SOMALİ SAHİLLERİNDEKİ DENİZ HAYDUTLUĞU EYLEMLERİ VE HAYDUTLARIN YARGILANMASI

Transkript

1 SOMALİ SAHİLLERİNDEKİ DENİZ HAYDUTLUĞU EYLEMLERİ VE HAYDUTLARIN YARGILANMASI PIRACY IN SOMALIA COASTS AND PROSECUTING PIRATES Cengiz Demirtaş ÖZET Deniz haydutluğunun son yıllarda yeniden ortaya çıkması, akademisyenler ve uygulayıcılar arasında yoğun tartışmaların odağı olmuştur. Dikkatler özellikle de haydut saldırılarının kritik seviyelere ulaştığı Aden Körfezi ve Somali sahillerine odaklanmıştır. Artan endişe karşısında uluslararası toplum, haydutlukla etkin bir şekilde mücadeleye girişmiştir. Ancak Somali sahillerindeki haydutluk eylemlerinin sıradışı olması, uluslararası hukukta, özellikle de haydutların yakalanması ve yargılanması konularında bazı sorunlara sebep olmuştur. Bu çalışmada Somali sahillerindeki haydutluk eylemleri ve haydutların yargılanmasına ilişkin uluslararası hukuk incelenmiştir. ABSTRACT The resurgence of sea piracy has become the object of intense debate among scholars and practitioners in recent years. Attention has concentrated particularly on piracy in The Gulf of Aden and in Somalia Coasts, where the attacks has reached critical levels. In view of the growing concern, international community has started effective struggle against piracy. Nonetheless, the unique pirate attacks in Somalia coasts, have caused some problems in intenational law, especially in arresting and prosecuting pirates. In this paper, piracy in Somalia coasts and international law regarding prosecuting pirates have been examined. GİRİŞ Deniz haydutluğu, dünya için yeni bir kavram olmamakla birlikte özellikle 2008 yılından itibaren tüm dünyayı derinden etkilemeye başlayan bir faaliyet olarak belirmiştir. Tüm dünya sularında görülebilecek olan bu yasadışı faaliyetin son yıllarda zirve yaptığı bölge Somali kıyıları ve Aden Körfezi dir. Bu bölgenin belirginleşmesi, aşağıda açıklanacağı üzere bir rastlantı değildir. Haydutluk faaliyetleri sayısal olarak yüzlerle ifade edilirken, dünya denizcilik sektörüne maliyeti de, yıllık yüz milyonlarca doları aşmaktadır. Bazı kıyı devletlerinin karasularının güvenliğini sağlayamamaları, kargo gemilerinin mürettebatının sayıca az ve silahsız oluşu, büyük ticaret gemilerinin düşük hızda seyretmeleri ve manevra kabiliyetlerinin az oluşu gibi etkenler, Sarıkamış 9 uncu Motorlu Piyade Tugay Komutanlığı Askeri Mahkemesi Hakimi

2 40 Cengiz Demirtaş (İÜHFM C. LXX, S. 1, s , 2012) günümüzde haydut faaliyetlerini kolaylaştırmaktadır. Son yıllarda deniz haydutluğu denince, akla Somali kıyıları gelmektedir. Somali kaynaklı deniz haydutluğu eylemlerinin son yıllardaki dramatik artışı ile deniz ticaretinin büyük zarar görmesine uluslararası kamuoyu tepkisiz kalmamış, BM Güvenlik Konseyi nin yetkilendirmesi ile devletler ve uluslararası teşkilatlar haydutlukla mücadeleye girişmişlerdir. Somali kaynaklı haydutluk eylemlerinin, uluslararası hukukta örf ve adet hukuku haline gelmiş uluslararası hukuk kurallarına her zaman uymaması, mücadelenin hukuki çerçevesinin belirlenmesinde zorluklar oluşturmuştur. Özellikle de haydutlara kimlerin hangi coğrafyada nasıl müdahale edeceği, yakalanan haydutlara ne işlem yapılacağı, yargılama faaliyetinin hangi devlet tarafından gerçekleştirileceği konuları uluslararası hukukta tartışılmıştır. Bu calışmanın amacı, Somali kaynaklı haydutluktan yola çıkılarak, haydutluğun uluslararası hukukta yarattığı sorunlara ve özellikle yakalanan haydutların yargılanması meselesine değinmektir. Deniz haydutluğu, uluslararası hukukta evransel yargı yetkisi tanınan bir suçtur. Buna rağmen yakalanan haydutların yargılanması uluslararası hukukta sorunlara yol açmaktadır. Somali kaynaklı deniz haydutluğu ile mücadele için, devletler ve uluslararası teşkilatlar tarafından başlatılan girişimlerin kapsamlı olması, yakalanan haydutların yargılaması meselesini önceki zamanlarda olduğundan çok daha fazla gündeme getirmiştir. Calışmada, sırasıyla haydutluk kavramı ve diğer yasadışı eylemlerden farkı acıklanmış, Somali kaynaklı haydutluk olayları ve dünya kamuoyunun tepkisi üzerinde durulmuş, haydutların yakalanmaları ve yargılanmaları ile ilgili uluslarası hukuktaki sorunlar ele alınmıştır. Çalışmada ayrıca, deniz haydutluğunun iç hukukta ne şekilde düzenlendiğinden, Türkiyenin haydutlukla mücadelede uluslararası camiaya yaptığı katkılardan bahsedilmiştir. 1.KAVRAMLAR 1.1.Deniz Haydutluğu Deniz haydutluğu kavramı en yalın şekliyle, açık denizlerdeki ekonomik çıkar amacıyla gerçekleştirilen yasadışı davranışlar bütünüdür. Deniz Haydutluğu, 1982 tarihli BM Deniz Hukuku Sözleşmesi nin maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre; Aşağıda sayılan fiillerden herhangi biri deniz haydutluluğunu teşkil eder; a) Bir özel geminin veya bir özel uçağın mürettebatı veya yolcuları tarafından: i) Açık denizde, bir gemiye veya uçağa veya bunlardaki kişi veya mallara karşı; ii) Hiç bir devletin yetkisine tabi olmayan bir yerde, bir gemiye veya uçağa, kişilere veya mallara karşı, kişisel amaçlarla işlenen her türlü yasa dışı şiddet veya alıkoyma veya yağma fiili; 1 Türkiye bu sözleşmeye taraf değildir. Türkiye taraf olmadığı için Sözleşme nin resmi Türkçe çevirisi bulunmamaktadır. Çalışmada Prof. Dr. Aydoğan ÖZMEN tarafından çevrilmiş metin esas alınmıştır. Prof. Dr. Aydoğan ÖZMEN in çevirisi için bkz., BM Enformasyon Merkezi (UNIC) Ankara.

3 Somali Sahillerindeki Deniz Haydutluğu Eylemleri ve Haydutların Yargılanması 41 b) Gemiye veya uçağa deniz haydudu gemi veya uçak niteliğini veren olaylara ait bilgisi olmak kaydıyla bir geminin veya bir uçağın kullanılmasına isteyerek katılma fiili; c) a) ve b) fıkralarında tanımlanan fiillerin işlenmesini teşvik eden veya bunları kolaylaştırmak üzere işlenen her fiil Sözleşme metnine göre, deniz haydutluğunu, açık denizlerde ya da hiçbir devletin yetkisine tâbi olmayan sularda, bir deniz aracının mürettebat ya da yolcularının, özel ve ekonomik çıkar elde etmek için başka bir deniz taşıtındaki kişilere ya da emtialara karşı gerçekleştirdikleri her türlü şiddet eylemi olarak tanımlamak mümkündür. Bu alanda ülkemizdeki ilk ve en kapsamlı çalışmayı yapan Seha L. Meray, deniz haydutluğunu, özel kişilere ait gemilerle özel kişilerin savaş ya da barış zamanında, açık denizlerde gemilere, bu gemilerdeki insanlara ya da yüke karşı bir Devletin yararına değil, kendi çıkarları için yaptıkları fiiller olarak tanımlamıştır Terör Saldırıları Gerçekleştirilen faaliyetin haydutluk olarak kabulü için özel ve ekonomik çıkar temel amaç olmalıdır. Faaliyette politik bir amaç güdülürse, artık terörist faaliyetten bahsetmek gerekir. Deniz haydutluğunun özel amaçlar doğrultusunda gerçekleştirilen fiillerle sınırlandırılmış olması, politik amaçlarla gerçekleştirilen terörist saldırıları doğal olarak kapsam dışında bırakmaktadır. Bununla birlikte, teröristlerle deniz haydutları arasında ortak maddi çıkarlara dayalı ilişki ve işbirliği ihtimali, önemli bir güvenlik riskini de beraberinde getirmektedir. Benzer şekilde, kaçırılan gemilerin terör saldırılarında kullanılması veya taşıdığı petrolün kasten denize boşaltılması ya da deniz haydutluğundan elde edilen maddi kazancın terörist faaliyetlerin finansmanında kullanılması ihtimali, doğal olarak uluslararası toplumu endişeye sevk etmektedir Silâhlı Soygun Denizde silâhlı soygun ya da deniz hırsızlığı, herhangi bir devletin yargı yetkisi içinde gerçekleşen soygun ve yağmalama eylemleri için kullanılan bir terimdir. Denizde silâhlı soygun, uluslararası sözleşmelerde tanımlanmamış, bu terimi tanımlanmak ve cezalandırmak ilgili devletin iç hukukuna bırakılmıştır 4. Uluslararası Denizcilik Örgütü, A.1025 (26) sayılı, Gemilere Karşı Haydutluk ve Silâhlı Soygun Soruşturmaları Usulü isimli kararında silâhlı soygunu, bir gemi ya da gemi üzerindeki kişilere veya bunların mallarına karşı bir ülkenin karasularında gerçekleştirilen her türlü şiddet, alıkoyma eylemleri veya bunların tehdidi olarak tanımlamıştır 5. Kavramlar arasındaki ayrımların 2 Seha L. MERAY, Bazı Türk Andlaşmalarına Göre Korsanlık ve Deniz Haydutluğunun Yasaklanması, AÜSBF Dergisi, Yıl 1963, Cilt 18, sayı 3, s.105 vd. 3 Ahmet Hamdi TOPAL, Uluslararası Hukukta Deniz Haydutluğu ve Mücadele Yöntemleri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl 2010, Cilt 59, sayı 1, s Kerem BATIR, Yirmibirinci Yüzyılda Deniz Haydutluğu ve Uluslararası Hukuk, Ankara, USAK Yayınları, 2011, s. 8 5 Uluslararası Denizcilik Örgütü 2010 yılı Haydutluk ve Silahlı Soygun Raporu, s.3, (çevrimiçi)

4 42 Cengiz Demirtaş (İÜHFM C. LXX, S. 1, s , 2012) hukuksal düzlemdeki önemi, aşağıda ayrıntılı olarak açıklanacağı üzere eylemlere müdahale ve yargılama yetkisi yönündendir Korsanlık Deniz haydutluğunun halk dilinde korsanlık olarak adlandırıldığı, korsanlık teriminin bu şekliyle yanlış kullanıldığı görülmektedir. Uluslararası hukuk açısından korsan, devletlerin yetkilendirmesi sonucu denizde düşman gemilerine karşı eylem gerçekleştiren ve bu nedenle kendilerine ganimet hakkı tanınan denizciler olup, salt kendi adına ve kişisel çıkarına hareket eden deniz haydutlarından ayrılmaktadırlar 6. Korsan bir bayrak altında, belirli bir birliğe veya otoriteye bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Deniz haydutluğu kavramında ise, düzenli bir siyasi teşkilâta dâhil olmayan, arkasında bir bayrak otorite olmayan, faaliyetlerini yerel olarak sürdüren küçük çaplı gruplar vardır. Deniz haydutluğu, devletin hoşgörüsü olmaksızın gemi kaçırma ve esir alma olaylarıdır. Örneğin, Somali deki ve dünyanın diğer yerlerindeki benzer olaylar deniz haydutluğudur. 2. SOMALİ KAYNAKLI DENİZ HAYDUTLUĞU OLAYLARI 2.1. Rakamlarla Deniz Haydutluğu yılları arasında deniz haydutluğunun zirve yaptığı bölge başta Endonezaya ve Malezya nın yer aldığı Güneydoğu Asya iken 7, 2007 den itibaren deniz haydutluğuna ağırlıklı olarak rastlanan bölge Somali açıkları ve Aden Körfezi olmaya başlamıştır. Gerçekten de Somali açıklarındaki deniz haydutluğu eylemleri 2007 den beri sürekli artmaktadır yılı ve devamında ise haydutların şiddete başvurdukları, rehin tutma sürelerinin uzadığı, eylemlerin doğuda Hint Okyanusu na, güneyde Tanzanya ve hatta Mozambik e kadar uzandığı, eylemlerin Somali yi daha da istikrarsızlaştırdığı gözlenmiştir. Uluslararası Denizcilik Örgütü nün verdiği rakamlara gore, 2009 yılında tüm dünyada meydana gelen vakıa sayısı 406 dır, bunların 47 sinde haydutlar başarılı olarak gemileri ele geçirmişlerdir yılında vakıa sayısı 293 ve ele gecirilen gemi sayısı 42 dir. Vakıa sayısındaki artışa rağmen kaçırılan gemi sayısının artmaması, aşağıda açıklanacağı üzere donanmaların mücadelesi sayesindedir. Ancak vakıa sayısındaki artış, dikkat çekicidir ve 2003 yılından beri ilk kez 400 ün üzerine çıkmakla kalmamış, son üç yılda sürekli olarak artış göstermiştir. Kaçırılan gemilerde toplam 1052 kisi rehin alınmış, bunların 68 i yaralanmış, 8 i hayatını kaybetmiştir yılındaki 406 vakıadan 217 si Somalili haydutlarca gercekleştirilmiştir yılındaki rakam, 111 idi ( yılları arasında Somali kaynaklı eylem sayısı ortalama 26 idi). Buradaki artış dikkat çekici olup, toplamdaki artışı açıklamaktadır yılında tüm dünyadaki vakıa sayısı, 445 ve başarılı saldırı sayısı 53, rehine sayısı 1181 ve can 6 Hüseyin PAZARCI, Uluslararası Hukuk, Gözden Geçirilmiş 5. Bası, Ankara, Turhan Kitabevi, 2007, s Peter CHALK, The Maritime Dimension Of International Security, Terorism, Piracy and Challenges For The United States, RAND Corporation, USA, 2008, s. XI 8 Kaynak: Uluslararası Denizcilik Bürosu Deniz Haydutluğu Rapor Bürosu, (çevrimiçi) worldwide-piracy-figures-surpass-400&catid=60:news&itemid=51,

5 Somali Sahillerindeki Deniz Haydutluğu Eylemleri ve Haydutların Yargılanması 43 kaybı 8 di yılında vakıaların %92 si Somali açıklarında meydana gelmiş, bu bölgedeki saldırılar sonucu 49 gemi haydutlarca alıkonulmuş ve 1016 kişi rehin alınmıştır 9. Bu çalışmaya kadar 2011 yılında tüm dünyadaki vakıa sayısı 173, başarılı saldırı sayısı 23 tür. Somali bağlantılı haydutluk eylem sayısı 117, ele geçen gemi sayısı 20, rehin alınan kişi sayısı 338, ölen rehine sayısı 7 dir yılının ilk çeyreğinde Somali bağlantılı eylem sayısı 35 iken, 2011 yılının aynı döneminde bu sayı 97 olmuştur yılı ilk çeyreğinde, gerçekleşen 142 saldırıyla tüm zamanların en yüksek rakamına ulaşılmıştır 10. Rakamlar, tüm dünyadaki deniz haydutluğu eylemlerinin ağırlık noktasının Somali ve Aden Körfezi açıkları olduğunu ortaya koymaktadır. Bundan başka 2008 yılında Somalili haydutların saldırıları neredeyse tamamen Aden Körfezi nde olmuş iken, 2009 yılı ve devamında saldırıların çoğu, başkent Mogadişu ya 1000 mil doğuda yer alan açık denizde gerçekleşmiştir. (Suudilere ait 68 milyon ABD doları değerinde 2 milyon varil ham petrol taşıyan Sirius Star örneğin kıyıdan 450 mil uzakta ele geçirilmiştir. 11 ) Deniz haydutlarının saldırıları ilk başlarda kıyılara yakın bölgelerde Somalili balıkçıların zararına balıkçılık yapan nisbeten küçük gemilere karşı başlamışken, saldırılar balıkçı gemilerinden sonra daha büyük ticari gemilere ve kıyıdan uzak noktalara sıçramıştır. Haydutların, saldırılarında ağır silâhlar ve roketatarlar kullandıkları, teknolojik ekipmanlara sahip oldukları, imkân ve kabiliyetlerinin son derece arttığı görülmüştür 12. Haydutlar, ele geçirdikleri gemileri Somali kıyılarına götürmekte ve fidye istemektedirler. İstenen fidye ortalama ila Amerikan doları arasında değişmekte olup, pazarlık gemi sahipleri ile haydutlar arasında olmaktadır. Ele geçirilen gemilerde rehin tutulma süresi, ortalama 120 gündür. Haydutlar saldırlarında iki tür deniz aracı kullanmaktadırlar; birinci tip, daha önceki saldırılarda ele geçirilen büyük gemiler iken, ikinci tip araçlar botlardır 13. Çoğu zaman çok uzaklara açılabilen bu büyük gemiler, botları taşıyarak seyir yapmakta ve bu nedenle şüphe de çekmemektedirler. 9 Kaynak: Uluslararası Denizcilik Bürosu Deniz Haydutluğu Rapor Bürosu, (çevrimiçi) Kaynak: Uluslararası Denizcilik Bürosu Deniz Haydutluğu Rapor Bürosu, (çevrimiçi) çevrimiçi, tarihinde ele geçirilen gemi için korsanlar 25 milyon ABD doları talep etmelerine rağmen, 3 milyon karşılığında anlaşmaya varılmış ve gemi serbest bırakılmıştır. Ödenen fidye, 9 Ocak 2009 tarihinde paraşütle bırakılmıştır. Peter Eichstaedt, Pirate State, Inside Somalia s Terrorism At Sea, Lawrance Hill Books, Chicago, USA, 2010, s Peter LEHR, Violence At Sea, Piracy In The Age Of Global Terrorism, Routledge Taylor and Francis Group, LLC, New York USA, 2007, s Robin GEISS, Anna PETRIG, Piracy and Armed Robbery At Sea, The Legal Framework For Counter Piracy Operations in Somalia and The Gulf Of Aden, Oxford University Press, New York USA, 2011, s.10

6 44 Cengiz Demirtaş (İÜHFM C. LXX, S. 1, s , 2012) 2.2. Somali Kaynaklı Deniz Haydutluğunun Nedenleri Modern deniz haydutluğunun pek çok nedeni bulunmaktadır. Bu nedenleri; yakalanma riskinin elde edilecek gelirin büyüklüğü karşısında az oluşu, yoksulluk, elverişli coğrafya, çatışma ve karmaşa ortamı, kültürel kabul görme olarak sayabilmek mümkündür 14. Somali kıyılarındaki deniz haydutluğunun bu kadar yaygın olması da yukarıda sayılan sebeplerin bir araya gelmesi ile açıklanmaktadır. Dünya deniz ticaretinde, Akdeniz- Süveyş Kanalı takip edilerek Hint Okyanusu üzerinden uzakdoğuya ulaşan deniz yolu, oldukça tercih edilen ve yoğun bir güzergahtır. Deniz haydutluğunda özellikle stratejik noktalar tercih edildiği dikkate alındığında Somali nin, Süveyş Kanalı ndan çıkıldıktan sonra Hint Okyanusu na bağlanmadaki elverişli coğrafyasının ve 1900 mil uzunluğundaki sahil şeridinin, haydutluk eylemlerine imkân sağladığı görülmektedir. Somali nin siyasi konjonktürü de, deniz hayduluğunun artmasında çok etkili olmuştur de Sosyalist Siad Barre yönetiminin çöküşünden beri Somali de etkin bir iktidar yoktur yılında oluşturlan, Etiyopya destekli ve uluslararası kamuoyunca tanınan Somali Geçici Federal Hükümeti, sadece güneyde, başkent ve civarında otorite sahibidir. Puntland 1998 den beri yarı otonom ve Somaliland 1991 yılından beri bağımsızlık iddiasıyla yaşamaktadır 15. Bu noktada Somali de kamu düzenini sağlayacak bir kamu otoritesi olmadığından, kabileler halinde yaşayan halk ve özellikle de kıyılarda yaşayanlar, açlık, sefalet gibi sosyo ekonomik sebeplerle haydutluk eylemlerine başlamışlardır 16. Somalili haydutların ilk başlarda balıkçı oldukları, sonrasında ise Somali karasularında izinsiz avlanan ya da bu bölgeye toksik atık bırakan yabancı gemilere, karasularını korumak amacıyla taaruz etmeye başladıkları ileri sürülmektedir 17. Bu noktada Somali hükümeti dahil pek cok uluslararası aktör, eylemleri haydutluk olarak betimlese de, eylemlerde en azından başlarda politik etkinin hiç olmadığını da söylemek mümkün değildir. Ancak bu yöndeki sürekli bir niyet, ispatlanmış değildir ve başlangıçtan bugüne, haydutlar, amaçlarının daha çok ekonomik kazanç olduğunu ortaya koyan pekçok eylem yapmışlardır te meydana gelen tsunami felâketi sonrasında kişinin evsiz kalması, haydutluğun başlamasında ayrıca etkili olmuştur. Somali ekonomisi de, devam eden süreçte haydutluğa dayalı hale gelmiştir. Somali de haydutluğun en yaygın olduğu bölge olan Puntland ın yıllık geliri BATIR, a.g.e., s.147 vd. 15 GEISS, PETRIG, a.g.e., s.13, LEHR, a.g.e., s David Marley, Modern Piracy; A Reference Handbook, ABC-CLIO LLC, California USA, 2011 s Ademola ABASS, Protecting Human Security In Africa, Oxford University Press, New York USA, 2010, s.125; MARLEY, bazı silâhlı grupların 1990 ların ortalarında kendilerini yetkilendirilmiş sahil güvenlik görevlileri olarak lânse ederek ve deniz kaynaklarını korumak amacıyla, izinsiz avlanan yabancı gemilere karşı alıkoyma ve fidye alma işine giriştiklerini, 2000 yılından itibaren ise bu kârlı işin karasularının ötesine uzandığını, Somali kaynaklı deniz haydutluğunun bu şekilde başladığını belirtmektedir. MARLEY, a.g.e., s Somalili deniz haydutlarının radikal islamist grup El Şabap tarafından organize edildikleri ve asıl amacın Somali yi global cihat hareketinin merkezi yapmak olduğu da iddia edilmektedir. EICHSTAEDT, a.g.e., s.5

7 Somali Sahillerindeki Deniz Haydutluğu Eylemleri ve Haydutların Yargılanması 45 yılında 16 milyon Amerikan doları iken, haydutluktan sağlanan gelir, 82 milyon Amerikan doları olarak gerçekleşmiştir. Haydutluk, ayrıca bölge ülkelerinin ekonomilerini de olumsuz etkilemiş, bölgede para aklama, uyuşturucu ve silâh kaçakçılığı artmıştır. Aden Körfezi nden yılda gemi geçtiği göz önüne alındığında, uluslararası deniz taşımacılığının gördüğü zarar da çok büyük olmuştur. 3. GÜVENLİK KONSEYİ KARARLARI Somali kaynaklı deniz haydutluğu eylemlerinden Somali karasularında olanların, teknik anlamda deniz haydutluğu teşkil etmemesi ve uluslararası hukukun mevcut haliyle, deniz haydutluğu ile mücadelede yetersiz karşısında; Birleşmiş Milletler Şartına göre uluslararası barış ve güvenliğin sağlanmasından sorumlu olan BM Güvenlik Konseyi 19 Aden Körfezi ndeki haydutluk faaliyetlerine kayıtsız kalmamış, bu eylemleri uluslararası barış ve güvenliği tehlikeye sokan eylemler olarak nitelendirip, deniz haydutluğu ile mücadele için kararlar alma yoluna gitmiştir. Güvenlik Konseyi, ilk başlarda Somali kaynaklı haydutlukla ilgili özel olarak karar almamış, Somali nin kendi sorunlarıyla ilgili alınan kararlarda bu soruna değinmiştir. Konseyin haydutlukla ilgili ilk özel kararı, 2 Haziran 2008 tarihli 1816 tarihli karardır 20. Karar, deniz haydutluğu ile mücadelenin hukuki zeminini oluşturması açısından önemlidir. Bu kararda, haydutlukla mücadele edilirken Somali karasularına da girilebileceği ve gereken her türlü tedbirin bu alanda da alınabileceği belirtilmiştir. Haydutlukla mücadelede alınacak her türlü tedbire Somali Geçici Federal Hükümeti nin rızası olduğu, ancak tedbirlerin hayata geçirilmesinden önce Geçici Federal Hükümet ten izin alınması gerektiği hüküm altına alınmıştır 21. Güvenlik Konseyi, bu kararda, tüm devletlere Somali nin karasularına giriş hakkı tanımamakta, sadece Geçici Federal Hükümetin rızasını alan devletlerin ya da teşkilatların Somali karasularında haydutlukla mücadele anlamında harekat icra edebileceklerini belirtmektedir. Güvenlik Konseyi nin, Somali gibi etkin bir hükümete sahip olmayan devletin karasularına izin almaksızın girilmesi yönünde bir karar alabilecekken bunu yapmayarak, Somali karasularında harekat yapılmasını Somali Geçici Federal Hükümeti nin iznine bağlaması, böyle bir kararın başka devletlerin de karasularına girilmesi için bir dayanak oluşturabileceği kaygısı ile açıklanmaktadır sayılı kararda ayrıca ülkelere, yakalanan haydutların yargılanması konusunda işbirliği yapmaları çağrısı da yer almıştır sayılı kararda devletlere tanınan yetki, 6 aylık bir süre içindir. 2 Aralık 2008 tarihli 1846 sayılı kararda ise 23, bu tarihe kadar yapılan mücadelenin daha çok güvenliğin sağlanması boyutuna odaklanması nedeniyle 19 Robert M. Perito, Guide For Participants In Peace, Stability And Relief Operations, United States Institute Of Peace Press, Washington D.C., 2007, s Element, (çevrimiçi), Natalie KLEIN, Maritime Security and The Law Of The Sea, Oxford University Press, New York USA, 2011, s BATIR, a.g.e., s Element, (çevrimiçi),

8 46 Cengiz Demirtaş (İÜHFM C. LXX, S. 1, s , 2012) haydutların yakalanmasından sonra yargılanmaları ikinci plânda kaldığından daha çok bu hususa değinilmiştir. Kararda, AB nin ve bazı ülkelerin haydutlukla mücadeleye katkıları memnuniyetle karşılanmış, yakalanan bazı haydutların yargılanmalarının bir sorun olması nedeniyle salıverilmeleri eleştirilmiş ve 1988 tarihli Denizde Seyir Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşme ye taraf devletlere, bu sözleşmede yer alan suçların iç hukuka aktarılması hususundaki sorumluluk hatırlatılmış ve ayrıca sözleşme çerçevesinde ele geçirilen haydutların yargılanmaları için gerekenin yapılmasına değinilmiştir. Kararda haydutlukla mücadele eden devletlere tanınan ve 1816 saylı kararda 6 ay olarak öngörülen yetkilendirmenin 12 ay uzatıldığı belirtilmiştir. 16 aralık 2008 tarihli 1851 tarihli kararda 24, deniz haydutluğuyla mücadele eden ülkelerin, yargılama faaliyetini gönüllü olarak üstlenmek isteyen ülkelerle yapacakları ikili ve çok taraflı antlaşmaları tamamlamaları desteklenmiş, Somali karasularındaki eylemler için yargı yetkisi konusunda Somali Geçici Federal Hükümetinin rızasının gerekliliği belirtilmiş ve bu antlaşmaların, 1988 tarihli Denizde Seyir Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşme nin önüne geçemeyeceği vurgulanmıştır. Kararda, mücadele için bölgede bir işbirliği merkezinin kurulması ve 1846 sayılı karardan itibaren 1 yıllık bir süre için Somali Geçici Federal Hükümeti nin BM Genel Sekreterine yapacağı bilgilendirme doğrultusunda, Somali topraklarında gereken her türlü tedbirin alınması yetkisini bahşetmiştir sayılı kararda Somali karasularında haydutlukla mücadele için yetkilendirme söz konusu iken, 1851 sayılı kararda daha da ileriye gidilerek Somali topraklarında da mücadele için yetki verilmiştir. Ancak bu yetkilendirmeye karşın, bugüne kadar herhangi bir ülkenin, haydutlukla mücadele maksadıyla Somali topraklarına girdiği görülmemiştir tarihli 1897 sayılı kararda 26, AB, NATO ve diğer ülkelerin deniz haydutluğuyla mücadeleleri memnuniyetle karşılanmış, mücadelenin devamı teşvik edilmiş, yakalanan haydutların yargılanmadan serbest bırakılmaları eleştirilmiş, 1988 tarihli Denizde Seyir Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşme nin etkin bir şekilde uygulanması çağrısı yapılmış, yakalanan haydutların yargılanmasında insiyatif alan Kenya nın tutumu övülmüş, Somali, Yemen ve Seyşellerin bu konudaki istekli tutumlarının desteklenmesi istenmiş, haydutların yargılanması hususunda yapılacak ikili antlaşmalar teşvik edilmiş, uluslararası camiya haydutlukla mücadele için verilen yetki 12 aylık bir süre için uzatılmıştır tarihli 1950 sayılı kararda 27, deniz haydutluğu eylemlerinin Hint Okyanusu nun batısına taşarak devam etmesinin uluslararası barış ve güvenliği ciddi şekile tehdit etmeye devam ettiği, eylemlerde çocukların kullanıldığı, Somali deki istikrarsızlığın haydutluğa olanak verdiği, haydutlukla mü Element, (çevrimiçi), GEISS, PETRIG, a.g.e., s.18, 81, Element, (çevrimiçi), Element, (çevrimiçi),

9 Somali Sahillerindeki Deniz Haydutluğu Eylemleri ve Haydutların Yargılanması 47 cadelede 1982 tarihli BM Deniz Hukuku Sözleşmesi nin temel çerçeve teşkil ettiği vurgulanmış, AB, NATO ve diğer ülkelerin deniz haydutluğuyla mücadeleleri memnuniyetle karşılanmış, mücadelenin devamı teşvik edilmiş, yakalanan haydutların yargılanmadan serbest bırakılmaları eleştirilmiş, 1988 tarihli Denizde Seyir Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşme nin etkin bir şekilde uygulanması çağrısı yapılmış, uluslararası camiya deniz haydutluğuyla mücadele için verilen yetki, 12 aylık bir süre için uzatılmıştır tarihli 1976 sayılı kararda 28, BM Genel Sekreteri nin haydutların yargılanması ve mahkum olanların cezalarının infazı ile ilgili daha etkin çözümler üzerinde çalışması desteklenmiş, deniz haydutluğunun evrensel yargılama prensibine tâbi bir suç olduğu vurgulanarak, üye ülkelere haydutarın yargılanmasında insiyatif alma çağrısı yapılmıştır. Ayrıca Somali de haydutları yargılamak üzere düşünülen özel yetkili yerel mahkemenin kuruluşu üzerinde durulmuştur. Genel olarak bakıldığında kararlarda, Somali nin toprak bütünlüğüne, egemenliğine vurgu yapılmış, Somali nin deniz altı ve üstü doğal kaynaklarının Somali ye ait olduğuna, Somali li balıkçıların haklarına da hemen her kararda değinilmiştir. Haydutlukla mücadelede uluslararası hukukun ve özellikle de 1982 tarihli BM Deniz Hukuku Sözleşmesi nin temel çerçeve olduğu belirtilmiştir 29. Somali deki Geçici Federal Hükümetin, karasularının ve bölgedeki deniz yollarının güvenliğini sağlayabilecek yetkinliğe sahip olmadığı sürekli vurgulanmıştır. Kararlarda Somali karasularında haydutlukla mücadele edecek güçlere, Somali Geçici Federal Hükümeti nin rızasının bulunduğu belirtilmiştir. Yine Somali kıyılarındaki haydutluk eylemlerinin uluslararası barış ve güvenliğe tehdit oluşturduğu tespit edilmiştir. Kararlarda mücadele yönteminin ve Somali nin egemelik sahasına yapılacak müdahalelerin bu olayla sınırlı olduğu, uluslararası hukuka bir yenilik getirmediği ve örf ve adet hukuku oluşturmayacağı belirtilmiştir. BM üyesi ülkelere, haydutların yargılanmaları konusunda insiyatif almaları çağrısı yapılmıştır. Deniz Haydutluğu ile mücadele için Somali hava sahasının da kullanımına izin verilmesi tartışılmış, özellikle ABD, hava sahası yönünden açıkça bir yetkilendirmenin kararlarda yer almasını istemiş, ancak bu öneri kabul edilmemiş ve hava sahası yönünden açıkça bir yetkilendirme kararlarda yer almamıştır. Buna karşın hava sahası yönünden açık bir yetkilendirmeye gerek olmadığı, 1851 sayılı kararla kara operasyonu için yapılan yetkilendirmenin doğal olarak hava sahasını da kapsadığı ileri sürülmektedir ULUSLARARASI KAMUOYUNUN ALDIĞI TEDBİRLER BM Güvenlik Konseyi nin 1816 sayılı kararı doğrultusunda uluslararası kamuoyu harekete geçmiş, 1846, 1851, 1897, 1950 ve 1976 sayılı kararlar doğrultusunda da, başlatılan mücadele devam etmiş ve halen devam etmekte Element, (çevrimiçi), GEISS, PETRIG, a.g.e., s GEISS, PETRIG, a.g.e., s.83

10 48 Cengiz Demirtaş (İÜHFM C. LXX, S. 1, s , 2012) dir. Bu noktada BM Genel Sekreteri Ban Ki Moon un talebi dogrultusunda Dünya Yiyecek Programı nın gemilerini korumak icin NATO, 2008 yılı ekimaralık aylarında müttefik güç (operation allied power) isimli harekatı, 2009 yılı mart ve ağustos aylarında müttefik koruma (operation allied protector) isimli harekatı yürütmüs, 2009 yılı ağustos ayı içerisinde okyanus kalkanı (operation ocean shield) isimli harekatı başlatmış ve halen yürütmektedir 31. NATO, ayrıca bölge ülkelerinin haydutlukla mücadelesi için de eğitim programları yürütmektedir. Avrupa Birligi de, 8 Aralık 2008 tarihinden itibaren önceliği Dünya Gıda Programı gemilerine refakat sağlamak olan Atalanta isimli harekatı 32 icra etmektedir 33. Ayrıca Birleşik Güç 151 isimli ABD öncülügündeki ittifak da bu bölgede haydutlukla mücadele etmektedir 34. Her üç harekat da birbiri ile uyumlu hareket etmektedir. Avrupa Birliği nin tamamen askeri ittifak olan diğer iki ittifaka gore Somali ile ilgili değişik düzlemdeki faaliyetleri ve temasları ile, Somali topraklarındaki haydutluğun sona erdirilmesi noktasında daha etkin oldugunu kabul etmek gerekmektedir. Bundan başka onlarca ülke de bölgedeki mücadeleye bireysel olarak katılmaktadırlar 35. Bölgede görev yapan donanmalar, 2008 de 126, 2009 da 176 ve 2010 da 127 haydutluk eylemini engellemişlerdir. Uluslararası teşkilatların bu mücedelesine karşın, Somali kıyılarındaki haydutlukla yalnızca donanmalar ile askeri yöntemlerle mücadele edilemeyeceği de açıkça kabul edilmektedir. Zaten bölgedeki güçlerin Aden Körfezi nde oluşturdukları güvenlik koridoruna (Internationally Recommended Transit Corridor IRTC) 36 karşın eylemlerin Hint Okyanusu ve Tanzanya ya kadar uzanması da donanmaların oluşturduğu bu güvenlik koridorunun çok da işe yaramadığını göstermektedir 37. Haydutlukla mücadelede, uluslararası güçler tarafından alınacak güvenlik tedbirlerinden ziyade, sahildar devletlerin müca (çevrimiçi), (çevrimçi), Bu harekat, Avrupa Birliği nin savunma ve güvenlik politikası kapsamında gerçekleştirdiği ilk deniz gücü harekatıdır. GEISS, PETRIG, a.g.e., s Birleşik Güç 151 de, İngiltere, Türkiye, Danimarka, Avustralya, Kanada, Güney Kore, İtalya, Pakistan, Singapur, Almanya, Fransa ve Singapur deniz unsurları yer almaktadır. Birleşik Güç 150 ise, Akdeniz, Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz de uluslararası terörizmle mücadele için kurulmuştur. 35 GEISS, PETRIG, a.g.e., s Bu koridor, Uluslararası Denizcilik Örgütü tarafından 2009 yılında onaylanmıştır. GEISS, PETRIG, a.g.e., s ABD Savunma Bakanlığı Sözcüsü Geoff Morrell in Dünyanın bütün donanmalarını, içindeki tüm savaş gemileriyle Somali kıyılarına getirseniz, bu dahi sorunu tek başına çözemez. Sorun, bütünsel bir yaklaşım gerektiriyor. şeklindeki sözleri meseleyi çok açık ortaya koymaktadır. Oğuzhan MUTLUER, Uluslararası Politikanın Yumuşak Karnı: Bir Devlet Dışı Aktör Olarak Deniz Haydutları (çevrimiçi)

11 Somali Sahillerindeki Deniz Haydutluğu Eylemleri ve Haydutların Yargılanması 49 delede istihbarat, ekipman ve ekonomik açıdan desteklenmelerinin daha iyi bir yaklaşım olduğu vurgulanmaktadır 38. Ayrıca, BM Güvenlik Konseyi nin 1851 sayılı kararında Somali kıyılarında haydutlukla mücadele eden tüm devlet ve organizasyonların, uluslararası bir işbirliği mekanizması kurmaya davet edilmesi üzerine; içinde BM, NATO, AB, Uluslararası Denzicilik Örgütü, Afrika Birliği, Arap Ligi, İNTERPOL gibi teşkilatlar ve deniz taşımacılık şirketleri gibi 50 den fazla devlet ve teşkilatın yer aldığı Somali Kıyılarındaki Haydutluğa Karşı Temas Grubu (CGPCS, Contact Group On Piracy Off The Coast Of Somalia) kurulmuştur 39. Bu oluşum haydutlukla mücadelenin her alanında koordinasyon görevi üstlenmiştir. BM Güvenlik Konseyinin de bu oluşumu muhatap alarak mücadeledeki önemine vurgu yaptığı gözlenmiştir. Haydutluk faaliyetlerinin gerçekleştiği Aden Körfezi, Hint Okyanusu ve Doğu Afrika kıyısında konuşlu bölge ülkelerinden, Cibuti, Etiyopya, Kenya, Madagaskar, Maldivler, Seyşeller, Somali, Tanzanya, Yemen; 29 Ocak 2009 da Cibuti de yaptıkları toplantı sonrasında, haydutlukla ortak mücadele için Cibuti Ortak Davranış Kuralları (Djibouti Code of Conduct) isimli bir metne imza atmışlardır 40. Metin, takip eden süreçte Komoros, Mısır, Suudi Arabistan, Mautitius, Umman, Eritre, Ürdün tarafından da imzalanmıştır 41. Metin, BM Güvenlik Konseyi nin 2008 ve 2009 yıllarındaki kararlarında belirtilen, haydutlukla mücadeledeki hareket tarzlarına ve yargısal konulara dair hükümleri içermektedir 42. Güvelik Konseyi nin, metnin kabul edilmesinden sonra aldığı kararlarda bu metnin uygulanmasına yönelik çağrılarda bulunduğu gözlenmiştir. Haydutlukla mücadelede Somali topraklarında konuşlandırılmış uluslararası güçler olan AMISOM (African Union Mission in Somalia) isimli Afrika Birligi gücünden ve UNPOS (United Nations Political Office For Somalia) isimli BM diplomatik misyonundan da bahsetmek gerekmektedir. Birleşmiş Milletler Politik İşler Departmanı tarafından kurulan UNPOS, Somalili gruplar arasında devam eden barış görüşmelerinde arabuluculukla görevli ve yetkili silâhsız bir oluşumdur 43. AMISOM ise, BM Güvenlik Konseyi nin 21 Şubat 2007 tarihli 1744 sayılı kararında 44 Afrika Birliği nin Somali topraklarında barış gücü konuşlandırmasına yetki vermesi üzerine, Afrika Birliği tarafından başlatılmış 38 Micahael Charles PUGH, Maritime Security and Peacekeeping; A Framework For United Nations Operations, Manchester University Press, Manchester UK, 1994, s pdf, çevrimiçi, , GEISS, PETRIG, ag.e., s.15, ABASS, a.g.e., s KLEIN, a.g.e., s (çevrimiçi), Davranış kuralları için ; (çevrimiçi), United Nations Peace Operations Year In Review 2009, s Element, (çevrimiçi),

12 50 Cengiz Demirtaş (İÜHFM C. LXX, S. 1, s , 2012) ve halen yürütülmekte olan bölgesel bir barış gücü harekâtıdır 45. Barış gücü, çatışan taraflar arasında diyaloğun sağlanması, Geçici Federal Hükümetin görevini sürdürmesi, insani yardım kuruluşlarının güvenliğinin ve mültecilerin geri dönüşünün sağlanması gibi görevlerle donatılmıştır 46. Somali kaynaklı haydutluğun tamamen sona ermesi için Somali topraklarında istikrar ve güvenliğin sağlanması başta gelmektedir. Bu noktada Somali topraklarında konuşlu AMISOM un etkili olabileceği akla getirilse de; bu gücün bölgede fazla bir etkinliği bulunmamaktadır. Bunun nedeni, barış gücünün görev tanımında güvenlik ve istikrarın sağlanması için güç kullanımının yer almamasıdır. Görev tanımında güç kullanımına ilişkin hüküm yer almamasının nedeni de görevin riskli olması ve oldukça kıt kaynaklara sahip, imkân ve kabiliyetleri sınırlı olan Afrika Birliği nin böyle bir görevin üstesinden gelemeyeceği kabulüdür TÜRKİYE NİN ULUSLARARASI MÜCADELEYE KATKILARI Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nın 92. maddesi Milletlerarası hukukun meşrû saydığı hallerde savaş hali ilânına ve Türkiye nin taraf olduğu milletlerarası andlaşmaların veya milletlerarası nezaket kurallarının gerektirdiği haller dışında, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye de bulunmasına izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde Cumhurbaşkanı da, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir. şeklindeki düzenleme ile Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesi esaslarını düzenlemiştir. Bu hükme göre Türk Silahlı Kuvvetleri, ancak milletlerarası hukukun meşrû saydığı hallerde yurt dışına gönderilebilmektedir. Türkiye, BM Güvenlik Konseyi kararlarının anayasanın aradığı meşrûiyeti sağladığını kabul ederek, Somali kıyıları, Aden körfezi ve Hint Okyanusunda haydutlukla mücadele için uluslararası kamuoyunun başlattığı girişimlere katkı sağlamaya karar vermiştir. Bu kapsamda, Türk Deniz Kuvvetleri unsurlarının bir yıl süreyle bölgeye gönderilmesi TBMM tarafından verilen 10 Şubat 2009 tarihli 934 sayılı kararla sağlanmıştır 48. Bölgeye gönderilen Türk Deniz Kuvvetleri unsurlarının görev süresi TBMM nin ve sayılı kararları ile birer yıl süre ile uzatılmış, Türkiye bu kararlar doğrultusunda uluslararası harekatlara katılımını sür (çevrimiçi), (çevrimiçi), Temmuz 2010 tarihleri arasında toplanan Afrika Birliği liderler zirvesinde AMISOM un barışı koruma harekatından, bir barışı zorlama harekatına dönüştürülmesi tartışılmış ancak birliğin böyle bir harekatı icra edebilecek yetide olmaması nedeniyle harekat tarzında herhangi bir değişikliğe gidilmemesine karar verilmiştir. (çevrimiçi) ng/index.html?hpt=t2#fbid=cowpmrpodcs, tarihli sayılı Resmi Gazete tarihli sayılı Resmi Gazete tarihli sayılı Resmi Gazete

13 Somali Sahillerindeki Deniz Haydutluğu Eylemleri ve Haydutların Yargılanması 51 dürmüş ve halen katılımını devam ettirmektedir. Türk Deniz Kuvvetleri, Görev Kuvveti 151 Komuta organizasyonu altında ve NATO Daimi Görev Grubu organizasyonu altinda Aden Körfezi, Arap Denizi ve Somali açıklarında görev icra etmiştir. Böylece Türkiye, Aden Körfezi ve Somali açıklarında farklı komuta organizasyon yapıları altında deniz haydutluğu faaliyetlerine karşı mücadele ederek dünya barışı ve güvenliğine katkı sağlamıştır 51. Türkiye, ayrıca Mayıs 2010 tarihleri arasında İstanbul da, Somali deki iç karışıklıklar ve aynı zamanda Somali kaynaklı deniz haydutluğunun tartışıldığı 50 den fazla ülkenin ve BM Genel Sekreterinin de katıldığı bir konferansa (İstanbul Conference on Somalia 52 ) ev sahipliği yapmıştır. Konferans sonunda yayımlanan deklarasyonda, Somali kaynaklı haydutlukla mücadelede başta BM olmak üzere uluslararası teşkilatların çabalarına, AB, NATO ve Birleşik Güç 151 tarafından yürütülen harekatlara, yakalanan haydutların yargılanmaları konusunda insiyatif alan devletlere ve bu devletlere finansal katkı yapılmasına vurgu yapılmıştır. 6. DENİZ HAYDUTLARININ YAKALANMALARI VE YARGILANMALARI Ulus devletlerin ve egemenlik temelinde yargı yetkisi prensiplerinin ortaya çıktığı XVII. yüzyılın başlarından bu yana her devlet, açık denizde yakaladığı deniz haydudunu hangi devletin uyruğunda olduğuna bakılmaksızın yargılamaktadır. XVIII. ve XIX. yüzyıllarda deniz haydutluğu tanımı iç hukukların etkisiyle genişletilmiş ve aynı zamanda tartışmalı bir hal almıştır. Karasuları doktrininin kabulü ile birlikte deniz haydutluğuna ilişkin ulusal ve uluslararası düzenlemeler arasındaki sınır çizilmiş, deniz haydutluğuna ilişkin iç hukuk düzenlemelerinin münhasıran devletlerin karasuları içinde ya da devletin siciline kayıtlı, o devletin bayrağını taşıyan gemilere uygulanacağı, uluslararası hukukta düzenlenen deniz haydutluğuna ilişkin kuralların ise açık denizde uygulanabileceği hususu tartışmanın bir kısmını açıklığa kavuşturmuştur. Deniz haydutluğuna ait uluslararası hukuk kurallarının sadece açık denizlerde uygulanacağı XX. yüzyılda devletler tarafından genel kabul görmüştür. Bugün teamül hukukunda her devletin deniz haydutlarını yargılama yetkisinin olduğu kabul edilirken, deniz haydutluğu konusundaki teamül hukuku 1958 tarihli Cenevre Açık Deniz ve 1982 tarihli BM Deniz Hukuku Sözleşmeleri ile tedvin edilmiştir 53. Deniz haydutlarını her ülkenin yargılayabileceği, bunun evrensel yargı prensibinin bir sonucu olduğu kabul edilmekle beraber, mesele bu kadar basit değildir. Deniz haydutluğu, evrensel yargı yetkisine sahip olsa ve tüm devletlerin deniz haydutlarını yargılama yetkisi mevcut olsa da Somali örneği bu yetkinin kullanılmasının nasıl sıkıntılara yol açtığının en somut örneğidir DUYURULAR/mucadele_faaliyetleri, (çevrimiçi), (çevrimiçi), BATIR, a.g.e., s BATIR, a.g.e., s.235

14 52 Cengiz Demirtaş (İÜHFM C. LXX, S. 1, s , 2012) Somali kaynaklı haydutların %90 ı, onları yargılayacak devlet bulun(a)maması nedeniyle; gemileri ve ekipmanları yok edildikten sonra serbest bırakılmaktadır. Yakala-serbest bırak politikası 55 çerçevesinde yürütülen mücadeledeki bu tutum risk-kazanç dengesinde haydutları daha da cesaretlendirmektedir. Mücadelede, yakalayıp serbest bırakmak kural, yargılamak istisna haline gelmiştir. İki ve daha fazla kez yakalanan pekçok haydut olduğu bilinmektedir. Bu çalışmaya kadar yakalanan 848 haydutun 13 farklı ülkeye yargılama için transfer edildikleri (Somali 402, Yemen 120, Kenya 119, Seyşeller 64, Umman 12, Tanzanya 12, Maldivler 34, Fransa 15, Almanya 10, Hollanda 29, İspanya 2, Belçika 1, ABD 28) bilinmektedir Yakalanan Haydutların Yargılan(a)mamalarının Nedenleri Yakalanan haydutlara yapılacak işlemlerde ve özellikle de yargılanmalarının sağlanmasında güçlükler halen sürmektedir. İcra edilen harekatlarla elde edilen kazanımlar mücadelenin yargısal ayağının sağlıklı çalışmaması nedeniyle çok anlam ifade etmemektedir. Yargılama ayağının çalışmama nedenlerine kısaca göz atalım. * BM Deniz Hukuku Sözleşmesi nde tanımlanan haydutluk eyleminin iç hukuklarda cezai müeyyide gerektiren bir suç olarak tanımlanmaması, * Haydutluk eylemlerinin yargı önüne çıkarılması için evrensel yargılama prensibinin kabul edilmemesi, * 1988 tarihli Denizde Seyir Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşmeye, yargılama konusunda müracaat edilmemesi, * Denizde gözaltı prosedürünün, iç hukuklarda daha esnek ve farklı şekilde düzenlenmemiş olması. * Yakalanan haydutların gözaltına alınmalarından sonra iç hukuklar uyarınca yetkili hakim önüne çıkarılmalarının zor olması ve zanlıları mahkeme önüne iç hukuktaki sürelerde çıkaramanın insan hakları hukukunda sorumluluk doğurma ihtimali. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Medvedyev ve diğerleri-fransa başvurusunda 57, açık denizde yapılan bir yakalama sonrası makul sürede hakim önüne çıkarılma olgusunu tartışmıştır. Olayda uyuşturucu taşıdığından şüphelenilen Winner isimli Kamboçya bandıralı gemi, Fransa dan çok uzakta Cape Verde de (Atlas Okyanusunun Batı Afrika Kıyısında Ada Devleti) Fransız donanması tarafından durdurulmuş, gemidekiler gözaltına alınmış, gemi 13 günlük bir yolculuğun sonunda Brest limanına çekilmiş, gözaltındakiler yolculuk sonunda ilk kez hakim karşısına çıkarılmıştır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Büyük Divanı, yediye karşı on oyla tesis ettiği kararında, açık denizde gerçekleşen hukuk uygulamalarına da AİHS nin uygulanacağına ve Fransa nın şüphelilerin tutuklanmalarında ulusal ve uluslararası hukuk kurallarını ihlal ettiğine hükmetmiş; Divan aynı kararda sekize karşı dokuz oyla 55 GEISS, PETRIG, a.g.e., s Kaynak; BM Uyuşturucu ve Suç Ofisi, Haydutlukla Mücadele Programı Haziran 2011 Raporu, s. 2, (çevrimiçi) pdf, MEDVEDYEV&sessionid= &skin=hudoc-en, (çevrimiçi),

15 Somali Sahillerindeki Deniz Haydutluğu Eylemleri ve Haydutların Yargılanması 53 denizde gözaltı prosedürünün iç hukuklarda özel olarak ve daha farklı düzenlenebileceğine işaret ederek makul sürede hakim karşısına çıkarılma kuralının ihlâl edilmediğine karar vermiştir 58. Bu karar, haydutlukla mücadeleye katılan ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin tarafı olan pek çok Avrupa ülkesinin, yakalama sonrası gözaltına almada isteksiz davranmasını açıklamaktadır. * Yargılama prosedürü için delil toplamada sıkıntılar yaşanması, toplanan delillerin yargı makamlarına sunulamaması, * Mağdurların bazen korktukları için, bazen uzaklık ve bazen işverenlerin istememeleri nedeniyle haydutların yargılanmalarında ifade vermek istememeleri, (bu sorunun aşılması için videokonferans yöntemiyle ifade alma uygulaması başlatılmıştır) * Bölge ülkelerinde yapılan yargılamalar sırasında tutuklu olan ya da hükümlü statüsüne geçirilen haydutların konacağı yeterli hapishane bulunmaması, * Haydutluk niyetinin, haydutluk tanımına dahil olmaması. BM Deniz Hukuku Sözleşmesinin 103. Maddesi, haydut geminin tanımını yaparken Fiilen kontrol altında bulundukları kimseler tarafından 101. maddede öngörülen fiillerden birini işlemeye tahsis edilmiş gemiler veya uçaklar ibaresini kullanarak adeta tahsis edilmeyi haydutluk faaliyeti için yeterli kabul etmiş görünmekle, haydutluk niyetini de illegal aktivite olarak kabul ettiği düşünülebilir. Ancak haydutluğun açıkça tanımının yapıldığı 101. maddeye bakıldığında, fiiliyata dökülmemiş haydutluk niyetinin kapsam dışında tutulduğu anlaşılmaktadır. Bu yüzden, teçhizatları, kullandıkları gemiler ve sair yönlerden haydutluk faaliyeti için açık denizlerde oldukları çok açık olan kişiler, haydut olarak kabul edilmemekte ve yargılanmaları mümkün olmamaktadır 59. * Tüm bunlardan daha önemlisi yargılamada politik olarak isteksiz davranılması. Devletler, kendi ulusal çıkarlarını doğrudan etkilemeyen bu alanda harekete geçmede isteksizdirler. Yargılamada insiyatif alan ülkelerden Kenya bile, son zamanlarda ülkesine yönelik misillemelerden duyduğu endişeyi ve yargı sisteminin daha fazla yükü kaldıramayacağını belirterek çekincelerini ileri sürmüştür Uluslararası Hukukta Deniz Haydutlarının Yargılanması BM Güvenlik Konseyi, haydutlukla mücadele için aldığı kararlarda, mücadelenin temel normunun 1982 tarihli BM Deniz Hukuku Sözleşmesi (United Nations Convention on the Law of the Sea) olduğuna vurgu yapmış, ancak haydutların yakalandıktan sonra yargılanmalarında, 1988 tarihli Denizde Seyir Güvenliğine 58 BATIR, a.g.e., s AB tarafından yürütülen Atalanta harekatı şemsiyesi altındaki bir ekip, tarihinde haydutluk eylemine hazırlık yaptığı şüphesiyle küçük bir bota operasyon düzenlemiş, botta iki roketatar ve bir makinalı tüfek bulunmuştur. Operasyonun komuta merkezi, önceki tecrübelerden yola çıkarak, ele geçen kişilerin haydutlukla itham edilip yargılanmalarını imkân dahilinde görmemiş ve yakalanan 7 zanlıyı serbest bırakmıştır. AB Atalanta Harekatı, 17 Kasım 2010 tarihli basın açıklaması, (çevrimiçi)

16 54 Cengiz Demirtaş (İÜHFM C. LXX, S. 1, s , 2012) Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşmeye (Convention fort he Suppression of Unlawful Acts against the Safety of Maritime Navigation) de müracaat edilmesi gerekliliğini belirtmiştir tarihli BM Deniz Hukuku Sözleşmesi, denizlerdeki yasadışı aktiviteler üzerinde yargı yetkisinin nasıl ve kim tarafından kullanılacağının çerçevesini çizmekte ancak ayrıntılı hükümler içermemektedir. 156 devlet ve AB, bu sözleşmeye taraftır. Bu ülkelere Yemen, Somali ve Kenya gibi Aden Körfezi ülkeleri de dahildir. Bölgede savaş gemisi bulunduran ülkelerin çoğu da yine bu sözleşmeye taraftırlar tarihinde Roma da kabul edilen Denizde Seyir Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşme 61 ise, daha çok denizde seyir güvenliğine karşı eylem gerçekleştiren kişilerin yargılanmalarına ilişkin hükümler içermesi nedeniyle üzerinde durulması gereken diğer bir uluslararası sözleşmedir yılı itibariyle 152 ülkenin taraf olduğu sözleşme BM Anti Terör Sözleşmesi olarak kabul edilmesine karşın içinde terörizmle ilgili hüküm bulunmaması karşısında daha çok uluslararası suçlar sözleşmesi olarak anılmaktadır. Aden Körfezi nde haydutlukla mücadele eden ülkelerin hemen hepsi 1988 tarihli Denizde Seyir Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşme ye taraftırlar, ancak Somali, Eritre ve Etiyopya taraf değildirler. Sözleşme, seyir güvenliğine karşı gerçekleştirilen eylemleri tanımlamış, deniz haydutluğu eylemlerine özel olarak değinmemiş ve haydutluğu tanımlamamış, daha çok eylemlerin ve bunları gerçekleştirenlerin yargılanma esaslarını düzenlemiştir. Sözleşme, haydutluğun söz konusu olabileceği açık denizlere münhasır olmayıp, mekansal olarak ayırt etmeden her çeşit sularda meydana gelebilecek eylemlere ilişkindir. Sözleşmenin 3. maddesine göre, yasadışı olarak bir geminin, kontrolünün ele geçirilmesi, alıkonması, içindekilere karşı şiddet uygulanması suç teşkil etmektedir. Madde; herhangi bir şahsın, kanuna aykırı ve kasıtlı olarak; a) Kuvvet kullanarak veya tehditle veya herhangi bir korkutma şekli ile bir gemiyi veya bunun kontrolünü ele geçirimesini, b) Gemide bulunan bir şahsa karşı, geminin seyir güvenliğini tehlikeye sokması muhtemel bir şiddet hareketinde bulunmasını, c) Geminin seyir güvenliğini tehlikeye sokabilecek tarzda gemiyi tahrip etmesini veya gemiye veya bunun navlununa zarar vermesini, 61 Sözleşme, 1985 yılında Achille Lauro isimli İtalya bayraklı yolcu gemisinin, Filistin Kurtuluş Örgütü militanlarınca Akdeniz de kaçırılması sonrasında, olayın siyasi motifli olması ve ikinci bir gemi olmaması sebebiyle haydutluk olarak değerlendirilmemesi üzerine, devletlerin denizde meydana gelebilecek terörizm olaylarına uygulanacak bir uluslararası hukuk düzenlemesi bulunmaması sebebiyle ortaya koydukları bir sözleşmedir. BATIR, a.g.e., s.98; Sözleşme metni için bkz: TBMM Kanunlar Dergisi, Cilt: 74, 1991, s Türkiye tarafından 10/3/1988 tarihinde Roma'da imzalanan ve 27/9/1990 tarihli ve 3662 sayılı Kanunla onaylanması uygun bulunan "Denizde Seyir Güvenliğine Karşı Yasadışı Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşme Resmi Gazetenin 26 Ocak 1998 tarihli sayısında yayımlanmıştır.