Ahmet TÜRKCAN *, Duran ÇAKMAK ** ÖZET. pecya

Transkript

1 Hastaneye İlk Kez Başvuran ve Yatan Alkol Dışındaki Madde Ahmet TÜRKCAN *, Duran ÇAKMAK ** ÖZET Amaç: Hastane istatistikleri bir psikiyatrik bozuklu ğun epidemiyolojik e ğitimini tahmin etmekte ve uygun hastane programların ın haz ırlanmasında yardımc ı olan çok önemli araçlardan biridir. Bu araşt ırman ın amacı bir alkol ve madde tedavi klini ğinde 1999 ve 2002 y ıl ında alkol kullananlar ile madde kullananların oranlarındaki değişimin saptanmas ıdır. Yöntem: Veriler elektronik veri taban ından elde edilmiştir y ılındaki 2169 ayaktan tedavi edilen ve 706 yatarak tedavi edilen hasta ve 2002 y ılındaki 2353 ayaktan tedavi edilen ve 710 yatarak tedavi edilen hastan ın kay ıtları geriye dönük olarak analiz edilmiştir. Bulgular: Ayaktan tedavi edilen hastalarda madde kullananların/alkol kullananlara oranı 1999 y ılında 0.43 iken 2002'de 0.54' dür. Yatarak tedavi edilen hastalarda madde kullananların alkol kullananlara oranı 1999 y ıl ında 0.42 iken 2002 y ılında 0.63' dür. Ayaktan veya yatarak tedavi edilen madde kullanan hastaların oranında belirgin bir artış vardır (p<0.001). Sonuç: Hastane istatistikleri madde kullan ıc ıların say ıs ında anlamlı bir artış olduğunu göstermektedir. Bu sonuç epidemiyolojik ara şt ırmalar yoluyla da doğrulanmalı ve madde kullananlar için yeni uygun tedavi programları planlanmalıdır. Anahtar kelimeler: Hastane istatistiklere, alkol, madde Düşünen Adam; 2004, 17(2):82-86 ABSTRACT Objective: Hospital statistics are one of the most important tools that help to estimate the epidemiological trends about a psychiatric disorder and design appropriate hospital programs. The purpose of this research was to determine the changes in the ratio of alcohol user to drug (except alcohol) user in a alcohol and drug treatment clinic in 1999 and Method Data were taken from the electronic database. The records of 2169 outpatients and 706 inpatients in 1999 and 2353 outpatients and 710 inpatients in 2002 were analyzed retrospectively. Results: The ratio of outpatient drug users to alcohol users was 0.43 in 1999 and 0.54 in The ratio of inpatient drug users to alcohol users was 0.42 in 1999 and 0.63 in There was a significant increase in the ratio of inpatient or outpatient drug users (p<0.001). Conclusion: Hospital statistics showed that there was a significant increase in the number of drug users. This has to be confirmed by epidemiological researches and has to be planned new approppriate hospital treatment programs for drug users. Bak ırköy Ruh Sağl ığı ve Sinir Hastal ıklar ı Eğitim ve Ara ştırma Hastanesi Dr.*, Doç. Dr.** 82

2 GİRİŞ Hastaneye ilk kez ba şvuran ve yatan alkol ve alkol dışı madde kullan ıc ılann ın oranlanndaki de ğişiklikler birçok aç ıdan değerlidir. Epidemiyolojik veriler için dolayl ı bir gösterge olabilir. Ayr ıca yeni tedavi programlar ının oluşturulmas ında önemli bir veridir. Bağıml ıl ık tedavisi için ayaktan ba şvuran veya yatan hastalara ili şkin say ısal bir art ışın olup olmadığını inceleyen bir çal ışma bugüne dek yap ılmamıştır. Bu tür bir çal ışma yap ılmas ı için eğer ayaktan ba şvurular incelenecekse her y ıla ait ilk ba şvuru say ıs ının saptanmas ı gerekmektedir. Mükerrer ba şvurular mutlaka değerlendirme d ışında tutulmal ıd ır. Eğer yatarak tedavi edilenlerin say ısındaki art ış saptanacaksa yine o y ıl içindeki tekrarlayan yat ışlann değerlendirme d ışı tutulmas ı gerekir. Ayn ı zamanda o ki şinin daha önce yatarak tedavisi olmad ığı saptanmal ıdır. İlk ayaktan başvuru ve ilk yat ış say ıs ındaki art ış, pek çok aç ıdan fikir verebilir. Özellikle tedavi merkezinin hizmet sunduğu bölgede o sorun aç ıs ından artış olup olmad ığın ı gösterir. Bakırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Alkol ve Madde Bağıml ıl ığı Tedavi ve Araştırma Merkezi (AMATEM) 1983 y ılından bu yana ülkemizin bağıml ıl ık tedavisi konusunda en büyük ve kapsaml ı resmi kurumu olarak faaliyetine devam etmektedir. AMATEM'e Türkiye'nin tüm bölgelerinden gelen hastalar kabul edilmektedir. Dolay ı- s ıyla AMATEM'e ili şkin veriler ba şta İstanbul olmak üzere tüm Türkiye'ye ili şkin fikir verebilir niteliktedir. Bu çal ışmada AMATEM'e yap ılan başvurular ve yatışlara ilişkin veriler incelenmi ştir. AMATEM'de yatan veya ayaktan tedavi edilen hastalar ın sosyodemografik ve madde kullan ım özelliklerine ili şkin baz ı çal ışmalar bulunmaktad ır (1-14). Hastalar ın alkol veya alkol d ışı madde tercihleri aç ı- s ından oranlar ının incelendiği en önemli kesitsel çalışma AMATEM'e, 1998 y ıl ında yatan 1393 hastaya ili şkin verilerin değerlendirildiği çalışmadır. Hastaların % 64.5'inin alkol, % 35.5'inin alkol d ışı madde kullan ım ının tedavisi için AMATEM'e yattığı saptanm ışt ır ( 13). Tercih edilen maddeye ili şkin veriler kullan ım eği- limlerini göstermekte daha yararl ı olabilir. Bu aç ıdan yap ılan en önemli değerlendirmelerden birisi yılları aras ında AMATEM'e yatan alkol d ışı madde bağımlılarına ili şkin AMATEM ve HHV'nin gerçekle ştirmiş olduğu "Türkiye'de madde kullan ı- m ına ili şkin ikinci el verilerin değerlendirilmesi" çal ışmas ı içinde yap ılmıştır (5). Tekrarlayan yat ışlara ait bilgilerin ç ıkarılmas ı sonucunda 1679 hastaya ait veriler incelenmi ştir. Hastalar ın kulland ıkları maddelere göre dağılımı incelendiğinde, % 68 opioid, % 8 uçucu, % 7 esrar kullan ımı tan ımlamıştır. Son yıllarda alkol d ışı madde kullanım ının artışına ili şkin medya yay ınları ve öğrenci anketleri sonuçları bulunmakla birlikte hastane verilerinin bunu destekleyip desteklemediğine ili şkin çal ışma yap ılmamıştır. Bu araştırmada, bir bağımlılık tedavi merkezine yannlan hastalara ili şkin alkol ve alkol dışı madde kullanım tercihlerine ili şkin değişimin 3 y ıl arayla değerlendirilmesi amaçlanm ıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Araşt ırma 2003 y ıl ı içinde geriye dönük olarak yap ılmıştır. AMATEM'in bilgisayar veri taban ındaki bilgiler incelenmi ştir. Bağıml ılık tedavi merkezine 1999 y ıl ında yatan hastalarla 2002 y ıl ında yatan hastalar iki ayn grup olarak de ğerlendirilmi ştir. Bilgisayar veri taban ı, 2 değerlendirme aşamas ından elde edilen bilgileri içermektedir: 1)Poliklinik kay ıtları: Ayaktan ilk ba şvurular ın sosyodemografik ve alkol veya alkol d ışı madde kullanım tercihlerine ili şkin bilgileri elde etmek için kullan ılmaktad ır. Hastayla yüzyüze görü şerek bilgiler al ınmaktad ır. Hastalarla görü şmeler bu konuda eğitilmiş hem şireler, sağl ık memurlar ı veya t ıbbi sekreterler taraf ından yapılmaktad ır. Bu veri taban ındaki 1999 y ılındaki 2169, 2002 y ıl ındaki 2353 hastaya ilişkin kay ıt incelenmiştir. 2) Yatan hasta kay ıtları: AMATEM'e yatan hastalara ilişkin gerek sosyodemografik gerekse alkol veya madde kullan ımına ilişkin daha ayr ınt ıl ı bilgiyi içermektedir. Veriler hastan ın orta-ağır şiddette yoksunluk bulgular' yoksa servise kabulünden hemen önce hastayla yüzyüze görü şülerek elde edilmektedir. 83

3 Eğer hasta hafta sonu veya gece yatm ış ise bilgiler ertesi mesai günü içinde al ınmaktadır. Eğer nöbet, ağır yoksunluk bulgular ı veya deliryum mevcutsa bu bulgular ın tedavisinden sonra hastayla görü şülerek bilgiler elde edilmektedir. Hastalarla görü şmeler bu konuda eğitilmiş hem şireler taraf ından yap ılmaktad ır. İlk kez hastaneye yatan olgulara ili şkin bilgiler çalışmaya al ınmıştır. Ayn ı y ıl içindeki tekrarlayan yat ışlara ilişkin bilgiler veya yetersiz bilgiler çal ışma dışında tutulmu ştur y ıl ında 706, 2002 y ılında ise 710 hastaya ili şkin veriler incelenmi ştir. Alkol kullan ıc ıs ı ve madde kullan ıc ısı tanımlamaları, hastalar ın tercih ettikleri maddenin a ğırlığı gözönünde tutularak yap ılmıştır. Sorununun alkol kullanım ı olduğunu bildiren veya arada s ırada madde kullansa da as ıl sorununun alkol kullan ım ıyla ilgili olduğunu bildiren hastalar alkol kullan ım ı olarak tan ımlanmıştır. Sorununun alkol d ışı madde kullan ım ı olduğunu bildiren veya arada s ırada alkol kullansa da as ıl sorunun alkol d ışı madde kullan ımıyla ilgili olduğunu bildiren hastalar madde kullan ıc ıs ı olarak tan ımlanmıştır. Istatistikler SPSS (Statistical Package for Social Sciences 9.0 for Windows) program ı ile yap ılmış ve istatistiksel analizler için ki-kare testi kullan ılmıştır. BULGULAR Poliklinikteki ilk hastane başvurulan incelendi ğinde, alkol dışı madde/alkol kullan ım ı olanlann oran ı 1999 y ıl ı içinde 0.43 iken, 2002 y ılında 0.54'tür (p<0.01) (Tablo 1). İlk kez yatan hastalar için alkol d ışı madde/alkol kullan ımı olanlann oran ı 1999 yıl ı içinde 0.42 iken, 2002 y ılında 0.63'dür (p<0.01) (Tablo 2). İlk kez yatan alkol d ışı madde kullanan hastalar ın tercih ettikleri maddelere göre da ğılım ı incelendiğinde esrar kullan ımı olanlann alkol d ışı diğer maddeleri kullananlara göre oran ında % 7.4'den % 15.3'e yükselme olduğu gözlenmi ştir (p<0.05) (Tablo 3). İlk kez yatan hastalarda, alkol d ışı madde kullananların dağılımı incelendi ğinde 1999 y ılına göre 2002 y ı- Tablo 1. Polikliniğe ilk kez ba şvuran hastalar ın alkol veya alkol dişi madde kullan ım ına göre dağıl ım ı y ıl ı 2002 y ıl ı Alkol Alkol d ışı madde Toplam x sd:1 p:0.00 Tablo 2. İlk kez yatan hastalarda alkol ve alkol di şi madde kullananlar ın dağıl ım ı y ılı 2002 y ıl ı n % n % Alkol Alkol d ışı madde Toplam X 2: sd:1 p:0.000 Tablo 3. İlk kez yatan hastalarda esrar kullananlar ın alkol dişi madde kullananlarla karşılaştırılması y ılı 2002 y ılı n % n % Alkol 36 17, Alkol d ışı madde Toplam X2: sd:1 p: Tablo 4. İlk kez yatan hastalarda alkol di şi madde kullananlar ın dağıl ım ı y ıl ı 2002 y ıl ı Eroin Esrar Sedatif Hipnotik Uçucu Madde Diğer Toplam X2: sd:4 p: l ında eroin kullananlann (% 31.6'dan 27.3'e), uçucu madde kullananlann ((% 31.1'den % 25.8'e), sedatif hipnotik kullananlann (% 12.4'den % 10.5'e) oranlarında azalma saptan ırken esrar kullananlann oran ın- 84

4 da (% 17.2'den % 26.9'a) yükselme saptanm ıştır (Tablo 3 ve Tablo 4). TARTIŞMA i 995 y ılları aras ındaki çe şitli çal ışmalarda AMATEM'e yatan hastalara ili şkin madde kullan ım tercihleri incelenmi ştir (1,2,3,4,6,7,8, 9,10,11). Bu çalış ğul madde kullan ımı da belirlenmi ştir. Bu -malarda ço durum, hangi maddenin daha önde tercih edildi ğini bilmemizi önlemektedir. Yap ılan bu çal ışmalarda esrar kullan ım ı için % 3-14 aras ında oranlar verilmekle birlikte çoğul madde kullan ım ı için % arasında değerler verilmektedir. Bu ço ğul madde kullanıc ılar ı aras ında örneğin esrarı daha çok tercih edenlerin oran ı ise bilinmemektedir. Bu nedenle hangi maddenin kullan ımında artış olduğuna ilişkin değerlendirmelerde bu verilerin kullan ımı yeterli olmamaktad ır. AMATEM'e polikliniklere ilk kez başvuran hastalara ili şkin en önemli kesitsel çal ışma 1995 y ılında yap ılmıştır ( 12). Bu çal ışmada, AMATEM polikliniklerine madde kullan ımı nedeni ile ilk kez ba şvuran 977 olgu incelenmi ştir. Çal ışmamızda alkol dışı madde kullanımı için 1999 y ılında 931, 2002 y ılında 1261 ki şinin ilk kez başvurduğu saptanm ıştır y ılıyla da kıyaslandığında 2002 y ılı için artış dikkat çekicidir ve 2002 y ılı karşılaştırmas ı da alkol d ışı madde kullananlann ilk kez poliklinik ba şvurularında belirgin bir art ışı göstermektedir. Alkol d ışı madde kullananlarm oran ı tüm ilk başvurular aras ında % 42.9'dan % 53.6'ya yükselmi ştir y ılında yap ılan değerlendirmede çal ışmasında yatan hastalarda alkol/alkol d ışı madde kullan ım ı oranı 0.55 olarak saptanm ıştır ( 14). Bu çal ışmada ilk kez yatan hastalar de ğil yatan tüm hastalar incelenmiştir. Çal ışmamızda 2002 y ılı içindeki 0.63 oran ı- nın bu orandan da yüksek oldu ğu görülmektedir. Çalışmamızda elde etti ğimiz yatan hastalardaki esrar kullananlann oran ı 2002 y ılında alkol dışı madde kullananlar aras ında % 26.9'a yükselmi ştir. Bu oran yılına ilişkin incelemede elde edilen % 7 oran ından da oldukça yüksektir (5) y ıl ına kadar uçucu madde kullan ım ı oranlar ın ın başvurularda ve yatan hastalarda gittikçe artt ığı iz- lenmi ştir. Oysa, çal ışmam ızda aras ında yatan hastalarda istatistiksel olarak anlaml ı bir art ış görülmemektedir. Bunda 18 ya ş altındaki uçucu madde kullanan olgular ın AMATEM'e yannlrnamas ı ve bu olgular ın yatış için Uçucu Madde Ba ğımlıl ı- ğı Tedavi ve Ara ştırma Merkezi UMATEM'e sevk edilmesi rol oynayabilir. Eri şkin yaş grubunda uçucu madde kullan ımına ilişkin yatışlarda art ış yokken, çocuk ve gençlerde bu oranlann yükseldi ğini düşünüyoruz. Sonraki çal ışmalarda bu durumun incelenmesi gerekir. Çal ışmamızın sinirliliği hastalara ili şkin klinik tan ı- ların olmay ışıdır. Yeni haz ırlanan bir bilgisayar program ı ile AMATEM bilgisayar veritaban ında hastalara ili şkin klinik tanıların da belirtilmesi için çal ışmalar yap ılmıştır. Ancak çal ışmam ızda elde edilen alkol veya madde tercihi oranlar ı da epidemiyolojik çal ışmalar için bir fikir verebilmekte ve en az ından hastane programlar ının madde kullanıc ılarındaki artışa göre tekrar düzenlemek gerekti ğini düşündürmektedir. SONUÇ Sonuç olarak gerek önceki verilerle kar şılaştırılarak, gerekse 3 y ıl arayla yap ılan değerlendirme, hastaneye ilk kez ba şvuran ve ilk kez yatan alkol kullan ıcılanna göre, alkol dışı madde kullanıc ıların ın başvuru ve yatış oranlar ında belirgin artış olduğunu göstermektedir. Esrar kullan ıc ıların ın oranındaki art ış da dikkat çekicidir ve izlenmesi gerekmektedir. Elde ettiğimiz sonuçlar, alkol dışı madde kullan ım ına ilişkin prevalanslann dolayl ı bir göstergesi ise ciddi bir tehlikeyi haber vermektedir. KAYNAKLAR 1.Aköz AA: Alkol D ışı Madde Ba'ğımblıği Profili, Uzmanl ık Tezi: Şişli Etfal Hast. İstanbul Alpay N, Maner F, Kalyoncu A: AMATEM'de 1990 y ılında yatmlan madde ba ğımblann ın demografik özellikleri ve geçmi ş y ıllarla kıyaslanmas ı. 27. Ulusal Psikiyatrik Bilimler Kongresi Bildiri Özetleri Kitab ı, 177, Alpay N, Şuvağ M, Beyazyürek M, Huten M: AMATEM'e 1990 yılında yat ırdarak alkol ba ğ' ıml ılığı tan ıs ı ile tedavi edilen hastalar ın demografik özellikleri ve ülkemizdeki alkol kullan ım ı- nın boyutları. 27. Ulusal Psikiyatrik Bilimler Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı, , Alpkan L, Eradamlar N, A ğargün MY, Karamustafal ıoğlu KO, Beyazyürek M: Alkol ba ğıml ılığında demografik özellikler. 26. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi Bilimsel Yay ınlar Kitab ı, ,

5 5. AMATEM ve HHV: Türkiye'de Madde Kullan ımına ilişkin İkinci El yerlerin De ğerlendirilmesi. İstanbul'da Madde Kullan ı - m ın ın Doğas ı ve Boyutlar ı I. Rapor, İstanbul Beyazyürek M, Alpkan L, Karamustafal ıoğlu KO, Özer ÖA, Anıl MK: Uyuşturucu madde ba ğıml ılarında sosyodemografik özellikler. Dü şünen Adam 3(3):59-61, Beyazyürek M, Alpkan L, Eradamlar N, Karamustafal ıoğlu KO, Özer ÖA: Madde bağıml ılığı ve yüksek öğretimde psikososyal faktörler. Dü şünen Adam 35(2):7-9, Ersül Ç, Ceylan ME: Kronik alkolizmde Türk toplumuna ili şkin demografik veriler. 22. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi Bilimsel Çal ışmalar Kitab ı, , Tuncer C, Beyazyürek M, Ersül Ç: Madde ba ğıml ısı hastalarda demografik bir çal ışma. 23. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bilimsel Çal ışmalar Kitab ı, , Tuncer C, Ersül Ç, Beyazyürek M, Be şikçi N: Alkol bağıml ı- s ı hastalarda bir demografik çal ışma. 23. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bilimsel Çal ışmalar Kitab ı, , Tuncer C, Beyazyürek M, Karamustafal ıoğlu KO, Ersül Ç, Samanc ı A: Uyu şturucu madde ba ğıml ılığında sosyodemografik özellikler. 24. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bildiri Kitab ı, Türkcan A, Çakmak D, Türkcan S: AMATEM'e ba şvuran alkol d ışı madde kullanan olgular ın özellikleri. Bahar Sempozyumları I, Sempozyum Kitab ı, 48, Türkcan A: Türkiye'de madde kullananlarm profili. Hastane Yerlerinin incelenmesi. Dü şünen Adam 11(3):56-64, Türkcan A, Çakmak D: AMATEM'e 1998 y ılı içinde yatan hastaların sosyodemografik ve madde kullan ım özellikleri. 35. Ulusal Psikiyatri Kongresi Özet Kitab ı, 24: