ÖZET. pecya. Anahtar kelimeler: Epilepsi, demografik özellikler, bölgesel epilepsi profili SUMMARY

Transkript

1 Epilepsi Olgular ımızın Demografik ve Klinik Özellikleri: Poliklinik tabanl ı bir çal ışma Hikmet YILMAZ *, Hatice MAV İOĞLU *, Cumhur TOSUN **, Irfan OKUDUR ** ÖZET Epidemiyolojik çal ışmalar epilepsi kliniğinin özellikleri hakk ında çok değerli bilgiler verir. Ancak halen ülkemizde "Bölgesel epilepsi profili" ile ilgili çal ışmaların azlığı dikkat çekmektedir. Bu çal ışmada; 1 Ocak Ocak 1998 tarihleri arasında epizodik bilinç kayb ı yak ınmas ı ile Celal Bayar Üniversitesi T ıp Fakültesi Hastanesi Nöroloji ve Nöro şirürji polikliniklerine başvuran 136 olgu yeniden de ğerlendirildi. Kesin epilepsi düşünülen 74 kadın (% 54.41) ve 62 erkek (% 45.58) olgunun; demografik bilgileri, aile öyküleri, dekadlara göre dağılım ı, nöbetlerin başlama yaşları-tipleri-sıkl ıkları, etiyolojik nedenleri, e şlik eden temel hastal ıklar, laboratuvar bulgular', tedavi yaklaşımları, tedaviye uyumlar ı ve prognozlar ı değerlendirildi. Olguların yaşları 1-74 arasında (ortalama: 25.04) değişiyordu. Nöbetlerin başlama yaşı; 0-9 yaş arası % 34.55, ya ş arası % 39.70, yaş arası % 6.61, yaş arası % 4.41 ve 40 ya ş üzerinde % olarak bulundu. Nöbet tiplerin'e göre dağılım ise; parsiyel nöbetler 55 olgu (% 40.45), jeneralize nöbetler 63 olgu (% 46.32) ve s ı - n ıfland ırılamayan nöbetler 18 olgu (% 13.23) şeklindeydi. Etiyolojik nedenler aras ında kriptojenik ya da idyopatik grup (% 44.9) ve travma (% 16.9) dikkat çekiyordu ve olgular ın % 27'sinde aile öyküsünde epilepsi mevcuttu. EEG incelemelerinde % 69, görüntüleme incelemelerinde % 22 oranlar ında patolojik bulgu gözlendi. Olguların % 83.8'i monoterapi alıyordu. Son 1 y ıldır nöbetsiz olarak izlenmekte olan olgular ın oranı % 65.4 olarak bulundu. Anahtar kelimeler: Epilepsi, demografik özellikler, bölgesel epilepsi profili Düşünen Adam; 2000, 13(3): SUMMARY Epidemiological studies give important information about the clinical course of epilepsy. However it is noticable that there are a few "regional epilepsy profile" studies in our country. In this study between January 1 st, January 1st, 1998 in applied with the complaint of episodic unconsciousness to neurology and neurosurgery departments, 136 patients were re-examined. Seventy four females (54.41 %) and 62 male (45.58 %) patients were diagnosed as absolute epilepsy. Their demographic data, family histories, age of onset, types andf requency of seizures, etiological factors, associating diseases, laboratory findings, therapy management, obeying therapies and prognoses were determined. The age of patients were between 1-74 (mean: 25.04). According to beginning decade of the seizures were first decade %, second decade %, third decade 6.61 %, fourth decade 4.41 % and over 40 year %. The types f the seizures were partial seizures 55 (40.45 %), generalized seizures 63 (46.32 %) and unclassified seizures 18 (13.23 %) Etiological reasons of importance were cryptogenic or idiopathic group (44.9 %) and trauma (16.9 %). In 27 % of the patients there were family histories of epilepsy. Pathological findings in EEG 69 % and imaging studies 22 % and 83.8 % of the patients were taking monotherapy. The persentage of the without seizure during one year was found 65.4 %. Key words: Epilepsy, characteristics of demographic findings, regional epilepsy profile Celal Bayar Üniversitesi T ıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dal ı, Yrd. Doç. Dr.* ve Nöro şirürji Anabilim Dal ı, Ar. Göir. Dr. ** 180

2 GİRİŞ Epilepsi geli şmiş ve geli şmekte olan ülkelerde en s ık karşılaşılan kronik nörolojik problemlerinden biri olup; gerek tek ba şına, gerekse diğer hastal ıklara eşlik eden bir semptom olarak morbiditeyi, mortaliteyi, i ş verimini ve ülke ekonomisini olumsuz yönde etkiler (2 ' Böyle kronik seyirli ve dizabilan hastalıkların olumsuz etkilerini en aza indirmenin ilk adım ı bu hastal ıkların epidemiyolojik karakteristiklerini saptamakt ır. Bu amaca yönelik çal ışmalarla; hastalığın ülkemizde en s ık gözlenen etiyolojik faktörü veya faktörleri bulunacak, bu etiyolojik fatörlerin nas ıl önlenebilecekleri gündeme gelecek, tanı, tedavi ve izlem ile ilgili ülke genelini kapsayan ve ülkemizle ilgili bilimsel yakla şımlar ortaya konabilecektir. Geli şmiş ülkeler epilepsi ile ilgili gerek toplum tabanl ı gerekse hastane kartlarma dayanan epidemiyolojik çal ışmaları çok öncelerden ba ş- latmışlar ve bu çalışmalara bütçelerinde geni ş pay ayırmışlard ır. Ülkemizde ise "Bölgesel epilepsi profili" ile ilgili çal ışmaların bile henüz yap ılamamış olduğunu görmekteyiz. Bu gerçeklerden yola ç ıkarak; biz de epilepsi ile ilgili ülke genelinde yap ılacak epidemiyolojik çalışmalara veri olu şturmak üzere Gediz havzas ı epilepsi profilini yans ıtacağnu düşündüğümüz bu çalışmayı planladık. GEREÇ ve YÖNTEM Bu çal ışmada; 1 Ocak Ocak 1998 tarihleri aras ında epizodik bilinç kayb ı yakınrnas ı ile Celal Bayar Üniversitesi T ıp Fakültesi Hastanesi Nöroloji ve Nöro şirürji polikliniklerine ba şvuran 154 olgu değerlendirildi. Bu tarihler aras ında nöroloji veya nöroşirürji polikliniklerinde epilepsi tan ısı almış olan hastalara telefon veya mektupla ula şılarak; epilepsi ile ilgilenen bir ö ğretim üyesi tarafından (HY) bu olgular yeniden değerlendirildi. Ulaşılamayan 6 olgu, non-epileptik fenomen dü şünülen 4 olgu, akut semptomatik nöbet (nöbetler serebrovasküler olay veya enfeksiyon gibi santral sinir sistemi hastal ığının akut döneminde s ın ırl ı) düşünülen 4 olgu ve görüntüleme incelemesi olmayan 4 olgu çal ışma dışında bırakıldı. Kesin epilepsi dü şünülen, epilepsi poliklini ğimizce son iki y ıldır düzenli olarak takip edilen, 74 kad ın ve 62 erkek olmak üzere toplam 136 olgunun; demografık bilgileri, aile öyküleri, olgular ın dekadlara göre dağılımı, nöbetlerin ba şlama yaşlara-tipleri-s ıkl ıklan, etiyolojik nedenleri, e şlik eden temel hastal ıklar, laboratuvar bulgular, tedavi yakla şımları, tedaviye uyumlan ve prognozlan de ğerlendirildi. Nöbetlerin sımflandınlmas ında Uluslararas ı Epilepsi ile Sava ş Derneği (ILAE) Terminoloji ve S ınıfland ırma Komisyonu'nun 1981 y ılında yapmış olduğu s ımflandırma ölçütlerine (1) uyuldu. BULGULAR Olguların yaşları 1-74 aras ında (ortalama: 25.04±17.21) de ğişiyor, % 39.7'si ikinci dekadda bulunuyordu (Tablo 1). Erkek olgulanm ızda nöbetin başlama yaşı olarak % 17.6 ilk dekad bildirilirken; bayan olgularda en s ık (% 22.8) ikinci dekad bildirilmekteydi. Total olarak de ğerlendirildiğinde nöbetlerin en s ık (% 39.7) ikinci dekadda ba şladığı gözlenmekteydi (Tablo 2). Rutin EEG'nin yan ı s ıra uyku/uyku deprivasyonlu EEG incelemesi de yapılmış olan olgularım ızın % 69'unun EEG'lerinde patolojik bulgu gözlenmekteydi. BBT veya MRG ile yapılan görüntüleme incelemelerinde; kad ınlarda % 18.4, Tablo 1. Yaş gruplar ına göre olgular ımızın dağıl ımı. Yaş gruplar ı Say ı % Sayı % Say ı % ve üzeri Total Tablo 2. Nöbetlerin başlama yaşına göre dağılımı. Nöbet başlama yaşı Say ı % Sayı % Sayı ve üzeri Total

3 Tablo 3. Nöbet tiplerine göre olgular ımızın dağılım ı. Nöbet Tipleri Sayı Sayı Say ı Sayı Say ı Say ı Parsivel Nöbetler Basit parsiyel Kompleks parsiyel Sekonder jeneralize Jeneralize Nöbetler Primer jeneralize tonik-klonik Petitmal Myoklonik Atonik S ınıfland ırılamavan Nöbetler Total Tablo 4. Etiyolojik nedenlerine göre olgular ım ızın dağılım ı. Tablo 2. Nöbetlerin ba şlama yaşına göre dağılımı. Etiyoloji Say ı % Say ı % Sayı % Eşlik.eden Say ı % Sayı % Say ı % temel bozukluk İdyopatik ve/veya kriptojenik Mental reterdasyon SVO Psikiyatrik Travma * yakmmalar Tümör Motor deflsitler Infeksiyon Sistemik yakmmalar Pre/perinatal Diğer Diğer Yakınmas ız Total Total * Çökme larığin ın, bilinç kayb ın ın eşlik ettiği veya 24 saatten uzun posttravmatik amnezinin bildirildi ği, sonrasındaki bir hafta içerisinde epileptik nöbet ba şlayan travmalar. erkeklerde % 25.8, total çal ışma grubunda % 22 oramnda atrofık değişimler veya kortikal displazi ile uyumlu patolojik bulgular bildirilmekteydi. Nöbet tiplerine göre da ğılıma bakıldığında; kadınlarda en s ık parsiyel nöbetlerin (% 24.3), erkeklerde ise jeneralize nöbetlerin (% 23.53) gözlendi ği dikkat çekiyordu. Birden fazla nöbet tipi olan (Örne ğin hem miyoklonik sıçramalan hem de jeneralize tonik klonik nöbetleri olan olgular) ya da var olan klinikleri ile yeterince de ğerlendirilemeyen olgular "s ınıflandınlamayan nöbetler" olarak de ğerlendirildi (Tablo 3). 182 Etiyolojik araştırmada kad ın ve erkeklerde en s ık idiopatik grup gözlenirken; yine her iki grupta da travma ikinci s ıklıkta sorumlu etiyolojik faktör olarak dikkati çekiyordu (Tablo 4). Santral sinir sistemi hastalığının akut dönemine s ımrlı nöbetleri olanlar epilepsi olarak de ğerlendirilmeyip; çökme larığının, bilinç kayb ının eşlik ettiği veya 24 saatten uzun posttravmatik amnezinin bildirildi ği, sonras ında bir hafta içerisinde epileptik nöbet ba şlayan travmalar sorumlu etiyolojik faktör olarak kabul edildi. Bayan olguların % 31.1'inde, erkek olgular ın % 22.6's ında ailede epilepsi öyküsü mevcuttu. Epilepsiye e şlik

4 eden temel bozukluk olarak kad ınlarda ve erkeklerde en s ık mental retardasyon bildirilirken; olguların % 50'sinde ise e şlik eden bir temel bozukluk olmadığı dikkat çekiyordu (Tablo 5). Kad ın olguların % 82.4'ü, erkek olgular ın ise % 85.5'i monoterapi alıyor; kadınlarda ve erkeklerde en s ık sodyum valproat kullanımı dikkat çekiyordu. Kad ın olgulann % 64.9'u, erkek olgular ın % 66.1'i nöbetsiz olarak izlenmekteydi. Tedavi sonras ı nöbetleri azalan olgular ı da değerlendirmeye dahil etti ğimizde; kad ınlarda % 96.0, erkeklerde % 92.0 olgular ın totalinde ise % 94.1 oranlarında iyile şme gözlenmekteydi. TARTIŞMA Epilepsi ile ilgili epidemiyolojik çal ışmalarda olguların çoğunluğunu erkekler olu şturmaktad ır (4- Bizim çal ışmam ız bir epidemiyolojik ça- 6,8,9,11,12). lışma olmamakla birlikte literatürde de bizim gibi kadınlarda daha yüksek oranlar bildirilen çal ışmalar vardır (33' 10). Cinsiyet ile ilgili bu farklı oranlarm; olguların başvurularını etkileyen ekonomik nedenler, sosyal güvence, sigorta sistemi gibi sosyo-kültürel faktörlerden kaynaklanm ış olabileceği düşünüyoruz. Olgulanm ız ın % 50.7'si 20 ya ş altındakilerden olu ş- makta, bunların da büyük çoğunluğu ikinci ve üçüncü dekadlarda yo ğunlaşmaktad ır. Nöbetlerin ba şlama yaşına göre sıklıklanna baktığımızda; en s ık ikinci dekadda olmak üzere olgulanm ızın % 74.3'ünde nöbetlerin 20 ya şından önce ba şlamış olduğu gözlenmektedir ve bu sonuçlar da literatürle uyumludur (1,2,5,7,9-12)). Laboratuvar bulgulann ı irdelediğimizde; olgulanm ı- zın % 49.9'unun EEG'lerinde epileptiform potansiyelite gösteren paroksismal anomali bildirilmektedir. Hiperventilasyon (HPV) ile tetiklenen ancak HPV sonland ıktan 15 saniye sonra da devam eden yava ş dalga paroksizimlerini de patolojik EEG grubuna ilave ettiğimizde patolojik EEG oran ı % 70'lere ulaşmaktad ır. Olgulanm ızın % 79.4'üne uyku/uyku deprivasyonlu EEG çekimi yap ılmış ve bunların da % 28.7'si patolojik olarak de ğerlendirilmi ştir. Organik bir lezyon dü şünülen olgular ın hepsine görüntüleme (MRG, BBT) tetkikleri yap ılmış ve görüntüleme tetkikleri planlanan olgulanm ız ın % 22.1'inde özellikle dördüncü dekaddan sonraki gruplarda literatürle uyumlu olarak çoğu atrofik natürde anormallikler gözlenmiştir (3). Birçok çal ışmada en s ık nöbet tipi olarak sekonder generalizasyon gösteren veya göstermeyen parsiyel (3,4,6-8,11,12) nöbetler bildirilmektedir Generalize nöbetlerin en s ık nöbet tipi olarak bildirildi ği çalışmalar da az de ğildir (2'5'9"). Bizim çal ışmamızda sekonder generalizasyon gösteren veya göstermeyen parsiyel nöbet olgular ı % 40.0, generalize nöbet olguları ise % 59.6 olarak gözlenmektedir. Bu sonuçlar Y ılmaz ve arkada şlarının Malatya için bildirilmi ş olduğu epilepsi profiline benzerlik göstermektedir (13). Etiyolojide birçok neden sorumlu tutulmakta birlikte büyük bir bölümünde neden bulunamamaktad ır (2,4,5,10-13),). Bizde olgularımızın % 53'ünde epilepsinin nedenini aç ıklayabilecek etiyolojik bir faktör bulamadık. İdiopatik gruptan sonra en s ık sorumlu ikinci grup travma olup (% 16.9) bu bulgu literatürle uyumludur (3,4,12) Etiyolojik nedenlerin kadınlar ve erkekler aras ında farkl ılık göstermemesi dikkat çeken bir başka noktad ır. Mental retardasyonun hem kad ınlarda hem de erkeklerde epilepsiye en s ık eşlik eden temel bozukluk olduğu gözlenmektedir. Forsgre (4) ve Koul (9)'da çalışmalarında epilepsiye e şlik eden mental retardasyonun dikkat çekici oldu ğunu belirtmektedirler. Ayrıca kad ın olguları= % 20.2, erkek olgular ımız ise % 11.3 oran ında psikiyatrik yak ınmalar tan ımlamaları bir başka dikkat çeken nokta olmu ştur. Olgulanmızın % 83.7'si monoterapi almakta olup; monoterapide valproat grubu ilaçlar (% 27.9) Ve Karbamazepin (% 24.3) dikkat çekmektedir. Prognozu değerlendirdiğimizde; tüm olgulann % 65.4'ünün, monoterapi alan olgular ın ise % 83.2'sinin nöbetsiz olarak izlendi ği gözlenmektedir. Nöbetleri azalm ış olan olguları da dahil etti ğimizde tedaviden yararlanma oran ı yaklaşık % 90'lara ula şmaktad ır. Prognoz ile ilgili bu sonuçlar ı= da Yılmaz ve ark. (13) elde etmi ş olduğu sonuçlarla uyumludur. Türkiye'de epilepsinin epidemiyolojik karakteristik leri ile ilgili çal ışmaların azlığı dikkat çekmektedir. Alanda yap ılmas ı planlanan çal ışmalar bu konuda deneyimli insan gücü ve büyük ekonomik gereksinimler kar şılanamadığı için; medikal kay ıtlara dayal ı 183

5 Epilepsi Olgularım ızın Demografik ve Klinik Özellikleri: Poliklinik tabanl ı bir çalışma Yılmaz, Mavioğlu, Tosun, Okudur epidemiyolojik çal ışmalar ise ülkemizde kay ıtlamalara gerekli özenin gösterilememesi nedeniyle sa ğ- lıkl ı ve yeterli bilgi vermekten uzakt ır. Ülkemiz genelinde kabul görmü ş protokoller kriter al ınarak; tüm yatakl ı kurumlarda değerlendirilmi ş epilepsi olguların ın dökümantasyonunun yap ılmas ı, yeni olguların da bu kriterlere göre de ğerlendirilerek var olanlara eklenmesi ile bu konudaki eksiklik büyük ölçüde giderilmi ş olacakt ır. Ancak bunlar yap ıldığı zaman ülkemizde epilepsinin epidemiyolojik karakteristikleri hakk ında bilimsel verilere ula şılabilir diye düşünüyoruz. KAYNAKLAR 1. Comission on Classification and Terminology of the International League Against Epilepsy: Guidelines for epidemiologic studies on epilepsy. Epilepsia 22: , Cowan LD, Bodensteiner JB, Leviton A ve ark.: Prevalance of the epilepsies in children and adolescents. Epilepsia 30(1):94-106, Dam AM, Frederiksen AF, Olsen US ve ark.: Late-onset epilepsy: Types of seizure, and value of clinical investigation, EEG, and computerized tomography scan. Epilepsia 26(3):227-31, Forsgren L: Prevalance of epilepsy in adults in Northem Sweden. Epilepsia 33(3):450-58, Gomez JG, Arciniegas E, Torres J: Prevalance of epilepsy in Bogota, Colombia. Neurology 28:90-95, Hauser WA, Kurtland LT: The epidemiology of epilepsy in Rochester, Minnesota, 1935 through Epilepsia 16:1-66, Hauser WA, Annegers JF, Kurtland LT: Prevalance of epilepsy in Rochester, Minnesota: , Epilepsia 32(41:429-45, Keranen T, Riekkinen PJ, Sillanpaa M: Incidence and prevalence of epilepsy in adults in Eastern Finland. Epilepsia 30:413-21, Koul R, Razdan S, Motta A: Prevalence and pattem of epilepsy (Lath/Miıgi/Laran) in rural Kashmir, India. Epilepsia 29:116-22, Placancia M, Sander WAS, Roman M ve ark.: The characteristics of epilepsy in a largely untreated population in rural Ecuador. J Neurol Neurosurg Psychiatry 57:320-25, Sander WAS, Shorvon SD: Incidence and prevalance studies in epilepsy and their methodological problems: a review. J Neurol Neurosurg Psychiatry 50:829-39, Sawhney IMS, Lekhra OP, Shashi JS ve ark.: Evaluation of epilepsy management in a developing country: a prospective study of 407 patients. Acta Neurol Scand 94:19-23, Yılmaz H, Müftüo ğlu M, Ertürk Ö ve ark.: Epilepsy profıle in a neurology clinic in Malatya. Journal of Turgut Özal Medical Center 2(1):14-17,