Kırsal Planlama Dersi Kavramlar ve Kırsal Yerleşme Biçimleri. Tuba İNAL ÇEKİÇ

Transkript

1 Kırsal Planlama Dersi Kavramlar ve Kırsal Yerleşme Biçimleri Tuba İNAL ÇEKİÇ

2 Dersin İçeriği Ara Sınav %30 Ödev %30 (%10 Sunuş) Hafta Tarih 1 21 Şubat Şubat Mart Mart Mart Mart Nisan Nisan Nisan Nisan Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs 2014 Konu Dersin tanıtımı Kavramlar-Kırsal yerleşmelerin yapısı Türkiye de yerleşme düzeni ve kırsal yerleşmelerin farklılaşan yapısı Türkiye de kırsal alanlarda sosyo-ekonomik yapı ve toprak-insan ilişkisi Türkiye de kırsal ve tarımsal örgütlenme Ekonomik amaçlı tarımsal örgütlenme I. ARASINAV PLANLAMA 4 TEKNİK GEZİSİ Kırsal Kalkınma/Planlama Kuramları, Yaklaşımları ve Politikaları-Türkiye de Kırsal Kalkınma Deneyimleri-1980 Öncesi Kırsal Kalkınma Kuramları, Yaklaşımları ve Politikaları- Türkiye de Kırsal Kalkınma Deneyimleri-1980 Sonrası Sürdürülebilir Kırsal Kalkınma ve Planlama Öğrenci Sunuşları Öğrenci Sunuşları Öğrenci Sunuşları II. ARASINAV-ÖDEV TESLİM Final %40 Yıliçi %60 Yılsonu %40

3 Yıl Sonu Çalışması Kırsal Yerleşme Analizi-Monografi Hangi Yerleşmeler Yalova Kırklareli n<2000 Hangi başlıklarla Tarihçe Kuruluş öyküsü, Ailelerin yapısı Coğrafi ve Fiziksel Yapı Yerleşme yeri ve türü, Yerleşmein fiziksel özellikleri Demografik Yapı Nüfus ve değişimi, Hane sayısı Ekonomik Yapı Tarımsal üretim yapısı (Üretim, sulama, işletme, örgütlenme...vs.) Sosyal Yapı

4 Yerleşme Tarihi Paleolitik Dönem: Toplayıcılıktan Avcılığa Mezolitik Dönem: Avcılıktan Toplayıcılık ve Avcılığa Neolitik Dönem: Yarı Göçebe Avcılık ve Toplayıcılıktan Çiftçiliğe Tarım Toplumu-Kırsal Yerleşme

5 Kırsal Yerleşme Tanım... ülkeye göre değişir... Kırsal alanda yer alan herhangi bir yerleşme Köy, çiftlik, hamlet (köycük) Genellikle tarımla ilişkilendirilir ama günümüzde başka tip kırsal yerleşmeler de mevcuttur.

6 İngiltere Fransa İtalya

7 ABD Almanya

8 Kırsal Yerleşme Nüfus Yoğunluğu ABD kişi/mil2 (1 mil 2 = 2,6k m kişi/km2) kişi İngiltere kişi Türkiye kişi kişi kişi Altyapı Kentsel yerleşme ile karşılaştırıldığında zayıf ulaşım altyapısı...hava, demir ve karayolu bağlantısı Arazi Kullanımı Fonksiyon çeşitlenmesi zayıf Demografi Homojen nüfus yapısı..yaşlı ve çocuk nüfus oranı genç nüfus üzerinde

9 Kırsal Alan Kent dışı yerleşmeler Nüfus yoğunluğu düşük Ekonomik hayatın daha çok tarıma dayandığı Geleneksel değerlerin etkin olduğu Kısıtlı teknik altyapı ve kamusal hizmet Şehirli nüfus ile güçlü sosyal bağlar DPT: yıllık Kalkınma Planı... Yaşam ve ekonomik faaliyet doğal kaynakların kullanım ve değerlendirmesine bağlıdır. Ekonomik-toplumsal-kültürel gelişme süreci göreli olarak yavaş ilerlemektedir. Teknolojik gelişmenin yaşama ve üretime yansıma oranı göreli olarak gecikmeli olduğu bir alan söz konusudur. Gelenek ve törelerin yaşama biçimini ve kurallarını etkileme gücü fazladır. Yaşam biçimi ve tüketim kalıbı görece gelenekseldir. İnsan ilişkilerinde yüzyüzelik yaygındır.

10 Kırsal Alan-TKB, 2003;2004 Çoğu zaman tarım ve ormancılığın başat sektör olduğu, ancak bunun yanında turizm, küçük ve orta ölçekte sanayinin ve el sanatları gibi diğer iktisadi faaliyetlerin de önemli olduğu, üzerinde insanoğlunun köy, pazar gibi ekonomik ve sosyal yapılar kurduğu, ekolojik açıdan değerli ve kentli insanlarla da sürekli etkileşim halinde olunan mekanlar...(tkb, 2004). İnsan ilişkilerinde yüz yüzeliğin yaygın olduğu kırsal alanlarda yaşam ve ekonomik faaliyetler önemli ölçüde doğal kaynakların kullanım ve değerlendirilmesine bağlı iken; ekonomik- toplumsal- kültürel gelişme süreci yavaştır. Teknolojik gelişmelerin yaşama ve üretime yansımasının oldukça uzun zaman aldığı bu tür yerleşmelerde, gelenek ve göreneklerin yaşam biçimini ve kurallarını etkileme gücünün de fazla olduğu görülmektedir (TKB, 2003).

11 Köy-Kent Ayrımı 1924 Köy Kanunu Köy Kasaba ( Nüfus kriterine göre kırsal yerleşme) Kent 1930 Belediyeler Kanunu 2000 nüfus üzerinde olan yerleşmelerde belediye kurulabilir. Köy: belediye örgütü olmayan topluluk DİE-TUİK nüfus kriterine göre kırsal yerleşme

12 Köy Kent Ayrımı Mesleki farklılaşma Toplumun büyüklüğü Nüfus yoğunluğu Çevre Fiziksel Biyolojik Sosyal Kültürel Toplumsal farklılaşma Toplumsal tabakalaşma Toplumsal hareketlilik Toplumsal etkileşim Toplumsal dayanışma

13 Köy-Kent Ayrımı-Zimmerman Mesleki alanda farklılaşma Çevreye yerleşme biçiminde farklılaşma Toplum yapılarının büyüklüğünde farklılaşma Nüfusun yapısında farklılaşma (Homojenlik) Toplumsal tabakalaşma, farklılaşma ve karmaşıklık Toplumsal hareketlilikte farklılaşma Nüfus yoğunluğunda farklılaşma Göçün yönünde görülen farklılaşma Toplumsal ilişkiler veya temas sisteminde farklılaşma

14 Kırsal Kalkınma - Geray,1974 Kırsal kalkınma küçük toplulukların içinde bulundukları ekonomik, toplumsal ve kültürel koşulları yileştirmek amacıyla giriştikleri çabaların devletin bu konudaki çabalarıyla birleştirilmesi, bu toplulukların ulusun bütünüyle bütünleştirilmesi ve ulusal kalkınma çabalarına tam biçimde katıkıda bulunmalarının sağlanması sürecidir.

15 Kırsal Kalkınma-DPT,2000 Ekonomik, toplusal ve kültürel boyutları bulunan bir süreçtir. Evrensel ölçütler, eşitlik, denge (adalet) ilkeleri ile geliştirilmiş lırsal yaşam düzeyidir. Kırsal toplumun ülke gelişmişliği ve refahını yerinde kalkınarak paylaşmasıdır. Kırsal emeğin üretken olduğu ve haklarını aldığı bir istihdan biçimidir. Kaynaklara daha iyi ulaşım, refah ve gelirin dengeli paylaşılarak geliştirilen yaşam düzeyidir. Kırsal alanda yoksulluğun ve kötü beslenmenin yok edilmesidir. Kırsal toplum yaşamının modernizasyonudur. Kent-kır ayrışımının azaltılmasıdır. Kırsal alanların ekonomik kalkınmasıdır.

16 Kırsal Kalkınma-ilkeler-DPT-2000 Başta insan olmak üzere, doğal kaynakları, ekonomiyi, teknolojiyi, yönetimi, hukuku, siyaseti yakından ilgilendiren kırsal kalkınma, topyekün kalkınmanın önemli bir boyutudur. Kalkınma bütünselliği kapsamında ele alınmalı ve aynı nedenle bu bütünün diğer öğelerini de gözetmek durumundadır. Aynı yaklaşımla, yerel ve bölgesel ölçekte tasarlanacak kalkınma, ülke kalkınması içerisinde görülmelidir. Kırsal alanda tüm zorluklarına rağmen asayişin sağlanması ve toplumun işyerinde kendini emniyette hissetmesi sağlanmalıdır. Kırsal alanda toplumun kendine güven duygusu geliştirilmelidir.

17 Kırsal Kalkınma-ilkeler-DPT-2000 Kırsal toplumun verimli üretme ve ürettiğini pazarlama vasıfları geliştirilmelidir. Kırsal kalkınma yanlızca tarımsal kalkınmayı değil aynı zamanda sanayileşme, eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, barınma, ulaşım ve istihdam alanlarında gelişmeyi kapsamalıdır. Kırsala özgü koşullar gereğince ve doğru analiz edilmeli ve çözümlenen koşullara göre gerçekçi modeller üretilmelidir. Kırsal kalkınmanın taşıdığı ekonomik ve toplumsal rol ve gelişme potansiyeli bakımından başlangıç noktası tarım olmalıdır. Kalkınma için ikincil doğrultuyu, kırsalda konumlandırılmış tarıma dayalı sanayi ilie tarıma girdi üreten sanayi oluşturmalıdır.

18 Kırsal Kalkınma-ilkeler-DPT-2000 Kalkınma süreci gelir artışı ve refahı öngörmelidir. Tüm süreçler, demokratik katılımcılığı ile yaşama geçirilmelidir. Kalkınma, ekonomik, toplumsal, kültürel ve bu nedenlere siyasal bir süreç olduğundan, böylesi bir sürecin tasarlanması ve uygulanmasına ilişkin politika ve araçların seçiminde, siyasal tercihlerin önemi göz öünüde bulundurulmalıdır.

19 Kırsal Alan DPT: yıllık Kalkınma Planı Yaşam ve ekonomik faaliyet doğal kaynakların kullanım ve değerlendirmesine bağlıdır. Ekonomik-toplumsal-kültürel gelişme süreci göreli olarak yavaş ilerlemektedir. Teknolojik gelişmenin yaşama ve üretime yansıma oranı göreli olarak gecikmeli olduğu bir alan söz konusudur. Gelenek ve törelerin yaşama biçimini ve kurallarını etkileme gücü fazladır. Yaşam biçimi ve tüketim kalıbı görece gelenekseldir. İnsan ilişkilerinde yüzyüzelik yaygındır.

20 Köy-Kent Ayrımı Zimmerman Mesleki alanda farklılaşma Çevreye yerleşme biçiminde farklılaşma Toplum yapılarının büyüklüğünde farklılaşma Nüfusun yapısında farklılaşma (Homojenlik) Toplumsal tabakalaşma, farklılaşma ve karmaşıklık Toplumsal hareketlilikte farklılaşma Nüfus yoğunluğunda farklılaşma Göçün yönünde görülen farklılaşma Toplumsal ilişkiler veya temas sisteminde farklılaşma

21 Kırsal Kalkınma-DPT,2000 Kırsal toplumun ülke gelişmişliği ve refahını yerinde kalkınarak paylaşmasıdır. Kırsal emeğin üretken olduğu ve haklarını aldığı bir istihdam biçimidir. Kaynaklara daha iyi ulaşım, refah ve gelirin dengeli paylaşımıdır. Kırsal alanda yoksulluğun ve kötü beslenmenin yok edilmesidir. Kırsal toplum yaşamının modernizasyonudur. Kent-kır ayrışımının azaltılmasıdır. Kırsal alanların ekonomik kalkınmasıdır.

22 Türkiye de Yerleşme Şekilleri Daimi Kır Yerleşmeleri Köyaltı İskan Çekirdeği (1 ev ve eklentisi) İskan Grubu Mahalle Çiftlik Mezra Kom Divan Yayla Köy Şehirler

23 Kır Yerleşmesi Nüfus Yoğunluğu Türkiye kişi kişi kişi Altyapı Kentsel yerleşme ile karşılaştırıldığında zayıf ulaşım altyapısı...hava, demir ve karayolu bağlantısı Arazi Kullanımı Fonksiyon çeşitlenmesi zayıf Demografi Homojen nüfus yapısı..yaşlı ve çocuk nüfus oranı genç nüfus üzerinde

24 Köyaltı Yerleşmeler İskan Çekirdeği ve İskan Grubu

25 Köyaltı Yerleşmeler-Mahalle Birden fazla iskan grubunun birleşmesi ile meydana gelmiş bir yerleşme ünitesidir. Kasaba ve şehrin içine kadar idari bir sistem olarak girmiştir. (İster tek bir ailenin fertleri veya aynı kökten gelen akrabalar olsun, isterse fertler arasında bir akrabalık bağı mevcut olmasın), birbirleri ile sosyo-ekonomik bağlar kurmuş, karşılıklı bir dayanışma sistemine ulaşmış kişilerin, birbirine uzak veya yakın mesafede tesis ettikleri meskenlerin oluşturduğu iskan şeklidir.

26 Uşak-Muharremşah Köyü-Mahalleleri Yukarı Mahalle Aşağı Mahalle İspiroğlu Mahallesi İspiroğlu Mahallesi Öte Yaka Mahallesi

27 Köyaltı Yerleşmeler- Çiftlik Köklü ve oldukça yaygın bir iskan şeklidir. Türkiye içinde yaygın olduğu bölgeler: Trakya, Marmara Bölgesi, Ege, Akdeniz ve İç Anadolu'dur. Genişçe bir toprak mülkiyeti içinde bir veya birkaç ailenin hem geçimini hem de ikametini sağlayan yerleşme şeklidir. Çiflikler, içinde bulunduğumuz yüzyılda sayı bakımından çok azalmışlardır. 18. ve 19. yy.'larda özellikle Trakya'da kır yerleşmesinin temelini çiftlikler meydana getiriyordu. Ancak 19. yy'da Trakya'nın Balkan göçmenlerinin yerleşimine açılması nedeni ile büyüyerek köy karakterine bürünmüşlerdir. (Karaman, Şerif Ali Çiftliği)

28 Hatay-Müderris Çiftliği Çorum Bursa-Paşa Çiftliği Aydın-Nazilli-İpek Hanımın Çitfliği

29 Köyaltı Yerleşmeler-Mezra Kabaca 50 kişiden fazla nüfusu geçindiremeyecek kadar küçük bir alanda Bağlı bulunduğu köyün idari sınırları içinde olmasına rağmen, köyde yaşayanların daimi olarak kullandığı sahaların dışında kalan Çoğunlukla tarım yapılan bir yerleşme ünitesidir

30

31 Köyaltı Yerleşmeler-Kom Mezraya oldukça benzeyen komları mezradan ayıran ana karakter hayvancılıktır. Köy sahasının dışında hayvan beslemek için yapılmış birkaç ağıl ve çoban kulübesinden oluşan bir iskan şekli Mezralara nazaran çok daha küçük sahalarda yeralmışlardır.

32 Köyaltı Yerleşmeler-Divan Birden fazla mahallenin toplanmasıyla oluşmuş bir yerleşme şeklidir. Mahalleler grubu olarak da nitelendirilebilir.

33 Köyaltı Yerleşmeler - Yayla Yaz ayları içinde hayvan otlatmak, ziraat yapmak veya geçimin temini için her türlü işte çalışmak, hatta dinlenmek amacıyla çıkılan, köyün hayat sahasının dışında kalan, sosyo-ekonomik bağlarla köye bağlı bir geçim sahası veya köyün asıl geçim sahasına ekli ikinci bir bölümüdür

34 Köyaltı Yerleşmeler - Yayla

35 Köyaltı Yerleşmeler - Oba Konar-göçer aileler ve bunların çadır hayatı ile ilgili anlamlar taşır. Asıl ekonomik fonksiyonu hayvancılık olan bu yerleşme şekli, gezici bir faaliyet olması nedeni ile bir bakıma "göçerevler" olarak da adlandırabileceğimiz çadırlardan ayrı düşünülemez. Ülkemizde Doğu Karadeniz, Ege, Batı ve Güneydoğu Toroslarda geçimini hayvancılık ile sağlayan aile veya aşiretlerin yaz başından itibaren hayvan otlatmak amacı ile çıktıkları ve çadırlarını burada kurdukları yerleşmeler.

36 Köyaltı Yerleşmeler - Oba

37 Köyler Köy, idari bölünmenin en alt basamağıdır. Ülkemizde yaklaşık civarında köy vardır (bucak yerleşmeleri dahil). Bunların hukuksal yapısı 18 Mart 1924'de çıkartılan 442 sayılı köy kanunu ile düzenlenmiştir. İlgili yasa köyü, "nüfusu 2000'i aşmayan, taşınır veya taşınmaz malları bulunan ve Köy Kanunu ile kendisine verilen işleri karar organları vasıtası ile yerine getiren yerel bir yönetim birimidir" olarak tanımlar. Coğrafi bakımdan ise köyün tanımı : belirli bir idari sınırı bulunan ve bu sınırlar içinde toplu veya dağınık meskenler ile ekonomik faaliyet sahalarından oluşan, tarımsal faaliyetlerin ağırlığını hissettirdiği ve seçimle işbaşına gelen muhtar ve ihtiyar heyetinin yönettiği en küçük idari ünitedir.

38 Kırsal Yerleşmeler Yerleşme Yerine (Konumuna) Göre Ova Sırt Yamaç Etek Vadi Dağ Sahil

39 Çoruh-Demirkent-Vadi Köyü Kastamonu-Orman köyü Karadeniz Etek-Yamaç Köyü GAB Ova Köyü

40 Balıkesir-Gönen-Koçbayır Artvin-Şavşat-Şalcı Köyü Sakarya-Karapürçek-Hocaköy Erzurum-Aziziye-Akdağ

41 Kırsal Yerleşmeler Yerleşme Tarzına Göre Toplu: kuru tarıma dayalı, barınma ve çalışma alanları birbirinden ayrı, Dağınık: sulu tarıma dayalı, büyük aile işletmeleri...

42 Toplu Köy

43 Dağınık Köy

44 Kırsal Yerleşmeler Yerleşme Şekline Göre Yol Kenarı Yuvarlak (Meydan Civarında) Yıldız Küme Dağınık

45 Yol Kenarı Köyü: Bir yolun iki tarafındaki konutlardan oluşan bir tür kırsal yerleşmedir. Bu yol; köyü yöredeki yerleşmelere ve çalışma alanlarına bağlar.

46 Yol Kenarı Köy

47 Yuvarlak Köy (Meydan Civarında): Genellikle konutlar bir meydan çevresinde toplanmıştır. Yutdışında da sık ratlanan bir örnek. Meydan birkaç yolun kesiştiği alan veya bir yolun genişlediği bir alan.

48 Yıldız Köy: İki yolun birbirini kestiği yerde veya bir noktadan çeşitli köylere veya çalışma alanlarına ayrılan yolların üzerinde gelişen köy. Yol köyü özelliği de gösterirler.

49 Küme Köy: Serbest düzende kurulan kırsal yerleşmelerdir. Genellikle vadilerde ve nehir ağızlarında kurulan yerleşmeler

50 Dağınık Köy: Serbest düzende birbirinden uzak olarak yapılan konutlardan oluşur. Her köylü kendi çalışma alanı içinde oturur. Yamaçlarda kurulan köyler...