AMBALAJ ATIKLARININ YÖNETİMİ KONUSUNDA YAŞANAN SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Transkript

1 AMBALAJ ATIKLARININ YÖNETİMİ KONUSUNDA YAŞANAN SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

2 KISACA Üyelerimiz Türkiye de: deponi alanına gidip kaybolacak 3.5 milyon ton kağıt atığın tekrar ekonomiye kazandırılmasını sağlayan, den fazla çalışanı doğrudan istihdam eden, alt sektörleriyle birlikte yaklaşık insana iş imkanı sağlayan, 2014 itibariyle yaklaşık ton kağıt karton ihraç eden, 2013 ISO verilerine göre ilk 500 de 4 şirket ve ikinci 500 de 3 şirket olarak yer alan, 1.5 milyar dolarlık toplam sermaye büyüklüğüne sahip bulunan, oluşturdukları katmadeğer itibariyle 2.5 milyar dolarlık büyüklüğü temsil etmektedir.

3 İÇİNDEKİLER 1. AMBALAJ ATIĞI TOPLAMA AYIRMA SİSTEMİNİN YENİDEN DÜZENLENMESİ 2. BELİRLİ AMBALAJ TÜRLERİ İÇİN OTOMATİK DEPOZİTO SİSTEMİNİN GETİRİLMESİ 3. TOPLAMA SİSTEMİNE GERİ DÖNÜŞÜM EVLERİNİN (GDE) ENTEGRE EDİLMESİ 4. DÜZENLİ SİTELERİNİN SORUMLULUKLARININ ARTIRILMASI 5. AMBALAJ ATIKLARININ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ NE AYKIRI DURUMLARDAKİ İDARİ YAPTIRIMLAR 6. TEŞVİK SİSTEMLERİ (YEŞİL MAZOT, SGK, GERİDÖNÜŞÜM ALTYAPI ÇALIŞMALARI) 7. YK TEMSİLİYET ORANININ DÜŞÜRÜLMESİ 8. YK LAR ÜZERİNDEN DAĞITILAN BELGELENDİRME GELİRLERİNİN KAYNAĞINDA AYRI TOPLAMA ÇALIŞMALARINA ETKİN OLARAK AKTARILMASI 9. BELGELENDİRME BEDELİ İÇİN ALT TABAN FİYAT TARİFESİ BELİRLENMESİ 10. TSE TARAFINDAN 13 MART 2015 TARİH ve SAYILI YAZIYA İSTİNADEN AMBALAJ ATIĞI TOPLAMA AYIRMA TESİSLERİ İÇİN KURALLAR BELİRLENİRKEN MEVCUT TESİSLERİN DURUMU

4 1. AMBALAJ ATIĞI TOPLAMA AYIRMA SİSTEMİNİN YENİDEN DÜZENLENMESİ o Sorun: Belediyeler ile sözleşme yapacak lisanslı firmalar uzmanlık alanı dışındaki (atığın cinsi, toplama şekli, pazara yabancılık vb.) ambalaj atıklarını topladığında, gerçek işi dâhilindeki atıklara sahip çıkmakta, diğer atıkları ise doğru yönetemediğinden yanlış alanlara kanalize etmektedir. Bu ise başta haksız belgelendirme olmak üzere birçok olumsuzluğa altyapı oluşturmaktadır. o Çözüm: Belirli sınıflara ait (kâğıt/karton, cam, karışık, vb.) toplama ayırma tesisi lisansları verilmelidir. Kaynağında ayrı toplama çalışmalarında ambalaj atıkları başlıca 3 temel sınıfta biriktirilmeli ve toplanmalıdır. Bunun için gerekli altyapı zaten hazır olup küçük iyileştirilmeler ile mevcut sistem uygun hale getirilebilir. Yine kâğıt/ karton, cam, karışık ambalaj atığı sınıfları için ayrı ayrı toplama ayırma tesisi kriterleri getirilmelidir. Örneğin; kağıt/karton sınıfı için balistik separatör, karışık ambalaj sınıfı için tam otomatik ayırma sistemi getirilmelidir. Hâlihazırda cam örneğinde olduğu gibi belediyeler ile ayrı atık türlerinde sözleşme yapılması için altyapı oluşturulabilir.

5 2. BELİRLİ AMBALAJ TÜRLERİ İÇİN OTOMATİK DEPOZİTO SİSTEMİNİN GETİRİLMESİ o Sorun: Mevcut durumda ambalaj atıklarının bazı sınıflarda verimli toplanamaması ve tonajların gerçekçi olarak veri kayıt sistemine aktarılamaması sistemde haksız belgelendirmelere yol açmaktadır. Finansman desteğinin gerçek ihtiyaç sahibi olmayan lisanslı firmalara ulaşması, sahada haksız rekabet ortamı oluşturmaktadır. Oran olarak en düşük toplama sınıfında olan kompozit ambalaj atıklarının belgelendirmedeki tonajsal yüksekliği bunun en somut örneğidir. o Çözüm: Cam, kompozit, alüminyum ve PET türlerindeki ambalaj atıklarını otomatik ayrıştıran depozito sisteminin ülkemizde (satış noktaları, okullar, AVM ler vb.) aktif olarak kullanılması için gerekli altyapı çalışmaları yapılmalıdır. Almanya, Danimarka, Amerika örneklerinde içecek ambalajlarının geri kazanım oranlarının %85-95 bandında seyrettiği görülecektir.

6 3. TOPLAMA SİSTEMİNE GERİ DÖNÜŞÜM EVLERİNİN (GDE) ENTEGRE EDİLMESİ o Sorun: Özellikle düzensiz yerleşim alanlarında vahşi toplamanın önüne geçilememesi, bu alanlarda toplama maliyetlerinin yüksek olması, denetimde yaşanan zorluklar ve buna bağlı olarak beyaz masa şikayetlerindeki artışlar düzensiz toplama alanlarında yaşanan temel sorunları oluşturmaktadır. o Çözüm: Bölge yapısına uygun toplama ekipleri olan en az 50 m 2 alana sahip Bakanlık tarafından kriterleri önceden belirlenmiş Geri Dönüşüm Evleri (GDE) kurulmalıdır. Düzensiz yerleşim alanlarında nüfus yoğunluğuna bağlı olarak, bölge yapısına uygun toplama araçlarıyla (motorize vb.) ambalaj atıkları toplanarak GDE ler de biriktirilmelidir. GDE ler aynı zamanda nihai atık üreticilerinin atıklarını da doğrudan bırakabilecekleri bir statüde düzenlenmelidir. Ambalaj atıklarının bırakılacağı tanımlanmış noktalar sayesinde beyaz masa şikâyetlerinin önemli ölçüde azalacağı, toplama maliyetlerinin düşeceği ve en önemlisi de sokak toplayıcılarının kendiliğinden ortadan kalkacağı bir sistemin altyapısı oluşturulabilir.

7 4. DÜZENLİ SİTELERİNİN SORUMLULUKLARININ ARTIRILMASI o Sorun: Kaynağında ayrı toplama çalışmalarında maliyetin (özel tip araç, yakıt, ünite, afiş, poşet, personel, eğitim vb.) büyük kısmını oluşturan ve buna karşılık çöp oranı yüksek ambalaj atıkları toplanan sitelerde, özellikle apartman görevlileri ve site yönetimlerinin ilgisiz tutumları sistemi işlemez hale getirmiştir. Yine Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği nde düzenli siteler için herhangi bir bağlayıcı yükümlülüğün olmaması site yönetimlerinin elini kuvvetlendirmektedir. Ambalaj atıklarının organik atıklardan ayrı olarak biriktirilmesi noktasında özellikle kilit rol oynayan apartman görevlilerinin bu atıkları sığınaklarda biriktirmesi ve satması toplama sistemini baltalamaktadır. o Çözüm: İlgili yönetmelikte site yönetimlerine ayrı sorumluluk getirilerek sistem daha etkin olarak denetlenmelidir. Bu kapsamda sitelerde oluşturulacak yönetim planı ile toplama sistemi, yetki ve sorumluluklar, tonaj tutanakları, eğitim planı vb. uygulamalar il çevre müdürlükleri tarafından denetlenmelidir.

8 5. AMBALAJ ATIKLARININ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ NE AYKIRI DURUMLARDAKİ İDARİ YAPTIRIMLAR o Sorun: Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ne aykırı iş ve işlemlere uygulanacak idari cezaların makul ölçülerde olmaması uygulamada önemli sorunlar oluşturmaktadır. Caydırıcı olması gereken cezaların çok yüksek olması toplama ayırma sistemini olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca yerel yönetimlerde siyasi birtakım çekincelerden dolayı ceza kesilememekte ve bu da sistemin olmazsa olmazı olan denetim mekanizmasını işleyemez hale getirmektedir. o Çözüm: Mevcut durumdaki cezalar makul ölçülerde tekrar düzenlenmeli ve cezalar uygulanabilir seviyelere getirilmelidir. Ayrıca ceza kesme yetkilerinin kimlerde olacağı tekrar düzenlenmelidir. Belediyeler bu cezaları kesememekte olduğu göz önüne alındığında bu konuda belki bağımsız bir denetim kurumu (Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş) belki de ilçe çevre merkezleri kurularak yetki devri yapılmalıdır.

9 6. TEŞVİK SİSTEMLERİ (YEŞİL MAZOT, SGK, GERİDÖNÜŞÜM ALTYAPI ÇALIŞMALARI) o Sorun: Mevcut durumda 1 ton kağıt toplanması karşılığı belgelendirme finansmanı ortalama TL olarak verilmektedir. Bu tutar yüksek hacimli hafif ambalaj atıklarını toplamak için yapılan harcamaları karşılamamaktadır. Bir ambalaj atık toplama aracı tüm gün bir şoför ve iki toplama elemanı ile en fazla 4 ton ambalaj atığı toplayabilmektedir. Bu toplanan atıklar ayrıştırma bantlarında 8-10 işçi tarafından ayrıştırılmaktadır. Ayrıştırma giderlerine balyalama maliyetleri de eklendiğinde verilen finansman desteğinin yapılan harcamaları karşılamadığı görülecektir. o Çözüm: Çevre kirliliğinin önlenmesi konusunda çalışan bu kuruluşlar için en büyük gider kalemlerinden biri olan yakıt harcamalarında vergi muafiyeti getirilmelidir. Ayrıca bu iş için kullanılacak makina ve ekipmanlar için de KDV muafiyeti getirilmelidir. Sektör çalışanlarının SGK primlerinde %50 indirim yapılması halinde istihdam artacak ve bu sayede toplama verimi artan bir ivme kazanacaktır. Geri dönüşüm sektöründe bu tarz desteklerin hazırlanması amacıyla Enerji ve Tabii Kaynaklar, Bilim Sanayi ve Teknoloji, Çevre ve Şehircilik, Çalışma ve Sosyal Güvenlik ve Maliye Bakanlıkları bir araya gelerek geri dönüşüm teşviklerini belirleyebilirler. Çevre kanununun 29. Maddesi Çevre kirliliğinin önlenmesi ve giderilmesine ilişkin faaliyetler teşvik tedbirlerinden yararlandırılır. hükmünde bulunur. Dolayısıyla ambalaj atıklarının toplanması ve ayrıştırılması faaliyetleri teşvik kapsamına alınmalıdır.

10 7. YK TEMSİLİYET ORANININ DÜŞÜRÜLMESİ o Sorun: Sisteme dahil olan PS tonajları yüksek oranda kayıt altına alınmıştır. Bu açıdan sistemin tonajsal anlamda doyum noktasına ulaştığı görülmektedir. Dolayısıyla mevcut YK lar tarafından sağlanması gereken asgari temsiliyet hedeflerinin tutturulabileceği hareket alanı çok sınırlıdır. Böylece alternatif YK ların ortaya çıkması imkansız hale gelmektedir. o Çözüm: YK ların temsiliyet oranının kademeli olarak azaltılması, aralarındaki kota rekabetini düşürecek ve bu da yıllık hedeflerini tutturmalarında YK lara kolaylık sağlayacaktır. Temsiliyet payının düşürülmesi alternatif YK ların da oluşmasına imkan sağlayacak ve belgelendirmeden elde edilecek gelirlerin kaynağında ayrı toplama çalışmalarına daha fazla aktarılması mümkün olacaktır.

11 8. YK LAR ÜZERİNDEN DAĞITILAN BELGELENDİRME GELİRLERİNİN KAYNAĞINDA AYRI TOPLAMA ÇALIŞMALARINA ETKİN OLARAK AKTARILMASI o Sorun: Mevcut durumda YK lar belgelendirmeden elde edilen gelirlerin en fazla %50-55 oranını sahaya yansıtabilmekte, geriye kalan miktarı eğitim, reklam, personel, iletişim vb. konulara aktarmaktadırlar. Örneğin ton başına kağıt/karton sınıfı kota bedeli TL iken sahaya TL olarak yansıtılmaktadır. Bu durum adil olmayan gelir dağılımına, kaynağında ayrı toplama çalışmalarının yetersiz kalmasına ve en önemlisi de sistemin Türkiye geneline yaygınlaşamamasına neden olmaktadır. Ayrıca kar amacı gütmeyen konumundaki YK ların bu oranı şeffaf olarak yönetememesi sektörü son derece rahatsız etmektedir. o Çözüm: %40-45 oranını kapsayan bu giderler, ana amaç doğrultusundaki saha çalışmalarına, belgelendirme gelirlerinin tam olarak aktarılmadığının bir göstergesidir. Bu bağlamda YK, belgelendirme gelirlerinin dağılımını kıstasları belirlenmiş yüzdesel oranlar formatına göre düzenlemelidir. Örneğin; kaynağında ayrı toplama giderlerine %80 diğer giderlere de %20 bütçe ayrılabilir. Avrupa da başarısıyla ön plana çıkan İtalyan CONAİ sisteminde benzer şekilde genel giderler için kurumun en fazla %20 bütçe ayırmasına izin verilmiştir. Sahaya yansıtılan %80 oranındaki bu kaynağın kullanım şekli ve belgeleri lisanslı firmalar tarafından altı aylık ön izleme raporları üzerinden bakanlığa sunulabilir.

12 9.BELGELENDİRME BEDELİ İÇİN ALT TABAN FİYAT TARİFESİ BELİRLENMESİ o Sorun: Yetkilendirilmiş kuruluş (YK) sayısının artması dolayısıyla piyasaya sürenlerin (PS) belgelendirme mükellefiyetlerini yerine getirirken ödedikleri tutarlar YK lar arasında yaşanan rekabetten dolayı sisteme giren gelirleri önemli ölçüde azaltmakta ve böylece sistemin en önemli girdisi olan finansman açığını gittikçe büyütmektedir. Özellikle, YK lar asgari kota hedeflerini tutturabilmek amacıyla yüksek tonajlı PS lere çok düşük fiyatlara belgelendirme hizmeti sunmaktadır. Söz konusu düşük fiyatlar YK ların TAT lara ödedikleri belgelendirme fiyatlarının oldukça altında kalmaktadır. o Çözüm: Bakanlık bünyesinde yetkili ölçüm ve analiz laboratuvarları için asgari fiyat tarifelerinin belirlendiği gibi belgelendirme bedelleri için de aynı şekilde alt taban fiyat tarifesi belirlenmelidir. Taban fiyat tarifesinin belirlenmesinde sektörel STK ların görüşleri esas alınmalıdır yılında AGED tarafından yapılan maliyet analiz çalışmalarına göre kağıt/karton sınıfı ambalaj atıkları için lisanslı firmalara ödenmesi gereken belgelendirme bedeli en az 40 TL/TON dur.

13 10. TSE TARAFINDAN 13 MART 2015 TARİH ve SAYILI YAZIYA İSTİNADEN AMBALAJ ATIĞI TOPLAMA AYIRMA TESİSLERİ İÇİN KURALLAR BELİRLENİRKEN MEVCUT TESİSLERİN DURUMU o Sorun: Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ne göre toplama ayırma konusunda çevre lisansına sahip firmalar belediye sözleşme şartı aranmaksızın sanayi ve iş yerlerinden lisansları dahilinde ambalaj atıklarını toplama hakkına sahipken TSE taslak metninde bu lisanslı firmalar görmezden gelinmiş, uygulamada iki farklı çalışma şekli olan firmalar bir bütün olarak düşünülmüştür. Ayrıca TSE kriterleri olarak düşünülen şartlar Türkiye genelindeki belediyeler ve nüfus yapıları dikkate alındığında uygulanabilirlikten çok uzaktır. Örneğin; Kırşehir gibi bir ilde toplanacak malzemenin ekonomik değeri göz önüne alındığında, bunun tesis kurulum ve işletme maliyetlerini karşılamasının imkansız olduğu görülecektir. o Çözüm: Kaynağında ayrı toplama çalışmaları üzerinden belediye sözleşme seçeneğini kullanan lisanslı firmalar toplama yaptığı belediyelerin nüfusuna göre ambalaj atığı kapasitesi büyüklüğünde belirlenecek kriterlerde ayırma tesisleri kurmalıdır. Ayrıca belediye sistemi dışında yalnızca sanayi ve işyerlerinden lisansı kapsamında toplamasını gerçekleştiren firmalar, mevcut ayırma tesisi kriterleri kapsamında çalışmalarını idame ettirebilmelidir. Zira bu yapıda çalışan yüzlerce lisanslı firma tek düze bir kriterle belediye sistemi dahilinde düşünülüp gereksiz yatırımlara zorlanacak ve ciddi maliyetlerin altına girecektir. Daha önce Bakanlığın yönlendirmesiyle sisteme yatırım yapmış bu firmalar sistem dışına bir anda çıkarılamayacağı için farklı yöntemlerle çalışmalarına devam edecektir. Bu yüzden söz konusu taslak TSE metni belirli kriterlere göre farklı sınıflarda nüfus yoğunluğuna göre tanzim edilmelidir.

14 Koordinatör Osman KAYTAN, Genel Sekreter Hazırlayanlar Serhan MADEN, Çevre Y. Mühendisi Mustafa GÜLÇEK, Çevre Mühendisi Atık Kağıt ve Geridönüşümcüler Derneği Tel: Faks: