Beypazar lçesi nde Jeomorfolojik Birimler le Arazi Kullan m li kisi 1

Transkript

1 CO RAF B L MLER DERG S CBD 11 (1), (213) Beypazar lçesi nde Jeomorfolojik Birimler le Arazi Kullan m li kisi 1 Relation of geomorphological units on land use in Beypazar district Okan Türkan 1 Öz: Büyük bir k sm ç Anadolu Bölgesinin Yukar Sakarya Bölümünde, bir k sm da Karadeniz Bölgesinin Bat Karadeniz Bölümünde yer alan Beypazar ilçesinde, do al ve be eri özelliklerin farkl l sürdürülen iktisadi faaliyetler üzerinde büyük etkiler yaratm t r. lçenin sahip oldu u do al özellikler, hem Karadeniz bölgesine hem de ç Anadolu bölgesine ait unsurlar bar nd rmaktad r. Beypazar ilçesinin jeomorfolojik yap s, arazi kullan m üzerinde önemli etkiler yapm t r. Çal ma alan nda a n m yüzeyleri geni alan kaplamaktad r. lçenin kuzeyindeki yüksek a n m yüzeylerinde orman alanlar oldukça geni yer kaplamaktad r. Tar m alanlar n n azald kuzey kesimlerde, halk n geçim kaynaklar içerisinde tar m n önemi azalmakta, tar m yerini ormanc l k ve hayvanc l k faaliyetlerine terk etmektedir. Ancak ilçenin orta ve güney kesimlerindeki a n m yüzeylerinde yükseltinin azalmas tar msal faaliyetlere olanak tan maktad r. Söz konusu yerlerde genel olarak kuru tar m yap lmaktad r. lçedeki vadi tabanlar nda, özellikle de Kirmir Çay vadisi ve çevresinde önemli oranda sebze tar m yap lmaktad r. Anahtar Kelimeler: Arazi kullan m, jeomorfolojik birimler, Beypazar. Abstract: Diversity in the natural and humankind-related properties of Beypazar District whose major part takes place in the Upper Sakarya Region of the Central Anatolia Region and a smaller part in the Western Black Sea area of the Black Sea Region has significant effects on how the natural land is being used. The natural features of the district, contains elements of both the Black Sea region and Central Anatolia region. The natural conditions of Beypazar district, in particular geomorphologic structure, have a major impact on land use. Large part of the study area is dominated by erosional surfaces. In the northern areas, where agricultural land is rather fewer, the importance of agriculture leaves its place to forestry and livestock farming in the livelihoods. However, in central and southern parts of county reduction of the elevation in the erosional surfaces allows agricultural activities. In these areas generally dry farming carried out. In the valley floors in the district, especially around valley of Kirmir, vegetable is cultivated significantly. Keywords: Land use, geomorphological units, Beypazar. 1 Bu makale Beypazar lçesinde Arazi Varl n n Tespiti ve Arazi Kullan m Planlamas na Yönelik Öneriler ba l kl doktora tezinden üretilmi tir. leti im: O. Türkan, e-posta: okanturkan@gmail.com

2 54 Okan Türkan 1. Giri 1.1. Beypazar lçesinin Co rafi Konumu Ve S n rlar Beypazar ilçesi, idari yönden Ankara iline ba l bir ilçedir. lçe idari alan n n büyük bir k sm ç Anadolu bölgesinin Yukar Sakarya bölümünde, bir k sm ise Karadeniz bölgesinin Bat Karadeniz bölümünde yer almaktad r. Beypazar ilçesini, kuzeyden Seben, K br sç k, Dörtdivan (Bolu), kuzeydo udan Çaml dere, do udan Güdül ve Aya, güneydo udan Polatl, güneyden Mihal çç k (Eski ehir), bat dan da Nall han ilçesi idari alanlar ku atmaktad r ( ekil: 1). Beypazar ilçesi yer ekilleri bak m ndan çok çe itlilik arz eden bir aland r. Yükselti fark yakla k olarak 16 m ye kadar ç kmaktad r. lçenin idari alan güneybat da Sakarya Irma n n Sar yar Baraj na kavu tu u kesimde 47 metre yükseltiden, güneyde Sakarya Irma n n Ankara Çay ile birle ti i kesimde 7 metre yükseltiden ba lay p kuzeydo uda 241 metre yükseltideki Mahye tepeye kadar ula maktad r. Dolay s yla ilçe s n r kuzeyde Köro lu Da lar n n güney uzant lar na kadar uzan r. Ara t rma alan m z n güneyinde yap sal özellikli K rba Platosu yer al r. Bu plato, Sakarya Irma ve kollar taraf ndan (Kirmir Çay ve Ankara Çay kollar ) a nd r lmaktad r. lçe idari alan n n orta kesimleri de güney kesimde oldu u gibi düzlüklerle kapl olup ortalama yükseltisi 8 m civar ndad r. Ancak ara t rma alan n n kuzeyi oldukça engebeli bir yap ya sahiptir. Bu kesimde Köro lu Da lar n n güneyinde uzanan yer yer yükseltileri 18 m yi a an tepelere sahip, Karl k Da, Depel Da ve Kavakl Da yer almaktad r. Beypazar ilçe alan bütünüyle Sakarya Irma havzas içinde yer almaktad r. nceleme alan içindeki Kirmir Çay, Süvari Çay, Alada Çay, nözü Deresi Sakarya Irma n besleyen ba l ca akarsulard r ( ekil: 2). ekil 1: Beypazar lçesinin Co rafi Konumu

3 Beypazar lçesi nde Jeomorfolojik Birimler le Arazi Kullan m li kisi 55 ekil 2: Beypazar ilçesinin fiziki haritas

4 56 Okan Türkan ki co rafi bölge içerisinde arazisi bulunan ilçe topraklar n n yakla k olarak % 36 s (64 km²) Bat Karadeniz Bölgesi nde, % 64 ü ise (1133 km²) ç Anadolu Bölgesi nde kalmaktad r. Beypazar ilçesi, ç Anadolu Bölgesi nin Yukar Sakarya bölümü ile Karadeniz Bölgesi nin Bat Karadeniz bölümü s n rlar içinde yer ald ndan, ilçenin sahip oldu u do al ve be eri özellikler, tam anlam yla ilçe idari alan n n büyük bir k sm n n kald ç Anadolu Bölgesinin karakteristik özelliklerini yans tmaz. lçenin idari alan içerisinde kimi yerlerde özellikle kuzey kesimlerde Bat Karadeniz bölümüne ait özellikler gözlenirken, kimi yerlerinde ise özellikle Kirmir Çay n n güney kesimlerinde ç Anadolu Bölgesine ait özellikler gözlenir. Beypazar ilçe alan ; iklim, yüzey ekilleri, bitki örtüsü, hâkim ekonomik faaliyetler, tar m ve kültürel yap gibi birçok do al ve be eri özellikler bak m ndan Bat Karadeniz ile ç Anadolu bölgeleri aras nda geçi özelliklerine sahiptir. Geçi ku a nda yer almas, yörenin özellikle arazi kullan m aç s ndan oldukça renkli bir görünüme sahip olmas na neden olmu tur. Örne in, K rba Platosu ve çevresindeki alanlarda yaz aylar nda ya miktar ndaki azalmaya ba l olarak, t pk ç Anadolu bölgesi genelinde oldu u gibi ilçenin geri kalan k sm na göre daha fazla kurakl k ya anmas na neden olmu tur. Buna kar n, ilçenin kuzeyini çevreleyen Köro lu da lar n n güney uzant lar durumundaki da l k alanlarda ise, ya miktar ndaki fazlal a ba l olarak kurakl n az olmas, t pk Bat Karadeniz bölümündeki gibi gür orman alanlar n n olu mas na olanak sa lam t r. Böyle k sa mesafelerde ya anan büyük de i meler, ilçedeki arazi kullan m n n da çe itlenmesine neden olmu tur Amaç ve Kapsam Ara t rma alan olarak belirledi imiz Beypazar ilçesi, farkl arazi kullan m ekillerine sahip bir yap da bulunmaktad r. Arazi kullan m desenleri ve özellikleri mekânsal olarak insan ile do al ortam aras ndaki ili kilerin en önemli göstergesi olarak kar m za ç kmaktad r. Ayr ca k rsal alanlar n sürdürülebilir kalk nma kapsam nda yeniden yap land r lmas nda ele al nan sahalar n do al ve be eri kaynak potansiyelleri ile mevcut arazi bölünü ünün ve kullan m durumunun tespit edilmesi büyük önem ta maktad r (Özça lar vd., 26). Yapt m z çal mada temel amaç; Beypazar ilçesinde jeomorfolojik birimler ile arazi kullan m aras ndaki ili kilerin neler oldu u ve ilçede arazi kullan m ile ilgili olarak yap lacak olan planlamalar konusunda temel te kil etmesidir Kavramsal Çerçeve Arazi kullan m, dilimizde, ngilizce land use terimine kar l k gelen bir kavram olarak kullan lmaktad r. Burada yer alan land, ya da Türkçe kar l olan arazi kelimesini, dar anlaml olarak dü ünmemek gerekmektedir. Yani, arazi, yeryüzünü, do al ortam tan mlamaktad r. Bu da oldukça geni bir anlam ta maktad r. Yeryüzü, ya da do al ortam, ayn zamanda co rafi mekân a da kar l k gelmektedir. Co rafi mekân, canl lar n, özellikle de insanlar n, yeryüzü ile kar l kl etkile imi sonucunda ortaya ç kmaktad r. Bu ba lamda; insan n da içinde yer ald co rafi mekân n kullan m na ait unsurlar, Arazi Kullan m çal malar ile belirlenmekte; insanla do al ortam aras ndaki etkile im, arazinin kullan m üzerinde do rudan kendini gösterebilmektedir (Ta, 26: 11). Araziden yararlanma, genel anlamda arazinin halihaz r kullanma tespiti, de er bak m ndan s n fland r lmas ve kullanma tarz n n planlanmas eklinde tan mlanabilir (Gözenç, 198: 37). Do al çevrenin önemli bir bölümünü te kil eden yeryüzü, insanlar taraf ndan imkânlar ölçüsünde de i ik ekillerde de erlendirilmekte ve buna ba l olarak ekonomik faaliyetler çe itlilik kazanmaktad r. Burada as l üzerinde durulmas gereken husus, do an n mevcut potansiyeli ile insan n bundan nas l ve ne ölçüde yararlanabildi inin ortaya ç kar lmas d r (Özça lar, 1994: 93). Do al ortam ile insan aras ndaki kar l kl ili kiler ba lam nda, ya ad ortam de erlendiren insano lu yerle ik ya ama geçti i Neolitik devirden günümüze kadar do al kaynaklar yo un bir ekilde kullanm, do al ortam etkilemi ve ondan etkilenmi tir. nsanlar n ya amlar n devam ettirebilmeleri için ya ad klar ortamda birtak m özelliklerin bulunmas zorunludur. Bu özelliklerin en ba nda insan için en vazgeçilmez olan su gelmektedir. Bunun d nda uygun yer ekli özellikleri, elveri li iklim ko ullar ve verimli topraklar insanlar n do al ortamda arad di er önemli özelliklerdir. Dolay s yla insan n yerle ik ya ama geçti i ilk dönemlerde yerle me anlam nda

5 Beypazar lçesi nde Jeomorfolojik Birimler le Arazi Kullan m li kisi 57 de erlendirdi i co rafi alanlar su kaynaklar n n sorun olu turmad, verimli topraklar n bulundu u ve iklimin tar msal faaliyetleri k s tlamad alanlar olmu tur. Do al ortam içerisinde ya am n sürdüren insan, ya ad ortam n iklim artlar ndan, kayaçlar ndan, toprak örtüsünden, yer ekillerinden, sular ndan, bitki örtüsünden ve hayvanlar ndan etkilenmi, bunlardan korunmak veya yararlanmak amac yla onlarla uyum içerisinde ya aman n yollar n aram t r (Özça lar,29: 12). Do al ko ullar n insana sundu u alanlarda, hayat n sürdürülebilmesi için gerçekle tirilen ekonomik faaliyetlere ba l olarak ortaya ç kan arazi kullan m özellikleri, do al çevre ve insan aras ndaki etkile imin en somut sonucudur. Hiç üphesiz, insan n do al çevresinden faydalanmas birinci derecede do al co rafya özelliklerine ba l olarak geli mi, özellikle yer ekilleri ve iklim ko ullar araziden yararlanmay s n rland ran en önemli faktörleri meydana getirmi tir (Bayar, 23). Araziden yararlanmay etkileyen en önemli ö elerden olan Jeomorfolojik birim, iç ve d kuvvetlerin etkisi ile meydana getirilmi olan; yap sal, olu um karakterleri ve biçim olarak farkl l k arz eden her bir morfolojik üniteyi ifade etmektedir (Ege, 28: 32). Çal ma alan m zdaki her bir jeomorfolojik birim özelliklerine göre farkl ekillerde kullan lm t r. Genel olarak de erlendirildi inde jeomorfolojik birimlerin arazi kullan m na elveri lilik durumlar bu birimlerin litolojik, yükselti, e im, bitki örtüsü, hidrografik özellikleri ve bak durumuna göre ekillendi i görülmektedir Materyal ve Yöntem Çal man n amac na uygun olarak bir dizi uygulama gerçekle tirilmi tir. Önce çal may yönlendirebilecek teorik bilgilerin ortaya konulmas için envanter ara t rmas yap lm t r. Genel ve yerel ölçekte kamu ve özel kurulu lardan çal man n içerik ve amac na yönelik istatistiksel veriler temin edilmi tir. Bu çal mada Co rafi Bilgi Sistemleri(CBS) yaz l mlar ndan büyük ölçüde yararlan lm t r. Üretilen haritalar n tamam nda bu yaz l mlardan faydalan lm t r. Çal ma için gerekli olan ve çe itli kurumlardan temin edilen temel haritalar, yörede yap lan saha çal malar ile yeniden düzenlenerek elektronik ortama aktar lm t r. Say sal halde ula lamayan haritalar n say salla t r lmas nda Arc View ve Arc G s yaz l mlar kullan lm t r. Böylelikle CBS nin katmanlar olu turulmu ve olu turulan katmanlar üzerinden sorgular, hesaplamalar ve analizler yap lm t r. CBS yaz l mlar yard m yla her bir jeomorfolojik birim alan olarak tan mlanm ve bu birimlerin kaplad alanlar belirlenerek araziden yararlanma biçimleri ve bunlar n ne kadar alan kaplad klar da bu yaz l mlar yard m yla ortaya konmu tur. 2. Beypazar lçesinin Jeolojisi ve Jeomorfolojisi Beypazar ilçesinde Paleozoik ten Kuaterner e hemen hemen her ya ta formasyon bulunmaktad r ( ekil : 3). Çal ma alan n n temelini; Pontid ve Anatolid ku aklar aras nda, Sakarya zonunun temel birimlerini Permo-Triyas ya l metamorfikler olu turur. Permiyen-Triyas ya l birimler ist, fillat, metabazik lav, mermer gibi kaya türlerinden olu ur (Sar aslan v.d 1998). Bu birimler Sekli köyü kuzeyi, Karg köyü kuzeybat s ve Yukar ulucak köyü do usunda yay l m gösterir. Bu alanda Jura ve Kretase devirlerine ait birimler de bulunmaktad r. Bu birimler ilçenin kuzey bat s kesiminde geni alan kaplamaktad r. Sekli köyü kuzeybat s ile Alada Çay do usunda Alt-Orta Jura devrine ait birimler bulunmaktad r. Mesozoik zamana ait en geni alan kaplayan formasyonlar Orta Jura-Kretase devrine ait birimlerdir. Bu formasyonlar bat da Alada Çay ndan ba lay p do uya do ru S ryata tepesinden Kel Tepe ve Depel s rtlar na kadar uzanmaktad r. Kretase devrine ait formasyonlar genellikle ilçede Duda ve Y ld z köyleri civar nda ayr ca A a güney ve Da eyhler köyleri bat s ndan itibaren Alada Çay na kadar olan alan içerisinde görülmektedirler (Saner, 1977). Paleosen devrine ait granodiyoritlere çal ma alan n n özellikle Sakarya Nehri yamaçlar nda ve K rba Platosunun kuzeyinde geni alanlarda rastlanmaktad r. Pamir e göre Bat Anadolu da yüzeylenmi granitik kayaçlar ile Eski ehir do usunda Mihal çç k, Beypazar, Aya ve K rba çevresindeki kayaçlar n tamam ayn granit batolitinin yüzeye ç km bölümleridir (Pamir, 1984). Mahmutlar köyü ve civar nda K rba Platosu yamaçlar nda yüzeylenen Alt-Orta Eosen devrinde

6 58 Okan Türkan olu mu daha çok Lütesien ya l kumta lar içinde yer yer marn ve kalkerli unsurlar da bulunmaktad r. Granitik temel üzerinde büyük oranda altere olmu arena dolgusu üzerine oturan Eosen kumta lar n n kal nl 2 m yi bulmaktad r (Gürgen, 1993). Beypazar ilçe alan nda en çok bulunan jeolojik olu umlar Neojen ya l d r. Bu birimler alan n neredeyse % 75 ini kaplamaktad r. Bu formasyonlar n çok büyük bir k sm tortul yap lar olup geriye kalanlar volkaniktir. lçenin kuzey bat s nda geni alanlarda yay lan Alt-Orta Miosen ya l olu umlar genelde beyaz, gri renkte, orta-kal n tabakal kalker, beyaz, sar renkli, orta tabakal kumta, gri, ye il renkli ince tabakal kilta lar ndan olu maktad r. Sözü edilen formasyonlar çok geni bir yay l m gösterip içerisinde linyit ve trona içermektedir. çermi oldu u linyit ve özellikle tronadan dolay bu yap çok büyük ekonomik önem ta maktad r. Çal ma alan nda özellikle K rba Platosu üzerinde, Kirmir Çay kuzeyinde Beypazar ve Uru kasabas na kadar olan geni sahada Üst Miosen birimleri yer al r. Gri, ye il, boz, sar, sar ms beyaz ve beyaz renkli, altta konglomera, kumta, kilta, üstte ise kireçta, jips ardalanmas ndan olu an yap yerini özellikle K rba Platosu üzerinde kal n jips tabakalar na b rak r. Ara t rma alan n n en genç çökellerini olu turan Pliyosen ya l karasal konglomera, kumta, çamurta ndan olu an formasyonlar daha çok Beypazar ehrinin güneyinde bulunmaktad r. Beypazar ilçesinin kuzeydo u kesimi Alt-Orta Miosen ya l volkanik kayaçlarla örtülüdür. Bu volkanik kayaçlar Alt Tersiyerde ba layan ve Pliosen e kadar devam eden dönemli volkanik faaliyetlerin ürünüdür (Öngür, 1977, Sar aslan v.d, 1998). Çal ma alan n da içerisine alan geni bir alanda ara t rmalar yapan Türkecan ve di erleri (1991) bu volkanitlerin ya n Orta Miosen olarak vermektedirler. Sözü edilen bu olu umlar ilçenin kuzeyinde geni yay l m göstermekte olup andezitik, dasitik, tüf, bre, aglomera, volkanik konglomera ile aralar nda ince lav ak nt lar ndan olu maktad r. Çal ma alan nda Kuaternere ait birimlere de rastlanmaktad r. Çak l, kum gibi tortullardan olu an bu birimler özellikle Kirmir Çay vadisi ve ona kar an kollar n n yataklar nda gözlenmektedir. Beypazar ilçesinde en geni alan kaplayan jeomorfolojik birimler a n m yüzeyidir( ekil: 4). Beypazar ilçesindeki en yüksek a n m yüzeyi ilçenin kuzeyinde yer almakta olup yükseltisi genel olarak 14 m ile 18 m aras ndad r. Söz konusu a n m yüzeyleri Alt-Orta Miosen ya l olarak kabul edilen, Paleojende ba layan ve Pliyosene kadar devam eden dönemli volkanik faaliyetlerle olu an formasyonlar n üzerinde geli mi tir. A n m yüzeyinin kuzey ve güney kesimindeki yamaçlarda bitki örtüsü farkl l k göstermektedir. Kuzey yamaçlarda orman örtüsü daha yayg nken, güney yamaçlarda ya daha az oldu u için c l z ot topluluklar ve orman yerine yer yer fundal klar olu mu tur. Yükseltinin çok fazla olmas a n m yüzeyi üzerinde tar msal faaliyetleri engellemekte olup, yöre halk bu a n m yüzeyini genellikle otlak alan olarak kullanm t r. Üst Miosen ya l a n m yüzeyleri Köstköy, Dibekören, Karacaören köyleri ve Kara ar kasabas n n kuzey kesimleri ile yayla alanlar n n bulundu u kesimlerde de oldukça geni alan kaplamaktad r. A n m yüzeyinin güney ve bat kesimlerinde genellikle yükselti m civar ndayken, özellikle yayla alanlar n n bulundu u kuzey kesimde yükselti m civar nda seyretmektedir. Dolay s yla, sözü edilen bu yüzeyin yüksekli i özellikle yaylalar kesiminde 18 m lere eri mekteyken, daha bat da Da eyhler köyü civar nda 14 m lere kadar inebilmektedir. Üst Miosen a n m yüzeyinin bat kesimlerindeki formasyonlar Neojenin yumu ak tortullar oldu undan, bu olu umlar buraya yerle en Yayla Dere ve K rkgeçit Dereleri taraf ndan derince yar lm lard r. Dolay s yla buradaki a n m düzlükleri geni alanlar kaplamay p akarsularca parçalanm biçimdedirler. Bu durum sözü edilen düzlüklerin tar m alan olarak kullan m n da güçle tirmektedir. Yükseltinin 14 metreyi a t bu düzlük alanlar nda, iklimin olumsuz etkisi nedeniyle, tar msal faaliyetler genellikle yap lamamaktad r. Bunun yerine bu alanlar, otlak alan, fundal k alan ve s k orman alan olarak kullan lmaktad r.

7 Beypazar lçesi nde Jeomorfolojik Birimler le Arazi Kullan m li kisi 59 ekil 3: Beypazar lçesinin Jeoloji Haritas (Kaynak: MTA: 1/1. ölçekli Türkiye Jeoloji Haritas, Bolu H27 ve H28, Ankara 27 ve 28 paftalar )

8 6 Okan Türkan Çant rl, Kuyucak ve Ba özü köyü kuzeyinde, 1 12 m yakla k yükseltide, düzlük alanlar bulunmaktad r. Bu düzlük saha, güneydeki K rba Platosu ile ayn yükseltidedir. Dolay s yla bu düzlük alanda bir korelasyon söz konusudur. Her iki düzlük de, Üst Pliosen a n m yüzeyinin parçalar d rlar. Ancak bu iki ayn dönem a n m yüzeylerindeki arazi kullan m birbirlerine pek fazla benzememektedir. Kuzeydeki a n m yüzeyi daha dalgal ve parçal bir yüzeyken, K rba Platosu çok daha düzdür. Bu anlamda Üst Pliosen a n m yüzeyinin kuzeydeki devam nda ço unlukla fundal k, s k orman ve otlak alan olarak kullan lan alanlar bulunurken; bu alanlar d nda az da olsa kuru tar m alanlar na da rastlanabilmektedir. Ancak güneydeki K rba Platosunun yüzeyini olu turan kal n jipsli formasyon alan genellikle çok az e imli ya da düzdür. Dolay s yla K rba Platosunun bulundu u kesimde arazinin oldukça düz olmas, buran n tar m alan olarak kullan lmas n mümkün k lmaktad r. K rba Platosunun üzerinde bulundu u Üst Pliosen a n m yüzeyinde, genellikle kuru tar m yap lmas n n yan s ra son yirmi y ll k bir dönemde özellikle sondaj ile çekilen sularla yap lan havuz sistemleri sayesinde sulu tar m alanlar iyice artm ve ilçedeki sebze üretimini hat r say l oranda art rm t r. Alt Pleistosen ya l a n m yüzeyleri, çal ma alan m z içindeki en geni alan kaplayan a n m yüzeyidir. Ço unlukla Üst Miosen ya l tortullar ile Orta Miosen ya l volkanitler üzerinde geli mi olan bu yüzey, Kirmir Çay güneyinde akarsular ile parçalanm halde bulunurken; Kirmir Çay kuzeyinde çok geni alanlar kaplamaktad r. Paralel drenaj sistemiyle a n m yüzeyini yaran akarsular n vadi geni likleri, Kirmir Çay n n güney yan kollar nda daha dar iken kuzey yan kollar nda daha geni ve yayvand r. Kirmir Çay n n kuzeyinde yer alan a n m yüzeyindeki vadi taban geni li i 1 km yi bulmaktad r. Dolay s yla bu vadilerdeki tar msal ko ullar, güneydeki yan kollar n olu turdu u vadilere oranla daha elveri li olmu tur. Ayr ca sulu tar m alanlar n n da genellikle bu vadilerde oldu u görülmektedir. Alt Pleistosen a n m yüzeylerinde taban suyunun dü ük olmas ndan dolay kuru tar m yayg n durumdad r. Sulu tar m n yap labilmesi ancak aç lan sondajlarla mümkün olabilmektedir. Hatta baz alanlarda sondajla elde edilen suyun pompalarla bas larak borular yard m ile daha uzaktaki tar m alanlar na ta nmas sayesinde sulama yap lmaktad r. Söz konusu bu durumu Kirmir Çay depresyonunun hem kuzey bölümlerinde hem de güney kesimlerinde görebilmekteyiz. Sopçaalan, Kuyumcutekke, Macun, Yo unpelit ve Oymaa aç köylerinin bulundu u kesimlerde baz a n m yüzeylerinde tahribattan kurtulabilmi orman ve fundal k alanlar na da rastlan lmaktad r. Ancak bu alanlar n insan bask s na daha fazla dayanamayaca söylenebilir. Alt Pleistosen ya l a n m yüzeyinin çok dalgal olan kesimlerinin tar msal faaliyetlere pek elveri li olmamas, bu alanlar n otlak alan olarak kullan lmas n sa lam t r. Kirmir Çay depresyonu üzerinde bulunan Ac su, Harmanc k, Yukar ulucak, Kuyucak, K z lcasö üt, Çant rl, Kayabükü köylerinin baz kesimlerinde jips oran n n fazla olmas da bu alanlarda tar m n yap lmas n olumsuz etkilemekte olup, söz konusu alanlar yöre halk taraf ndan otlak alan olarak de erlendirilmektedir. Beypazar ilçesinde da l m gösteren jeomorfolojik birimler aras nda vadi tabanlar önemli bir yer tutmaktad r. Özellikle ilçenin tar msal potansiyeline önemli bir katk sa layan vadi tabanlar, daha çok Alada Çay ve Kirmir Çay ile kollar taraf ndan olu turulan alüvyal düzlüklerdir. Çal ma alan içerisinde en geni vadi taban Kirmir Çay n n vadisidir. Kirmir Çay n n olu turdu u vadi taban, bat daki Sar yar baraj na do ru genel olarak geni lemektedir. Vadi geni li i Dibecik köyü yak nlar nda 2 km civar nda iken, Kayabükü köyü yak nlar nda yakla k olarak 4 km nin üzerine ç kmaktad r. Vadi tabanlar, çevrenin en çukur yerlerini te kil etti i ve kum, çak l gibi tanecikler bar nd rd için taban suyu bak m ndan oldukça zengindir (Erol, 1973). Dolay s yla alüvyonlarla kapl olan bu vadi tabanlar nda verim oldukça yüksektir. Beypazar ilçesi ile Nall han ilçesinin s n r n olu turan Alada Çay vadi taban da oldukça geni tir. Vadi taban nda yirmi y l öncesinde önemli miktarda çeltik tar m yap l rken günümüzde çeltik tar m önemsenmeyecek derecede azalm t r. Çeltik tar m n n di er sulu tar m ürünlerine göre daha zahmetli olmas ve vadi taban n n do u kesiminde topraklar bulunan Sekli ve Duda köylerinde ya anan göç süreçleri, çeltik tar m n geriletmi tir. Çeltik tar m n n gerileyerek yok oldu u di er bir alan ise Kirmir Çay vadi taban d r. Burada da yukar da verdi imiz durumun d nda ayn zamanda Kirmir Çay n n debisinin son y llarda dü mesi ve geçmi y llarda pirinç ithaline izin verilmesi gibi etkenler, çeltik tar m n n ortadan kalkmas na neden olmu tur. Bu durum ilçede bulunan çeltik fabrikalar n n da kapanmas na neden

9 Beypazar lçesi nde Jeomorfolojik Birimler le Arazi Kullan m li kisi 61 olmu tur. imdilerde bu vadi tabanlar, önemli miktarda sebze tar m n n gerçekle ti i alanlar olarak de erlendirilmektedir. Sekli ve H rkatepe köylerinden geçen Çay rp nar, Beypazar ehri içinden de geçen nözü, Ac su köyünden geçen Karaçay ve Uru kasabas ile Yo unpelit köyü yak nlar ndaki Süvari Çay vadi tabanlar nda önemli miktarda sulu tar m alanlar bulunmaktad r. Sözü edilen bu kesimlerde yo un bir ekilde sebze tar m yap lmaktad r. E riova vadi taban 16 m civar nda bir yükseltiye sahiptir. Yükseltinin çok fazla olmas bu vadi taban nda tar msal etkinlikleri mümkün k lmamaktad r. Ancak bu vadi taban nda orman alanlar n n tahrip olmas yla geli mi otlak alanlar geni yer kaplamakta, yer yer vadi taban nda ormanlara da rastlanmaktad r. E riova vadi taban ve çevresi günümüzde hem yaylac l k faaliyetlerinin yap ld hem de rekreasyon alan olarak de erlendirilen bir ortamd r. nceleme alan m zda bulunan tabans z vadiler, s rtlar ve yamaçlarda; arazi kullan m yer ekillerinin e im, su durumu ve toprak özelliklerine göre ekillenmektedir. E imin ve yükseltinin az oldu u kesimlerde sulu tar m yap l rken e imin görece artt ve su temininin güçle ti i kesimlerde sulu tar m yerini, kuru tar m alanlar na terk etmektedir. Ayr ca çok fazla e ime sahip olan kesimlerde de arazi kullan m orman, fundal k ve otlak alanlar biçiminde kendini göstermektedir. Çal ma alan içerisinde Süvari ve Kirmir Çaylar ile Sakarya Irma n n açt yarma vadiler bulunmaktad r. Kirmir Çay, Adaören köyü s n rlar içerisinde inceleme alan m z içindeki en uzun yarma vadiyi açm t r. Bu yarma vadi yakla k 2 km uzunlu unda olup, yarma vadinin yamaçlar tamam yla bazalt ve andezitlerden olu tu u için oldukça diktir. Vadi derinli inin kimi yerlerde 3-35 m ye ç kmas ve Kirmir in bu bo az içerisinde gömük menderes yaparak akmas akarsuyun yata n h zl bir ekilde derinle tirdi ine i aret etmektedir. Çiçek (21), bu vadiyi Adaören bo az olarak isimlendirerek gömük menderesleri, vadi içerisindeki basamaklar ile bu bo az n tipik bir epijenik yarma vadi oldu unu belirtmektedir. Kirmir in açt bir di er bo az ise Yukar ulucak köyü bat s ndaki Karabo az yarma vadisidir. 4 km lik bir uzunlu a sahip olan bu bo az n olu umu da Adaören bo az ile ayn d r. Adaören bo az ile ayn ekilde olu an ve Adaören ile ncepelit köyleri s n rlar içinde Süvari Çay n n açt bo az, yakla k 15 km olup bu bo az da yer yer oldukça dik yamaçlara sahiptir. Mahmutlar köyü güneyindeki Ankara Çay ile ilçeyi güneyden çeviren Sakarya Irmaklar n n açt yarma vadiler de bulunmaktad r. Sakarya Irma ile Ankara Çay n n vadi derinlikleri 4 m ye kadar ç kabilmektedir. Ad geçen bu akarsular, arazide bulunan Eosen formasyonlar ile Neojen dolgular n s y rarak temeli olu turan granodiyoritik kütleye yerle erek gömülmü ler ve böylece epijenik bir vadi olu turmu lard r. Beypazar ilçesi içindeki yarma vadilerin kullan m, yarma vadilerin yamaçlar n n dik olmas nedeniyle oldukça k s tl d r. Ancak baz kesimlerde yarma vadilerinin yamaçlar ndaki e imin azalmas k smen de olsa bu alanlar n da kullan lmas na olanak tan m t r. Nitekim bu tür yamaçlarda bulunan bitki örtüsü özellikle keçilerin otlat lmas maksad yla de erlendirilmektedir. Yarma vadilerin ço unlukla tabanlar olmamakla birlikte kimi yerlerdeki taban olu umu k smi olarak tar msal amaçl olarak bu alanlar n kullan lmas na zemin haz rlamaktad r. Özellikle Sakarya Irma ile Kirmir Çay n n açt yarma vadilerin baz kesimlerinde sulu tar m olanaklar bulunmaktad r. Yöre halk taraf ndan bük olarak adland r lan bu alanlarda genellikle sulu tar m yap lmaktad r (Foto: 1). Bunun yan nda yarma vadilerin yamaçlar nda kimi yerlerde park görünümünde ormanlara ve fundal klara da rastlan lmaktad r. Beypazar ilçesindeki en alçak a n m düzlükleri, ço u yerde oldukça az e imli yamaçlarla vadi tabanlar na ve sekilere ba lan r. Bu yamaçlar n nispi yükseklikleri 1-15 m aras nda olmas n n yan s ra, yamaçlar n baz kesimlerinde e im artlar ve litolojik yap dan dolay a nmalarla k rg bay r topografyas olu mu tur. Kayabükü, Harmanc k, Yukar ulucak, Fas l köyleri ile K rba kasabalar çevrelerinde bu k rg bay r ekilleri çok net biçimde görülmektedir. Bu alanlar n d nda birçok yerde de dar alanl da olsa k rg bay rlara rastlanabilmektedir. K rg bay r alanlar, otlak alan olarak kullan lmaktad r. Bu yap üzerinde suyun toprak taraf ndan tutulmas çok zor oldu u için, kültür bitkilerinin yeti tirmek çok zordur. Ancak tar m alan na ihtiyaç duyulan baz kesimlerde k rg bay r alanlar nda da kültür bitkileri yeti tirilmekte; fakat verim düzeyi oldukça az olmaktad r. Bu sebeple k rg bay r alanlar ndaki kuru tar m alanlar nda ekim i lemi ancak uzun süreli nadaslarla olabilmektedir.

10 62 Okan Türkan Foto: 1. Karg köyü güneyindeki Sakarya Irma n n açt yarma vadi ve bük olarak adland r lan kesimlerdeki tar m alanlar görülmektedir. Çe itli alanlardan kaynaklan p, Kirmir Çay na kat lan derelerin, Kirmir ile birle tikleri kesimlerinde, e imdeki ani azalmaya ba l olarak birikinti konileri meydana gelmi tir. Kirmir Çay depresyonun üzerinde yer alan, Yukar ulucak, Kayabükü, Akçakavak ve Dibecik köylerinin güney kesimleri ile K rba kasabas, Oymaa aç ve Tahir köylerinin kuzey kesimlerinde bu birikinti konileri gözlenmi tir. Tahir köyü, Kayabükü köyü ile K rba kasabalar n n bulundu u kesimlerdeki birikinti konileri oldukça geni ve yayvan olup birikinti yelpazesi özelli i göstermektedirler. Birikinti konileri, tar msal faaliyetler için oldukça elveri li olan alanlard r. Özellikle sulu tar m n a rl k kazand birikinti konileri üzerinde, sebze tar m yayg n bir biçimde yap labilmektedir. Kimi birikinti konilerinin üst kesimlerinde ise kuru tar m alanlar ve hatta otlak alanlar bile bulunabilmektedir. Bu durum, hem su potansiyeli ile hem de birikinti konilerinin olu mu oldu u malzeme boyutunun tar msal ko ullara etkisiyle alakal d r. Zira birikinti konilerinin yamaca do ru olan baz üst kesimlerinde çak l boyutlar n n iri olmas tar m olumsuz k larken ayn zamanda bu kesimlerde taban suyunun biraz derinde olmas koninin yüzeyindeki nemin az olmas na neden oldu u için bu kesimlerde kuru tar m olanakl k labilmektedir. Alt Pleistosen döneminde geli en a n m yüzeylerinden yamaçlarla Kirmir ve Süvari Çay n n eski vadi taban bölümlerine, yani sekilere geçilmektedir. Söz konusu bu yamaçlarda e im baz k s mlarda çok belirgin baz k s mlarda ise oldukça siliktir. Bu geçi her yerde bir yamaçla olmay p bazen do rudan sekilere geçilebilmektedir. nceleme alan nda gözlemledi imiz sekiler birkaç basamak eklinde s ralanmakta ve sekilerin en eskisinin genel olarak 1-12 m aras nda bir yüksekli e sahip oldu u anla lmaktad r. Seki sistemleri Kirmir ve Süvari Çay d nda, daha güneyde yer alan Sakarya Irma, Karaçay Deresi ve Dibecik köyü yak nlar nda, Kirmir ile birle en lhan Çay civar nda da yer almaktad r. Çiçek, yörede yapt çal mas nda Kirmir ve lhan Çaylar n n dört seki basama oldu unu ve bunlar n birinci seki basama ndan itibaren s ras yla; m, 7-8 m, 4-5 m, 1-15 m nispi yükseltiye sahip oldu unu belirtmektedir. Çiçek (21), sekilerin ilk ikisinin Alt Pleistosen dönemde di erlerinin de Üst Pleistosende olu mu olabilece i sonucuna varm t r. Beypazar ilçesinde sekiler en çok sulu tar m alanlar olarak kullan lmaktad r. Ancak baz yüksek seki alanlar nda kuru tar m da yap lmaktad r. Yüksek sekilerin önemli ölçüde a nd kesimlerde sekiler kimi yerlerde tepecikler biçiminde kalm t r. Bu yüzden sekilerin bu bölümleri pek yayg n olmasa da otlak alan olarak kullan lmaktad r.

11 Beypazar lçesi nde Jeomorfolojik Birimler le Arazi Kullan m li kisi 63 ekil 4: Beypazar lçesinin Jeomorfoloji Haritas

12 64 Okan Türkan 3. Jeomorfolojik Birimlerde Arazi Kullan m Beypazar ilçesindeki jeomorfolojik birimler üzerindeki arazi kullan m biçimleri çe itlilik göstermektedir. lçenin kuzeyindeki Kara ar Platosu ve yüksek saha üzerinde yer alan Alt-Orta Miosen dönemine ait a n m yüzeyleri, Üst Miosen a n m yüzeylerinde oldu u gibi yükseltinin fazla olmas ndan dolay tar msal faaliyetlere pek uygun de ildir. Buna kar n bu alanlarda ya n fazla olmas na ba l olarak, orman formasyonuna ait a aç topluluklar geli me göstermi ve s k a açl orman alanlar olu mu tur. Ayr ca bu yüksek alanlarda otlak alanlar da bulunmakta olup hayvanc l k öne ç km t r ( ekil: 5). Alt-Orta Miosen dönemine ait a n m yüzeyleri üzerinde, ço unlukla orman arazileri bulunmaktad r. Bu yüzeylerin yaln zca % 1 lik k sm nda tar m alan bulunmakta olup o da kuru tar m biçimindedir (Çizelge: 1). Alt-Orta Miosen a n m yüzeyinin yak n çevresindeki daha alçak sahalarda yerle im alanlar n n bulunmas bu alanlarda orman tahribat n art rm t r. Bu yüzden bu alanlarda orman alanlar n n oran (% 48) daha kuzeydeki Üst Miosen a n m yüzeylerindeki orman alan oran na (% 62) göre azd r. Üst Miosen a n m yüzeyleri de ayn Alt-Orta Miosen a n m yüzeylerinde oldu u gibi tar m alanlar ndan ziyade orman alanlar n n geni çe yer kaplad alanlard r. Bu alanlar n yerle im alanlar ndan daha uzakta kalm olmas insan bask s n hafifletmi, bu da s k orman alanlar n n daha fazla olmas n sa lam t r. Sahada yapt m z gözlemler sonucunda bu a n m yüzeyinde daha önceleri tar m alan olarak kullan lan baz alanlar n, çevredeki köylerden d ar ya göç oldu u için kullan lmad n tespit etmi bulunmaktay z. Tar ma uygun olabildi i halde bu araziler, kullan lmayarak zamanla otlak ve fundal klara dönü mü tür. Beypazar ilçesinde Üst Pliosen a n m yüzeyleri, ilçenin güneyinde daha fazla alan kaplamaktad r. K rba Platosunun da bulundu u bu a n m yüzeylerinde hâkim kullan m % 63 ile kuru tar md r. Bunu s ras yla otlak ve sulu tar m alanlar takip eder. Otlak alanlar, e imin artt kesimler ile yüzeyin a narak granitik temeli ortaya ç kard kesimlerde daha fazla görülmektedir. Sulu tar m alanlar bu düzlüklerde özellikle K rba Platosu üzerinde daha önce de belirtildi i gibi sondajlarla elde edilen su kaynaklar ile iyice art r lm t r. Sulaman n oldu u düzlüklerde genellikle sebze tar m, özellikle de havuç tar m geli me göstermi tir. S cakl n plato yüzeyinde daha a a daki düzlüklere göre biraz daha dü ük olmas domates gibi sebzelerin yeti mesine olanak tan mamaktad r. A n m yüzeyi üzerinde yerle im alanlar fazla de ildir. Yerle im alanlar daha çok bu yüzeyin kenar n te kil eden yamaçlarda görülmektedir. Yerle melerin bu ortamlarda olmas hem güvenlik gerekçesi hem de su teminin yüksekteki düzlüklere göre nispeten daha kolay olmas ile ilgilidir. Çal ma alan m z içinde en geni alan kaplayan a n m yüzeyleri, Alt Pleistosen a n m yüzeyleridir. Bu düzlükler özellikle Kirmir Çay depresyonun kuzeyinde geni alanlar kaplamaktad r. A n m yüzeyleri içerisinde yükseltinin en az oldu u kesimler bu alanlard r. Alt Pleistosen a n m yüzeylerinde, kuru tar m alanlar ile otlak alanlar n n oran (% 44) ayn d r. Bunu s ras yla sulu tar m, orman alanlar, yerle im alanlar ve fundal k alan takip etmektedir. S cakl k artlar n n uygun olmas bu alanlarda tar m olanaklar n iyile tirici bir rol oynamas na yard mc olmaktad r. Ancak, jipslerin kal n depolar halinde bulundu u alanlarda tuzluluk nedeniyle tar m olumsuz etkilenmektedir. Bu ba lamda söz konusu alanlar genellikle otlak alan olarak kullan lmaktad r. A n m yüzeyindeki sulu tar m alanlar genelde vadi taban gibi su temininin kolay oldu u kesimlere yak nd r. Buralardan elde edilen su, borular yard m yla a n m yüzeyindeki tar m alanlar na sevk edilerek sulama yap lmaktad r. Alt Pleistosen a n m yüzeylerinin daha yüksekteki jeomorfolojik birimlere ba land kesimlerde orman alanlar kendini göstermektedir. Bu durum daha çok Alt Pleistosen a n m yüzeyinin Kirmir Çay depresyonunun kuzey kesimlerinde görülmektedir. Beypazar ehrinin bulundu u alan da bu a n m yüzeyinde bulundu u için yerle im alanlar n n oransal de eri, geriye kalan tüm jeomorfolojik birimlerden daha fazla ç kmaktad r. Beypazar ehrini dikkate almad n zda oran n di er birimlerden farkl olmad ortaya ç kmaktad r.

13 Beypazar lçesi nde Jeomorfolojik Birimler le Arazii Kullan m li kisi 65 Çizelge: 1. Beypazar ilçesindeki jeomorfolojik j birimler üzerindeki kullan m biçimleri b ve kaplad klar alanlar n oransal da l (%). Jeomorfolojik Birimler Üzerindeki Kullan m Biçimi(%) Kuru Tar mm Alan Sulu Tar m Alan Otlak Alan Orman Alan Fundal k Alan Yerle im Alan TOPLAM Alt-Orta Miosen A. Yüz Üst Miosen A. Yüz Üst Pliosen A. Yüz Alt Pleistosen A. Yüz Vadi Taban Yarma Vadi Tabans z Vadi Seki S rt ve Yamaç K rg bay r Birikintii Konisi Ço unlukla Alada Çay, Süvari Çay, Kirmir Çay ve kollar n n olu turdu u vadi tabanlar toprak ve hidrografik özellikleriyle tar msal aç dan oldukça k ymetli arazilerdir (Foto: 2). Vadi tabanlar n n büyük bir k sm suluu tar m alanlar d r ( ekil: 5). Sulu tar m ürünlerii içerisinde sebzecilik s bask n olmak üzere, meyvecilik de önemli ekilde bu alanlarda yap lmaktad r. Sebzeler içerisinde i özelliklee havuç, marul çe itleri, spanak, domates ve turp ba çekmektedir. Çok büyük bir orana sahip olmasa da vadi tabanlar n n k smi olarak taban suyu ile ilgili sorunlar olan ve yaz n kuruyan derelerin bulundu u kesimlerde ise kuru tar m yap lmaktad r. Tar msal aç dan son derece önemli olan vadi tabanlar nda do al olarak tar m d kullan m beklenmez. Ancak çizelge ç 3 te de görülece i üzere çal ma alan m zda vadi tabanlar ndaki otlakk alan yakla k olarak % 1 dur. Bu oran dahaa önce de belirtildi i gibi çok yüksekte olan ve tar ma müsait olmayan E riova vadi taban ndaki otlak alanlar ile ilgilidir. Ayn durum orman alanlar için de geçerlidir. Foto: 2. Kayabükü köyünün Kö ebükü mahallesi civar nda Kirmir Çay vadisi taban ndaki sulu tar m alanlar ndaa yayg n bir biçimde sebze tar m yap lmaktad r.

14 66 Okan Türkan ekil 5: Beypazar lçesi nde Genel Arazi Kullan m Haritas

15 Beypazar lçesi nde Jeomorfolojik Birimler le Arazi Kullan m li kisi 67 Yarma vadilerde en yüksek orana sahip olan alanlar, otlak alanlar olup bunu s ras yla; sulu tar m alanlar, orman ve fundal k alanlar takip eder. Otlak, orman ve fundal k alanlar genellikle yarma vadilerin daha az e imli ve silik oldu u yamaçlarda görülmektedir. Ancak, epijenik vadilerin dar alanl olan taban k s mlar nda bulunabilen alanlardaysa sulu tar m yap labilmektedir. Bu ekildeki bir durumu hem Sakarya Irma n n hem de Kirmir Çay n n yarma vadilerinde görmek mümkündür. Beypazar ilçesindeki sekiler, önemli tar m alanlar aras ndad r. Sekilerde sulu ve kuru tar m ile otlak alanlar mevcuttur. Sekilerde en önemli kullan m n % 66 ile sulu tar m oldu u görülmektedir. Meyve ve sebze üretimi, seki alanlar ndaki en önemli üretim biçimidir. Sekiler üzerinde kuru tar m alanlar na, genellikle su temininin güç oldu u yüksek seki seviyelerinde rastlan lmaktad r. Otlak alanlar na ise seki basamaklar n n a nma neticesinde tepe veya ar zal yüzey biçiminde olan kesimlerinde tesadüf edilmektedir. S rt ve yamaçlar ile tabans z vadiler daha çok otlak olarak kullan lmaktad r. Bu jeomorfolojik birimlerde genellikle e im de erleri fazla, toprak örtüsü ince oldu undan tar msal alanlar, oransal olarak dü ük bir de ere sahiptir. Yükseltinin ve ya n daha fazla oldu u s rt ve yamaçlar ile tabans z vadilerde orman alanlar artarken, ya n azald daha alçak kesimlerde ise insan müdahalelerinin de etkisiyle fundal k alanlar art göstermektedir. S rt ve yamaçlar ile tabans z vadilerde tar m, e im ve hidrografik ko ullar n uygunlu una göre sulu veya kuru eklinde olmaktad r. K rg bay r alanlar ndaki toprak örtüsü hem çok zay f hem de bu alanlarda çak llar fazlaca bulunmaktad r. Dolay s yla buralar ilçede % 97 gibi yüksek bir oranla otlak alan durumundad r. Ancak kimi alanlarda tar m alanlar na olan bask n n fazla olmas, buralarda baz y llarda kuru tar m n yap lmas na sebep olabilmektedir. lçede çok fazla bir alan kaplamayan birikinti konilerinde ana kullan m n % 49 ile sulu tar m oldu u görülmektedir. Bunu s ras yla kuru tar m ve otlak alanlar takip etmektedir. 4. SONUÇ Beypazar ilçesinde Paleozoik ten Kuaterner e hemen hemen her ya ta formasyon bulunmaktad r. lçe genelinde tortul kayaçlar ile kuzey kesimde volkanik kayaçlar geni yer kaplamakta, bu yap üzerinde farkl seviyelerde a n m düzlükleri bulunmaktad r. Bu birimlerin d nda akarsular n a nd rma ve biriktirmesiyle olu mu birimler de yer almaktad r. Çal ma alan içerisinde en fazla alan kaplayan jeomorfolojik birimler a n m yüzeyleridir. lçenin kuzeyinde geni alanlar kaplayan Alt-Orta Miosen ve Üst Miosen a n m yüzeyleri yükseltinin fazla olmas ndan dolay tar msal faaliyetlere pek uygun de ildir. Buna kar n bu alanlarda ya n fazla olmas na ba l olarak, orman formasyonuna ait a aç topluluklar geli me göstermi ve s k a açl orman alanlar olu mu tur. Buralarda orman alanlar içerisinde tar msal faaliyetler için uygun olabilen alanlar, a açlar n ortadan kald r lmas suretiyle tar m alan haline dönü türülmü tür. Ancak bu alanlardaki tar m alanlar ndan elde edilen verim oldukça dü ük olup belli bir dönem kullan ld ktan sonra bu tar m alanlar terk edilmekte veya mera alan olarak kullan lmaktad r. Beypazar ilçesinin daha çok güneyinde yer tutan Üst Pliosen a n m yüzeyinde hâkim kullan m % 63 ile kuru tar md r. Bunu s ras yla otlak ve sulu tar m alanlar takip eder. Kuru tar m alanlar nda daha çok bu day ve arpa gibi tah llarla ayçiçe i yeti tirilmektedir. Otlak alanlar, e imin artt kesimler ile yüzeyin a narak granitik temeli ortaya ç kard kesimlerde daha fazla görülmektedir. Sulu tar m alanlar bu düzlüklerde özellikle K rba Platosu üzerinde yer alt sular n n kullan m yla iyice art r lm t r. Yer alt suyu kullan m n n kontrolsüz ve a r olmas taban suyunun dü mesine sebep olaca ndan ileriki dönemlerde sulu tar m olumsuz olarak etkileyecektir. Dolay s yla yer alt suyu kullan m nda gerekli tedbirlerin al nmas zorunludur. Sulaman n yap ld kesimlerde genellikle sebze tar m, özellikle de havuç tar m geli me göstermi tir. Kirmir Çay kuzeyinde çok geni alanlar kaplayan Alt Pleistosen ya l a n m yüzeyleri ço unlukla kuru tar m alanlar ve otlak alanlar n n bulundu u bir kesimdir.

16 68 Okan Türkan Kuru tar m alanlar nda ilçenin genelinde oldu u gibi bu day, arpa ve ayçiçe i yeti tirilmektedir. Alt Pleistosen ya l a n m yüzeyinin e imli olan kesimlerinin tar msal faaliyetlere pek elveri li olmamas ve a n m yüzeyinin baz kesimlerinde jips oranlar n n fazla olmas da bu alanlarda tar m n yap lmas n olumsuz etkilemekte olup, söz konusu alanlar yöre halk taraf ndan otlak alan olarak de erlendirilmektedir lçenin tar msal potansiyeline önemli bir katk sa layan vadi tabanlar, daha çok Alada Çay ve Kirmir Çay ile kollar taraf ndan olu turulan alüvyal düzlüklerdir. Alüvyon kapl olan ve taban suyu yüksek olan bu vadi tabanlar nda verim oldukça yüksek olup genellikle sebze tar m yap lmaktad r. Söz konusu vadi tabanlar nda ba ta marul, spanak, ye il so an, turp, domates olmak üzere birçok sebze yeti tirilmektedir. Ankara ilinde birçok sebze türünün en fazla yeti tirildi i ilçe olan Beypazar ndan ba kent ve stanbul a önemli oranda sebze sat gerçekle tirilmektedir. lçedeki sebze tar m n n geli tirilmesi yan nda sebze üretici birliklerinin kurulmas ve bu birliklerin organize bir ekilde faaliyetlerini sürdürmesi üreticinin uzun vadede gelirini art racakt r. Çal ma alan ndaki yarma vadiler ve çevrelerinde e im artlar ndan dolay genelde otlak alanlar bulunmaktad r. Tabans z vadilerde ise genel olarak orman alanlar ile fundal k alanlar ço unlukta olup baz kesimlerde de otlak alanlar hayvanc l k faaliyetlerinde de erlendirilmektedir. Orman ve fundal k alanlar n oransal olarak geni alanlar kaplad s rt ve yamaçlar daha çok ilçenin kuzey kesimlerinde yer almaktad r. lçedeki seki alanlar nda ço unlukla sulu tar m alanlar bulunmakta olup buralarda önemli oranda sebze tar m gerçekle tirilmektedir. lçede geni alanlar kaplamayan birikinti konilerinde su teminin kolay oldu u kesimlerde sulu tar m yap l rken konilerin yukar k sm nda ise genelde kuru tar m yap lmaktad r. K rg bay r alanlar ndaki toprak örtüsü hem çok zay f hem de bu alanlarda çak llar n fazlaca bulunmas buralar n otlak alanlar olarak kullan lmas n sa lamaktad r. Referanslar Bayar, R. (23) Arazi Kullan m Nüfus li kisi: Anamur Örne i Co rafi Bilimler Dergisi, 1 (1), , Ankara. Çiçek,. (21) lhan Kirmir Çay Kav a Çevresinin Jeomorfolojisi, A.Ü. Türkiye Co rafyas Ara t rma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S:8, Ankara. Ege,. (28) Bolkar Da lar n n Do u Kesiminde Jeomorfolojik Birimler Üzerinde Arazi Kullan m, A.Ü., Sos. Bil. Enst., Doktora Tezi (Yay nlanmam ), Ankara. Erol, O. (1973) Ankara ehri Çevresinin Jeomorfolojik Ana Birimleri, A.Ü.Dil ve Tarih Co rafya Fak. Yay. No: 24, Co. Ara.Enst. Yay. No: 16 Ankara. Gözenç, S. (198), Arazi Kullanma Land Use Haritalar nda Standardizasyon ve Türkiye çin Bir Öneri, stanbul Üniversitesi Co rafya Enst. Dergisi, S:23, stanbul. Gürgen, G. (1993) K rba Platosunun Jeomorfolojisi ve Araziden Yararlanma Aras ndaki li kiler, A.Ü. Türkiye Co rafyas Ara t rma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S:2, Ankara. Öngür,T. (1977) K z lcahamam GB s n n Volkanolojisi ve Petroloji ncelemesi Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, C:2, Ankara. Özça lar, A. (1994), Çar amba Ovas ve Yak n Çevresinde Araziden Faydalanma, Türkiye Co rafyas Ara t rma ve Uygulama Merk. Dergisi, S:3, s.s. 93, Ankara. Özça lar, A. - Özgür, M.- Somuncu, M. - Bayar, R.-Y lmaz, M. Yüce ahin, M.- Yavan, N.-Akp nar, N. ve Karadeniz, N. (26), Çaml hem in lçesinde Do al ve Be eri Kaynak Tespitine Ba l Olarak Geli tirilen Arazi Kullan m Kararlar Co rafi Bilimler Dergisi, 4 (1), 1-27, Ankara. Özça lar, A. (29), Co rafyaya Giri, Ümit Ofset Matbaac l k, Ankara. Pamir, H.N. (1984) Dinamik Jeoloji (Yerin ç Olaylar ) st. Ün. Yay. NO:348 Kenan Matbaas, stanbul. Saner, S. (1977) Gevye-Osmaeli-Gölpazar -Tarakl Alan n n Jeolojisi: Eski Çökelme Ortamlar ve Çökelmenin Evrimi. Doktora Tezi (Yay mlanmam ), stanbul Univ., Fen Fak. Tatbiki Jeoloji Kürsüsü, stanbul. Sar aslan M.M., vd. (1998) Ankara linin Çevre Jeolojisi ve Do al Kaynaklar MTA Rapor No: 169, Ankara. Ta, B. (26), Tosya ilçesinde Araziden Yararlanma ve Planlamaya Yönelik Öneriler, A.Ü., Sos. Bil. Enst., Doktora Tezi (Yay nlanmam ), Ankara. Türkan, O. (212). Beypazar lçesinde Arazi Varl n n Tespiti ve Arazi Kullan m Planlamas na Yönelik Öneriler, Ankara Ünv. Sosyal Bilimler Enst. Doktora Tezi (Yay mlanmam ), Ankara. Türkecan A., vd. (1991) Seben Gerede (Bolu) Güdül Beypazar (Ankara) ve Çerke Orta Kur unlu (Çank r ) Yörelerinin (Köro lu Da lar ) Jeolojisi ve Volkanik Kayaçlar n Petrolojisi MTA Rapor No: 9193, Ankara.