Bazi Turkiye Eurytomidae (Hymenoptera.Chalcidoidea) tiirleri

Transkript

1 Tiirkiye II. Biyolojik Miicadele Kongresi, Eyliil l 990, Ankara Bazi Turkiye Eurytomidae (Hymenoptera.Chalcidoidea) tiirleri Mi.kta, DoGANLAR' Summary Species of E u ryto m idae (H yme n op te ra, Chalcidoidea) from T ur key In the works conducted in several regions of Turkey, mainly in and Erzurum regions, 51 species from 5 genera were obtained. From them, 4 species of Eurytoma TIr.. 10 species of Tetram esa Walk., 7 species of Bru chophagus Aschm. and 4 species of Systole Walk. were found as phytophagous species, and 21 species of Eurytoma, 5 species of Scophyla Walk. as entcmophago us species. The lis ts of the species, their hosts and distributions in T urkey were given. and their eco nomic importances were discussed. Giri E urytomidae farnil yasr Walker ( 1833) tarafindan olusturulduktan sonra bu familya nm tii rleri iizerinde oldu kca faz la 9ah~ l lm l~ l l r. Diinyanm ge~ i tli yorelerinden bu zamana kadar 70 cins ve 600'den fazla ttlr tanimlanrmstir. Hala da bun lara yeni leri eklenrnektedir. Son yrllarda yapilan 9ah~ ma l arda birco k tiiriin beslendig i ortarrun spesi fik old ugu saptan rmstir. Bu na gore on celeri sadece morfolojik oz ellikleri gozon une altnarak yap.ian sisternatik calisrna lar yeni boyutlar kazanrrns ve biyo lojik ozellikler de dikkate altn arak cinsler birbirinden aynlrms ve turlerin farkhhg: cesitli ara stmcilarca saptanrm sttrfllurks.ivfl ; Zerova, 1978; Boucek, 1988). Cumhuriyet Univcrsitesi, Ziraat Fak. Bitki Koruma Bclumu, 165

2 Avrupa ve Orta Dcgu Eurytomidae'leri uzerinde Claridge(1961), Boueek (1965;1970;1977) ve Graham(I970) ile Szelenyi(1971;1976 a;b)'nin Orta Asya tilrleri uzerinde yapttklan ~ah~malar ile bircok cins ve turun cesitli taksonomik problemleri ~ozilme kavusmustur. De1vare (1988) Afrika eurytomidlerinden 24 tilrn ~ah~ml~ ve bunlardau bir krsrrurun yeni tiir oldugunu bildirrnistir. Nikolskaya(1952), Peck ve ark. (1964) ve Burks (1971)~e~itli eurytomid cinsleri icin tam anahtarlan olusturmuslardir, Aneak son yillarda yapilmis olan Zerova (1978)'in Rusya, Boueek(1988)'in Avustralya faunalan ilzerinde yaptrgt cahsmalarda Eurytomidae'nin bircok turunun biyolojisi saptanmadan tamsirun yaprlmasmm zor oldugu ortaya konulmustur. Ulkemizde bu familyaya giren turlerle ilgili bilgiler ~ogunlukla yabanci arastmcilarca verilrnistir (Nikolskaya, 1952;Boueek, 1970, 1977). Yerli arastmcilardan Nizamlioglu (1962), Ekiei ve Gilnaydm (1969), Kalkandelen (1972) ve Doganlar (1984)'iln yaptrklan ~ah~malar dikkat cekici olaulardrr. Eurytomidae familyasma giren turler morfolojik olarak birbirlerine buyuk benzerlikler gostermelerine karsm zirai mucadele yonunden biyolojileri birbirine karsit ozellikler gosterrnektedir. Bu nedenle bunlann yarar dilzeylerinin saptanmasi icin bunlar ilzerinde detayh 9ah~malann yapilmasmm geregi acikca ortaya cikmaktadir. Yapilan bu ~ah~ma illkemizin Dogu Anadolu, Akdeniz ve Karadeniz B61gelerinin ge~itli yorelerinde yurutulmustur. Cahsmarun amacr illkemiz Eurytomidae faunasma katkrda bulunmak,be1irlenen ttirlerin biyolojileri tizerinde cesitli bilgiler toplayarak bunlarm faydahhk durumlanm belirlemektir. Materyal ve Metot Cahsmamn materyalini olusturan omekler ozellikle ve cevresi He Erzurum-Kars Yoresinden vo zamau zaman Tilrkiye'nin degi~ik yorelerinden elde edilmislerdir, 'Ornekler ~ogunlukla~e~itli bitki topluluklannm uzerinden atrapla toplanrms, bir kisim ornek eynipid gallerinden ge~itli otsu ve odunsu bitkilerin meyve ve tohumlanndan ilretilerek e1de edilmislerdir.uretim sirasmda galler ayn ayn kil9ilk polyetilen torbalara,meyve ve tohumlar ise tulbent bezinden yapilrms torbalara konulmustur, Bunlar gunluk olarak kontrol edilmis, cikan b6ceklerin konukcuda acnklan deliklerden ciktrklan gal veya tohumlar belirlenmistir. Bu konukcular delikler dogrultusunda parcalanarak cikan eurytomid'in son larval donem veya pupa kahnttl an bulunmus ve oradaki konukcusu belirlenrnistir. Toplanan ornekler 2x 0,5 em boyutlanndaki beyaz kartonlara sag yanlan karton uzerine geleeek ~ekilde yapistmlmis ve etiketlenerek cahsrnaya haztr duruma getirilmislerdir. 166

3 Arasurma Sonuclari ve Tartisma Ulkemizin ~ e~itli yorelerinden elde edilen turler arasmda E uryto ma HI. cin sinde n 4,T elramesa Walk.'den 10, Bruc hophagus Asehm.'den 7, Systole Walk.'den ise 4 tilr fitofag olarak saptanrmslardir. Bunlardan 5 tur ~e~itli kul tur bitkilerinin tohumlarmda beslenerek zararh olmaktadrrlar (Cetvel I). Diger 20 tlir ise ~e~ i tli otsu ve ad unsu bitkilerde besl enmektedirl er(cetvel 2). Bu bitkilerden yabanciot olanlar ile mileadele etmemiz gerektiginden bunlar uzerinde bes1enen turl er faydah durumdadirlar. Aneak bu bitkilerden bir kisrm cay irmer'a bitkisi veya farrnako lojik bir bitki veyahut ta bir keyf bitkisi alma durumunda bu tip bitkilere zarar verdikleri nden bu gruptaki tiirler zararh olarak kabul edilirler, Cetvel 1. Cesitli kultur bitkilerine zarar veren eurytomid' ler bunlann konukculan ve ulkemi zdeki yaylh~ alanlan Tiir Eury to ma End amygdali A mygdalus communis Eionobrychidis Nik. On obrychls sativa Tetramesa tr itici (Fit eh )Trilicum spp. OIkemizdeki yayjill; a1aru.antal yafblizamh oglu 1962);Elazlg, Mardin.Bingel Tuneeli(Ekici ve Gunaydm, 1969) Erzuru m,ardahan Sankarms.Erzurum Bruchop hagus gib bus (Boh) Biroddi Guss, T rifolium M edic ago prat ense.erz urum.erzincan sativa.erzururn, Ardaha n Entomofag ttirler alarak da Eurylo ma 'dan 21 ve Scophyla Wa lk.'den 5 tur belirlenrnistirfcetvel 3). Bunlardan Eurytoma goidanichi Bck. ve E. ve rtic illata (F.) braeonid ve Ie hnema nid parazitler ilzerinde beslendiklerinden hyperparazi t olduklan sapt anrms ur, Entomafag turlerden bir krsrmmn kultur bitkilerinde cesitll ~ekill erde zarar yapa n eynipid ve ehalcidaid'leri parazitleyerek onlann zararlanm smirladik lan saptanrmsnrrcetve l 4). Diger bie bo l umu is e kultu r arazi leri nde o nernli zara rla r olust uran yaba nci ot lan n populasyonlan rn kontrolda onernli ra l oy naya n tephritid, cecidornyiid, cynipid, ehalci doid ve eureu lionid'leri parazitledikleri belirlenrnistir. Bu nedenle ziraata zararh olarak ka bul edilme ktedirler. Ni teki rn; Nikolskaya (1952), Boucek (1977) ve Zerova (1978) Avmsya'da Euryt oma (78 tiir) Sc ophyla (8), Arch lrileya (I), N ik anoria (2) cin slerine giren 89 turun entomafag old ugunu, bunlarm Orthoptera'dan 2. Hyme naptera'dan 55, Diptera'dan 13, Coleoptera'dan 15 liirii parazitlediklerini bildirrnislerdir. Aym literatilrde aynea Eurylo m a'dan 12, 1 67

4 Tetramesa'dan 56, Bruchophagus'dan 16, Systole'den 6 turun Gramineae.Pinaceae, Euphorbiaceae, Cruciferae, Rosaceae, Leguminoceae ve Umbelliferae familyalanna giren bitkilerde beslendiklerini zikretrnislerdir. Bu arasnrma sirasmda T'et r a m e s a' lann Gramineae' lerde, Bruchophagus'lann baklagillerde, Systole'lerin ise Salvia spp. de sap, meyve ve tohumlarda beslendikleri belirlenmistir, Diger taraftan bir konukcuda birden fazla entomofag turun birlikte beslendigi, zaman zaman birbirleriyle rekabete girdikleri tesbit edilrnistir. Mesela; Centaurea spp. tizerinde Scophyla mayri (Erd.), S vsubmutica (Thoms.) He birlikte 4 tur Eurytoma'mn birlikte Phanacis spp.'yi parazitledikleri tesbit edilrnistir. Cetvel 2. <; e~itli otsu ve odunsu bitkilerde beslenen eurytornid'ler, bunlann konukculan ve illkemizdeki yayihs alanlan Tilt Konukculan Ulkernizdekiyayilis alaru Eurytoma crambeae Zero E.bajarii Erd. Tetramesa cornuta(walk) T.brevicornis (Walk.) T.angustipennis(Walk.) r.r«ivtcol/is (Walk.) T.elongata Zer. T.giraudi(Schle cht.) T.IonguIa(Dalm.) T.agrostidis{How.) T fumipennis(walk.) Bruchophagus Nil<. B.astragali Fed. B.robiniae Zero B.coluteae Bck. B.coronillae Szel. Systole salviae Zero S:bipunctata Erd. S.coriandri Guss. S.alhipennis Walk. mutabilis Crambe orientalis Euphorbia spp. Agropyrum repens(clar.1961) Festuca spp.(zeroya,1978) Alopecurus pratensis (Claridge,1961;ZeroYa, 1978) Brachypodium sp.(zeroya,1978) Agropyrum pectinlforme (Zeroya, 1978) Festuca spp.(clar idge,1961) Dactylis glomerata(zerova,1978) Agrostis vulgaris(zer..1978) Alopecurus pratensis (Zer.1978) Coronl IIa,Glycyrrhiza, Robinia,Astragallus, Primula (Szelen yi,1976;zerova,1978). A stragal/us spp. (Zer.1978) Robinia pseudoacacia(zer ) Colutea spp.(zerova, 1978) Coronilla varia(zerova.1978) Salvia spp.(zeroya, 1978) Eryngium campestre(zerova.1978) Coriandrum sativum(zerova.1978 ) Corum car vi, Ferula orientalis (Zerova, 1978) Erzurum.Erzurum Antalya Erzurum Erz urum., lzmit 168

5 Cetvel 3. Entornofag clan faydah olabilecek eurytom id'ler, bunlann konukculan, konuk culanmn beslendigi bitkiler, tiirlerin illkemizdeki yayihs alanlan Tiir Konukculan Konukculann beslendigi bitkiler OIkemizdeki yayihs alam Scophy/a higu//ala(swed.) Ad/eria ko lla ri, Cy nips spp. Dtplolepis mayri (Doganlar,1 984) Andricu s spp. (Zerova.1978) A ndricus, Cy nip" Neuroterus Rond. Megastigmus plstacla e Diplolepis mayrl, Neuroterus sp. S.f/avic ollis (Walk. ) S.va riegata (Curl.) Eurytom a pistaciae E.rosae Nees Esmayri Ashm. E.brun niventris E.nodilaris Boh. E.morio Boh. E.f1avimana Bah. Ratz, Dip /olepis roseae, D. may ri (Dog.1984) Dtastrophus mayri, D.rubi (Zerov a.197 8) Cynips spp. A ndricu s eurvator, Btortuza pal/ida (Szelenyi, 1976;Boucek, 1977) Apoidea: Prosopis, Ceratina (Zerova, 1978) Sphecidae: Trypoxy/on sp. (Boucek, 1977) Scoly/us ma li, S. rugulosus, S./nIT/catus Hy lestnus fraxlni (Zerova, 1978 ) H.o rni, Pilyogenes spp. Jps typographus Lamitinus (Szeleoyi, 1976; Boucek, 1977; Zerova, 1978) Tetramesa 'rille; QuaCUJ spp. ROJa spp. Querc us spp. QuercuJ spp. Plsta cea spp. ROJa spp. QuercuJ spp. Rosa spp. R ubus spp. Querc us spp. Rubus spp., Malus spp. Rubus spp. Ma lus, Fagus, Quercus Fraxin us sp. Ptcea spp., Larix spp. Tritic um spp., Erzurum, Bingel, Erzurum, Bingel Toka!, ErLUrum.Bingol Toka!

6 Cetvel 4. Entomofag olan zararh olabilecek eurytomid'ler, bunlann konukculan, konukculanrnn beslendigi bitkiler, turlerin ulkemizdeki yayihs alanlan Tiir Konukculan Konukculann beslendigi bitkiler Oikemizdeki yaylh~ alam Scophyla mayri (Erd.) S.suhmutica (Thoms.) Eurytoma centaureae Clear. E.robusta Mayr E.tibialis Boh. E.infracta Mayr E.flavimana Bob. Esappendlgaster (Swed.) E.laserpiti Mayr Esdentata Mayr Esaemula SzeI. B scurcuttorum Mayr E.harmolitarum Erd. E.rufipes Walk. E.collaris Walk. Phanacis centaureae Pscentaureae P.centaureae Urophora spp. (Szelenyi, 1976;Boucek,1977; Zerova, 1978; Doganlar, 1984) Urophora spp. (Doganlar, 1984) Aylax salviae (Zerova, 1978) Tetramesa spp. (Zerova, 1978) Tetramesa spp. (Zerova, 1978) Laslaptera eryngii {Zerova, 1978) Asphondilia spp. (Boucek, 1977;Zerova, 1978) Curculionidae spp. (Boucek, 1977;Zerova,1978; Doganlar, 1984) Tetramesa aciculata (Zerova, 1978) Xestophanes potentillae (Zerova.1978) Tetramesa samarica (Zerova, 1978) Centaurea spp. Centaurea spp., Circium spp. Centaureae spp. Centaurea, Circium, Carduus, Echinops Centaurea, Circtum, Carduus Salvia spp. Agropyrum spp. Bromus sp, Deschampsia sp. Eryngium campestre Ceronilla, Verbaseum, Cruciferae Centaurea sp. Linaria dalmatiea Stipa sp. PotentiUae 5 p Bromus inermis, Erzurum, Erzurum, Erzurum, Adana Antalya, Erzurum, Adana Antalya Adana, Antalya. Toka' Adana,, Erzurum, Adana Adana, lcel, Erzurum E.goidaniehi Bck. Esverticillota ( F. ) Apanteles, Meteorus, Rhogas (Braconidae), angitia (Ichneumonidae) (Boucek, 1977) Apanteles porthetrlae (Boucek, 1977 ) Apantefes, Meteorus, Rhogas (Zerova, 1978) Lepidoptera Porthetria Stilpnotia dispar salicis Bingel, Bitlis, Erzurum

7 Sonuc olarak eurytomidlerin zararh olanlanmn zaranndan korunrnak faydalt olanlardan ise biyolojik mllcadelede yararlanmak icin mutlak a calrsrlan turlerin konukculannm cok iyi belirlenmesi gerekrnektedir, Diger taraftan bir ekolojik ortarnm iizerine etkisi olan tilm boceklerin olu sturdugu kompleksin tamrnlanmasr basanda esas olan husustur, Ozet TUrkiye'nin degi~ik: ytirelerinde, ozelllkle ve Erzurum cevresinde yuruti.uen bu erajl~m ada 5 cinse ait 51 tur bulunrnustur. Bunlardan Eurytoma ill.'den 4, Tetramesa Walk.'den 10, Bruchophagus Ashm.'den 7 ve Systole Walk.'den 4 tur fitcfag olarak saptanrmstir, Diger taraftan Eurytoma'dan 21 ttlr, Scophyla Walk.'den 5 tontn entomofag oldugu belirlenmistir. Bu turler in, konukculanrun TUrkiye'deki yayj11 ~ alanlanm iceren Jiste ler clusturulmus ve bu turlerin ekonom ik ycnden cnemleri tartl~llml ~t1r. T okar ve ce vresinde eu rytomid ornekleri roplayan ve laboratuvar cahsmalannda yardrmlaruu esirgemeyen Ars. Gor. Halit Cam'a icrenlikle tesekk ur ederim. Literatiir Boucek, Z A review of the chalcidoid fauna of the Moldavian SSR, with descriptions of new species (Hymenoptera).sb.ent.Odd.nar.Mus.Praze, 11, , Contribution to the knowledge ofitalian Chalcidoidea, based mainly on a study at the In stitute of Entom ology in Turin, with descriptions of some ne w European spe cies (li ymenaptera).m em.sac.enl. ltal , A faunistic revi ew of the Yugo slavian Chalcidoidea (Parasitic Hymenoptera). Acta enrcrnol. Juga sl.suppl. 13 pp , Australasian Chalcidoidea(Hymenoptera). C.A.B. International, Wallingford. Oxon. pp Buries. B.D.,1971. A synaps isa f ' he genera of 'he family Eurytcmi daefj-lym. Cbalcidoidea). Trans.Amer.Ent.Soc.97, Claridge. M.F., Notes on the genus Systole Walk. Includ ing a previously undescribed spec ies (Hym., Eurytomidae). Entomologist's mon.mag. 95, 38 ~ A co ntribution to the biology and taxonomy of some palaearctic species of Tetramesa Walker(=lsosoma Walker.;»Harmoltta Motsch.) (Hymenoptera: Eurytomidae }, with paticular reference to the British Fauna. Trans. Z.enl.Sac.Lond Delvare, G Rev ision des Eurytoma (Hy m., Eurytomidae) d'afri que Occidentale de'crits par Risbec. Annis. Soc. en'. Fr. (N.S.)

8 Doganlar, M., Notes on the Chalcidoidea of Turkey I.Chalcididae. Eurytomidae, Torymidae, Ormyridae, Perilampidae, Eucharitidae. Turk.Btt.Kor.Derg. 8, Ekici, V. ve T.GUnaydm Dogu ve Guneydogu Anadolu'da Eurytoma amygdali End. uzerinde arasnrmalar. Bitki Kor. Bill. Ek yaym I, Yeni Desen Matbaasr, Ankara, 28 s. Graham, M.W.R.de V., Taxonomic notes on some western palearctic Eurytomidae (Hym., Chalcidoidea). Proe. R. ent, Soc. Lond. (B), 39, Kalkandelen, A., Nebat Koruma MUzesi Karalogu ( ) TC, Tar.Bak.Zir.Mtic.Zir.Kar.G.MUd.yaymlari, Mesleki Kitaplar serisi, YenigUn Mat., Ankara, s. 89. Nikolskaya, N.M., The Chalcidoid fauna of the USSR. Akademie Nauk. UdSSR,44, Israel Program for Scientific Translation, Jerusalem, Nizamhoglu, K., Turkiye ziraa tma zararh olan bocekler ve mtlcadelesi. Fasekul 4, Peck, 0., Z.Boucek and A.Hoffer, Keys to the Chalcidoidea of Czechoslovakia (Insecta.Hymenoptera). Mem.Soc.Ent.Can. 34, 22~24. Szelenyi, G., Notes on eurytomid genera with descriptions of new species (Hym., Chalcidoidea). Acta Zoo I. Acad. Scientiarum Hung, 17, , 1976 a. Mongolian eurytom ids (Hym., Chalcidoidea) H.Ibid. 22, , 1976 b. Mongolian eurytomids (Hym., Chalcidoidea) 1lI. Ibid. 22, Walker, F., Monographia Chal eidum. Entomnl, Mag. I, Zerova, M.D Eurytomidae (In Ukr.). Fauna Ukraini, II, (9), 460 pp. 172