GAP BÖLGESİ NDE MERCİMEK ÜRETİM MALİYETİNİN TESPİTİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Transkript

1 GAP BÖLGESİ NDE MERCİMEK ÜRETİM MALİYETİNİN TESPİTİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Ahmet ÇIKMAN Tali MONİS Şeyda İPEKÇİOĞLU GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü-ŞANLIURFA ÖZET Yemeklik tane baklagiller içerisinde yer alan mercimek, içerdiği protein oranının yüksek olması nedeniyle insan beslenmesinde önemli bir yere sahiptir. Kurak bölgelerde ekim nöbetine girerek hem üreticiye hem de ülke ekonomisine ek gelir sağlamaktadır. Kışlık ve yazlık ekime uygun mercimek çeşitleri bulunmaktadır(süzer-2014). Bu çalışma; GAP Bölgesi mercimek yetiştiriciliğinin üretim maliyetini ortaya koymak için yapılmıştır. GAP Bölgesi mercimek üretim alanları gezilerek, gayeli örnekleme yöntemine göre mercimek üretimi yapan belli sayıdaki işletmede yüzyüze anket çalışması yapılmış, yerli ve yabancı literatürler ile kamu kurum ve kuruluşlarından elde edilen verilerden de yararlanılarak mercimek üretim girdi ve maliyeti hesaplanmıştır. Mercimek üretiminin karlılığı incelenmiştir. GAP Bölgesi nde mercimek üretimi yapan işletmelerde uygulanan anket verileri 2014 üretim yılını kapsamaktadır. Mercimek yetiştiriciliği yapılan işletmelerde toprak işleme ve ekim için 41,61 TL/da, bakım işleri için 11,44 TL/da, hasat işleri için 62,69 TL/da, çeşitli giderler (tohum, ilaç, gübre vb.) için 46,90 TL/da, ortak giderler (sermaye faizi, yönetim gideri vb.) için 54,19 TL/da toplam masraf yapılmıştır. Gayri safi üretim (brüt) değeri olarak mercimek üretiminden 308,75 TL/da gelir elde edilmiştir. Üretim maliyeti 216,83 TL/da, dekara net gelir 91,92 TL/da olarak (devletçe verilen destekler dikkate alınmamış) hesaplanmıştır. Anahtar Kelimeler: Mercimek, üretim maliyeti, GAP bölgesi A RESEARCH ON DETERMINATION OF COTTON PRODUCTION COSTS IN THE GAP REGION ABSTRACT Located in edible legumes lentils, the proportion of protein contained in human nutrition has an important place because of the high. entering the sowing in arid regions of both producers and provide additional income to the national economy. There are winter and summer planting appropriate varieties of lentils (Süzer-2014). This work; GAP region lentil cultivation was carried out to reveal the cost of production. GAP Region lentil production areas visit by purposeful sampling method according lentils engaged in the production of a number of face to face survey conducted in business, domestic and making use of data obtained from public institutions and foreign literature lentil production inputs and costs are calculated. The profitability of lentil production is examined. Survey data are applied in lentil production 1757

2 company in the region that includes the 2014 production year. For tillage and planting in the business made lentil cultivation 41,61 TL/da maintenance work for 11,44 TL/da also, for the harvest work 62,69 TL/da, the various expenses (seeds, medicines, fertilizer and so on.) 46,90 TL/da, share common costs (capital, interest, and administrative expenses, etc.) for 54,19 TL/da total expenses are made. Gross production (gross) as of the lentil production value 308,75 TL/da revenues were also obtained. Production costs 216,83 TL/da net income 91,92TL TL/da as (not taking into account the support given by the state) is calculated. Keywords: Lentil, production cost, GAP region 1. GİRİŞ Ülkemizin tarımsal potansiyelinin bir çok ülkeye göre oldukça yüksek olduğu bilinen bir gerçektir. Çalışan nüfusun büyük bir bölümünün tarımsal kesimde yoğunlaşması, tarımsal sermayenin getirisinin azlığı, toprak ve iklim koşullarına bağlı olan tarımsal üretimde birim alandan elde edilen ürünün yüksek olmaması gibi nedenlerden dolayı, tarımsal verimliliğin istenilen düzeyde olmadığı söylenebilir. Her ülke, beslenme açısından önemli ürünlerde kendine asgari bir yeterlilik derecesi sağlama gayreti içerisindedir. Kendine yeterliliğin sağlanabilmesi, ürün fazlalığı verilmeden yurtiçi arzın gereksinimi karşılamasını gerektirir (Eraktan, 2001). Mercimek dünya baklagil tohumları üretiminde 5. sırayı almaktadır, bununla birlikte gün geçtikçe önemi artmaktadır dönemi değerleriyle dünya mercimek üretimi içerisinde ilk sırayı %29.2 ile Hindistan alırken, bunu sırasıyla Kanada, Türkiye ve Bangladeş izlemektedir(mku Ziraat Fakültesi Dergisi 7 (1-2): 59-72, 2002). Dünya da mercimek üretimi bazı yıllarda verim düşüklüğünden kaynaklanan dalgalanmalar yaşamasına rağmen yükselme eğilimi göstermektedir yılında üretim 2,795 milyon ton iken %5,7 lik bir artış ile 2002 yılında 2,9 milyon tona, 2003 yılında ise 3,09 milyon tona yükselmiştir (Anonim,2011). Mercimek üretiminde yılları arasında dünyanın en büyük üreticisi olan ülkemiz özellikle 1988 yılında dünya üretiminin %39 unu gerçekleştirmiş ancak son yıllarda %17,7 lik payı ile üçüncülüğe gerilemiştir. Kanada 2000 yılında %29 luk üretim payı ile ilk sıraya yükselirken, son üç yılda yerini Hindistan a bırakmıştır. Hindistan ın dünya üretimindeki payı ise %27 düzeyindedir(anonim,2011). Türkiye de mercimek ekim alanları yılları arasında 4 kat, nohut ekim alanları 4,5 kat artmıştır. Yine aynı dönemde mercimek üretiminde %300, nohut üretiminde %400 oranında yükselme kaydedilmiştir döneminde ise mercimek ekim alanı %45, nohut ekim alanı %27, mercimek üretimi %35 ve nohut üretimi %30 gerilemiştir (Anonim,2011). Türkiye dünyadaki mercimek ihracatçısı ülkelerin en önemlilerinden birisidir. Yıllık üretimi ton arasında olup bunun karşılığı milyon ABD doları işlem hacmi gerçekleşmiştir. İhraç edilen mercimeklerin büyük bir çoğunluğu kırmızı iç mercimek şeklindedir. Türkiye de kırmızı iç mercimek üretiminin merkezi Gaziantep in doğusundan itibaren Güneydoğu Anadolu Bölgesidir(Anonim,2011). 1758

3 Ekilen alan(dekar) Üretim(ton) Manisa Şırnak Siirt Kilis Batman Gaziantep Adıyaman Mardin Diyarbakır Şanlıurfa Şekil:1.Türkiye de kırmızı mercimek ekilen alan ve üretim bakımından ilk 10 İl (son 10 yılın ortalamaları) (TUİK-2014) Kırmızı mercimek daha çok Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yetiştirilmekte, toplamda 46 ilde üretimi yapılmaktadır. Şanlıurfa 1 milyon da kırmızı mercimek ekim alanı ve ton üretimi ile ilk sırada yer almakta, Diyarbakır da ekim alanı ve ton üretimiyle onu takip etmektedir. Tarımsal verimliliği artırmaya yönelik önlemlerin alınabilmesi için, üretim sürecinde kaynakların ne derece etkin kullanıldığının ortaya konulması önemli bir konudur. Bu konuda yapılması gereken çalışmalardan biri, belki de en önemlisi tarımsal ürünlerin bölgelere göre üretim girdileri ve maliyetlerinin saptanmasıdır. Bu çalışma; bir dekar alan ve bir kilogram ürün için harcanan işgücü, çeşitli girdiler (tohum, gübre, ilaç, vb.) ve sermaye gibi üretim faktörleri miktarlarının bulunması, ürün maliyeti ve satış fiyatının saptanması ile işletmelerin ekonomik yapılarının tespitinde de önemli bir ölçüt olmaktadır. GAP Bölgesinde kalkınma hamlelerinin başlamasından itibaren, pamuk üretiminde makinalaşma, gübre, ilaç kullanımı ve sulama gibi olanakların artmasına bağlı olarak birim alandan alınan ürün miktarında önemli artışlar sağlanmıştır. Ancak verimliliğin daha da artırılması yolunda adımlar atılmaya devam edilmektedir. Tarımsal verimliliği artırmaya yönelik önlemlerin alınabilmesi için, üretim sürecinde kaynakların ne derece etkin kullanıldığının ortaya konulması önemli bir konudur. Bu konuda yapılması gereken çalışmalardan biri, belki de en önemlisi tarımsal ürünlerin bölgelere göre üretim girdileri ve maliyetlerinin saptanmasıdır. Bu çalışma; bir dekar alan ve bir kilogram ürün için harcanan işgücü, çeşitli girdiler (tohum, gübre, ilaç, vb.) ve sermaye gibi üretim faktörleri miktarlarının bulunması, ürün maliyeti ve satış fiyatının saptanması ile işletmelerin ekonomik yapılarının tespitinde de önemli bir ölçüt olmaktadır. 1759

4 2. MATERYAL ve YÖNTEM 2.1 Materyal Bu çalışma; GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından, GAP Bölgesi genelinde gayeli örnekleme yöntemine göre belirlemiş olduğu tarımsal işletmelerle yapılan anketler sonucu her yıl yenileyerek hazırladığı 2014 üretim sezonuna ait GAP Bölgesinde Yetiştirilen Bazı Tarımsal Ürünlerin (Buğday, Arpa, Mercimek, Pamuk, Mısır, Susam,Domates,Biber,Patlıcan ve Antepfıstığı) 2014 Yılı Üretim Girdi Maliyetleri adlı kitapçıktan yararlanarak hazırlanmıştır. Ayrıca konu ile ilgili internet ortamında bulunan kaynaklarda değerlendirilmiştir. 2.2 Yöntem Bu çalışmada GAP Bölgesinde yetiştirilen pamuğun üretim girdi maliyetleri; mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Kuru ve Sulu Koşullarda Yetiştirilen Tarım Ürünlerinin Üretim Girdileri ve Maliyetlerinin Saptanması adlı 912 nolu ana proje esaslarına göre hesaplanmıştır. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Mercimek üreten işletmelerde yapılan anketler değerlendirilmiş,gap Bölgesi nde 2014 yılı üretim sezonunda mercimek üretim girdi maliyeti tablolar halinde aşağıda sunulmuştur. Çizelge 1. Mercimek üretimi için toprak işleme ve ekim masrafları Yapılan İşlem İşlem Zamanı Birim Maliyet Toplam Maliyet Derin Sürüm Temmuz 19,25 19,25 Pulluk İkileme Eylül 9,50 9,50 Kültüvatör Tapan Eylül 4,40 4,40 Ekim Ekim 7,50 7,50 Ekim Makinesi Ekim Ekim 4,37 0,96 Yardımcı TOPLAM 41,61 Çizelge 2. Mercimek üretimi için bakım işleri masrafları Yapılan İşlem İşlem Zamanı Birim Maliyet Toplam Maliyet Gübreleme Kasım (1) 4,37 0,22 Yardımcı Gübreleme Şubat (1) 5,00 5,00 Gübre Dagıtıcı İlaçlama Mart(1) 6,00 6,00 İlaçlama Makinas İlaçlama Mart(1) 4,37 0,22 Yardımcı TOPLAM 11,

5 Çizelge 3. Mercimek üretimi için hasat, harman ve taşıma işleri masrafları Yapılan İşlem İşlem Zamanı Birim Maliyet Toplam Maliyet Makina Hasat Ücreti Mayıs (1) 8,50 8,50 Çayır Biç.Mak. Hasat Mayıs (1) 4,37 14,20 Toplama Haziran 4,37 13,02 Yükleme Boşaltma Haziran 4,37 9,13 Harmana -Taşıma Haziran 5,50 2,20 Römork Dövme Haziran 11,00 3,63 Batöz Savurma Haziran 4,37 8,65 Yükleme - Boşaltma Haziran 4,37 0,35 Pazara Taşıma Haziran 0,03 3,00 TOPLAM 62,69 Çizelge 4. Mercimek üretiminde çeşitli giderler Yapılan İşlem Üretimde Kullanılan Birim Maliyet Toplam Maliyet Miktar Tohum 18 kg 1,20 21,60 Yerli Kırmızı Gübre (P) 2 kg 2,75 5,50 TSP Gübre (N) 6 kg 2,80 16,80 A.Nitrat İlaçlama 0,2 kg 15,00 3,00 TOPLAM 46,90 Çizelge 5. Mercimek üretimi için hesaplanan ortak giderler Hesaplanan Hesaplanan Toplam Gider Giderin Türü (TL/da) Çeşitli Giderler 8,13 (Mt*0.05) Sermaye Faizi 10,04 (MT+ÇG+A.K)*0.05 Yönetim Gideri 6,02 (MT+ÇG+A.K)*0.03 Arazi Kirası 30,00 TOPLAM 54,19 Yukarıdaki çizelgeler incelendiğinde GAP Bölgesi nde sulu koşullarda yetiştirilen mercimek üretimi için toplam 162,64 TL/da masraf yapılmıştır. Toplam masrafa 54,19 TL/da ortak giderler (çeşitli giderler, sermaye faizi, yönetim gideri ve arzi kirası) eklendiğinde mercimek üretim maliyeti 216,83 TL/da olarak hesaplanmıştır. Çizelge 6. Mercimek üretimi verim ve net kar tablosu VERİM (Kg/da) 175 Yan Ürün Geliri (TL/da) 20,00 Üretim Maliyeti (TL/da) 216,83 Üretim Maliyeti (TL/kg) 1,24 Satış Fiyatı (TL/da) 1,65 G.S.Ü.D. (TL/da) 308,75 Fark (TL/da) 91,

6 Çizelge 6 incelendiğinde GAP Bölgesi 2014 yılı üretim sezonunda mercimek ortalama verimi 175 kg/da olarak belirlenmiştir. Ortalama olarak dekara maliyeti 216,83 TL/da, üretim maliyeti 1,24 TL/kg, satış fiyatı 1,65 TL/kg, Gayrisafi Üretim Değeri 308,75 TL/da olarak belirlenmiş, dekara net kar 91,92 TL/da olarak tespit edilmiştir. Fiyat oluşumunda ürün arzı önemli etkendir. Mercimek üretiminde yıllar geçtikçe çok fazla bir gelişme yaşanmamıştır. Mercimek üreticileri arasında herhangi bir örgütlenme yapısı olmadığından girdi maliyetlerindeki artışa paralel üretici fiyatlarında ciddi bir artış sağlanamamıştır. Türkiye de 2005 yılından beri uygulanan mazot ve gübre desteği baklagilleri de kapsamaktadır. Fark ödemesi desteği ise 2008 yılında baklagiller için başlatılmıştır, ayrıca 2009 yılında başlayan sertifikalı tohum kullanım ve üretim desteği baklagillere de verilmektedir. Ülkemizde 2009 yılında baklagillere verilen sertifikalı tohum kullanım desteği 6 TL/da iken 2014 yılı itibariyle 10 TL/da olmuştur, patates ve soyadan sonra en fazla sertifikalı tohum kullanım desteği baklagillere verilmektedir. Baklagillere verilen mazot desteği 2005 yılında 2,40 TL/da iken 2014 yılında %91,6 artarak dekara 4,6 TL olmuştur gübre desteği ise 2005 yılında 1,6 Tl/da iken % 275 artarak 6 TL/da olmuştur. Fark ödemesi desteği başladığı yıl 2008 den bu yana aynı (10 kr/kg) kalmıştır. 4. SONUÇLAR Mercimek üretiminin özellikle hasat ve harman yönünden büyük oranda insan işgücüne dayanması ve işgücünün pahalı olması üretim maliyetinin yüksek olmasına neden olmaktadır. Üretim maliyetinin yüksek olması mercimeğin karlılığı ve diğer ürünlerle olan rekabet gücünü azaltmaktadır. Mercimek tarımının karlılığının korunması, üretim maliyetinin azaltılması, uygulaması gereken zorunlu bir politika olmalıdır. Bu sebeple mercimeğe (baklagiller) uygulanan devlet destekleri yeniden gözden geçirilmeli, arttırılması yönünde kararlar alınmalıdır. KAYNAKLAR Anonim Cotton World Statistics-September 2010, Cotton This Month- July 2011.( et: ). Anonim,2011 Türkiye de Mercimek Üretim Potansiyeli ve İşleme Teknolojisi 1B43FF65CF8C20586EFFEC Eraktan G., 2001 Tarım Politikasının Temelleri ve Türkiye de Tarımsal Destekleme Politikası İstanbul: Uzel Yayınları. Gaptaem, 2014 Üretim Girdi Maliyetleri Enstitü Yayınları-Şanlıurfa Köy Hizmetleri Araştırma Ana Projesi 1991 Kuru ve Sulu Koşullarda Yetiştirilen Tarım Ürünlerinin Üretim Girdileri ve Maliyetlerinin Saptanması 912 nolu proje-samsun MKU Ziraat Fakültesi Dergisi 7 (1-2): 59-72, 2002 TÜİK, Türkiye istatistik Kurumu Resmi Web Sayfası 1762