulları izlemek için algılayıcılar ağı ve seyir performansını artırmak için veri analizi. IBM Oracle Veritabanı 11g veri yönetimi yazılımı, yelkenlinin algılayıcı verilerinin gerçek zamanlı analizini sağladı. Yenilikçiliği teşvik ve performansını artırmada ET nin rolünü göstermektedir. Ürün geliştirmede ET ve veri analizinin yararlarını anlatmaktadır. 4 Nobel Akademik Yayıncılık 2011

5 İş Süreçleri ve Enformasyon Sistemleri Enformasyon sistemleri, işletmelere genel performanslarını artırmaları, etkili bir iş süreci yönetimi sağlamaları ve iç faaliyetlerinde enformasyon kullanılan işleri düzenlemeleri konusunda destek vermektedir. Enformasyon sistemleri işletmeler için bütün enformasyonu yönetmeyi, daha etkili karar vermeyi ve iş süreçlerini geliştirmeyi mümkün kılar. İş süreçleri bir ürün ya da hizmet üretmek için gerekli olan faaliyetlerin bir derlemesidir. Bu faaliyetler iş süreci içinde bulunan materyal, enformasyon ve bilgi akışı ile desteklenmektedir. İş süreçleri aynı zamanda işletmelerin işi, enformasyon ve bilgiyi koordine ettiği özgün yollardır. Bir işletmenin performansı büyük ölçüde iş süreçlerini ne kadar iyi tasarlayıp, koordine ettiğine bağlıdır. 5

6 iş süreçleri örnekleri İmalat ve üretim Ürün oluşturma Satış ve Pazarlama Müşterileri tanıma Finans ve muhasebe Mali durum tabloları oluşturma İnsan kaynakları Çalışan istihdam etme 6

7 İş Süreçleri ve Enformasyon Sistemleri İlk bakışta basit bir iş gibi görünen siparişi tamamlama süreci dahi işletmedeki birçok bölümün yakın koordinasyonunu gerektiren karmaşık bir süreçtir. Bu süreçte farklı birimler arası enformasyon akışı sürecin etkinlik ve hızını etkileyecektir. Enformasyon sistemleri bu sürecin doğru ve hızlı bir şekilde yerine getirilmesinde yardımcı olur. 7

8 Enformasyon Sistemleri iş süreçlerini nasıl geliştirir? 1. Eski iş modelinde elle yapılan sipariş sevki, fatura hazırlama, müşteri kredi kontrolü, stok kontrolü, satın alma vs. işlemleri gibi adımlar günümüzde enformasyon sistemleri ile yapılmaktadır. 2. Enformasyon sistemi bir işletmedeki enformasyon akışını hızlandırır ve işlemlerin otomatize yapılmasını sağlayarak büyük ölçüde zaman, maliyet tasarrufu sağlar. 3. Ayrıca eskiden elle yapılan işlemler bilgisayar ortamına aktarılarak insan hatalarının önüne geçilmiş olunur. 4. Enformasyon sistemleri kullanıcı dostu, kullanımı oldukça basit sistemlerdir. Yeni işe başlayanların işe adaptasyon sürecini kısaltırlar. 5. ES iş süreçlerindeki gereksiz işlemleri ortadan kaldırır. 8

9 Enformasyon Sistemlerinin Çeşitleri Bir işletmede farklı seviyelerde farklı kararlar alındığı için farklı enformasyonlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bir işletmenin ihtiyaç duyduğu tüm enformasyonu tek bir sistemin sağlaması bugün için mümkün değildir. İşletmelerde farklı yönetim gruplarını desteklemek için kullanılan sistemler şunlardır: 1. Hareket işleme sistemleri 2. Yönetim bilişim sistemleri (Karar destek sistemleri, İş zekası) 3. Üst yönetim bilgi sistemleri 9

10 Hareket işleme sistemleri - HİS (Transaction processing systems-tps) TPS günlük operasyonlarla ilgilenir. Yapılan işlemler, işlem yükü ve hacmi çok yüksek olan tekrarlı işlemlerdir. TPS bu tür işlemleri yerine getirmek için gerekli bilgiyi sağlar. TPS: İşletmenin yürütmesi gereken günlük ve rutin işlemleri kaydeden, işleyen, güncelleştiren bilgisayarlı sistemlerdir. Stok seviyemiz nedir? Bugünkü ödeme planlarımız nasıldır? gibi sorulara hızlı ve güncel bilgi sağlar. 10

11 Hareket işleme sistemleri (TPS) TPS işletmedeki diğer enformasyon sistemlerine ve iş fonksiyonlarına temel enformasyonu sağlamaktadır. Bundan dolayı bu sistemdeki bir aksaklık buna bağlı tüm sistemlerde yanlış enformasyon kullanılmasına ve yanlış çıktılar elde edilmesine sebep olur ki bu da işletme için büyük kayıplara yol açar. Yurtiçi kargoda TPS hatası gereği müşteri barkodların hatalı okunması nelere yol açar? kargolarındaki Hava alanlarında özellikle aktarmalarda TPS hatası sonucu valizlerin başka ülkelere gitmesi çok rastlanan bir problemdir. 11

12 Yönetim Bilişim Sistemleri İşletmelerde orta düzey yöneticilerin, gözlemleme, kontrol etme, karar verme ve iş faaliyetlerine yardım için bazı sistemlere ihtiyacı vardır. Bu işlemlere yönelik temel soru şudur: İşler yolunda mı? YBS, Hareket İşleme Sistemleri tarafından sağlanan veriyi kullanarak işletmenin ana görevlerini raporlar ve özetler. Aşağıdaki şekilde üç tane TPS den sağlanan veriler YBS lere aktarılmaktadır. YBS lerde bu veriler işlenerek özet ve raporlar oluşturulmakta ve yöneticilere sunulmaktadır. 12

13 Yönetim Bilişim Sistemleri YBS ler temel olarak haftalık, aylık ve yıllık sonuçlarla ilgili olarak yöneticilere hizmet sağlar. Bu sistemler önceden belirtilmiş olan rutin sorulara genel manada cevap verir ve cevaplamak için önceden tanımlanmış bir prosedüre sahiptir. Problem çözme yetenekleri çok azdır. Daha çok karşılaştırma, özet ve rapor hazırlama maksatlı kullanılırlar. 13

14 Örnek YBS Raporu 14

15 Karar Destek Sistemleri(KDS) KDS, organizasyonun yönetim seviyesine hizmet veren, veriler ile karmaşık analitik araçları birleştiren bir yönetim bilişim sistemidir. YBS nin aksine olarak rutin olmayan karar verme süreçlerini daha fazla desteklemektedir. KDS çözüme varmak için gereken prosedürün önceden tamamen tanımlanmadığı hızla değişen ve eşsiz problemlere odaklanır. Aralık ayında satışları ikiye katlasaydık üretim planlarına etkisi nasıl olurdu? şeklinde sorulara cevap vermeye çalışır. (What-if analizi) YBS ve TPS den genellikle iç sistemdeki enformasyonu kullanırken, KDS, işletme dışındaki enformasyonu da kullanır. (enerji fiyatları, taşıma fiyatları, enflasyon oranı vb.) 15

16 İş Zekâsı (Business Intelligence) İş Zekası, orta ve büyük ölçekli kurumların kullandığı ana sistemlerdendir. İş zekası, yöneticilere ve diğer kurum kullanıcılarına daha fazla enformasyonla karar almaları için yardımcı olmak adına veriye erişimi sağlayan, analiz eden ve düzenleyen yazılım araçları ve veri tabanı için kullanılan güncel bir terimdir. Altı çizilmesi gereken nokta üst yönetimin anlık olarak karar almasını destekleyen bir sistem vaad edilmektedir. İş zekası uygulamaları sadece orta düzey yöneticilerle sınırlı değildir. Üst düzey de dahil olmak üzere işletmenin tümünü kapsayabilir. Değişik yazılım şirketleri tarafından piyasada olan Business Intelligence ürünler mevcuttur. Bunların en bilinenleri SAP nin Business Objects i, IBM in Cognos u, Oracle ın Hyperion ı, Microsoft un SQL Reporting Serves ı, QlikView ve SAS tır. BI'nın Temel Bileşenleri 1. Veri Veri ambarı kurulumu, 2. Veri toplama, depolama 3. Detaylı sorgulama 4. Rapor ve analizler 5. Karar destek 6. Veri madenciliği 7. Analitik Müşteri İlişkileri Yönetimi 16

17 Üst Düzey Yönetim Destek Sistemleri (ÜYDS) Üst düzey yöneticiler karar almak amacıyla Üst Yönetim Bilgi Sistemleri olarak adlandırılan bilgi sistemlerini kullanırlar. Üst düzey yönetici önümüzdeki 5 yıl içinde işe adam alma seviyesi nasıl olacak? Önümüzdeki yıllarda başka bir alanda yatırım yapmalı mıyız? vb. stratejik sorulara cevap arar. ÜYDS bu kararları almada üst düzey yöneticilere yardım eder. Bu sistemler analiz, değerlendirme ve tahmin gerektiren rutin olmayan kararlara yönelik destek sağlar. Çözüme ulaşmada kabul görmüş bir prosedür yoktur. Üst yönetim bilgi sistemi, tamamıyla stratejik, karmaşık ve önceden programlanamayan kararların alınmasında kullanılan bilgi sistemleridir. ÜYDS, üst düzey yöneticilere pek çok kaynaktan (içsel ve dış kaynaklar) veri ve grafikler sunar. Desteklediği aktiviteler şunlardır: 1. Üst düzey kararlar 2. Stratejik planlar 3. İçsel ve dışsal olayları izleme 4. Kriz yönetimi 5. Çalışan yönetim ve takibi 6. Simülasyonlar 7. Trend analizleri 17

18 Sistemlerin birbirleriyle ilişkisi HİS: Diğer sistemler için önemli bir kaynak veridir ÜYDS: Alt seviye sistemlerden alıcı konumundadır Veriler sistemler arasında değiş-tokuş edilebilir Gerçekte, pek çok işletmede sistemler arası bütünleşme zayıftır (her geçen gün daha iyiye gitmektedir). 18

19 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri Enformasyon Sistemleri Türleri DOMINO S PİZZA TAKİPÇİSİ İLE CIZIRDIYOR Etkileşimli Oturumu okuyunuz ve aşağıdaki soruları tartışınız Domino s iş modeli ve iş stratejisini açıklayınız. Ne tür zorluklarla karşı karşıyadır? İşletmenin zorlukları aşmak için planladığı ve kullandığı sistemler nelerdir? Onlar ne tür sistemlerdir? Her bir uygulamanın bu zorlukları aşmada rolü nedir? Domino s a bu zorlukları aşmada yardım edebilecek diğer sistemler nelerdir? 19 Nobel Akademik Yayıncılık 2011

20 Kurumu Bağlayan Sistemler İşletme içindeki farklı enformasyon sistemleri arasındaki veri paylaşımı nasıl yapılıyor? 20

21 Kurumsal Uygulamalar İşletme içindeki farklı sistemleri yönetmek zor bir süreçtir. Zamanla işletmeler kullandıkları farklı enformasyon sistemlerini birbirleriyle iletişime geçirme ve tek bir bütüncül sistem oluşturma zorluğuyla yüz yüze gelirler. Bütünleşme sağlanamazsa işletme içinde birbiriyle farklı lisanları konuşan bir çok sistem olacaktır. Çözümlerden biri, faaliyet alanlarını entegre eden, işletme çapında iş süreçlerini yürütmeye odaklanan ve yönetimin bütün seviyelerini içeren sistemler olan kurumsal uygulamaları gerçekleştirmektir. Kurumsal uygulamalar, iş süreçlerini daha yakından koordine ederek ve süreçteki grupları birleştirerek işletmelerin daha esnek ve üretken olmasına yardım eder. Bu sayede müşteri hizmetleri ve kaynakların etkili yönetilmesine olanak verebilirler. 4 temel kurumsal uygulama vardır: 1. Kurumsal sistemler 2. Tedarik zinciri yönetimi sistemi 3. Müşteri ilişkileri yönetimi sistemi 4. Bilgi yönetimi sistemidir. 21

22 Kurumsal Sistemler İşletmeler, imalat, finans,muhasebe, satış, pazarlama, IK vs. departmanlarındaki iş süreçlerini tek bir yazılımda birleştirmek için kurumsal kaynak planlama sistemleri (KKP, eng. ERP) olarak bilinen kurumsal sistemleri kullanırlar. Farklı enformasyon sistemleri içinde önceden parçalanmış enformasyon, işin çok farklı bölümleri tarafından kullanılabilen kapsamlı bir veri tabanında depolanır. Müşteri sipariş verdiğinde bu işlemden etkilenen işletmenin diğer birimlerine otomatik olarak bu talep iletilir. 22

23 Kurumsal Sistemlerin Gelişimi 23

24 Tedarik zinciri yönetimi sistemi Temel amaç en kısa zamanda ve en az maliyetle kaynaktan son kullanıcıya ürünleri doğru miktarda götürebilmektir. TZY sistemleri ürün yapım ve taşıma maliyetlerini azaltarak ve yöneticilerin kaynak, üretim ve dağıtımın nasıl planlanıp düzenleneceği konusunda daha iyi karar almalarını sağlayarak işletme kazancını artırırlar. TZY sistemleri, örgütler arası sistemlerden biridir. Çünkü örgüt sınırını aşarak işletmeler arası enformasyon akışını otomatikleştirir. 24

25 Müşteri İlişkileri Yönetimi Sistemi (CRM) Müşterilerle ilişkilerin yönetilmesinde kullanılır. Müşteri memnuniyeti ve müşterileri işletmede tutmayı sağlamak için satış, pazarlama ve hizmet alanlarında müşterilerle ilgili iş süreçlerinin hepsinin koordinasyonu için enformasyon sağlar. Bu enformasyon işletmenin en kârlı müşterileri tanımasına, müşteri elde etmesine ve müşteriyi elde tutmasına yardım eder. Mevcut müşterilere en iyi şekilde hizmet sunulmasını sağlayarak satışları artırır. CRM müşteriyi bazen tasarım sürecine dahil ederek yeni ürün ya da hizmet tasarımlarında müşteri görüşleri de alınmaktadır. 25

26 Bilgi Yönetimi Sistemi (BYS) Daha iyi bilgiye sahip olan rakiplerine göre daha iyi konumdadır. BYS, bilgi ve uzmanlığı ele geçirmek ve uygulamak için örgütlere daha iyi yönetim süreçleri sağlar. Ürün ve hizmetlerin nasıl yaratıldığı, üretildiği ve dağıtıldığı, sorularına cevap verir. İşletmedeki bütün tutarlı bilgi ve tecrübeleri bir araya toplayan sistemlerdir. 26

27 Intranet ve Extranet Kurumsal uygulamalar işletmelerin iş verisini tek bir sistemde toplamaları için pek çok fırsat sunmaktadır. İntranet ve extranet ler müşterilerle, üreticilerle ve işletme içinde enformasyon akışını hızlandırma ve bütünleştirmeyi artırmada alternatif araçlardan ikisidir. İntranet: Sadece çalışanlar tarafından erişilebilen işletme içi Web siteleridir. İnternet ile aynı teknoloji ve teknikleri kullanmaktadır. Herkese değil sadece işletme içine açık özel erişim alanıdır. Extranet: Yetkili müşterilerin, bayilerin ve tedarikçilerin erişebileceği işletme web siteleridir. Genellikle işletmenin üretim sürecindeki malzeme hareketini koordine etmek için kullanılmaktadır. 27

28 E-İş, E-ticaret ve E-Devlet Yukarıda açıklanan sistemler işletmenin müşteri ve tedarikçileri ile olan ilişkilerini dijital ortama aktarmaları sonucunu beraberinde getirerek E- İş, E-ticaret kavramlarını iş hayatının bir parçası haline getirmiştir. E-İş: Kurumlarda önemli iş süreçlerini gerçekleştirmek için internet ve dijital teknolojinin kullanımını betimler. E-İş diğer iş ortakları ve üreticilerle koordinasyonu ve işletme içi yönetim için faaliyetleri içerir. Bu faaliyetler E-ticareti de içermektedir. E-ticaret; internet üzerinden ürünlerin satışı ve alımıyla ilgilenen e-iş in bir parçasıdır. Reklam, pazarlama, müşteri desteği, güvenlik, dağıtım ve ödeme gibi pazar işlemlerini destekleyen faaliyetleri de kapsar. E-Devlet; Vatandaşlar, işletmeler ve devletin diğer organlarıyla ilişkilerini dijital olarak sağlaması için ağ teknolojilerini ve interneti uygulaması olarak tanımlanabilir. 28

29 Yönetim Bilişim Sistemleri İş Birliği ve Ekip Çalışması Sistemleri Tüm bu sistemler ve enformasyonla beraber bunları anlamlandırmanın mümkün olup olmadığını merak edebilirsiniz. İşletmelerde çalışan insanlar bunları nasıl harekete geçirirler, ortak hedefler için çalışırlar, planları ve hareketleri koordine ederler? Enformasyon sistemleri karar veremezler, kişileri işe alamaz ya da işten çıkaramazlar, kontrat imzalayamazlar, anlaşmaları onaylayamazlar ya da piyasada ürünlerin fiyatını düzenleyemezler. Anlattığımız sistem türlerine ek olarak, işletmelerin işbirliği ve ekip çalışmasını desteklemek için özel sistemlere ihtiyacı vardır. 29 Nobel Akademik Yayıncılık 2011

30 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri İşbirliği ve Ekip Çalışması Sistemleri İşbirliği: Kısa veya uzun süreli İnformal veya formal (takımlar) İşbirliğinin artan önemi: İşin değişen doğası (iletişimin artan payı) Profesyonel işin artması etkileşimli işler İşletmenin değişen örgütlenmesi (hiyerarşiden takım ve gruplara) İşletmelerin kapsamı değiştirmesi (yerelden küresele, küresel takımlar, Ford) Yeniliğe vurgu (Yenilik kişiler arasındaki işbirliğinden gelir) İş ve çalışma kültürünün değişmesi 30 Nobel Akademik Yayıncılık 2011

31 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri İşbirliği ve Ekip Çalışması Sistemleri İşbirliği ve takım çalışmasının ticari faydaları İşbirliği teknolojisine yapılan yatırımlar yüksek ROI yatırımların geri dönüşü ile işletmeyi etkinleştirir Faydaları: Üretkenlik Kalite Yenilik Müşteri hizmetleri Finansal performans Karlılık, satışlar, satış artışları 31 Nobel Akademik Yayıncılık 2011

32 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri İşbirliği ve Ekip Çalışması Sistemleri İşbirlikçi bir kültür ve iş süreçleri oluşturma Komuta ve kontrol örgütleri Takım çalışmasına değer verilmez veya kararlara düşük düzeyde katılım İşbirlikçi örgüt kültürü Üst düzey yöneticiler ekiplerine güvenir Ürünleri ve hizmetleri planlamak, tasarlamak ve hayata geçirmek için politikalar, ürünler, projeler, süreçler ve sistemler daha çok ekiplere bağlıdır. Yöneticilerin amacı ekipler kurmaktır. 32 Nobel Akademik Yayıncılık 2011

33 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri İşbirliği ve Ekip Çalışması Sistemleri İşbirliği ve takım çalışması için 15 teknoloji 33 Nobel Akademik Yayıncılık 2011

34 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri İşbirliği ve Ekip Çalışması Sistemleri İşbirliği ve takım çalışması için teknolojiler (devam) Sosyal Ağlar Wikiler Sanal Dünyalar (Second Life) İnternet Tabanlı İşbirliği Çevreleri Sanal toplantı sistemleri Google Uygulamaları/ siteleri Microsoft SharePoint Lotus Notes 34 Nobel Akademik Yayıncılık 2011

35 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri İşbirliği ve Ekip Çalışması Sistemleri SANAL TOPLANTILAR: AKILLI YÖNETİM Etkileşimli Oturumu okuyunuz ve aşağıdaki soruları tartışınız Video konferans kullanmanın avantajları nelerdir? Dezavantajları nelerdir? Telebulunma nedir ve iletişim aracı olarak kullanılması hangi tür işletmeler için en uygundur? Hangi tür işletmeler video konferansından fayda sağlayabilirler? Bu teknolojinin herhangi bir faydasından yararlanamayacak bir işletme var mıdır? 35 Nobel Akademik Yayıncılık 2011

36 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri İşbirliği ve Ekip Çalışması Sistemleri İşbirliği teknolojilerinin iki boyutu Mekan Uzak veya yanyana Zaman Senkron veya Asenkron Altı adımda yazılım araçlarını değerlendirme 1.İşletmenizin işbirliği zorlukları nelerdir? 2.Mevcut olan çözümler nelerdir? 3.Mevcut ürünlerin maliyet ve faydalarını analiz edin 4.Uygulamaların güvenlik risklerini değerlendirin 5.Uygulama ve eğitim konularında kullanıcılara danışın 6.Ürün satıcılarını değerlendirin 36 Nobel Akademik Yayıncılık 2011

37 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri İşbirliği ve Ekip Çalışması Sistemleri Zaman / Mekân İşbirliği Araçları Matrisi ŞEKİL İşbirliği teknolojileri, etkileşimi aynı ya da farklı zaman/mekân yönünden destekleyip desteklememesi açısından ve bu etkileşimlerin uzak ya da yan yana olup olmaması açısından sınıfl andırılabilir. Nobel Akademik Yayıncılık 2011

38 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri İşletmelerde Enformasyon Sistemleri İşlevi Enformasyon sistemlerini işletmekten kim sorumludur? Bu sistemlerde kullanılan donanım, yazılım ve diğer teknolojilerin düzgün şekilde çalıştığından ve güncelleştirildiğinden emin olması gereken kimdir? Enformasyon Sistemleri Bölümü 38 Nobel Akademik Yayıncılık 2011

39 BÖLÜM 2: KÜRESEL E-İŞ ve İŞBİRLİĞİ Yönetim Bilişim Sistemleri Enformasyon sistemleri bölümü Enformasyon teknolojisi hizmetleri için biçimsel organizasyon birimi Genellikle enformasyon sistemleri üst yöneticisi tarafından (CIO) yönetilir. Diğer pozisyonlar Güvenlik üst yöneticisi (CSO), Bilgi yönetimi üst yöneticisi(cko), mahremiyet yönetimi üst yöneticisi (CPO) Programcılar Sistem analistleri İşletmelerde Enformasyon Sistemleri İşlevi 39 Nobel Akademik Yayıncılık 2011