BSBEEP Karadeniz Havzası Binalarda Enerji Verimliliği Planı. Faaliyet GA1.1

Transkript

1 ENPI-Karadeniz Havzasında Sınır Ötesi İşbirliği Programı BSBEEP Karadeniz Havzası Binalarda Enerji Verimliliği Planı GA1: Mevcut Dış Durumun Analizi Veri ve Bilgi Toplanması ve Dağıtılması Faaliyet GA1.1 Özet Avrupa Birliği, Ulusal ve Yerel Düzeyde Binalarda Enerji Verimliliği İle İlgili Kurumsal Ve Yasal Çerçevenin Derlenmesi ve Karşılaştırılması 1

2 Bu yayın Avrupa Birliği nin yardımıyla hazırlanmıştır. Bu yayının içeriğinden yalnızca Samsun Büyükşehir Belediyesi sorumlu olup, herhangi bir şekilde AB nin görüşlerini yansıttığı şeklinde yorumlanamaz. 2

3 ENPI-Karadeniz Havzasında Sınır Ötesi İşbirliği Programı Karadeniz Binaları Enerji Verimliliği Planı(BSBEEP) Samsun ve Tekirdağ Büyükşehir Belediyeleri tarafından uygulanmakta olan Karadeniz Havzası Binalarda Enerji Verimliliği Projesinin amacı yerel yönetimlerin ve kurumların kapasitelerini güçlendirerek bölgede ortaklıklar ve işbirliği programlarının güçlenmesine katkıda bulunmaktır. Yerel ve küresel ölçekte çok önemli etkileri olan binalarda enerji verimliliği sektöründe yerel yönetim ve kuruluşların kapasitelerinin güçlendirilmesi oldukça önemlidir. Proje ile ulaşılması hedeflenen gruplar başta Belediyeler (teknik hizmet departmanları, finansal destek hizmetleri), üniversitelerin konu ile ilgili bölümleri, laboratuvarları, belediyeye hizmet verenler (yönetsel ve teknik personel), enerji verimliliği ile ilgili çalışmalar yürüten firmalar, uzman gazetecilerdir. Projenin çıktıları finansal açıdan başta kentin kolektif kuruluşları (örneğin ticaret odası, mühendis odaları, sendikalar, finansal kuruluşlar) olmak üzere belirli meslek grupları (yapı malzemesi üreticileri, inşaatçılar), enerji ile ilgili kurum ve kuruluşlar (elektrik dağıtıcı şirketler, ESCO lar), inşaat şirketleri, genel kitle (potansiyel yatırımcılar, vatandaşlar) üzerinde etkili olacaktır. Projenin beklenen sonuçları arasında; binalarda enerji verimliliği ile ilgili organize bilgi paylaşımı ve bilginin Karadeniz Bölgesine sistematik olarak yayılmasının sağlanması, doğru bilginin toplanması ve özellikle belediye binaları ve belediye düzeyinde enerji tüketimi müdahale alanlarında güvenilir analizler yapılması, enerji verimliliği konularında kısa ve orta dönemli planlama yapabilmek için güvenilir temel bir çalışma yapılması vardır. Bunun yanında hedef grupların eğitimi, geniş kitlelerin farkındalığının arttırılması beklenmektedir. AB proje yönetimi konusunda üye olmayan ülkelere de bilgi transferi yapılmaktadır. BSBEEP projesi hakkında daha fazla bilgi için : 3

4 GA1.1: Avrupa Birliği, ulusal ve yerel düzeyde binalarda enerji verimliliği ile ilgili kurumsal ve yasal çerçevenin derlenmesi ve karşılaştırılması Binalarda enerji verimliliğinin geliştirilmesi, Karadeniz Sınır Ötesi İşbirliği Programı kapsamında uygulanan BSBEEP projesinin ortağı Ermenistan, Yunanistan, Moldova, Romanya, Türkiye, Ukrayna gibi ülkelerde olduğu gibi ve Karadeniz Havzasının çevresindeki birçok ülke için de büyük önemli taşıyan, öncelikli bir konudur. Binalarda enerji verimliliğini geliştirme sürecinin bir çok alt başlığı bulunmaktadır. Bu rapor binalarda enerji verimliliği ile ilgili aşağıdakileri aşağıda sıralanan konu başlıklarını ele almaktadır: 1. Ulusal Yasal-Düzenleyici Çerçeve 2. Ulusal Kurumsal (İdari) Çerçeve 3. Yerel Yönetim Politikaları (Şehir Düzeyinde) 4. Yerel Kurumsal (İdari) Çerçeve (Şehir Düzeyinde) Bu çalışma ayrıca binalarda enerji verimliliğini konusunda yasal ve kurumsal alanda karşılaşılan engellerin üstesinden gelmeye yardımcı olabilecek faaliyetleri sunmak için proje ortağı ülkelerin enerji verimliliğini yasalarını, kurumsal yapılarını ve karşılaştırabildikleri mevcut durum analizlerini ortaya koymaktadır. Ulusal Politika Çerçevesi Ülkelerin enerji verimliliği politikalarına ulusal enerji güvenliği, ithalata bağımlılık, ekonomik rekabet, arz güvenilirliği ve enerji hizmetlerinin satın alınabilirliği gibi çeşitli ihtiyaçlar tarafından yön verilmektedir. Ülkeler aynı zamanda çeşitli uluslararası anlaşmalarda değişkenlik gösteren statülerinin yanı sıra bir dizi dış faktöre de maruzdurlar. Binalarda enerji verimliliğini geliştirmeyi hedefleyen AB politikaları çeşitli politika alt başlıkları çerçevesinde uygulanırken, tüm üye ve üyelik başvurusunda bulunan ülkelerin yasalarını AB politikası hedeflerine adapte edebilmeleri için büyük bir reform süreci başlatılmıştır. Yunanistan ve Romanya gibi bazı ülkeler için üye devletler olarak AB enerji verimliliği direktiflerinin iç hukuka aktarılması zorunlu iken, diğer ülkeler de ulusal politika reformlarını hızlıca geliştirmekte ve AB Ortak Üyesi olarak, Enerji Topluluğu Anlaşması altında Taraf Ülkeler olarak ya da hiç bir uluslararası zorunluluk olmaksızın sadece uluslararası en iyi uygulama olarak AB yasal uygulamalarının aktarımı için veya dış ticaret ortağının piyasa kurallarına ulusal politikaları uydurmak için AB enerji verimliliği düzenlemelerinin iç hukuka aktarımını gerçekleştirmektedirler. Tüm ülkelerin BM İklim Değişikliği Konvansiyonu çerçevesi altında kendi ilgili yükümlülükleri vardır. Yunanistan ve Romanya için Ek 1 ve 2 olarak paylaşılan AB hedefleri içerisinde yükümlülükler söz konusu iken; Türkiye, Moldova, Ukrayna ve Ermenistan için kantitatif emisyon azalımı yükümlülükleri söz konusudur. 4

5 Çeşitli politik ve diplomatik statülere rağmen, BSBEEP projesinin ortağı olan ülkeler enerji verimliliğine ve iklim değişikliğinin azaltılmasına büyük önem vermektedirler. Hükümetler, şu anda da Yunanistan ve Romanya da Enerji Verimliliği Direktifleri üzerinde çalışmakta olup, Enerji Hizmetleri direktiflerinin ve Binalarda Enerji Performansı direktiflerinin aktarımında büyük adımlar atmışlardır. Ulusal enerji verimliliği politikası çerçevesinin ana unsurları tüm ülkelerde bazı farklılıklarla birlikte şunları kapsar : 1. Politika: Karar, deklarasyon, uluslararası anlaşma, vs 2. Ulusal Strateji: enerji üzerine, enerji verimliliği ve ekonomik gelişim üzerine, ideal olarak da binalarda enerji verimliliği üzerine ayrı bir strateji şeklinde 3. Yasama: Enerji sektörü veya enerji verimliliği üzerine tasarlanan yasa, rasyonel enerji kullanımı, enerji koruma üzerine yasalar yoluyla binalarda enerji verimliliğini düzenleyen öncül yasa vs 4. Düzenlemeler: Bunlar yasaları uygulamaya imkan veren kodlar, normlar, teknik düzenlemeler ve standartlar yoluyla ikincil yasama sağlar 5. Programlar/Planlar: Ulusal ve yerel programlar ve planlar yoluyla hükümet veya topluluklar zaman çizelgeleri, hedefler, çeşitli sorumlu kurumlar ve roller oluşturur 6. Fon Şeması: Politika uygulamalarını desteklemek adına, sürdürülebilir bir finansal mekanizma, parasal teşvikler, sübvansiyonlar ve fonlar, tüm geliştirici önlemlere düzenli olarak yatırım yapmak için doğrudan yapılan enerji verimliliği gelişimi önlemleri kadar gereklidir Yukarıdaki 5. ve 6. maddeler hem ulusal hem de yerel düzeyde mevcut kalabilirken, 1-4. maddeler ulusal düzeydedir. Tüm bu maddeler eşit olarak gerekli olsalar da ülkeler politika çerçevesini bu maddelerden bir ya da bir kaçı eksik olarak tamamlayabilmektedirler. Böyle bir farklılık diğer politika dokümanlarında daha kapsamlı bir detay düzeyi gerektirmekte ve ikincil yasama için ihtiyaç doğurmaktadır. Bu, bina enerji kodları ve belgelendirmesi için düzenleyici çerçeve ve etiketleme prosedürü, alet ve ekipmanlar için enerji verimliliği test altyapısı, bina izolasyon standartları, enerji etüdü uygulama prosedürleri ve denetmen belgelendirmeleri, enerji yönetimi için yetkileri, belediyenin enerji verimliliği planlaması ve yönetimi, performans sözleşmelerini kolaylaştıran düzenlemelerdir vs. İkincil Mevzuat Binalarda enerji verimliliği ile ilgili ikincil mevzuat süreçlerine daha sonra başlamış Moldova, Ermenistan ve Ukrayna gibi ülkelerde binalarda enerji verimliliği alanında kurumsal hafızanın oluşturulması ve daha fazla ilerleme sağlanabilmesi adına bu alanda ileri uygulama örneklerine sahip proje ortağı ülkelerden öğrenebilecekleri ve kendilerine adapte edebilecekleri çok fazla konu bulunmaktadır. Belirtmek gerekir ki proje ortakları ülkelerdeki yasal reformlardaki gelişmeler etkileyiciyken, bu yasaların ve özellikle ikincil mevzuatın uygulanmasında bazı ülkelerde hala aksaklıklar bulunmaktadır. Binalarda enerji verimliliği alanında proje ortağı ülkelerin yanı sıra 5

6 Karadeniz Havzasında yer alan diğer ülkelerin, AB ne üye ülkelerin binalarda enerji verimliliği alanda sahip oldukları iyi uygulama projeleri ile birlikte ortak uygulama faaliyetinde ve deneyim alışverişinde bulunmaları Karadeniz bölgesi ülkelerinin yararına olacaktır. Proje ortağı ülkelerin binalarda enerji verimliliği alanında hali hazırda sahip oldukları yasal ve kurumsal düzenlemelerin göreceli karşılaştırılması amacıyla hazırlanan rapor, proje ortağı ülkelerin bir çoğunun binalarda enerji verimliliği alanında yasal ve kurumsal düzenlemeler çerçevesinde ciddi başarılar elde ettiklerini ortaya koymaktadır. Binalarda enerji verimliliğini geliştirme konusunda karşılaşılan engelleri ortadan kaldırmak amacıyla uygun fon mekanizmalarının araştırılması, bulanan programlar dahilinde projeler geliştirilmesi suretiyle binalarda enerji verimliliğini artırma işi daha somut hale gelmektedir. Binalarda enerji verimliliğini geliştirme hususunda karşılaşılan problemler ve engeller şu şekilde sıralanmaktadır: Avrupa Birliği nde teni yapılmış düzenlemelerinin ülkelerin ulusal yasalarına uyarlanmasındaki gecikmeler, İdari kapasite eksikliği, Kamu ve özel sektöre yönelik yeterli finansman paketlerinin oluşturulamaması (faiz oranları, geri ödeme süreleri, ek finansman ve teknik destek, enerji etüdü vs.), Kentsel gelişim, çok daireli bina yönetim, sahip olunan/kiralık konut, medeni kanun vs. gibi diğer sektörü ilgilendiren kanunlardaki karmaşıklık, İyi uygulama örneklerinin uygulanmasında karşılaşılan teknik ve tecrübe yetersizlikleri, Binalarda enerji verimliliği yatırımlarının ekonomik, sosyal ve çevresel faydaları konularında kamuoyunda yeterli farkındalığın oluşturulamamış olması Etkisi bazı Avrupa ülkelerinde diğerlerine oranla daha fazla hissedilmekle birlikte tüm Avrupa Birliği ülkelerini olumsuz etkileyen mevcut küresel finansal krizden, kredi sağlayan piyasalar da kötü biçimde etkilenmiştir. Bu nedenle, finansal kurumlar tüketici lehine risk almaya maalesef pek yanaşmamaktadırlar. Kurumsal Çerçeve Binalarda enerji verimliliği piyasası kendi kendine yetecek şekilde işleyebilene dek kamu farkındalığını arttırıp özel sektör katılımını güçlendirirken, gerekli kurumları kurmak/görevlendirmek, uygun planlama yapmak ve enerji verimliliği gelişim programlarını finanse etmek yoluyla binalarda enerji verimliliğini geliştirmek için daha fazla çaba harcamak gerekmektedir. Görevlendirilen kurumlar arasında bakanlıklar, ulusal enerji firmaları, araştırma enstitüleri, profesyonel kuruluşlar, mühendis odaları ve STK lar vardır. Örneğin, proje ortaklarımızdan Galati Dunarea De Jos Üniversitesi enerji verimliliği pilot projelerinin ve enerji verimliliği yatırımlarının finansal mekanizmasının gelişimini hedefleyen ve sürekliliği olan bir araştırma yürütmektedir( üniversitede enerji tüketim ölçümleri için inşa edilmiş bir deney evi). 6

7 Ülkelerin birbirlerinin tecrübelerinden faydalanabilecekleri bazı örnek programlar bölgede mevcuttur. Örneğin Türkiye de kamu binaları için yürütülen ve Enerji Verimliliği Derneği tarafından yürütülen İl İl Enerji Verimliliği Hareketi 5 milyon verimli ampul dağıtımınıyla bir ayda akkor telli ampullerin değişimini sağladığı çalışma, küçük ölçekli güneş enerjisi üretimi için çatılarda fotovoltaik üzerine Yunanistan ın program, evlerde donanım iyileştirmesi için Enerji Tasarrufu gibi Karadeniz Havzası nda binalarda enerji verimliliğine yönelik projeler mevcuttur. Yerel Yönetim Boyutu Binalarda enerji verimliliği alanında yerel yönetimler çeşitli sürdürülebilir başarılar sergilemişlerdir. Romanya ve Moldova gibi bazı ülkelerde enerji verimliliği politikaları belediyelerin uygulaması gereken enerji yönetimi ve planlamasını hedefleyen zorunlu faaliyet alanları yaratmıştır. Karadeniz Havzası ndaki belediyeler yapmaları gereken böyle zorunlu faaliyetleri kendi yerel bütçeleri çerçevesinde karşılamaya çalışmaktadırlar. Belediye enerji verimliliği yöneticisi görevlendirmek, iç enerji sayım sistemini geliştirmek, enerji etütleri yoluyla belediye binalarının enerji performansını değerlendirmek, bu etütler sonucu ortaya konan önerileri uygulamak bu zorunlu faaliyetlerden bazıları olarak sayılabilir. En önemlisi de binalarda enerji verimliliği konusundaki ulusal politika belediyelerin yerel uygulama planlarına yansıtılmaktadır. Bu durum sadece yerel yönetimlerin binalarda enerji verimliliği konusuna bağlılığını göstermekle beraber aynı zamanda gelecek yıl için bina enerji yönetimine ayrılacak bütçenin oluşturulmasına imkan sağlamaktadır. Örneğin 2009 yılından bu yana Moldova da Kahul Belediyesi ve Ukrayna da Mikolayev Belediyesi yıllık uygulama planlarına ciddi miktarda kamu binası dahil edip, enerji etüt önerilerini uzun vadede uygulamak üzere binaların enerji ve enerji verimliliği etütlerini yapmaktadırlar. Yerel uygulamaları veya belediyelerin enerji yönetimi konusunda mevcut ulusal politikaları desteklemek adına onlarca Moldovalı belediye personeli belediye enerji planlarını geliştirmek için eğitilmiş, bir çok kişi enerji yöneticisi olarak işe alınmıştır. Yunanistan da Kavala ve Galati Belediyeleri yıllık uygulama planlarında belediye binalarının enerji verimliliği ölçüm sonuçlarını bir araya getirmiş ve kamu binalarında bir dizi enerji verimliliği projesi uygulamışlardır. Türkiye de Samsun Büyükşehir Belediyesi BSBEEP projesi kapsamında binalarda enerji verimliliği üzerine okul çocukları için eğitim materyalleri hazırlamış ve Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen samsun Solar Enerji Projesi tasarlamış ve inşa edilmeye başlamıştır. Yerel yönetimler için binalarda enerji verimliliğiyle ilgili ulusal politika reformunun yanı sıra bir takım dış faktörler daha vardır. Örneğin, Avrupa Belediye Başkanları Sözleşmesi AB içerisinde sözleşme imzalayan tarafları bünyesinde toplamış ve daha sonra Ukrayna, Moldova ve Ermenistan da aktif biçimde işleyen COMO-Doğu sürecini meydana getirmiştir. Ermenistan, binalarda enerji verimliliği ölçümleri ve sera gazı salınımının azaltılması adına toplulukların potansiyelini belirlemek için kendi Sürdürülebilir Enerji Eylem Planı nı geliştiren 10 sözleşme ortağından biridir. 7

8 Yerel Kurumsal/İdari Çerçeve Yerel yönetim ve otoritelerin programları uygulama becerileri fon bulmak kadar eldeki personele, teknik yeterliliğe, diğer profesyonel kuruluşların teknik ve uygulamaya dayalı knowhow kaynaklarına erişimine de önemli ölçüde dayanmaktadır. Teknik ve kurumsal kapasiteler ciddi gelişim gerektirirken, fon temini ise başka diğer bir konudur. Karadeniz Havzası nda binalarda enerji verimliliğini toplulukların günlük yaşantısına aktarabilecek sistematik, sürdürülebilir ve uzun vadeli programların maalesef eksikliği vardır. Potansiyel olarak yenilenebilen örneklerden biri Yenilenebilir Kaynaklar ve Enerji Verimliliği Fonu (R2E2) olabilir. R2E2, gelecek yıllarda daha bir çok binanın finansman düzeninin devam etmesine izin veren sınırlı finansmanın döndüğü ESCO benzeri sözleşmeleri kullanarak 57 kamu binası için kamu binaları piyasa koşulları altında böyle enerji verimliliği projelerini finanse edebilecek bir kredilendirme mekanizmasından yararlanabilmiştir. Benzer şekilde Yunan Yeşil Fonu, hibe, sübvansiyon, yerel otoritelerin finansman ve kredilendirmesini sağlarken çevre ve enerji politikaları arasında sinerjiler yaratarak, ve idari ve teknik hizmetler sunarak yenilenebilir enerji yatırımlarının gelişimine büyük katkı sağlamıştır. Binalarda enerji verimliliği politikaları uygulamalarının sürdürülebilirliğini hala yavaşlatan engellerden bir kaçını saymak gerekirse, çeşitli sosyal gruplar için çeşitlendirilmiş finansman mekanizmalarının eksikliği, farkındalık eksikliğini, büyük kamu borcu ve esnek finansal düzenlemeleri halletmekteki başarısızlıklar sıralanabilir. Karadeniz Havzası nda bölgesel işbirliğinin değeri binalarda enerji performans sözleşmesi, hedef kitleleri tanımlanmış kredilendirme programları, sektördeki profesyoneller için enerji verimliliği eğitim programları gibi başarılı programlar ve finansman çözümlerini kullanmak sayılabilir. 8