2017 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri BASINÇLI EKİPMANLAR BASINÇLI EKİPMANLAR

Transkript

1 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri Bu kitapta yer alan rehberler, ürünlere ilişkin standartlardan önemli görülenler göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. İşbu Rehber Bakanlığımız PGD faaliyetlerine esas olmak üzere hazırlanmış olup, üreticinin Rehberde yer almamakla birlikte teknik düzenlemede bulunan diğer yükümlülüklerini ortadan kaldırmaz.

2 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 2 HAZIRLAYANLAR Ebru EBEPERİ ÖZTÜRK (Mühendis) Fatma Cennet DOĞAN (Mühendis) Derya DOĞAN (Sanayi ve Teknoloji Uzmanı) A.Deniz DOĞAN (Sanayi ve Teknoloji Uzmanı) İhsan ÇAKAN (Sanayi ve Teknoloji Uzman Yardımcısı)

3 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri

4 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 4 ÖNSÖZ Ürünlerin teknik düzenlemesine uygun ve güvenli olarak piyasaya arz edilip edilmediğinin tespiti ve yaptırımları ile ilgili olarak 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun çerçevesinde gerçekleştirilen piyasa gözetimi ve denetimi (PGD) faaliyetlerinde geniş bir sorumluluk alanına sahip Bakanlığımız bu faaliyetleri etkin bir şekilde yürütmektedir. Bugün gelinen noktada gerek bu faaliyetleri sahada yürüten il müdürlüklerimizde gerekse merkezde düzenlemeleri yapan, uygulama usul ve esaslarını oluşturan ve koordine eden birimlerde önemli bir bilgi birikimi ve tecrübe oluşmuştur. Bu kapsamda, 2017 Yılı Denetim Programı çerçevesinde hazırlanan 9 adet Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehber Kitabından biri olan bu kitapta; Asansör ve Teleferik Şube Müdürlüğü sorumluluğunda bulunan ürünlere/mevzuata ait teknik bilgilerin yer aldığı 17 adet ürüne ilişkin 2 adet ürün rehberi ile 2 adet hizmet yeri denetimi rehberi bulunmaktadır. Bu rehberler; ilgili ürünlerin teknik düzenlemesinde yer alan temel güvenlik gereklerinin sağlanıp sağlanmadığının tespiti amacı ile gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetim faaliyetlerinde kullanılmak üzere denetim personeline yardımcı doküman olarak hazırlanmıştır. Rehberlerin içeriğinde ürüne ait genel bilgilere, ürünün dâhil olduğu teknik mevzuata uygunluğunu ve güvenliğini tespit edebilmek için gerekli kriterleri içeren kontrol listelerine ve test ve muayenesinin yapılabileceği laboratuvar bilgilerine yer verilmiştir. Bu çerçevede, rehberlerin denetim personelimiz ile birlikte üreticilerimize de fayda sağlaması ve yol gösterici olmasını temenni ederiz.

5 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri

6 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 6 İÇİNDEKİLER BASINÇLI GAZ TÜPLERİ DENETİM REHBERİ Giriş...10 Amaç...10 Dayanak...10 Basınçlı Gaz Tüpleri Hakkında Teknik Bilgiler...11 Basınçlı Gaz Tüplerinin Taşıdığı Riskler...17 Numune Alma, Test ve Muayene...17 Denetim Kontrol Listeleri...18 BASINÇLI GAZ TÜPLERİNE DOLUM HİZMETİ VEREN TESİSLERE YÖNELİK HİZMET YERİ DENETİM REHBERİ Giriş...28 Amaç...28 Dayanak...29 Tanımlar ve Genel Hususlar...30 Hizmet Yeri Denetimi Usul ve Esasları...31 Denetim Kontrol Listeleri...33 LPG TÜPLERİ DENETİM REHBERİ Giriş...40 Amaç...40 Dayanak...40 LPG Tüpleri Hakkında Teknik Bilgiler...41 LPG Tüplerinin Taşıdığı Riskler...43 Numune Alma, Test ve Muayene...43 Denetim Kontrol Listeleri...43 YANGIN SÖNDÜRME CİHAZI (YSC) HİZMET YERİ DENETİMİ REHBERİ Giriş...52 Amaç...52 Dayanak...53 Kapsam...53

7 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri

8 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 8 BASINÇLI GAZ TÜPLERİ DENETİM REHBERİ Üretim ve sanayi sektörünün önemli bir parçası olan sanayi gaz tüpleri, ürün güvenliği açısından en riskli alanlardan birini oluşturmaktadır. Sınai gaz tüpleri; hastanelerde, gıda sanayide, petrokimya sanayide, meşrubat sanayide, metalürjide, tarımda, tekstilde, üretim sanayide, su arıtma sanayide, küçük sanayi sitelerinde (özellikle kaynak yapımında, metal kesiminde) kullanılmaktadır.

9 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri

10 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 10 BASINÇLI GAZ TÜPLERİ DENETİM REHBERİ 1. GİRİŞ Üretim ve sanayi sektörünün önemli bir parçası olan sanayi gaz tüpleri, ürün güvenliği açısından en riskli alanlardan birini oluşturmaktadır. Sınai gaz tüpleri; hastanelerde, gıda sanayide, petrokimya sanayide, meşrubat sanayide, metalürjide, tarımda, tekstilde, üretim sanayide, su arıtma sanayide, küçük sanayi sitelerinde (özellikle kaynak yapımında, metal kesiminde) kullanılmaktadır. Bu rehberde; dikişsiz çelik tüplere (asetilen tüpleri hariç) ilişkin bilgilere yer verilmiş olup, denetimler bu kapsamda yapılacaktır. 2. AMAÇ Sınai gaz tüplerine yönelik gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç: Sektördeki uygunsuzluk oranının azaltılması, Farkındalığın artırılarak sektörün kendi kendini düzeltmesinin sağlanması, Piyasada uygun ve uygunsuz ürünlerin ayırt edilerek haksız rekabetin önüne geçilmesidir. 3. DAYANAK Tehlikeli Malların Karayolu İle Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR) Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/AB) Basınçlı Gaz Tüplerinin Dolum ve Periyodik Muayenelerinin Usul ve Esaslarına İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: SGM-2015/2) Çelik tüplere ilişkin zorunlu standartlar Çelik tüplerde ilk zorunlu standart olan TS 1519 Tüpler-Basınçlı gazlar için, çelik, dikişli standardı yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile Resmi Gazete de yayımlanmış ve yılında zorunlu uygulamaya girmiştir. Bu standart daha sonra revize edilmiş ve dikişli-dikişsiz çelik tüp standartları birbirinden ayrılmıştır. Yukarıda bahsedilen revizyonlara ilişkin detaylı bilgi Çelik Tüplerle İlgili Standartlar tablosunda verilmiştir.

11 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri Tablo -1 Çelik tüplerin üretim standartları tablosu 4. BASINÇLI GAZ TÜPLERİ HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER 1. Tüplerin İmalat Şekilleri: Piyasada en çok çelikten imal edilen tüpler kullanılmaktadır. Bu tüpler, imalat şekillerine göre ikiye ayrılmaktadır: a. Dikişsiz Çelik Tüpler: Ham metalin sıcak haddelenmesiyle ya da uygun kimyasal ve fiziksel özelliklere sahip boruların sıcak şekillendirilmesiyle imal edilir. b. Dikişli Çelik Tüpler: Uygun fiziksel ve kimyasal özelliklere haiz saclardan şekillendirilerek iki veya üç parçalı halde kaynak ile birleştirilerek imal edilir. 2. Tüplerin İçine Doldurulan Gaz Çeşitleri: a. Sıvılaştırılmış Gazlar: Normal sıcaklıkta tüp içinde basınç altında sıvı olarak depolanan gazlardır. Susuz amonyak, klor, propan, azot oksitler ve karbondioksit bu gazlara örnektir. b. Sıkıştırılmış Gazlar (Sürekli Gazlar): Bu gazlar normal sıcaklıkta çok büyük basınç altında bile sıvılaşmayan gazlardır. Oksijen, azot, helyum ve argon bu gazlara örnektir. c. Çözünmüş Gazlar: Asetilen en çok bilinen çözünmüş gaza örnektir. Yukarıda belirtilen gazların özellikleri ve tehlikeleri aşağıda verilen tabloda (Tablo-2) özetlenmiştir.

12 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 12 Tablo- 2 Temel Sınaî Gazlar ve Özellikleri Gaz Öncelikli Tehlikesi Özellikleri Karbondioksit Boğucu - Burunda yanmaya neden olur. - Havadan ağırdır. - Kanallarda, borularda ve alt katlarda birikir. - Yüksek konsantrasyonlarda anlık bilinç kaybına ve devamında ölüme neden olabilir. Azot Boğucu - Kokusuzdur. - Bilinç kaybı oluşuncaya kadar bir uyarı belirtisi yoktur. - Yüksek konsantrasyonlarda anlık bilinç kaybına ve devamında ölüme neden olabilir. - Havadan ağırdır. - Yanmaz. - Genellikle inerttir. Argon Boğucu - Kokusuzdur. - Bilinç kaybı oluşuncaya kadar bir uyarı belirtisi yoktur. - Yüksek konsantrasyonlarda anlık bilinç kaybına ve devamında ölüme neden olabilir. - Havadan ağırdır. - Yanmaz. - İnerttir. Helyum Boğucu - İnert ama yüksek konsantrasyonlarda boğucudur. - Havadan hafiftir. - Hiçbir durumda solunmaz. Hidrojen Parlayıcı (yanıcı) - Kokusuzdur. - Havadan hafiftir. - Tavana yakın yerlerde havalandırma olmadığı durumlarda kapalı alanın en üst kısmında birikir. - Görünmez dumanı vardır. - Yangın ve patlama tehlikesi vardır. - Tutuşma enerjisi çok düşüktür. - Görünmez dumanla yanar. Oksijen Oksitleyici (yakıcı) - Kokusuzdur. - Atmosferik basınçta toksik olmadığı kabul edilir. - Yanmaz ama yanmaya yardımcı olur ve hızlandırır. - Yağ, gres veya yağlayıcı madde ile etkileşime girmemelidir. (Kaynak: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Basınçlı Gaz Tüpleri İle Güvenli Çalışma Kitabı)

13 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri 3. Tüplerin Üzerlerinde Yer Alması Gereken İşaretlemeler Aşağıda verilen tabloda tüplerle ilgili standart ve yönetmeliklerle ilgili tarihçe verilmiştir yılından sonra TS 1519 ve TS sayılı ilk ulusal standartlar yürürlüğe girmiş olup, aranacak işaretlemeler belirlenmiştir. Her iki standartta da bu işaretlemeler aynıdır. 84/525/AT Yönetmeliğinin zorunlu uygulamaya girmesiyle bu tarihten sonra üretilmiş tüplerde yönetmeliğin gereklerinin aranması ve bu tüpler üzerinde Ƹ işareti ve OK. Numarasının olması gerekmektedir. Özetle sınai gaz tüplerine ilişkin aşağıda verilen mevzuat kronolojisi (Tablo-3) incelendiğinde; tarihine kadar üretilen tüplerin üzerinde ulusal mevzuatta yer alan zorunlu standartlarda yer alan işaretlemeler veya 84/525/AT yönetmeliğine göre üretilmişse Ƹ işareti ve OK Numarasının yer alması gerekmektedir tarihinden itibaren üretilen yeni tüplerin üzerinde π işareti ve OK. Numarasının + zorunlu standartların öngördüğü işaretlemelerin yer alması gerekmektedir tarihinden sonra üretilen tüplerde de π işareti + OK Numarası +zorunlu standartların öngördüğü işaretlemelerin olması zorunludur.

14 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 14 Tablo 3- Sınai Gaz Tüplerinde Mevzuat Kronolojisi Ayrıca, Ƹ işaretine sahip olup, π işareti taşımayan gaz tüplerine, ilk periyodik muayeneden sonra onaylanmış kuruluşun kimlik numarası π (Pi) işaretinden sonra gelecek şekilde iliştirilmelidir. (Ƹ işareti + π +OK Numarası) Yukarıda da belirtildiği üzere Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Kapsamında π işareti ve onaylanmış kuruluş numarası tüplerin üzerinde yer almak zorundadır. Bununla birlikte, tüplerin üzerinde yer alması gereken işaretlemeler standartlarda ve ADR ( maddesinde) de belirtilmiştir. Buna göre; şu an yürürlükte olan TS EN ISO /2/3 Gaz tüpleri - Tekrar doldurulabilir dikişsiz çelik gaz tüpleri - Tasarım, yapım ve deneyler (Bölüm 1/2/3) standartları tüplerin üzerinde yer alacak işaretlemeler için TS EN ISO Gaz tüpleri - Damga işaretleri standardına atıf yapmış olup bu standart kapsamında yer alan işaretlemeler yardımcı olması amacıyla örnek tüp üzerine işaretlenerek aşağıda verilmiştir. Ayrıca ADR nin maddesinde belirtilen işaretlemeler de bu kapsamdadır.

15 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri Açıklama 1- Tüpün tasarlandığı, imal edildiği standardın numarası 2- İmal edildiği ülke 3- İmalatçının tanımı 4- İmalat seri numarası 5- Tahribatsız muayene için damga (uygulanabilirse) 6- Çelik uyumluluğunun tanıtımı (uygulanabilirse) 7- Deney basıncı 8- Muayene damgası 9- Başlangıç deney tarihi (yıl/ay) 10- Boş ağırlık 11- Su kapasitesi 12- Tüp vida dişinin tanıtımı 13- Garanti edilen asgari cidar kalınlığı, 14- Alüminyum alaşımın tanıtılması (uygulanabilirse) Çalışma basıncı 18-Müsaade edilebilir azami doldurma ağırlığı (ağırlık olarak doldurulmuşsa) Dara ağırlığı Muayene damgası ve periyodik muayene tarihi (yıl/ay) 23- İsteğe bağlı ilave işaretlemeler veya etiketlerin uygulanması için boşluk Kompozit tüpler için hizmet ömrü 26- Kompozit tüplerin su altı kullanımı 27- Uygunluk işareti ve Onaylanmış Kuruluş numarası 28- Damga No.27 için onay ülkesi Şekil-1 Sıkıştırılmış gazlar için kullanılan damgalama işaretleri (TS EN ISO Gaz tüpleri - Damga İşaretleri Standardı) Açıklama 1- Tüpün tasarlandığı, imal edildiği standardın numarası 2- İmal edildiği ülke 3- İmalatçının tanımı 4- İmalat seri numarası 5- Tahribatsız muayene için damga (uygulanabilirse) 6- Çelik uyumluluğunun tanıtımı (uygulanabilirse) 7- Deney basıncı 8- Muayene damgası 9- Başlangıç deney tarihi (yıl/ay) 10- Boş ağırlık 11- Su kapasitesi 12- Tüp vida dişinin tanıtımı 13- Garanti edilen asgari cidar kalınlığı, 14- Alüminyum alaşımın tanıtılması (uygulanabilirse) Sıkıştırılmış gaza servis dönüşümü halinde çalışma basıncı için boşluk * 18- Müsaade edilebilir azami doldurma ağırlığı (ağırlık olarak doldurulmuşsa) Dara ağırlığı Muayene damgası ve periyodik muayene tarihi (yıl/ay) 23- İsteğe bağlı ilave işaretlemeler veya etiketlerin uygulanması için boşluk Kompozit tüpler için hizmet ömrü 26- Kompozit tüplerin su altı kullanımı 27- Uygunluk işareti ve Onaylanmış Kuruluş numarası 28- Damga No.27 için onay ülkesi *) Aynı zamanda PW işareti de işaretlenebilir Şekil-2 Sıvılaştırılmış gazlar için kullanılan damgalama işaretleri (TS EN ISO Gaz tüpleri - Damga İşaretleri Standardı)

16 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 16 Ayrıca ADR nin uygulamaya geçmesi ile birlikte, tüplerin üzerinde ADR de yer alan ve ve sayılı Resmi Gazete de zorunlu uygulamaya konulan TS EN ISO 7225 standardına uygun olarak uyarı işaretleri uygulanmalıdır. Söz konusu bu standart, tüpün içerisinde tek bir gaz veya gaz karışımı bulunan, münferit gaz tüplerinde kullanımı tasarlanan uyarı etiketlerinin tasarımını, üzerinde bulunması gerekli bilgileri (örneğin, tehlike sembolleri ve uyarı yazıları) ve uygulanmasını kapsar. Uyarı etiketleri, aşağıda belirtildiği gibi, iki bileşenden oluşur. a) Baklava biçimli parça veya parçalar, örneğin; bir asıl tehlike işareti etiketi veya iki veya üç tehlikenin belirtilmesi gerektiği durumlarda bir veya iki yardımcı tehlike işareti etiketi. b) Pano Tablo-4 Tehlike işareti etiketleri ( TE EN ISO 7225 standardı ve ADR maddesi) ICS TÜRK STANDARDI TS EN ISO 7225/Nisan 2008 Ek A (Bilgi İçin) Tehlike İşareti etiketleri için örnekler Çizelge A.1 - Etiketlerin sınıf numaraları ve renkleri Etiket Numarası Etiketler Alt Köşedeki Sınıf Numarası Etiket Renkleri 2.2 veya 2 YEŞİL+BEYAZ veya YEŞİL+SİYAH 2.1 veya 2 KIRMIZI+BEYAZ veya KIRMIZI+SİYAH BEYAZ+SİYAH SARI+SİYAH 8 8 BEYAZ+SİYAH NOT: ETİKET NUMARASININ, BÖLÜM VEYA YARDIMCI TEHLİKE NUMARALARIYLA KARIŞMAMASI SAĞLANMALIDIR

17 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri 5. BASINÇLI GAZ TÜPLERİNİN TAŞIDIĞI RİSKLER Taşıdığı riskler; tüplerin içinde bulunan gaz çeşitlerine göre değişmekte olup, genellikle tehlikeler iki şekilde ortaya çıkmaktadır. 1. Fiziksel Tehlikeler: a. Devrilme b. Patlama c. Kontrolsüz roket etkisi(fırlama) d. Yangın 2. Kimyasal Tehlikeler: a. Havadaki oksijeni kestiğinden boğulma b. Zehirlenme c. Ciltle temas etmesi halinde doku tahribatı d. Yanma e. Omurilik yaralanması f. Ölüme neden olmaktadır Resim-1 Ostim Patlaması 6. NUMUNE ALMA, TEST VE MUAYENE Üreticilerde denetim yapılıp test ve muayene için numune alınması halinde; aynı pota çelikten imal edilmiş, aynı sürede ısıl işlem sürecinden geçirilmiş, aynı anma çapında, kalınlıkta, uzunlukta ve aynı donanımda birbiri ardına yapılmış tüplerden oluşan miktarı gösterir. Bir partiden kaç adet alınacağı uygunsuzluğun durumu ve denetimin amacına göre değişiklik gösterebilmekle mümkün olması halinde en az üç adet numune alınması sağlanmalıdır. Dolum tesislerinde yapılacak denetimlerde test ve muayene için numune alınması halinde ise uygunsuzluk tespit edilen tüp münferit olarak teste gönderilecektir. Test ve muayene işlemleri, TS EN 1968 Taşınabilir Gaz Tüpleri-Dikişsiz Çelik Gaz Tüpleri İçin Periyodik Muayene ve Deney Standardı kapsamında Türk Standartları Enstitüsü (TSE) Gebze Deney ve Kalibrasyon Başkanlığı Tahribatsız Muayene Laboratuvarı tarafından yapılmaktadır.

18 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü DENETİM KONTROL LİSTELERİ Sınai Gaz Tüpleri Kontrol Listesi Sınai gaz tüpleri için aşağıda hazırlanan kontrol listeleri söz konusu ürünün üretildiği standarda göre ayrı ayrı hazırlanmıştır. Ancak, duyusal/fiziksel kontrol için ortak kontrol listesi düzenlenmiştir. 1. İşaret Kontrolü a. TS 1519 ve TS standardı kapsamında üretilmiş tüplerde olması gereken işaretlemeler İşaret Kontrolü Sıra No Tüpün üzerinde bulunması gereken bilgi ve işaretler 1 Firmanın ticari unvanı veya tescilli markası 2 Standart işaret ve numarası 3 İmalat seri numarası 4 Isıl işlemi 5 Çeliğin akma sınırı (n/mm2) 6 En küçük et kalınlığı (mm) 7 Tüpün boş kütlesi (kg) (valf ve kapak hariç) 8 Muayene yapan firma veya kuruluşun tescilli damgası 9 Tüp sahibi, firmanın adı veya markası 10 Tüp sahibi firmaya ait tüp no. 11 Deney basıncı (db), (bar) İşletme/çalışma basıncı (ib), (pascal) 12 (sıkıştırılmış gazlar için geçerlidir.) 13 Tüp boş kütlesi (kg) (valf ve kapak dâhil) 14 Gazın çeşidi 15 Tüpteki gazın net kütlesi, (kg) (Sıvılaştırılmış gazlar için geçerlidir) 16 İlk muayenenin yapıldığı yıl ve ay 17 Muayene yapan firma veya kuruluşun tescilli markası 18 Sonraki muayeneleri Var ( ) PGD Tutanak No:... Yok (x) Açıklamalar (1) Söz konusu kontrol listesi TS 1519 ve TS imalat standartlarında belirtilen işaretlemeler standartları kapsamında yapılmıştır. İki standartta da yer alan zorunlu işaretlemelerden ortak kontrol listesi oluşturulmuştur Ayrıca ADR nin maddesinde belirtilen işaretlemeler de bu kapsamdadır. Detaylı bilgi için bkz. TS TS Standardı

19 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri Resim- 2 TS Standardına göre tüp üzerinde işaretleme örneği

20 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 20 b. Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliğinin uygulamaya girdiği tarihinden sonra üretilmiş tüplerde yer alması gereken işaretlemeler İşaret Kontrolü (1) Sıra No Tüpün üzerinde bulunması gereken bilgi ve işaretler 1 Π işareti +OK Numarası 2 Standart Numarası 3 Üretici Ülke Üreticinin ismi ve/veya 4 ticari markası 5 Deney Basıncı:(PH kelimesini deney basınç değeri ve BAR birimi izler) 6 Muayene Damgası 7 Başlangıç Deney Tarihi: (yıl ve ay) 8 Tüpün Boş Ağırlığı (KG) Su Kapasitesi (L) *Sıvılaştırılmış gazlarda zorunlu (1964 stand. göre tüm gazlar için, 9809 stand. göre sadece sıvılaştırılmış gazlar için zorunlu) Tüp Dişinin Tanıtımı (Örnek:25 E veya 17 E) Garanti Edilen Asgarî Duvar Kalınlığı (mm) Bileşik yapılı veya küçük tüpler için zorunlu değildir. İşletme/Çalışma Basıncı: *Sıkıştırılmış gazlarda zorunlu 13 Periyodik Muayene Tarihi Ve Muayene Damgası: Var ( ) PGD Tutanak No:... Yok (x) Açıklamalar (1) Söz konusu kontrol listesi TS EN 1964 (atıf yaptığı TS EN 1089) ve TS EN 9809 (atıf yaptığı TS EN ISO 13769) imalat standartlarının atıf yaptığı işaretlemeler standartları kapsamında yapılmıştır. İki standartta da zorunlu işaretlemelerden ortak kontrol listesi oluşturulmuştur. Detaylı bilgi için bkz. TS EN TS EN ISO Ayrıca ADR nin maddesinde belirtilen işaretlemeler de bu kapsamdadır.

21 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri ÜRETİM İŞARETLERİ SIKIŞTIRILMIŞ GAZLAR İÇİN ZORUNLU OPERASYONEL İŞARETLER SERTİFİKASYON İŞARETLERİ Resim 3- TS EN 9809 standardına göre tüp üzerinde işaretleme örneği c. Tüpün hangi mevzuat (yönetmelik/standart) kapsamında üretiminin yapıldığının tespit edilmemesi halinde kullanılması gereken kontrol listesi İşaret Kontrolü (1) Sıra No Tüpün üzerinde bulunması gereken bilgi ve işaretler 1 İmalat Tarihi 2 Üreticinin Adı 3 Seri No 4 Gazın Cinsi 5 En Küçük Et Kalınlığı (mm) 6 Tüpün Boş Kütlesi (kg) 7 Deney Basıncı (DB), (bar) İşletme Basıncı (İB) (Pascal) 8 (sıkıştırılmış gazlar için) 9 π işareti+ok Numarası (2005 tarihinden sonra) 10 Periyodik Muayene Tarihi ve Muayene Damgası Var ( ) PGD Tutanak No:... Yok (x) Açıklamalar (1) Söz konusu kontrol listesi TS TS TS EN 1964 ve TS EN 9809 imalat standartlarında öngörülen işaretlemelerden ortak olan ve asgari işaretlemeler dikkate alınarak hazırlanmıştır. Detaylı bilgi için bkz. Üretim standartları

22 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü Duyusal/Fiziksel Kontrol 1.Duyusal/Fiziksel Kontrol (1) Sıra No Ürününün Duyusal Fiziksel Muayenesinde Aranacak Hususlar Şişkinlik (Tüpün gözle görünür şekilde şişliği) Ezilme (Tüpte, metalin içine girmesi veya ayrılması sonucu oluşan derin çöküntü) Kesik veya oyuk (Metalin ayrıldığı veya parçalandığı yerde keskin iz) 4 Çatlak (Metalde yarık veya yırtık) 5 Ateş hasarı (Tüpün kısmen ergimesi, eğrilmesi, boyanın siyahlaşması veya yanması, vanada ateş hasarı, plâstik kapağın veya tarih halkasının ergimesi) 6 Korozyon 7 Tespit edilen diğer fiziksel kusurlar Var ( ) PGD Tutanak No:... Yok (x) Açıklamalar (1) Söz konusu kontrol listesi TS EN 1968 standardında yer alan Çizelge - C.1 den yararlanılmıştır. Ancak, diğer fiziksel kusurlar için bkz. TS TS ve TS EN 1968 Standardı Resim- 4 Tüplerde tespit edilen bazı fiziksel kusurlar

23 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri 3. AT Tip Onay Belgesi AT Tip Onay Belgesi (Üreticide yapılacak kontrollerde kullanılacak) Sıra No AT Tip Onay Belgesinde Atanması Gereken Bilgiler 1 Sertifikayı düzenleyenin adı ve adresi 2 3 Üreticinin ve başvuru sahibinin (üretici olmadığı durumlarda) adı ve adresi Tip incelemeleri için kullanılan ADR versiyonunun ve standartların referansı 4 İnceleme sonucu ortaya çıkan gereklilikler 5 İlgili standartta belirtildiği üzere, tipi ve varyasyonu tanımlayan gerekli veriler 6 Tip inceleme raporuna (raporlarına) referans 7 Tip onayının azami geçerlilik süresi Var ( ) Yok (x) Açıklamalar Bkz. ADR nin maddesi Resim-5 Sertifika Örneği

24 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü Teknik Dosya Kontrolü Teknik Dosya Kontrolü (Üreticide yapılacak kontrollerde gerek duyulması halinde yapılacaktır.) Sıra No Teknik Dosya İçeriğinde Yer Alması Gereken Dokümanların Kontrolü 1 Tasarım ve üretim için kullanılan standartların listesi 2 Tüm varyasyonlar dâhil olmak üzere tip tanımı 3 Ürüne özel olarak taşınan tehlikeli malların listesi 4 Genel montaj çizimi veya çizimleri 5 Onaylı tasarım hesaplamaları 6 Ürünle birlikte kullanılan teçhizatın ve malzemenin listesi 7 Ürünün ve yardımcı teçhizat ya da teçhizatlarının (Pi, CE) sertifikaları mevcut mu? 8 Isıl işlemin raporları mevcut mu? 9 Uygunluk beyanı mevcut mu? 10 NDT( Tahribatsız muayene) raporları mevcut mu? 11 NDT Personelinin sertifikaları mevcut mu? ( EN 473 ve ISO 9712 standartlarından birine göre belgelendirme kabul edilmelidir) Var ( ) Yok (x) Açıklamalar Bkz.ADR

25 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri

26 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 26 BASINÇLI GAZ TÜPLERİNE DOLUM HİZMETİ VEREN TESİSLERE YÖNELİK HİZMET YERİ DENETİM REHBERİ Bu rehber, piyasaya arz edilen basınçlı gaz tüplerinin dolumunun yapıldığı tesislerin hizmet yerlerinin belgelendirilmesinde takip edilecek usul ve esasları belirlemek amacıyla hazırlanmıştır.

27 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri

28 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 28 BASINÇLI GAZ TÜPLERİNE DOLUM HİZMETİ VEREN TESİSLERE YÖNELİK HİZMET YERİ DENETİM REHBERİ 1. GİRİŞ Bu rehber, piyasaya arz edilen basınçlı gaz tüplerinin dolumunun yapıldığı tesislerin hizmet yerlerinin belgelendirilmesinde takip edilecek usul ve esasları belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. Tesisler ülkemizin her tarafında faaliyet gösterirken, genellikle bu alanlarda dış kullanıcıların müdahalesi olmamakta, deneyimli ve yetkin kişiler tarafından dolum işlemleri gerçekleştirilmektedir. Rehber, basınçlı gaz tüplerine dolum yapan tesisleri kapsamakta olup, sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) dolumu yapan tesisler ile solunum (nefes alma) tüplerini ve bu tüplere dolum yapan tesisleri kapsamamaktadır. Ayrıca, rehber dolumu yapılan basınçlı gaz tüplerini yalnızca proje faaliyetleri kapsamında kullanan ve proje sonunda tüpleri imha eden veya imalatçıya iade eden tesisleri de kapsamamaktadır. Öte yandan, CNG tüplerine dolum yapan tesisler rehberin kapsamında bulunmaktadır. 2. AMAÇ Rehberin amacı, basınçlı gaz tüplerinin dolumunun yapıldığı işletmelerin denetim usul ve esaslarının mevzuat kapsamında değerlendirilmesi, belirsizlik oluşturan noktalara açıklık getirilmesi ve denetim personelinin kolaylıkla takip edebilmesi için bir kılavuz olması amacıyla hazırlanmıştır. Bununla birlikte, söz konusu tesislerde yüksek basınçlarda ve farklı tehlike sınıflarındaki (yanıcı, parlayıcı, boğucu, korozif vb. tür ve özellikte) gazların dolumunun gerçekleştirilmesinden ötürü, denetimlerinin sağlıklı ve etkin bir şekilde yapılarak, anılan tesislerin insan sağlığına ve çevreye zararlı olup olmadığının kontrol edilmesi ayrıca önem arz etmektedir. Diğer taraftan, denetimlerin yapılması firmalar arasında haksız rekabetin önlenmesi, firmaların uygunluk seviyelerinin artırılması ve sektörün mevcut durumunun analizine katkı sağlayacaktır.

29 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri 3. DAYANAK Bu rehber, 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun 1705 sayılı Ticarette Tağşişin Men i ve İhracatın Murakabesi ve Korunması Hakkında Kanun Basınçlı Gaz Tüplerinin Dolum ve Periyodik Muayenelerinin Usul ve Esaslarına İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: SGM-2015/2) Basınçlı Gaz Tüpleri ve Manifoldlu Tüp Demetlerinin İzlenebilirliğine İlişkin Usul ve Esaslara Basınçlı Gaz Tüpleri Ve Manifoldlu Tüp Demetlerinin Periyodik Muayenesinin A Tipi Muayene Kuruluşları Tarafından Yapılmasına Dair Usul ve Esaslarına dayanılarak hazırlanmıştır. Söz konusu SGM-2015/2 Sayılı Tebliğ kapsamında; Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliğinin (99/36/AT) zorunlu yürürlüğe girdiği 1/7/2005 tarihinden önce piyasaya arz edilen, ancak Epsilon ve Pi işareti taşımayan ve uygunluğun yeniden değerlendirilmesi işlemine tabi tutulmayan basınçlı gaz tüplerinin periyodik muayeneleri, TÜRKAK tarafından TS EN ISO/IEC standardına göre Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (2010/35/AB) kapsamında akredite olan ve Bakanlığımızca A Tipi Muayene Kuruluşu olarak yetkilendirilen Kuruluşlar tarafından ilgili tüpün yürürlükteki periyodik muayene standardı kapsamında yapılacaktır. Bu kuruluşların görevlendirilmesi ve çalışma prosedürlerine ilişkin Basınçlı Gaz Tüpleri Ve Manifoldlu Tüp Demetlerinin Periyodik Muayenesinin A Tipi Muayene Kuruluşları Tarafından Yapılmasına Dair Usul ve Esasları ve atanan muayene kuruluşları Bakanlığımız internet sayfasında yayınlanmıştır. 01/7/2016 tarihinden itibaren 1980 ve daha eski imal tarihli tüplere ve manifoldlu tüp demetlerine dolum yapılması yasaklanmıştır. Basınçlı gaz tüpleri ve manifoldlu tüp demetlerinin dolu olarak piyasaya arz edilmesinden sonra; tüp, manifoldlu tüp demeti ve içerisindeki gazın izlenebilirliğinin sağlanması amacıyla takip sisteminin oluşturulacağına ilişkin esaslar hükme bağlanmıştır. Basınçlı gaz tüpleri ve manifoldlu tüp demetlerinin izlenebilirliğine ilişkin usul ve esas tarihinde Bakanlığımızın internet sayfasında yayınlanmıştır. Söz konusu usul esasta belirtilen ekonomik operatörlerin 04/05/2017 tarihine kadar izlenebilirlik sistemine geçmesi gerekmektedir.

30 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü TANIMLAR ve GENEL HUSUSLAR Tanımlar; Basınçlı Gaz Tüplerinin Dolum ve Periyodik Muayenelerinin Usul ve Esaslarına İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: SGM-2015/2) de Mad. 4, 1.fıkrada belirtilmiştir. Dolumcu (d) bendi, Dolum Tesisi (e) bendi, Dolum Yeterlilik Belgesi (f) bendinde ifade edilmiştir. Buna göre; Dolumcu: Sınaî ve tıbbi gazların tüplere ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dolumu ile satış ve dağıtım hizmetlerini yapan gerçek veya tüzel kişi, Dolum tesisi: Sınaî ve tıbbi gazların dolum, satış ve dağıtım hizmetlerinin yapılması amacıyla ilgili mevzuata uygun, gerekli izin, ruhsat ve belgeleri haiz sınaî gazların tüplere ve manifoldlu tüp demetlerine, tanker ve taşınabilir sıvı kaplarına dolumunun gerçekleştirildiği tesis, Dolum Yeterlilik Belgesi: Basınçlı gaz tüpü ve/veya manifoldlu tüp demetlerine dolum tesisleri tarafından dolum yapılabileceğini gösteren belge olarak tanımlanmıştır. Dolum Yeterlilik Belgesi ile ilgili Genel Hususlar aşağıda belirtilmiştir: Aynı il sınırı içinde birden fazla dolum tesisi bulunan gerçek veya tüzel kişilerin, dolum tesislerinin adresleri Dolum Yeterlilik Belgesinde bulunması şartı ile tek bir Dolum Yeterlilik Belgesi almaları yeterlidir. Ancak, İl Müdürlüğü adına denetimi yapan personel tarafından dolum tesislerinin ayrı ayrı denetlenmesi ve Dolum Yeterlilik Belgesine bu dolum tesislerinin adres bilgilerinin yazılması mecburidir. Farklı illerde dolum tesisi bulunan gerçek veya tüzel kişilerin her bir ildeki dolum tesisleri için farklı bir Dolum Yeterlilik Belgesi almaları mecburidir. Kendi ihtiyacı için sınai gaz dolumu yapan işletmelerde Gayri Sıhhi Müessese Belgesinde (GSMB) faaliyet alanına bakılmaksızın Dolum Yeterlilik Belgesi verilir. İl Müdürlüğü tarafından dosya üzerinde ve mahallinde yapılan incelemeler sonucunda, dolumcu olma vasfına sahip olduğu değerlendirilen gerçek veya tüzel kişiler için iki nüsha Dolum Yeterlilik Belgesi düzenlenir. Nüshalardan biri dolum tesisine verilir, diğeri İl Müdürlüğünde muhafaza edilir. İl Müdürlüğü tarafından yapılan denetimler sonucu askıya alınmadığı veya iptal edilmediği sürece, Dolum Yeterlilik Belgesinin geçerlilik süresi iki yıldır. Belge, mevcut gereklilikler yerinde kontrol edilmek şartıyla iki yıllık sürelerle vize yapılarak uzatılır. Vize yapılmayan belgeler geçersizdir. Basınçlı Gaz Tüpleri ve Manifoldlu Tüp Demetlerinin İzlenebilirliğine İlişkin Usul ve Esaslara göre; Dolum tesisleri tarafından basınçlı gaz tüpleri ve manifoldlu tüp demetlerinin dolum tesisine girişi sırasında, Bakanlık tarafından web servisi vasıtası ile sağlanan kimlik bilgisinin, EK-I de belirtilen karekod etiketi formatına uygun biçimde karekoda basılarak tüp ve manifoldlu tüp demetlerinin kimliklendirilmesi zorunludur.

31 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri Karekod etiketi olmayan tüp ve manifoldlu tüp demetlerine dolum tesisleri tarafından dolum yapılmadan önce karekod etiketi iliştirilmesi gerekmektedir. Dolum tesislerine getirilen karekod etiketi olmayan tüp ve manifoldlu tüp demetleri, dolum tesisleri içerisinde oluşturulacak tüp kabul yeri dışında bulundurulmaz. Tüp ve manifoldlu tüp demeti üzerine iliştirilen karekod etiketi içerisinde bulunan bilgiler, üretim esnasında uygulanan soğuk damgalama işaretleri yerine geçmemektedir. 5. HİZMET YERİ DENETİMİ USUL ve ESASLARI Basınçlı gaz tüplerine dolum yapacak tesislerin; 2015/2 Sayılı Tebliğ kapsamında İl Müdürlüklerine Dolum Yeterlilik Belgesi almak için gerekli belgelerle başvurması, akabinde denetim personeli tarafından firmaların anılan Tebliğin gereklerini sağlayıp sağlamadıklarının hizmet yeri denetimleri ile tespitinin yapılması gerekmektedir. Ayrıca, ilerleyen zamanda Bakanlık elektronik sistem oluşturduğunda söz konusu başvurular elektronik ortam üzerinden yapılacaktır. Diğer taraftan, dolum tesislerinin Dolum Yeterlilik Belgesi için yapacağı başvurularda İl Müdürlükleri tarafından takip edilecek işlemler Şekil 1 de yer alan akış diyagramında, dolum tesislerinin vize başvurularında takip edilecek işlemler ise Şekil 2 de belirtilen diyagramda ifade edilmiştir. Olumsuz Olumlu Olumsuz Olumlu Şekil 1. Hizmet Yeri Denetimi Akış Şeması (Dolum Yeterlilik Belgesi İçin Başvuru)

32 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 32 Şekil 2. Hizmet Yeri Denetimi Akış Şeması (Vize Başvurusu)

33 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri 6. DENETİM KONTROL LİSTELERİ Basınçlı gaz tüpleri dolum tesislerine yönelik gerçekleştirilecek Hizmet Yeri Denetimlerinde takip edilecek kontrol listeleri aşağıda belirtilmiştir: KONTROL LİSTESİ 1: DOLUM YETERLİLİK BELGESİ MÜRACAATI ve TESİSTE BULUNMASI İÇİN GEREKLİ BELGELER KONTROL LİSTESİ 1: BELGELER 1 Dolum tesisi veya tedarikçinin adı, unvanı, adresi ve iletişim bilgileri 2 Ticari sicil belgesi 3 İşyeri açma ve çalışma ruhsatı veya işletme belgesi Sınaî gazın üretim ve/veya dolum, depolama ve piyasaya arzına 4 dair teknik donanımın ilgili teknik düzenlemelere uygun olduğuna dair beyan, miktar, kapasite ve özelliklerine ilişkin bilgi ve belgeler Dolum esnasında dolum tesisi tarafından her bir gaz türü için kullanılacak Tüp Dolum Talimatını yazılı ve şematik olarak gösteren doküman Dolum tesisleri tarafından basınçlı gaz tüpü ve/veya manifoldlu tüp demetlerinin taşınması, depolanması ve kullanılmasında dikkat edilmesi gereken hususlara dair bir kullanım kılavuzu hazırlanması zorunludur. (Tesiste bulunacak) Dolum tesisleri; dolum mahallinde her bir gaz türü için tüp dolum talimatını, test ve muayene mahallinde ise tüpün test ve muayene talimatını yazılı ve şematik olarak asmak zorundadır. (Tesiste bulunacak) Var ( ) Yok (x)

34 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 34 KONTROL LİSTESİ 2: DOLUM YETERLİLİK BELGESİ ALACAK TESİSLERDE BULUNMASI GEREKEN EKİPMAN LİSTESİ KONTROL LİSTESİ 2: EKİPMANLAR İlgili standarda uygun test basıncı sağlayacak kapasitede, %1 duyarlılıkta çift manometreli-elektrik motorlu, gerekli emniyet tedbirleri alınmış, su ve hava bağlantıları yapılmış Hidrostatik Basınç Test Ünitesi (TS EN standardı hariç), Var ( ) Yok (x) 1 Valf sıkma tezgâhı 2 Torkmetre 3 Çap kumpası veya pimetre 4 5 2,5 A lık lamba 6 1 kg ağaç tokmak 7 Kalibre edilmiş terazi (0-150 kg arası

35 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri Tüp Kurutma Ünitesi (TS EN standardı hariç) 8 9 Test tarihi numeratörü ve muayenede kullanılacak firma sembolünü taşıyan mühür Boşluk Mastarı (TS EN standardı olan ve asetilen dolumu yapan istasyonları için) 10 Dolumu yapılan gaz çeşidinin her biri için ilgili mevzuata uygun gaz depolama tankı (CNG Hariç) Ultrasonik et kalınlığı ölçme cihazı 13 Tüp yüzey temizleme ünitesi 14 Tüpün omuz kısmındaki işaretlemeleri kaybolmayacak şekilde boyama yapılması için boyama ünitesi veya tüpün boyasının yapılabileceği bir tesisle yapılmış sözleşme 15 Hurdaya ayrılacak veya kullanım dışı bırakılacak tüpün ilgili standarda göre imhası için uygun imha aleti veya sınai gaz tüplerini hurdaya ayırma kapasitesi olan başka bir işletme ile yapılmış sözleşme ve imha olunan tüplerin kayıt altına alınmasını sağlayan sistem SGM-2015/2 Sayılı Tebliğ de yer alan Mad.7 ve Mad.8 de belirtilen hususlar kapsamında kontrol listeleri hazırlanmıştır. Not: Resimler sadece bilgi amacıyla verilmiştir. Ekipmanların görsellerinde, şekil ve formlarında farklı versiyonlar olabilir.

36 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 36 Dolum Yeterlilik Belgesi örneği aşağıda belirtilmiştir:

37 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri

38 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 38 LPG TÜPLERİ DENETİM REHBERİ Bu rehber, piyasaya arz edilen LPG tüplerinin tasarım ve üretim aşamalarında uyulması gereken temel asgari güvenlik şartlarını belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. LPG (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı): Petrol ve doğalgazdan elde edilerek basınç altında sıvılaştırılan propan, bütan ve izomerleri gibi hidrokarbonlar veya bunların karışımıdır. Halk arasında tüpgaz adıyla bilinen LPG; ısıtma, pişirme ve aydınlatmada kullanılan yaygın bir enerji kaynağıdır. LPG tüplü, dökme ve otogaz olarak kullanıcıya sunulmaktadır.

39 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri

40 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 40 LPG TÜPLERİ DENETİM REHBERİ 1. GİRİŞ Bu rehber, piyasaya arz edilen LPG tüplerinin tasarım ve üretim aşamalarında uyulması gereken temel asgari güvenlik şartlarını belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. LPG (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı): Petrol ve doğalgazdan elde edilerek basınç altında sıvılaştırılan propan, bütan ve izomerleri gibi hidrokarbonlar veya bunların karışımıdır. Halk arasında tüpgaz adıyla bilinen LPG; ısıtma, pişirme ve aydınlatmada kullanılan yaygın bir enerji kaynağıdır. LPG tüplü, dökme ve otogaz olarak kullanıcıya sunulmaktadır. 2. AMAÇ LPG tüplerine yönelik gerçekleştirilecek piyasa gözetimi ve denetimindeki amaç: Piyasaya arz edilmiş LPG tüplerinin teknik düzenlemesine ve ilgili standartlarına uygun olarak üretilip üretilmediğinin doğrulanması Aykırılıkların veya uygunsuzlukların hangi kısımlarda yoğunlaştığının incelenmesi Haksız rekabetin önlenmesi, üretici ve ithalatçıların belirli uygunluk seviyelerine ulaşmasının sağlanması Denetimler ve alınan önlemler ile piyasada farkındalık oluşturulmasıdır. 3. DAYANAK Bu rehber, 5307 Sayılı LPG Piyasası Kanunu LPG Piyasası Lisans Yönetmeliği Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği(2010/35/AB) LPG Tüplerinin Muayene, Deney, Bakım ve Tamiri Yeterlilik Belgesi Verilmesine İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: SGM-2011/3) TS EN 1439 LPG Ekipmanları ve Aksesuarları- LPG Tüplerinin Dolum Öncesi, Dolum Esnası ve Dolum Sonrası Kontrol Kuralları TS EN 1440: LPG Ekipmanları ve Aksesuarları - Taşınabilir Yeniden Doldurulabilir LPG Tüplerinin Periyodik Muayenesi TS EN 1442-A1 Tüpler-Sıvılaştırılmış Petrol Gazı (LPG) İçin-Taşınabilir, Tekrar Doldurulabilir, Çelikten, Kaynaklı-Tasarım ve İmalat TS 5306 Taşınabilir, Tekrar Doldurulabilir, Kullanımdaki Çelik LPG Tüpler-Kusur Tanımları, Hurdaya Ayırma Sınırları ve Tüplerin Tamiri veya Hurdaya Ayrılması TS 1449 LPG Doldurma ve Boşaltma Kuralları- Emniyet Gerekleri Standartlarına dayanılarak hazırlanmıştır.

41 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri 4. LPG TÜPLERİ HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER LPG ülkemizde 1960 yılından beri kullanılmakta olup, 10 milyonu aşkın hane ve işyerinde yemek pişirme, sıcak su temin etme ve ısınma, sanayi işletmelerinde ısıtma, kurutma amacıyla tüketilmektedir(kaynak: 2012 TOBB LPG Meclisi Sektör Raporu). Ayrıca, Türkiye de binek arabalarının yaklaşık %21 inde otogaz kullanılmaktadır(kaynak: 2013 Yılı LPG Piyasası Sektör Raporu-EPDK). LPG, bütan ve propan gazlarına ve bunların belirli oranlarındaki karışımlarına verilen genel isim olup Türkiye de evlerdeki tüplerde kullanılan LPG nin bileşimi %70 bütan, %30 propandan oluşmaktadır. Yüksek yoğunluğu sebebi ile havadan ağır olan LPG hidrokarbon esaslı yanıcı bir yakıttır. LPG renksiz ve kokusuz bir gazdır. Ancak oluşabilecek bir sızıntının hemen anlaşılması için rafinerilerde özellikle kokulandırılmıştır. LPG tüpte hem sıvı, hem gaz halinde bulunur. Tüpün bağlı olduğu cihaz kullanılmaya başlandığında, üstte gaz halindeki LPG eksilir. Alttaki sıvı LPG dışarıdan aldığı ısı enerjisi sayesinde buharlaşarak eksilen gaz miktarını yeniden üretir. LPG basınç altında sıvılaştırılmış bir gaz olduğu ve kaynama noktası yaklaşık 0 C olduğu için oda sıcaklığında gaz fazında bulunur. Düşük sıcaklıklarda dahi kolayca buharlaşabilmesi, LPG yi diğer yakıtlara göre üstün kılan bir özelliktir. Basınç altında kolay sıvılaştırılabildiğinden çelik tüplerle rahatça depolanıp taşınabilir. LPG tüpleri su kapasitesi 0,5 L ila 150 L olan taşınabilir ve tekrar doldurulabilir kap olup, genellikle anma hacimlerine göre (litre olarak) Tablo 1 de belirtildiği gibi dört sınıfa ayrılır: (endüstriyel araçlar ve forkliftlerde kullanılan taşınabilir tüpler hariç)(kaynak: TS EN 1442+A1). Tablo 1: LPG tüplerinin sınıflandırılması TÜP SINIFLARI (Kaynak: TS EN 1442+A1). KAPASİTE (LİTRE) SINIF 1 4,95 SINIF 2 26,20 SINIF 3 52,00 SINIF 4 108,50

42 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 42 LPG Tüplerinin Görsel Olarak Gösterimi: Sınıf 1: 2 kg lık dar ve geniş çemberli piknik tüpleri (4.95 lt) Sınıf 2: 12 kg lık uzun ve şişman ev tüpleri (26.20 lt) Piknik tüp, LPG nin ürün olarak stoklanıp ve taşınmasının en kolay olduğu tüp formudur. Bu nedenle, pikniklerde, açık hava aktivitelerinde çok tercih edilir. Sınıf 3: 24 kg lık ticari tüpler (52.00 lt) Sınıf 4: 45 kg lık sanayi tüpleri ( lt) Tüketim olarak yüksek miktarlarda LPG ihtiyacı olan iş yerlerinde ve özel endüstriyel proseslerde, çoğunlukla 24 kg lık ticari tüp kullanılır. Yüksek kapasiteli bu tüp, iş yerlerine daha uzun süre kullanım olanağı ve stoklama rahatlığı sağlar. Resim 1: LPG Tüplerinin Görsel Olarak Gösterimi (Kaynak: Üretici Firmalara Ait Değişik Kaynaklardan Derlenerek Hazırlanmış Resimler)

43 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri 5. LPG TÜPLERİNİN TAŞIDIĞI RİSKLER LPG renksiz, kokusuz, yanıcı ve parlayıcı gazdır. Havadan ağırdır. Kanallarda, borularda ve alt katlarda birikir. Yangın ve patlama tehlikesi vardır. Tüm tutuşma kaynaklarından uzak tutulmalıdır. Öte yandan, LPG zehirsiz bir gazdır. LPG nin, içerdiği propan ve bütanın solunmasının insan vücudu üzerinde zehirleyici etkisi yoktur. LPG nin zehirli olduğu toplum arasında yaygın olan yanlış bir inanıştır. LPG kaçağı sonucunda meydana gelen ölümler LPG nin zehirli olmasından değil, havadan ağır olması sebebiyle ortamdaki oksijen miktarını azaltmasından kaynaklanmaktadır. LPG, uzun süre teneffüs edilmesi halinde ağızda ve boğazda yanma, öksürme, mide bulantısı, baş ağrısı, karın ağrısı, baş dönmesi, kusma, fenalık hissi, yüz kızarması, gözyaşı ve burun akmasına sebep olacağından LPG teneffüsünden kaçınılmalıdır. Diğer taraftan, sıvı LPG kaçakları cilt ve göze temas ederse, soğuk yanıklarına neden olabilir. LPG nin yanması sonucunda ortaya çıkan CO (karbonmonoksit) gibi zehirli gazlar, CO2 (karbondioksit) gibi boğucu gazlardan dolayı ortamın havalandırılmasına ve baca kullanımına özellikle dikkat edilmelidir. LPG nin patlaması için bu gazın hava içinde hacimce en az %2, en çok %9 sınırları dâhilinde karışmış olması gereklidir. Bu sınırların altında ve üstünde patlama olayı gerçekleşmez(kaynak: 6. NUMUNE ALMA, TEST VE MUAYENE EPDK ile koordineli yürütüleceğinden denetim öncesinde numunelerle ilgili gerekli talimat tarafınıza iletilecektir. 7. DENETİM KONTROL LİSTELERİ Denetimler LPG tüplerinin dolumunun yapıldığı tesisler, hurdacılar ve bayilerde gerçekleştirilecektir.

44 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 44 LPG TÜPLERİ KONTROL LİSTESİ 1 ( öncesinde imal edilen tüpler için) 1. İşaret Kontrolü TS 55 Standardına Göre İmal Edilmiş Tüpler Sıra No Ürün Üzerinde Bulunması Gereken Bilgi ve İşaretler 1 Tüpü imal eden firmanın tescilli markası veya kısa adı 2 İmalat Seri Numarası 3 Standart No (TS 55) 4 Dara Ağırlığı(kg) 5 Tüpün işletme basıncı/servis basıncı (kg/cm2, kgf/cm2, atü) 6 Su kapasitesi(anma hacmi) (L, lt) 7 Tüpe doldurulan sıvılaştırılmış gazın adı ve ağırlığı (kg) (Örn; Propan: 11 kg, Bütan: 13 kg, Karışım: 12.5 kg) 8 Periyodik muayene tarihi 9 Tüpün sahibi olan firmanın tescilli markası veya kısa adı 10 Tüpün İmal Tarihi(Ay ve Yıl Olarak) ( veya 11.92) Var ( ) Yok (x) Açıklamalar TS 55 standardına göre örnek işaretlemeler:

45 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri LPG TÜPLERİ KONTROL LİSTESİ 2 ( tarihleri arasında imal edilen tüpler için) 1.İşaret Kontrolü TS 55 EN 1442 Standardına Göre İmal Edilmiş Tüpler Sıra No Ürün Üzerinde Bulunması Gereken Bilgi ve İşaretler 1 Standart No 2 Normalize edilmiş N sembolü, Gerilim giderme tav. tüpler için S sembolü 3 Tüpün imal edildiği ülke 4 İmalat seri numarası 5 Deney basıncı: (Örn: Pt 30 bar) 6 Yetkilendirilmiş Muayene Kuruluşunun muayene damgası 7 Deney tarihi: (Örn: 99/10) 8 Su kapasitesi (Örn: 26,2 l) 9 Dara ağırlığı 10 Periyodik muayene tarihi için yeterli boşluk bulunmalıdır 11 Pi işareti( sonrası) Tüpün mülkiyet sahibinin (dağıtıcı firma) ticari markası tüp üzerinde yer almalıdır. Tüp, ticarî bütan için tasarımlandığında Bütan olarak belirtilmelidir. Var ( ) Yok (x) Açıklamalar TS 55 EN 1442 standardına göre örnek işaretlemeler:

46 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 46 LPG TÜPLERİ KONTROL LİSTESİ 3 ( ten sonra imal edilmiş tüpler) 1.İşaret Kontrolü TS EN 1442+A1 Standardına Göre İmal Edilmiş Tüpler Sıra No Ürün Üzerinde Bulunması Gereken Bilgi ve İşaretler 1 (İmalatın yapıldığı) Ülkenin işaretlenmesi 2 İmalatçı işareti 3 İmalat seri numarası 4 Deney basıncı (PH..BAR) 5 Su kapasitesi (L) 6 Standart No (Örn: EN 1442) 7 Ülkenin işareti Mamulün onaylandığı) *(İmalatın yapıldığı ülke ile aynı olduğunda bir kez belirtilmesi Örneğin ülkemiz için TR yeterli olmaktadır) 8 İlk muayene tarihi (Örn: 2013/04) 9 Bir sonraki periyodik muayenenin tarihi 10 Son periyodik muayenenin tarihi 11 Standart özel işaretler (S, N veya U) vb. 12 Pi işareti ve Onaylanmış Kuruluşun numarası 13 Dara ağırlığı 14 Mamul ismi (UN 1965 BÜTAN) 15 Tüpün mülkiyet sahibinin (dağıtıcı firma) ticari markası tüp üzerinde yer almalıdır. Var ( ) Yok (x) Açıklamalar TS EN 1442+A1 standardına göre örnek işaretlemeler:

47 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri 2. Duyusal/Fiziksel Muayene Sıra No Ürünün Duyusal Fiziksel Muayenesinde Aranacak Hususlar Var ( ) Yok (x) Açıklamalar 1 Şişkinlik 2 Eziklik 3 Kesik ve Oyuk 4 Çatlak 5 Yapraklanma (laminasyon) 6 Metal ilavesi 7 Ark ve hamlaç yanıkları 8 Yangın hasarı 9 Muf çökmesi 10 Tüp ayağı ve yakası bağlantı yeri çökmesi 11 Sızdırma veya terleme 12 Hasarlı tüp ayağı 13 Hasarlı tüp yakası 14 Korozyon 15 Tespit Edilen Diğer Hususlar: 3. AT Tip Onay Belgesi (Üreticide yapılacak kontrollerde kullanılacaktır.) Sıra No AT Tip Onay Belgesinde Aranması Gereken Bilgiler 1 Sertifikayı düzenleyenin adı ve adresi 2 3 Üreticinin ve başvuru sahibinin (üretici olmadığı durumlarda) adı ve adresi Tip incelemeleri için kullanılan ADR versiyonunun ve standartların referansı 4 İnceleme sonucu ortaya çıkan gereklilikler 5 İlgili standartta belirtildiği üzere, tipi ve varyasyonu tanımlayan gerekli veriler 6 Tip inceleme raporuna (raporlarına) referans 7 Tip onayının azami geçerlilik süresi Var ( ) Yok (x) Açıklamalar Bkz. ADR nin maddesi

48 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 48 4.Teknik Dosya Kontrolü (Denetçi tarafından gerek duyulması halinde yapılacak kontroldür.) Sıra No Teknik Dosya İçeriğinde Yer Alması Gereken Dokümanların Kontrolü 1 Tasarım ve üretim için kullanılan standartların listesi 2 Tüm varyasyonlar dâhil olmak üzere tip tanımı 3 Ürüne özel olarak taşınan tehlikeli malların listesi 4 Genel montaj çizimi veya çizimleri 5 Onaylı tasarım hesaplamaları 6 Ürünle birlikte kullanılan teçhizatın ve malzemenin listesi 7 Ürünün ve yardımcı teçhizat ya da teçhizatların (Pi, CE) sertifikaları mevcut mu? 8 Isıl işlemin raporları mevcut mu? 9 Uygunluk beyanı mevcut mu? 10 Basınç test prosedürü ve test raporu mevcut mu? 11 Kullanılan malzemelerin (Sac, profil) sertifikaları mevcut mu? 12 Kaynak sonrası ölçü ve görsel kontrol mevcut mu? 13 Kaynakçı sertifikaları var mı? 14 NDT Prosedürü var mı? 15 NDT( Tahribatsız muayene) raporları mevcut mu? 16 NDT Personelinin sertifikaları mevcut mu? (EN 473 ve ISO 9712 standartlardan birine göre belgelendirme kabul edilmelidir) 17 Kullanma, Bakım ve Güvenlik talimatı mevcut mu? Var ( ) Yok (x) Açıklamalar 5. Hurda LPG Tüpleri Kontrol Listesi Sıra No Tüp Üzerinde Bulunan Aşağıdaki Kusurlar Var ( ) Yok (x) Açıklamalar 1 Tüpün imal edildiği standardın numarası 2 Tüpü imal eden firmanın markası veya kısa işareti 3 Tüp sahibi dağıtıcı firmanın markası 4 Tüpün imal tarihi 5 Tüpün işaretleme bilgilerinin yazılı olduğu tüp yakasının veya ayağının bulunmaması Hurda Tüplerin kontrolüne ilişkin yürütülecek denetimler hakkında İl Müdürlüklerimize bilgilendirme yapılacaktır.

49 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri

50 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 50 YANGIN SÖNDÜRME CİHAZI (YSC) HİZMET YERİ DENETİMİ REHBERİ Elde ve/veya araba ile taşınabilen yangın söndürme cihazları, diğer ürün gruplarından farklı olarak piyasaya bir defa arz edildikten sonra kullanım ömrünü nihai tüketicide tamamlamayıp üretici ve/veya dolumcu ile kullanıcı arasında yeniden dolum ve bakım sürecine tabi tutularak dolaşım halinde olan bir ürün grubudur. Bu nedenle yeniden dolum ve bakım prosedürleri esnasındaki işlemler ürünün güvenliğini ve performansını birinci dereceden etkilediğinden bu cihazlara dolum ve bakım hizmetini veren iş yerlerine yönelik gerçekleştirilecek hizmet yeri denetimleri önem kazanmaktadır.

51 Yılı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Rehberleri

52 Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Ürünleri Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü 52 YANGIN SÖNDÜRME CİHAZI (YSC) HİZMET YERİ DENETİMİ REHBERİ 1. GİRİŞ Seyyar yangın söndürme cihazı; iç basıncın etkisi ile dışarı atılabilen, bir yangın üzerine doğrultulabilen yangın söndürme maddesi ihtiva eden ve 20 kg dan fazla olmayan bir ağırlığa sahip, el ile taşınabilecek ve çalıştırılabilecek şekilde tasarımlanmış yangın söndürme cihazlarıdır.bir yangın söndürücünün seyyar yangın söndürme cihazı olarak tanımlanabilmesi için, 20 kg nin altında bir ağırlığa sahip olması ve elle kavranarak taşınabilmesi gerekmektedir. Taşınabilir yangın söndürme cihazı; elle çekilebilecek ve çalıştırılabilecek şekilde tasarımlanmış 20 kg nin üzerinde ağırlığa sahip olan cihazlardır. Seyyar ve taşınabilir yangın söndürme cihazları farklı üretim standartlarına sahip olup, uygunluk değerlendirme yöntemleri farklılık göstermektedir. Bu rehber, elde ve/veya araba ile taşınabilen yangın söndürme cihazlarına bakım ve dolum hizmeti veren iş yerlerinin yapısal özellik, işletmecilik, teknik donanım ve çalışanlar ile ilgili genel kurallarını kapsamaktadır. Bu rehberde seyyar yangın söndürme cihazları ve taşınabilir yangın söndürme cihazları ifadesi elde ve/veya araba ile taşınabilen yangın söndürme cihazları olarak genelleştirilmiştir. Ayrıca bu rehberde yangın söndürme cihazlarına bakım ve dolum hizmeti veren iş yeri ifadesi yerine iş yeri ifadesi kullanılacaktır. 2. AMAÇ Elde ve/veya araba ile taşınabilen yangın söndürme cihazları, diğer ürün gruplarından farklı olarak piyasaya bir defa arz edildikten sonra kullanım ömrünü nihai tüketicide tamamlamayıp üretici ve/veya dolumcu ile kullanıcı arasında yeniden dolum ve bakım sürecine tabi tutularak dolaşım halinde olan bir ürün grubudur. İlk kez piyasaya arz edilen yangın söndürme cihazı kullanımdan sonra ve/veya gerekli olduğu durumlarda TS İş Yerleri-Yangın Söndürme Cihazlarına Bakım ve Dolum Hizmeti Veren Yerler İçin Kurallar standardı kapsamında TSE Hizmet Yeri Yeterlilik Belgesine sahip dolum firmaları tarafından dolum/bakım sürecine tabii tutularak yeniden piyasaya arz edilmektedir. Bu nedenle yeniden dolum ve bakım prosedürleri esnasındaki işlemler ürünün güvenliğini ve performansını birinci dereceden etkilediğinden bu cihazlara dolum ve bakım hizmetini veren iş yerlerine yönelik gerçekleştirilecek hizmet yeri denetimleri önem kazanmaktadır.