TÜRKİYE DENİZLERİNDE DAĞILIM GÖSTEREN HİNT PASİFİK KÖKENLİ BALIK TÜRLERİ VE ETKİLERİ

Transkript

1 TÜRKİYE DENİZLERİNDE DAĞILIM GÖSTEREN HİNT PASİFİK KÖKENLİ BALIK TÜRLERİ VE ETKİLERİ Deniz Ergüden, Okan Özdemir İskenderun Teknik Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Fakültesi, TR31220 İskenderun, Hatay ÖZET Süveyş Kanalı nın 19. yüzyıl sonlarına doğru açılması ve Aswan Barajı nın Nil nehri üzerinde kurulması sonucunda, tropikal özellikli Kızıldeniz ile subtropikal özellikli Akdeniz arasındaki coğrafik engeller kalkmış ve böylece Hint-Pasifik kökenli türler Doğu Akdeniz e göç etmeye başlamıştır lü yıllardan itibaren Süveyş Kanalı vasıtasıyla Akdeniz ekosistemi, yeni göçmen balık türlerinin başarılı bir şekilde yurt edinmesine sahne olmakta ve bu göçler nedeniyle Akdeniz in denizel biyoçeşitliliği hızlı bir değişim göstermektedir. Türkiye denizlerimizde 2015 yılı itibariyle Hint Pasifik kökenli toplam 41 familyaya dahil 64 balık türü bulunmaktadır. Denizlerimize göre dağılımlara bakıldığında bu türler, Akdeniz de; 39 familya, 61 tür, Ege Denizi nde 27 familya, 38 tür, Marmara Denizi nde 3 familya, 3 tür ve Karadeniz de 1 familya, 1 tür ile temsil edilmektedir. Bu makalede Türkiye denizlerinde dağılım gösteren Hint Pasifik kökenli balık türlerinin denizlerimize göre son dağılımları yeniden gözden geçirilerek aynı zamanda etkileri konusunda bilgiler verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türkiye Denizleri, Yabancı balık türleri, Dağılım, Etki GİRİŞ Akdeniz ile Hint Okyanusu arasındaki ticaret yollarını kısaltmak amacıyla 1869 yılında açılan Süveyş Kanalı, biyo-ekolojik özellikler bakımından bazı benzerlikler gösteren Kızıldeniz ile Akdeniz arasındaki coğrafi engeli kaldırmış ve böylece çoğunlukla Kızıldeniz den Akdeniz e doğru bir göç başlamıştır [1]. Bu göç ile birlikte özellikle Akdeniz in doğu bölgesinde büyük bir biyo-ekolojik değişim başlamış ve tuzluluk, sıcaklık gibi başlıca abiyotik faktörlere geniş toleranslar gösteren ekolojik uyumu yüksek, birçok omurgalı ve omurgasız canlı grubu Doğu Akdeniz ve Ege kıyılarına doğru göç etmeye başlamıştır. Süveyş kanalı bilindiği gibi, sularının fiziksel, kimyasal ve biyolojik bakımlardan büyük farklılıklar gösteren iki denizi ve hatta ilgileri dolayısı ile iki ayrı okyanusu birleştirmiştir. Kanalın Kızıldeniz ucunda deniz suyunun tuzluluğu ( 42-43) daha yüksek iken, buna karşılık Nil nehri sularının etkisi altında kalan Akdeniz ucunda suyun tuzluluğu ( 33,5) daha düşük değerde bulunmaktadır. Kanal üzerinde bulunan göllerde ise tuzluluk 60 ın üzerine çıkabilmektedir. Aynı zamanda sıcaklık bakımından olan farklar da tuzluluk farklarından aşağı değildir. Buna rağmen Süveyş kanalı aracılığı ile özellikle Kızıldeniz den Akdeniz istikametine devamlı bir fauna göçü meydana gelmektedir. Coğrafik engellerin kaldırılması, Kızıldeniz ve Akdeniz su kütleleri arasındaki periyodik ve sürekli göçü olanaklı kılmıştır. Aswan Barajı nın yapılmasından sonra Nil nehrinin tatlı su baskısı hafifletilmiş ve nihayetinde periyodik ve sürekli göç pozitif yönde etkilenmiştir [2]. Hint Pasifik kökenli türler Atlantik-Akdeniz kökenli türlere nazaran çeşitli ekolojik çevrelerin şartlarına daha fazla 25

2 uyum sağlayabilmektedir [3]. Por [3] aynı zamanda Kızıl Deniz de yaşayan türlerin genellikle subtropikal şartlar altında yaşama yetenekleri olduğunu da ifade etmiştir. Adaptasyon sürecini iyi geçirebilen bir canlı genetik varyetesi de eğer göç yapabilmesine olanak sağlıyorsa kolaylıkla Kızıldeniz den Akdeniz e göç yapabilmektedir. Kızıldeniz den Akdeniz e giriş yapan bu türlerin yayılma hızı; sıcaklık rejimi, substrat, akıntılar, kıta sahanlığının uzantısı, kolonize türlerin sıcaklık toleransı, besin durumu, yerli türler, yerel patojenler, yumurtlama sezonunun uzatılması, yeni türlerin davranış ve kendi beslenme alışkanlıkları ve yerel türlerin aşırı avlanması ile oluşturulmuş serbest niş durumu ile rekabet gibi, biyotik veya abiyotik faktörlere bağlı olarak değişebilmektedir. Bilindiği üzere 1900 lü yıllardan itibaren Süveyş Kanalı vasıtasıyla Akdeniz ekosistemi, yeni göçmen balık türlerinin başarılı bir şekilde yurt edinmesine sahne olmakta ve bu göçler nedeniyle Akdeniz in denizel biyoçeşitliliği hızlı bir değişim göstermektedir. Kızıldeniz den giriş yapan türler İsrail, Filistin, Lübnan, Suriye yollarını izledikten sonra Türkiye kıyılarına ulaşmaktadır [4]. Bu makalede Türkiye denizlerinde dağılım gösteren Hint Pasifik kökenli balık türlerin denizlerimize göre son dağılımları yeniden gözden geçirilerek ülkemiz sularına giriş yapan bu türlerin sebep olabileceği olumlu ve olumsuz etkiler hakkında bilgiler verilmeye çalışılmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışma kapsamında ülkemizde 1943 yılından 2015 yılına kadar rapor edilen Hint Pasifik kökenli balık türlerini kapsayan literatürler incelenmiş ve aynı zamanda 2015 yılının ilk yarısına kadar bu türler ile ilgili yapılan çalışmalar (tür kaydı, biyolojik, ekolojik vb.) gözden geçirilerek Hint Pasifik kökenli balık türlerinin Türkiye deki son dağılım durumu ortaya konulmuştur. Türlerin sistematik sıralamasında ve türlerin adlandırılmasında Golani ve ark. [5] ve CIESM [6] a uyulmuştur. Hint-Pasifik ve Atlantik-Akdeniz Kökenli Türlerin Göç Nedenleri Süveyş Kanalı nın 19. yüzyıl sonlarına doğru açılması ve Aswan Barajı nın Nil nehri üzerinde kurulması ( ) sonucunda, tropikal özellikli Kızıldeniz ile subtropikal özellikli Akdeniz arasındaki coğrafik engeller kalkmış ve böylece Hint-Pasifik orijinli türler Doğu Akdeniz e göç etmeye başlamıştır [7]. Quignard and Tomasini [8] e göre yaklaşık 650 balık türüne ev sahipliği yapan Akdeniz, Kızıldeniz balık türlerinin baskınına uğramıştır. Bu türler, akıntılarında etkisiyle Lübnan- Suriye-Türkiye kıyılarını izleyerek daha sonra da Ege kıyılarına doğru yayılma göstermektedir. Hint- Pasifik ve Atlantik-Akdeniz kökenli balıkların Türkiye kıyılarına geliş yollarında birden fazla etken rol oynamaktadır. Bu etkenler; Doğal yolların açılması, Gemilerin balans suları ile taşınım, Akvaryum faaliyetleri ile taşınım, Gemilerin karinaları ile taşınım ve küresel ısınma ile iklim değişikliği olarak sıralanmaktadır. Hint-Pasifik kökenli balıkların Akdeniz e geçmesi insan eli değerek (Süveyş kanalının açılması ile) doğal engellerin kaldırılması sonucu büyük yoğunluk göstermektedir. Hint-Pasifik kökenli balıkların Akdeniz ekosistemine yerleşmelerinde fazla olumsuz bir etki olmamaktadır. Bunun sebebi Kızıldeniz ile Akdeniz in su parametreleri, içerdikleri besin miktarı ve besin türünün birbirine çok yakın olmasıdır. 26

3 Hint-Pasifik ve Atlantik-Akdeniz kökenli balık türlerinin göç etme nedenleri olarak abiyotik faktörler, genetik varyetelerinin güçlü olması, üreme kapasitesi ve şartlarının güçlü olması, adaptasyon geçirme olanağının yüksek olması gibi birçok etmen bulunmaktadır. Sıcaklık, tuzluluk, ph, salinite, oksijen, karbondioksit, besin miktarı, besin çeşidi, korunma alanı, yumurta bırakabilme yerleri vb. durumlar, göçün yapıldığı Kızıldeniz ile Akdeniz suları açısından birbirine yakın benzerlik gösterdiğinden, balıkların zorluk çekmeden göç etmelerini ve rahatlıkla yerleşmelerine olanak sağlamaktadır. Ülkemiz Denizlerimizde Bulunan Hint Pasifik Kökenli Türlerin Dağılımı Türkiye denizlerimizde 2015 yılı itibariyle Hint Pasifik kökenli toplam 41 familya ile 64 balık türü bulunmaktadır. Denizlerimize göre dağılımlara bakıldığında bu türler; Akdeniz de 39 familya, Ege Denizi nde 27 familya, Marmara Denizi nde 3 familya ve Karadeniz de 1 familya ile temsil edilmektedir. Bu familyaların tür sayılarına bakıldığında ise Akdeniz de 61 tür, Ege Denizi nde 38 tür, Marmara Denizi nde 3 tür ve Karadeniz de 1 kayıtlı tür bulunmaktadır. Şekil 1 de familyaların denizlerimize göre dağılım oranları görülmektedir. Şekil 2 de ise bu familyalara dâhil olan balık türlerinin sayılarının yine denizlerimize göre sayısal dağılımları gösterilmiştir. Şekil 1. Hint-Pasifik kökenli türlerin denizlerimize göre familyalarının dağılım oranları Şekil 2. Hint-Pasifik kökenli türlerin denizlerimize göre sayısal dağılımı 27

4 Hint Pasifik Kökenli Türlerin Akdeniz Bölgesindeki Dağılımı Türkiye nin Akdeniz bölgesinde Hint Pasifik kökenli türlerin familyalara göre dağılımına bakıldığında Kardinal balıklarının dahil olduğu Apogonidae ve balon balıklarının dahil olduğu Tetraodontidae familyaları 5 tür ile ilk sırayı paylaşmaktadır. Bu familyaları sırasıyla; Clupeidae, Carangidae, Mullidae, Champsodontidae, Gobiidae ve familyaları 3 tür ile izlemektedir. Sphyraenidae, Blennidae Callionymidae ve Siganidae, familyaları ise 2 tür ile üçüncü sırada yer almaktadır (Şekil 3). Türkiye nin Akdeniz kıyıları geneline bakıldığında 39 familyaya ait 61 Hint Pasifik kökenli türün sadece 21 (% 34 ) i ekonomik değer olarak pazarlarda yer bulabilmekte iken geriye kalan 40 (% 66) tür ekonomik bir değer taşımamaktadır (Şekil 4). Akdeniz deki yaşam alanına bakıldığında bu türlerin yaşam alanlarının aynı olmadığı görülmektedir. Bu türlerin yaşam alanı olarak dağılımlarına bakıldığında ise; 21 tür kumlu bölgede dağılım gösterirken, 7 tür vejetasyon karakterli bir yaşam alanını tercih ederek kayalık üzerindeki bitki bulunan alanlarda yaşayabilmektedir. 13 tür kayalık alanda bulunurken, 20 tür ise pelajik olarak yaşamını sürdürmektedir (Şekil 5) lı yıllardan itibaren kaydı yapılan bu türlerin on yıllık dönemlere göre dağılımına bakıldığında 2000 yılına kadar 28 türün Akdeniz e giriş yaptığı görülmektedir (Şekil 6). Son on beş yılda ise tür sayısının altmış yıla göre yaklaşık %54 (33 tür) oranında bir artış gösterdiği görülmektedir. Şekil 3. Akdeniz de familyalara göre Hint Pasifik kökenli türlerin dağılımı 28

5 Şekil 4. Yabancı türlerin Akdeniz deki ekonomik önem durumu Şekil 5. Yaşama alanlarına göre Akdeniz de bulunan Hint Pasifik kökenli türlerin dağılımı Şekil 6. Yıllara göre Akdeniz e giriş yapan Hint Pasifik kökenli türlerin sayısal dağılımı 29

6 Hint Pasifik Kökenli Türlerin Ege Bölgesinde Dağılımı Türkiye nin Ege bölgesi kıyılarında Hint Pasifik kökenli türlerin familyalara göre dağılımına bakıldığında Tetraodontidae familyasının 4 tür ile ilk sırada olduğu görülmektedir. Bu familyayı yine Apogonidae familyasını 3 tür ile ikinci sırada temsil etmektedir. Mullidae, Mugilidae, Champsodontidae, Gobiidae ve Siganidae9familyaları 2 şer tür ile üçüncü sırada yer almaktadır (Şekil 7). Ege bölgesi genelinde şimdiye kadar 27 familya ya ait 38 türün kaydı yapılırken, bu 38 türlerden; 16 (% 42) tür, ekonomik değer göstermekte geriye kalan 22 (% 58) türün ise ekonomik değeri bulunmamaktadır (Şekil 8). Ege bölgesindeki türlerin yaşam alanına bakıldığında 4 tür kayalık, 19 tür kumlu, 13 tür pelajik, 2 tür vejetasyon ile dağılım göstermektedir (Şekil 9) li yıllardan itibaren kaydı yapılan bu türlerin on yıllık periyotlara göre dağılımına bakıldığında 2010 li yıllardan itibaren 10 türün Ege ye giriş yaptığı görülmektedir (Şekil 10). Şekil 7. Ege Denizi nde familyalara göre Hint Pasifik kökenli türlerin dağılımı Şekil 8. Hint-Pasifik kökenli, türlerin Ege Denizi nde ekonomik önem durumu 30

7 Şekil 9. Yaşama alanlarına göre Hint Pasifik kökenli türlerin Ege Denizi nde dağılımı Şekil 10. Yıllara göre Ege Denizi ne giriş yapan Hint Pasifik kökenli türlerin sayısal dağılımı Hint Pasifik Kökenli Türlerin Marmara Bölgesinde Dağılımı Marmara bölgesinde bulunan Hint Pasifik kökenli balık türleri 3 familyaya ait 3 türden oluşmaktadır. Marmara Denizi nde şimdiye kadar kaydı yapılan Monacanthidae, Tetraodontidae, Mugilidae familyalarına dâhil 1 er tür bulunmaktadır. Ekonomik değer olarak yetiştiricilik yolu ile sularımıza gelen Mugilidae familyasına ait Liza haematocheila türü ekonomik değer göstermektedir. Diğer türler olan çütre Stephanolepis diaspros, ve balon balığı, Lagocephalus spadiceus türleri ise ekonomik bir değer taşımamaktadır (Tablo 1). Genel yayılış alanları olarak Stephanolepis diaspros kumlu bölgede, Lagocephalus spadiceus ve Liza haematocheila pelajik olarak dağılım göstermektedir (Tablo 1). 31

8 Tablo 1. Marmara da dağılım gösteren Hin-Pasifik kökenli türler Familya Tür Yazar İlk Kayıt Tarihi Habitat Ekonomik Değer Monacanthidae Stephanolepis Bilecenoğlu ve 2013 Kumlu Yok diaspros ark. [9} Tetradontidae Lagocephalus Tuncer ve ark Pelajik Yok spadiceus [10] Mugilidae Liza haematocheila Ünsal [11] 1992 Pelajik Var Hint Pasifik Kökenli Türlerin Karadeniz Bölgesinde Dağılımı Karadeniz bölgesinde Mugilidae familyasına ait tek tür olan ve Rus kefali olarak bilinen Liza haematocheila türü bulunmaktadır. Yetiştiricilik yolu ile Rusya daki balık çiftliklerinden kaza sonucu kaçıp Karadeniz e yerleşen bu tür ekonomik değeri olan bir tür olarak bilinmektedir (Tablo 2). Tablo 2. Karadeniz de dağılım gösteren Hint-Pasifik kökenli türler Familya Tür Yazar İlk Kayıt Tarihi Habitat Mugilidae Liza haematocheila Ünsal [11] 1992 Pelajik Var Ekonomik Değer Türkiye Denizlerine Son Yıllarda Giriş Yapan Atlantik Kökenli Türler Türkiye kıyılarına son yıllarda sadece Kızıldeniz den Süveyş Kanalı aracılığı ile gelen Hint-Pasifik kökenli türlerin yanında aynı zamanda Atlantik-Akdeniz kökenli balık türlerinin de giriş yaptığı görülmektedir. Şu ana kadar 8 familyaya dâhil 8 tür Akdeniz ve Ege Denizi nden çeşitli araştırmacılar tarafından bildirilmiştir (Tablo 3). Bu türlerin yine ülkemiz sularında 1990 lı yıllardan itibaren kaydının yapıldığı görülmektedir. Tablo 3. Akdeniz ve Ege Denizi nden bildirilen Atlantik-Akdeniz kökenli balık türleri Familya Tür İlk Kayıt Yılı Habitat Bulunduğu Bölge Ekonomik Değer Carcharhinidae Carcharhinus altimus 2000 Pelajik Doğu Akdeniz Var Dasyatidae Taeniura grabata 1996 Kumlu Doğu Akdeniz Yok Ophichthidae Pisodonophis semicinctus 2009 Kumlu Güney Ege Var Muraenidae Enchelycore anatina 2002 Kayalık Akdeniz, Ege Var Carangidae Seriola fasciata 2014 Pelajik Batı Akdeniz Var Syngathidae Syngnathus rostellatus 2004 Vejetasyon Batı Akdeniz Yok Bregmacerotidae Bregmaceros atlanticus 2004 Pelajik Akdeniz Yok Tetraodontidae Sphoeroides pachygaster 1999 Pelajik Doğu Akdeniz, Ege Yok 32

9 Hint Pasifik Kökenli Balık Türlerinin Ekosisteme Etkileri Hint Pasifik Kökenli göçmen balık türlerinin denizlerimize yerleşmesi ile sularımızda büyük bir etki oluşturabilmektedir. Ekonomik, ekolojik, biyolojik-istila (Bioinvasyon) gibi etkilerin oluşumu söz konusu olabilmektedir. Ekonomik Etki Günümüzde Levantin kıyılarındaki bazı türlerin son derece yüksek ekonomik durum gösterdikleri ve bu nedenle bölgesel balıkçılığı yoğunlaştırdığı görülmektedir. Son on yıllarda ülkemiz kıyılarında ticari trol ve gırgır tekneleri en az 15 türü düzenli olarak yakalamakta ve bunların arasında önem sırasına göre; Saurida undosquamis, Sphyraena chrysotaenia, Upeneus pori, Upeneus moluccensis, Sillago sihama, Siganus luridus, Siganus rivulatus, Liza carinata, Nemipterus randalli, Pomadasys stridens, Dussumieria elopsoides, Etrumeus teres, Hemiramphus far, Scomberomorus commerson ve Herklotsichthys punctatus türleri ekonomik değer taşımaktadır. Genellikle göçmen türler yerel türlere göre düşük ekonomik öneme sahip olduklarından ekonomik değeri daha yüksek yerel türlerin yerini alması nedeniyle, balıkçılar açısından ekonomik bir gelir kaybına sebep olmaktadır. Ayrıca bu türler yerli türlere kıyasla daha ince uzun vücut yapısından dolayı yüksek ağ seçiciliği değerine sahip olduklarından, yerli türlere göre daha düşük avlanmakta ve balıkçılık baskısından daha az etkilenebilmektedir. Göçmen türlerin özellikle doğu Akdeniz e olan etkileri 1950 li yıllardan beri biliniyor olmasına rağmen, şu ana kadar bu balıklarla ilgili olarak, herhangi bir balıkçılık istatistiği halen ülkemizde düzenli olarak tutulamamaktadır. Ekolojik Etki Ekolojik anlamda etki, işgalci türlerin, doğal türlerin biyolojik çeşitliliği ve ekolojik dağılımlarını etkileyip azalttığı durum olarak bilinmektedir. Hint Pasifik kökenli türler yerli türlerin yaşam alanlarını istila ederek ve besinlerine ortak olmak suretiyle yerli türler üzerinde olumsuz etki yapabilmektedir. Göçmen türler özellikle, Akdeniz ve Ege denizinin kıyılarına yerleşerek daha baskın bir özellik gösterebilmekte ve aynı besin ile beslendikleri yerli türler üzerinde baskı kurarak yerli türleri daha derin sulara gitmelerini sağlayabilmektedir. Genel olarak göçmen türlerin yerleşmeleri ve yayılmalarıyla birlikte, bazı yerli türlerin bolluk derecelerinin etkilendiği artık aşikardır [12, 13]. Hatta Hoşsucu ve ark. [14] besin zincirinin aynı halkasında bulunan canlılar arasında görülebilen besin rekabetinden, göçmen türlerin galip çıkması durumunda, yerli türlerin bolluk derecelerinde değişimler söz konusu olabileceğini belirtmektedir. Ben Yami ve Glaser [15], bentik omurgasızlarla beslenen iki Kızıldeniz göçmeni barbun türü, Upeneus muluccensis ve Upeneus pori nin Akdeniz e yerleşmesinin ardından; Akdeniz in yerli barbun türü olan; Mullus barbatus ve Mullus surmuletus un aynı tür bentik omurgasızlarla beslendiklerinden dolayı av miktarlarında değişimler gözlendiğini rapor etmişlerdir. Golani [1] ise Argyrosomus regius ve Scomberomorus commerson türünün nektonik organizmalarla besleniyor olmasından dolayı İsrail kıyılarında bol bulunan Argyrosomus regius un, Scomberomorus commerson un bölgeye yerleşmesinin ardından dikkat çekici miktarlarda azaldığını belirtmiştir. Bu durum; türler arasındaki ekolojik etkileşimin, besin rekabeti şeklinde gerçekleşmiş olabileceğini düşündürmektedir. Günümüzde artık göçmen türler ile yerli türler arasında habitat paylaşımı şeklinde bir etkileşimden de söz etmek olasıdır. Göçmen barbun türleri aynı ekolojik nişi paylaştıkları yerli barbun türleri ile yaşam alanı kullanımı bakımından da rekabet içerisinde olmaktadır. Saurida 33

10 undosquamis ile Merluccius merluccius, Sphyraena viridensis ile Sphyranena chrysotaeina ve Nemipterus randalli ile Pagellus eryhtrinus arasında da benzer bir rekabetin geliştiğinden söz edilmekte ve bu göçmen türlerin başta Doğu Akdeniz e yerleşmelerinin ardından; sözü edilen yerli türlerin yaşam alanı olarak daha başka bölgelere veya derin suları tercih etmeye başladıkları bilinmektedir. Golani ve Ben-Tuvia [16] ise bu durumu, Akdeniz de yeterli düzeyde değerlendirilmeyen bazı ekolojik nişlerin göçmen türlerce değerlendirilmesinin göçün olumlu bir sonucu olarak değerlendirilebileceğini ifade etmişlerdir. Biyolojik-İstila (Bioinvasyon) Etkisi Ülkemizin jeopolitik konumu ile birçok ülkeleri birleştiren bir güzergâh halinde olması koy, körfez, liman bakımından olumsuz hava şartlarında barınma imkânı sağlayabilen ve ticari bakımdan gelişmekte olan sanayi envanterin güçlü olmasından dolayı, gemilerin yoğunlukla giriş çıkış yaptığı bir ülkedir. Bu gemilerin aldıkları yük ile paralel geldikleri yerlerde aldıkları balans sularını ülkemiz sularına boşaltması ile birçok canlı türünün taşınması gerçekleşebilmektedir. Ayrıca akvaryum yetiştiriciliği yapmak için ülkemize getirilen bazı türlerin denizlerimize karışması sonucunda, üreme özelliği göstermesi ve çoğalması yoluyla da bir taşınım olabilmektedir. Aynı zamanda gemilerin karinalarına yapışan bazı türlerin sularımıza geldiğinde kendilerini bırakması ya da insan tarafından bırakmaya zorlanması sonucu ile de yine taşınım veya bir yayılım meydana gelebilmektedir. Bilindiği üzere biyolojik istilanın yararlı ve zararlı etkileri bulunmaktadır. Genellikle zararlı etkileri bulunurken, yararlı etki olarak bölgedeki tür çeşitliliği bakımından bir artış göstermesi söylenebilir. Zararlı etkiler olarak bakıldığında; yeni gelen türlerin üzerinde bulunan parazitler vasıtasıyla genel hastalık durumunun ortaya çıkması, yerli türlerin yaşam alanını kısıtlaması, besin rekabetinin artmasına olanak sağlaması, yerli türlerin göçe zorlanması, yerli türlerin sayılarının azalması sonucu, neslinin tehlike altına girmesi gibi birçok olumsuz etkiler bulunabilmektedir. Denizlerdeki istilacı türlerin büyük oranda ekonomik ve çevresel etkileri bulunurken insan sağlığına da ciddi şekilde tehdit oluşturabileceği aşikardır. İstilacı türler, denizleri tehdit eden en büyük tehlikelerden biri olarak değerlendirilmektedir. TARTIŞMA VE SONUÇ Hint-Pasifik kökenli ve Atlantik Akdeniz kökenli türlerin, Akdeniz ekosistemine göçlerinin sürekli devam ettiği görülmektedir. Mısır devleti tarafından mevcut bulunan kanalın genişletilmesi ve yeni yapılan kanalın açılması ile birlikte bu göçün daha da hız kazanacağı anlaşılmaktadır. Biyotik ve abiyotik faktörlerin her iki ekosistem olarak birbirine yakın olması, besin miktarının fazla olması ve küresel ısınmanın da etkisi ile Hint Pasifik kökenli türlerin göçünün süreklilik göstereceği şimdiye kadar yapılan çalışmalardan görülmektedir. Türkiye sularına giren Hint-Pasifik kökenli türler ülkemizin yerli türlerine baskı uygulayarak ekolojik ve ekonomik yönde etkiler doğurabilmektedir. Akdeniz ekosistemine giriş yapan Hint-Pasifik kökenli, yerli türlerin değerlendirmediği ekolojik nişleri değerlendirmesi bu göçün sürekliliğinin sağlanacağının sağlam bir göstergesi olarak yorumlanmaktadır. Akdeniz e giriş yapan bazı göçmen türlerin bölge halkı tarafından etinin lezzetli olarak değerlendirilmesi sonucu bu türler, ekonomik olarak değer kazanmakta ve yerli türlerle birlikte 34

11 balıkçı tezgâhlarında yer bulabilmektedir. Hint-Pasifik kökenli türlerin kolay populasyon oluşturması ve ikili rekabette yerli türler üzerinde baskın olması bu türlerin Akdeniz ekosistemini daha fazla işgal edeceğinin bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir. Ülkemiz sularında bulunan ve populasyon oluşturan yerli türlerin stok durumu, avcılık ekonomisine katkısı ve ikili rekabette gösterebileceği direnç, balıkçılık biyolojisi ve sürdürülebilir avcılık kaynakları için oldukça büyük önem taşımaktadır. Yapılacak izleme çalışmaları ile, Hint-Pasifik kökenli türler; Akdeniz ekosistemine dâhil olduğundan itibaren gözetim altına alınmalı ve balıkçılık biyolojisi açısından incelenmelidir. Ülkemizde sürdürülebilir avcılık açısından denizlerimizde büyük populasyonlar oluşturabilen bu türlerin stok durumu tespit edilmeli ve Akdeniz in yerel türleri üzerindeki etkileri sürekli incelenmelidir. KAYNAKLAR [1] Golani, D., Impact of Red Sea fish migrants trough the Suez Canal on the aquatic environment of the Eastern Mediterranean. Yale F and S Bulletin, [2] Oren, O.H., The Suez Canal and the Aswan High Dam. Their effect on the Mediterranean. Underwater Science Technology, 2: [3] Por, D., Lessepsian Migration. The Influx of Marine Biota into the Mediterranean by Way of the Suez Canal. Ecological Studies, 23, Springer Verlag. [4] Ergüden, D., Filiz, H., Turan, C., Türkiye denizlerindeki Hint Pasifik kökenli lesepsiyen balık türlerinin 2013 revizyonu ve geçiş yolları. XVI. Sualtı Bilim ve Teknolojisi Toplantısı, İstanbul, [5] Golani, D., Orsi Relini, L., Massuti, E., Quignard, J.P., CIESM Atlas of Exotic Species in the Mediterranean. F., Briand (Ed). Fishes (Vol. 1. pp: 1-256), CIESM Publishers, Monaco. [6] CIESM, Atlas of Exotic Fishes in the Mediterranean. html (erişim 07 Ağustos, 2015) [7] Ben-Tuvia, A., Man-made changes in the eastern Mediterranean Sea and their effect on the fishery resources. Marine Biology 19: [8] Quignard, J.P., Tomasini, J.A., Mediterranean fish biodiversity. Biologia Marina Mediterranea, 7:1-66. [9] Bilecenoğlu, M., Alfaya, J.E.F., Azzurro, E., Baldacconi, R,, Boyacı, Y.Ö., Circosta, V., Compagno, L.J.V., Coppola, F., Deidun, A., Durgham, H., et al New Mediterranean marine biodiversity records (December, 2013). Mediterranean Marine Science, 14: [10} Tuncer, S., Aslan Cihangir, H., Bilecenoğlu, M., First record of the Lessepsian migrant Lagocephalus spadiceus (Tetraodontidae) in the Sea of Marmara. Cybium, 32: [11] Ünsal, S., Türkiye denizleri icin yeni bir kefal balığı türü: Mugil so-iuy Basilewsky. Doğa Turkish Journal of Veterinary and Animal Science, 16:

12 [12] Cirik, Ş., Akçalı, B., Denizel ortama yabancı türlerin taşınıp yerleşmesi: Biyolojik işgalin kontrolü, hukuksal, ekolojik ve ekonomik yönleri. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 19(3-4): [13] Güneş, Ş., Karadeniz de çevresel işbirliği, 1992 Bükreş Sözleşmesi. ODTÜ Gelişme Dergisi, 28(3-4): [14] Hoşsucu, H., Kınacıgil, T., Kara, A., Tosunoğlu, Z., Akyol, O., Ünal, V., Özekinci, U., Türkiye balıkçılık sektörü ve 2000 li yıllarda beklenen gelişmeler. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 18(3-4): [15] Ben-Yami, M., Glaser, T., The invasion of Saurida undosquamis (Richardson) into the Levant basin an example of biological effect of interoceanic canals. Fishery Bulletin, 72(2): [16] Golani, D., Ben-Tuvia, A., Characterization of Lessepsian (Suez Canal) Fish Migrants. In E. Spanier, Y. Steinberger, M. Luria (Eds.). Environmental Quality and Ecosystem Stability, (Vol 4-B, pp ), ISEEQS, Jerusalem, Israel, 36