Evren GÜLDOĞAN Sokak No. 14/ Hatay/ĐZMĐR ÖZET

Transkript

1 AVRUPA BĐRLĐĞĐ NĐN ZEYTĐN VE ZEYTĐNYAĞI REFORMU VE TÜRKĐYE NĐN TOPLULUK MÜKTESEBATINA UYUMU Evren GÜLDOĞAN 183. Sokak No. 14/ Hatay/ĐZMĐR ÖZET Avrupa Topluluğu Ortak Tarım Politikası Haziran 2003 te gerçekleştirilen Fischler Reformu sayesinde üretim ile bağlantısız ve çapraz uyuma tabi olarak destekleme yapan ve modülasyon aracılığıyla kırsal kalkınmaya güç veren bir yapı kazanmıştır. Bu doğrultuda zeytincilik sektörüne ilişkin yeni düzenlemeler Nisan 2004 te Topluluk un tüm Akdeniz ürünlerini kapsayan bir reform paketinin bir parçası olarak kabul edilmiş ve 2005 yılı sonunda yürürlüğe girmiştir. Böylelikle sektörde 1997 yılında Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan bir rapor ile başlayan reform çalışmaları kademeli bir şekilde tamamlanmış, zeytinyağı mevzuatı modernleştirilmiş ve basitleştirilmiştir. Reform kapsamında zeytinyağı üretim yardımının yerini tek çiftlik ödemesi ve zeytin üreticisi Üye Devletler in isteğine bağlı olarak zeytinliklerin muhafaza edilmesi için ilave yardım almıştır. Zeytincilik sektörünün desteklenmesi için tahsis edilen toplam bütçede bir değişikliğe gidilmemiştir. Sıvı ve katı yağlar ortak piyasa düzeni yerine yeni oluşturulan zeytinyağı ve sofralık zeytin ortak piyasa düzeni kapsamında sektörde özel stoklama yardımı ve işletmeci örgütlerinin üretim kalitesinin geliştirilmesi ve zeytinciliğin çevreye olan etkilerinin iyileştirilmesi gibi alanlarda hazırladığı çalışma programlarının finanse edilmesi uygulamalarına devam edilecektir. Buna karşılık üretim iadesi ve ihracat iadesi sistemlerine, bu uygulamalara artık gerek duyulmaması nedeniyle son verilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birliği ne katılım süreci çerçevesinde Topluluk müktesebatını ve dolayısıyla söz konusu düzenlemeleri üstlenme yükümlülüğünün altına girmiştir. Bu amaca yönelik olarak hem 2003 yılında hazırlanan Ulusal Program da hem de bunun yerine hazırlanmakta olan Ulusal Plan da mevzuat uyumu ve mevzuatın uygulanması için idari kapasite geliştirmeye yönelik bazı tedbirler öngörülmektedir. Bu tedbirlerin arasında entegre idare ve kontrol sistemi ile uyumlu bir zeytincilik coğrafi bilgi sistemi kurulması, ulusal zeytinyağı standartlarının Topluluk ile uyumlu hale getirilmesi, organoleptik değerlendirme için tadım panelleri oluşturulması ve sektörel örgütlenme kapasitesinin geliştirilmesi yer almaktadır sayılı Tarım Kanunu nun Nisan 2006 da Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmesi ile uyum çalışmaları açısından önemli bir adım atılmıştır. Söz konusu tedbirlerin hayata geçirilmesi ile Türk zeytincilik sektöründe önemli değişiklikler meydana gelecek, kalite ve katma değer konularında büyük ilerleme sağlanacaktır. Anahtar sözcükler: Avrupa Birliği, Ortak Tarım Politikası, Fischler Reformu, zeytinyağı ve sofralık zeytin ortak piyasa düzeni, Avrupa Birliği ne uyum süreci. 1

2 EUROPEAN UNION S OLIVE AND OLIVE OIL REFORM AND TURKEY S ADOPTION OF THE COMMUNITY ACQUIS Evren GÜLDOĞAN, MA 183. Sokak 14/ Hatay/ĐZMĐR evrenguldogan@hotmail.com ABSTRACT European Community s Common Agricultural Policy has gained a structure that gives support that is de-coupled from production and subject to cross-compliance and strengthens rural development via modulation thanks to the Fischler Reform of June In this context new regulations on the olive oil sector were adopted in April 2004 as a part of a reform package covering all Mediterranean products of the Community and came into force in late Thus the reform process of the sector that had started in 1997 with a report prepared by the European Commission was completed by stages and the olive oil legislation is modernized and simplified. As a part of the reform olive oil production aid is replaced by the single farm payment and the additional aid for maintenance of olive groves which is optional for the olive producing Member States. The total budget earmarked for supporting the olive sector is left intact. Schemes for private storage aid and financing of work programmes in fields such as the development of the production quality and improvement of the environmental impact of olive cultivation developed by operators organisations will continue under the newly established olive and olive oil common market organisation that replaces common organisation of the market in oils and fats. However production refund and export refund schemes are discontinued as they are no longer needed. Republic of Turkey is under the obligation to adopt the Community acquis and therefore the regulations in question, in the context of its accession process to the European Union. Both the Turkish National Programme prepared in 2003 and the National Plan under preparation that will replace it puts forward certain measures for harmonization of legislation and development of administrative capacity for the application of the legislation in order to achieve this objective. These measures include the establishment of an olive geographical information system compatible with the integrated administrative and control system, alignment of the national olive oil standards with the Community, formation of tasting panels for organoleptic assessment and the development of the organisational capacity of the sector. The entry into force of the Law No 5488 on Agriculture in April 2006 is an important step for the alignment process. As the measures in question are also realized Turkish olive sector is going to experience important changes and major progress in terms of quality and value added will be achieved. Keywords: European Union, Common Agricultural Policy, Fischler Reform, olive and olive oil common market organisation, alignment to the European Union. 2

3 I. Giriş AVRUPA BĐRLĐĞĐ NĐN ZEYTĐN VE ZEYTĐNYAĞI REFORMU VE TÜRKĐYE NĐN TOPLULUK MÜKTESEBATINA UYUMU Avrupa Birliği nin (AB) Ortak Tarım Politikası nda (OTP) 1 Haziran 2003 te kabul edilen ve genellikle Fischler Reformu olarak adlandırılan bir tedbir paketi ile önemli değişiklikler gerçekleştirilmiş, OTP üretim ile bağlantısız ve çapraz uyuma tabi olarak destekleme yapan ve modülasyon aracılığıyla kırsal kalkınmaya güç veren bir yapı kazanmıştır. Piyasa ekonomisine ve tarım politikasıyla ilgili çağdaş ana akım söylemlere daha uygun düşen bu yaklaşım doğrultusunda Nisan 2004 te Topluluk un Akdeniz ürünlerine ve bu çerçevede zeytincilik sektörüne ilişkin düzenlemeleri de reform kapsamına alınmıştır. Türkiye Cumhuriyeti AB ye katılım süreci çerçevesinde Topluluk müktesebatını ve dolayısıyla zeytincilikle ilgili söz konusu düzenlemeleri üstlenme yükümlülüğünün altına girmiştir. Önümüzde yıllarda Türkiye nin ulusal zeytincilik politikalarını belirleyecek etkenlerin başında AB ye uyum meselesi gelecektir. AB nin zeytincilik alanındaki düzenlemelerinin Fischler Reformu nun ışığı altında incelenmesi ulusal politikaların planlanması açısından elzemdir. Đkinci bölümde OTP deki reform ihtiyacı ve çalışmaları ile Fischler Reformu nun ana unsurları kuramsal hususlar dikkate alınarak incelenmektedir. Bu bölüm aracılığıyla OTP nin karmaşıklığına ve çağdaş tarım politikası anlayışına dikkat çekilmesi de hedeflenmektedir. Üçüncü bölümde AB nin zeytincilik politikasının tarihsel gelişimi, reform ile destekleme sisteminde gerçekleştirilen değişiklikler ve diğer önemli düzenlemeler irdelenmektedir. Bir sonraki bölümde Türkiye nin Topluluk zeytincilik politikasını üstlenmek için gerçekleştirmesi gereken mevzuat uyumu ve idari yapılanma gerekli hukuksal çerçeve dahilinde ortaya konulduktan ve bunların beklenen etkileri tartışıldıktan sonra son bölümde çalışmanın üzerinden geçilmektedir. II. OTP de Fischler Reformu A. OTP de Reform Đhtiyacı ve Çalışmalarının Gelişimi 2 Avrupa entegrasyonunun çıkış noktası Đkinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa sında barış, güvenlik ve ikincil olarak ekonomik büyüme elde edilmesi amacıyla bilhassa Alman ve Fransız ekonomilerinin entegre edilmesi olarak özetlenebilir 3. Bu doğrultuda Avrupa Ekonomik Topluluğu kurulurken sanayileşmiş Almanya ve tarımsal Fransa arasında ticari bir denge sağlanması amacıyla oluşturulan gümrük birliği OTP ile desteklenmiştir. Dolayısıyla OTP savaş sonrası yaşanan kıtlıklar ve kırsal kesimin siyasal gücünün korumacı bir gelenekle birleşmesiyle ortaya çıkan Alman ve Fransız tarım politikalarını model olarak almıştır (Grant 1997, 63-68; Howarth 2000, 4-5). Dolayısıyla OTP nin özünü, tarımsal verimliliğin arttırılması gibi pek itiraz götürmeyecek genel hedefler sıralayan Avrupa Topluluğunu kuran Andlaşma Madde 33 te değil, tarımsal bir Avrupa Kalesi inşa eden Stresa Konferansı nda 1 Bu çalışmada Avrupa entegrasyonu yazınında genelde izlenen tutum benimsenerek hukuksal açıdan fark taşımalarına karşın AB ve Topluluk terimleri eşanlamlı olarak kullanılmaktadır. 2 Türkçe yazında OTP nin ilkeleri ve tarihsel gelişimiyle ilgili birçok çalışma bulunmaktadır. Burada çoğunlukla birbirine benzeyen söz konusu çalışmalardan farklı olarak temel siyasal ve ekonomik dinamiklerin altı çizilmektedir. 3 Ayrıntılı bilgi için bakınız: (Dinan 1999). 3

4 saptanan ilkelerde aramak gerekmektedir: tarım ürünleri için bir tek pazar olması, Topluluk tercihi ve mali dayanışma. Nitekim Rieger (2000) OTP nin esas amacının Avrupalı çiftçilerin bir refah rejimi kapsamına alınması olduğunu, dolayısıyla OTP ye bir sosyal politika olarak bakılması gerektiğini belirtmektedir. Gerçekten de OTP güçlü bir kavranmış liberalizm (embedded liberalism) (Ruggie, 1983) örneğidir. Ancak diğer politika hedeflerinden yalıtılmış bir dikey politika olarak görülmemelidir. OTP nin tarihsel gelişimi boyunca hedef fonksiyonu yeni değişkenler ve artan kısıtlamalarla karşı karşıya kalmıştır. OTP 1962 yılında Topluluk bütçesinin bir parçası olan Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu nun oluşturulması 4 ve hububat sektöründe ilk ortak piyasa düzeninin (OPD) yürürlüğe girmesiyle operasyonel hale gelmiştir. Politika Avrupalı çiftçilerin gelirlerinde, başta üretilen emtia olmak üzere bir dizi etkene göre değişen oranlarda artış sağlamanın ötesinde tarımsal üretimde verimlilik artışını teşvik etmiş, tarımsal piyasalarda istikrar sağlamış ve Topluluk u birçok üründe kendine yeterli, hatta ihracatçı hale getirmiştir. Ancak OTP nin bu amaca yönelik olarak kullandığı politika araçları tarımsal piyasaları tahrif etmiş ve bazı olumsuz refah etkileri yaratmıştır. Bu politika araçları OPD ler arasında ve zaman içerisinde büyük ölçüde farklılaşmış ve değişik terimlerle adlandırılmış olsalar bile esas olarak taban fiyat uygulamalarıdır (Baldwin ve Wyplosz 2004, ) lı yıllarda buğday için kullanılan temel destekleme sistemi stilize bir örnek haline gelmiştir ve Şekil 1 de gösterilmektedir. Şekil 1 OTP Stilize Destekleme Sistemi Fiyat Topluluk arzı F 4 Hedef fiyat F 3 Eşik fiyat F 2 Müdahale fiyatı F 1 Dünya piyasası fiyatı Topluluk talebi Kaynak: Gibbons tan (1999, 283) uyarlanmıştır. M 1 M 2 M 3 M 4 Miktar 4 (AT) 1290/2005 sayılı Tüzük ( , OJ L 209/1) doğrultusunda bu fon yerini 2007 yılından itibaren Avrupa Tarımsal Garanti Fonu ve Avrupa Kırsal Kalkınma Tarımsal Fonu na bırakacaktır. 4

5 F 1 dünya piyasası fiyatını göstermektedir. Serbest ticaret koşulları altında kuramsal olarak Topluluk piyasası fiyatı ile dünya piyasası fiyatı birbirine eşit olacak, Topluluk talebi M 3, Topluluk arzı ise M 2 olarak gerçekleşecek ve M 3 -M 2 miktarında ithalat yapılacaktır. OTP çerçevesinde toptan satış aşaması için bir hedef fiyat (F 4 ) ve bu fiyattan temsili bir Topluluk gümrük kapısından iç piyasaya nakliyat masrafları düşülerek bir eşik fiyat (F 3 ) belirlenir. Topluluk tercihi ilkesi doğrultusunda eşik fiyatın altında ithalat yapılmasının engellenmesi amacıyla gümrük kapılarında dünya piyasası fiyatı ile eşik fiyat arasındaki farka (F 1 -F 3 ) denk bir değişken gümrük resmi uygulanır. Topluluk arzı M 4 e tırmanır, talep M 1 e düşer ve ithalat ortadan kalkarken Topluluk ta M 4 -M 1 miktarında bir arz fazlası başgösterir. Fiyatların hedef fiyat seviyesine yakın tutulması için eşik fiyatın bir parça altında olan ve taban fiyat işlevi gören bir müdahale fiyatı (F 3 ) belirlenir. Piyasa fiyatları bu seviyeye düşerse Topluluk tarafından müdahale alımları yapılır ve arz fazlası stoklanır 5 (Gibbons 1999, ). Anlaşılacağı üzere stilize haliyle OTP (karar-alıcılar açısından bakıldığında) birtakım faydalar getirmesine karşılık tüketici refahını olumsuz etkilemekte, müdahale alımları nedeniyle kamu bütçesi üzerinde bir yük yaratmakta ve üretim faktörlerinin Topluluk içinde ve dışında optimal dağılımını engellemektedir. Optimal hükümet müdahalesi sağlayan birinci en iyi araçlar (Corden 1989, 9-33) kullanmaktan uzaktadır. Dolayısıyla yıllar geçtikçe OTP üzerinde güçlü bir reform baskısı oluşması şaşırtıcı değildir. Topluluk analiz birimi olarak ele alındığında bu baskının farklı dönemlerde ortaya çıkan nedenleri endojen ve eksojen olarak ikiye ayrılabilir. Endojen nedenler OTP nin Topluluk bütçesini (teknolojik gelişme sayesinde verimliliğin ve arz fazlaların artmasıyla giderek daha fazla) sıkıştırması, karmaşıklığının, yaşanan büyük yolsuzlukların ve 1996 BSE krizi gibi gıda güvenliği sorunlarının OTP nin imajını zedelemesi, Topluluk un bölgesel politika ve özellikle (gıda krizlerinin de etkisiyle) OTP nin tersine üreticilere değil, tüketicilere odaklı olan gıda politikası gibi farklı alanlarda benimsediği hedeflerin ve Avrupa kamuoyundan çevrenin korunması ve kalkınma gibi konularda gelen yeni taleplerin OTP yle çelişmesi, buna karşılık çiftçi lobisinin etkisinin göreceli olarak azalması 6 ve Avrokratların zihniyet yapısının değişmesi olarak sıralanabilir. Eksojen nedenler ise uluslararası ticaret müzakereleri 7 (ve ikincil olarak Dünya Ticaret Örgütü ihtilafların çözümü mekanizması kapsamında verilen kararlar) ile Topluluk un genişleme sürecinin OTP nin sürdürülebilirlik maliyetini yükseltmesidir (Hasha 1999, 7-10; Peterson ve Bomberg 1999, ; Grant 1997, 74-82). Topluluk OTP de belirli dönemlerde reform çalışmaları gerçekleştirerek söz konusu baskıları azaltmayı hedeflemiştir. Đlk reform denemesi OTP nin operasyonel hale gelmesinden kısa bir süre sonra, 1968 yılında gündeme gelen ve fiyatların desteklenmesi yerine üretimin yeniden yapılandırılmasını öngören Mansholt Planı dır. O dönemde siyasal fizibilitesi bulunmayan bu girişim başarısız olmuş, ancak 1972 yılında bazı yapısal politika direktiflerinin kabul edilmesinin önünü açmıştır (Grant 1997, 70-71). Buna karşılık Topluluk yine 1968 yılında rafine şeker için bir kota sistemi getirilmesiyle farklı OPD lerde arz fazlalarının veya bunların bütçesel etkilerinin kısıtlanmasına yönelik tedbirler almaya başlamıştır. OTP nin sorunlarının temporal değil, yapısal olduğunu gösteren 5 Dünya piyasasında arz açığı olması halinde buna alternatif olarak Topluluk ve dünya piyasaları arasındaki fiyat farkına denk bir ihracat iadesi verilebilir. 6 Elliott ve Heath (2000) ile Hasha (1999) baskı gruplarının OTP reformu konusunda etkin olduğunu savunmakta, Kay (2000) ise buna karşı gelmekte Topluluk kurumlarının söz sahibi olduğunu belirtmektedir. 7 Uluslararası ticaret müzakerelerinin Uruguay Raundu nun genel bir değerlendirmesi için bakınız: Schott (1994). Uruguay Raundu sonucunda akdedilen Tarım Anlaşması için bakınız: Josling (1994). 5

6 bu tedbirler 1980 li yıllara kadar ferdi OPD ler dahilinde yapılan ve eşgüdümlü olmayan değişiklikler olarak kalmış ve OTP ye yönelik kapsamlı bir reforma dönüşmemiştir ler endojen ve eksojen baskı unsurlarının yoğunlaştığı ve çakıştığı bir dönemdir. Genellikle 1983 yılında yağı alınmış süt tozu müdahale stoklarının bir milyon tona yaklaşması üzerine bir sonraki yıl getirilen süt kotası sistemi ilgilendirdiği sektörün büyüklüğü ve etkinliği göz önüne alınarak ilk önemli reform olarak anılmaktadır. Oysa 1982 yılında birçok tarımsal ürüne ilişkin olarak, aşıldıklarında fiyat desteklemesinin kendiliğinden azalmasına neden olan garanti eşiklerinin, yani bir çeşit otomatik istikrarlaştırıcının kabul edilmesi nitelik açısından reform tanımlamasına daha uygundur. OTP nin geçirdiği dört büyük reformdan ilki ise 1986 yılında Đspanya ve Portekiz in Topluluk a katılımı ve 1987 yılında Tek Avrupa Senedi nin yürürlüğe girmesini takiben 1988 yılında kabul edilmiştir. Bu reform ile otomatik istikrarlaştırma araçları güçlendirilmiş, ayrıca doğrudan üretimin azaltılmasına yönelik tedbirler de alınmıştır. Öncelikle mali disiplinin sağlanması amacıyla OTP nin fiyat garantisi harcamalarının artış hızı Topluluk un gayrı safi yurtiçi hasılasının artış hızının % 75 i ile sınırlandırılmıştır. OPD lerin birçoğunda azami garantilenmiş miktar uygulamasına geçilmiştir. Nadas, arz fazlası olmayan ürünlere geçiş, tarımsal arazilerin ağaçlandırılması gibi uygulamalar desteklenmiştir (Gibbons 1999, 290; Hasha 1999, 9-10). Ancak 1988 reformu özellikle et ve süt ürünleri olmak üzere bazı kilit öneme sahip sektörlerde arz fazlalarının önünü alamamıştır. Aynı dönemde 1986 yılında başlayan uluslararası ticaret müzakerelerin Uruguay Raundu tarımsal sübvansiyonlar nedeniyle bir darboğaza girmiş, ihracatının % 80 den fazlası sınai mallardan oluşan Topluluk önceliklerini gözden geçirmek durumunda kalmıştır. OTP nin ikinci büyük reformuna yol açan MacSharry Planı 1991 yılında müzakerelerin dondurulduğu bir ortamda masaya konulmuş ve zorlu bir süreç sonucunda 1992 yılında karara bağlanmıştır. Kabul edilen düzenlemeler özellikle Fransa nın direnmesi nedeniyle özgün plana göre oldukça yumuşatılmış olmalarına rağmen genellikle MacSharry Reformu olarak adlandırılmaktadır. Reformun ana unsurları önemli sektörlerde fiyat desteklerinin ciddi oranlarda azaltılması, ekili ürünlerde telafi edici ödemeler adı altında doğrudan gelir desteği uygulamasına geçilmesi ve nadasın desteklenmesi gibi agro-çevresel uygulamalara verilen desteğin arttırılmasıdır. Reform Topluluk un Uruguay Raundu nda elini rahatlatarak bir anlaşmayı mümkün kılmıştır 8 (Baldwin ve Wyplosz 2004, ; Gibbons 1999, ; Patterson 1997). MacSharry Reformu çeyrek asır önce Mansholt Planı nın hedeflediği amaca ulaşarak OTP nin temel destekleme sistemini değiştirmiştir. Bu nedenle OTP tarihinde bir dönüm noktasıdır. Gündem 2000 ve Fischler Reformları, MacSharry nin açtığı yoldan ilerlemiştir. Gündem 2000 Topluluk un çokyıllı bir dönem boyunca gerçekleştirilecek harcamaların önceden saptanan sınırlar dahilinde tutulmasını, böylelikle bütçe disiplini sağlanmasını ve ayrıca orta vadede izlenecek politikaların ana hatlarının belirlenmesini temin eden planlama araçları olan mali perspektiflerinden üçüncüsünün adıdır. Avrupa Komisyonu 1997 ve 1998 yıllarında dönemini kapsayacak olan Gündem 2000 e dair önerilerini Avrupa Birliği Konseyi nin 1995 yılındaki talebi doğrultusunda genişleme sürecini göz önünde tutarak hazırlamış, bu çerçevede OTP, ekonomik ve toplumsal kaynaşma ve katılım öncesi yardımlar ile Topluluk bütçesinin finansmanı konularını ele almıştır. Gündem 2000 in ana unsurları 1999 Berlin Avrupa Zirvesi nde karara bağlanmış, kısa bir süre sonra da Avrupa 8 OTP de Tarım Anlaşması na uyum sağlanması için gerekli değişiklikler (AT) 3290/94 sayılı Konsey Tüzüğü ( , OJ L 349/105) ile gerçekleştirilmiştir. 6

7 Parlamentosu konuyla ilgili kurumlararası anlaşmayı kabul etmiştir (Commission 2000, ). Gündem 2000 in OTP yle ilgili temel hükümleri fiyat garantisi harcamaların mevcut seviyesinin reel olarak muhafaza edilmesi, fiyat desteklerinin daha da azaltılarak ağırlığın doğrudan ödemelere kaydırılması, Üye Devletler e doğrudan ödemeleri çapraz uyuma ve istihdama dayalı olarak modülasyona tabi tutma seçeneği tanınması ve ekonomik ve toplumsal kaynaşma tedbirleriyle uyumlu bir kırsal kalkınma politikası geliştirilmesidir. Kırsal kalkınma artık OTP nin ikinci sütunu olacaktır (Pezaros 1999, 6-11). B. Fischler Reformu Fischler Reformu Gündem 2000 in ikinci perdesi olarak kabul edilebilir. Zira her iki reform hem Santer hem de Prodi Komisyonlarında tarımdan sorumlu olan Franz Fischler tarafından hazırlanmıştır. Ancak Fischler Gündem 2000 de destekleme konusundaki hedeflerine ulaşamamış, özellikle Fransa Cumhurbaşkanı Chirac ın çabalarıyla reform sulandırılmıştır. Komiser buna karşılık reform paketine OTP nin orta vadede tetkik edilmesine yönelik hükümler ilave ederek reform için yeni bir fırsat penceresi yaratmıştır (Swinnen 2001). Orta Vadeli Tetkik 2002 de (Commission 2002), konuyla ilgili yasal öneriler ise bazı değişikliklerle bir sonraki yıl (Commission 2003a) yayınlanmış ve etki analizleri ile desteklenmiştir (Commission 2003b). Büyük tartışmalara neden olan reform önerileri yine de kısa bir sürede karara bağlanmıştı (Council 2003). Fischler Reformu esas olarak MacSharry Reformu nun getirdiği doğrudan ödeme ve Gündem 2000 in getirdiği çapraz uyum ve modülasyon düzenlemelerini geliştirmiştir. Yeni doğrudan gelir desteği uygulaması tek ödeme sistemi (single payment scheme) diye adlandırılmaktadır. Bu sistemde çiftçilere verilen ödemeler üretim miktarından bağlantısız (decoupled) (Bakınız: Anderson 2004, OECD 2001a) hale getirilmiştir. Her Üye Devlet için tarihsel bir referans dönemi üzerinden doğrudan ödemelere ilişkin ulusal tavanlar saptanmıştır. Sadece faal çiftçilere yapılacak olan ödemeler çerçevesinde hakedişler esas olarak referans miktarların ekili hektarlara bölünmesiyle belirlenmekte olup bazı sektörler için aynı mantığa dayanan farklı yöntemler kullanılacaktır. Fischler Reformu tek ödeme sisteminde Üye Devletler e büyük bir esneklik sağlamaktadır. Bu kapsamda gerekli görülen durumlarda bazı ürünler için kısmi bağlantısızlaştırmaya (partial decoupling) gidilmesi mümkün olacaktır. Reformun ikinci ana unsuru çapraz uyumdur (cross-compliance) (Bakınız: Christensen ve Rygnestad 2000). Gündem 2000 de Üye Devletler in isteğine bağlı tutulan çapraz uyum zorunlu hale getirilmiştir. Buna göre çiftçilerin tek ödeme sistemi altında yardım hak etmesi iyi tarım uygulamaları çerçevesinde ve Topluluk direktifleri tarafından ortaya konulan zorunlu çevrenin korunması, kamu, hayvan ve bitki sağlığı ve hayvan gönenci kurallarına uygun üretim yapmasına bağlı olacaktır. Bu konuda çiftçilere destek olması için çiftlik danışmanlık sistemi oluşturulmuştur (Farmer ve Swales 2004, Kristensen ve Primdahl 2004). Fischler Reformu nun son unsuru modülasyondur. Çapraz uyum gibi modülasyon da Gündem 2000 de isteğe bağlıyken zorunlu hale getirilmiştir. Modülasyon destekleme kaynaklarının kırsal kalkınmaya aktarılması anlamına gelmektedir. En küçük çiftçiler hariç tutulmak üzere tüm hakedişlerden belirli bir oranda kesinti yapılması ve hasıl olan tutarın kısmen Üye Devletler arasında tekrar dağıtılarak kırsal kalkınma projelerinin finansmanında kullanılması hükme bağlanmıştır. 7

8 Çapraz uyum ve modülasyon çağdaş tarım politikası anlayışında ve bu çerçevede uluslararası ticaret müzakerelerinde merkezi bir yere sahip olan tarımın çokişlevliliği kavramına (Bakınız: Harvey 2003, OECD 2001b, Commission 1999), yani tarımsal faaliyetlerin olumlu dışsallıkları, yani piyasa mekanizması tarafından dikkate alınmayan birtakım faydaları bulunduğu görüşüne uygun düzenlemelerdir. Fischler Reformu nun ekonomik etkileri farklı ekonometrik modellerle incelenmiştir (Balkhausen et al. 2005). Çalışmalarda kullanılan model tipleri, parametreler ve veriler aynı olmadığından varılan sonuçlarda da farklılıklar görülmektedir. Ancak genel olarak Fischler Reformu nun Topluluk ta toplam refahı arttıracağı bulunmuştur (Örneğin bakınız: OECD 2004). Fischler Reformu nun Doha Kalkınma Gündemi, yani uluslararası ticaret müzakerelerinin Doha Raundu kapsamındaki Đleri Tarım Müzakereleri (Bakınız: Josling 2005) bağlamında değerlendirilmesi gerekmektedir. Nitekim Swinbank ve Daugbjerg (2006) müzakerelerin reformun ana nedeni olduğunu düşünmekte, Nedergaard (2006) ise Fischler in politika girişimciliğinin de önemli olduğunu hatırlatmaktadır. Kutas ın (2006) ortaya koyduğu üzere Fischler Reformu sayesinde Topluluk un Doha Raundu çerçevesinde yerel desteklemelere dair herhangi bir sıkıntısı kalmamakla birlikte Dijck ve Faber in (2003) belirttiği üzere üçüncü ülkelerin talep ettiği tarife indirimleri sorun yaratmaya devam etmiş ve müzakereler 2006 yılının Temmuz ayında dondurulmuştur. Gerek uluslararası ticaret müzakerelerinin durumu gerekse de OTP nin yarattığı kamu kaynaklarının boşa harcanması gibi temel sorunların hala ortadan kalkmamış olması (HM Treasury ve DEFRA 2005) OTP de reform ihtiyacının sürmekte olduğunu göstermektedir. Üye Devletler tarafından tek çiftlik ödemesine dair 2007/2008 de gerçekleştirilmesi planlanan tetkikler sonucunda yeni değişiklikler gündeme gelmesi söz konusudur (Thurston 2006). III. Topluluk Zeytin ve Zeytinyağı Düzenlemelerinde Reform A. Topluluk un Zeytinyağı Politikasının Tarihsel Gelişimi OTP kapsamında Topluluk un kuzeyindeki Üye Devletler in yoğunlaştığı hububat, et ve süt ürünleri gibi temel emtialar ile güney bölgelerine has (zeytinyağı, tütün, pamuk) veya bu bölgelerin ağırlık sahibi olduğu (yaş meyve ve sebze, çiçekler ve süs bitkileri) gibi ürünler arasında her zaman bir ayrım olagelmiş, birinci gruba daha fazla desteklemede bulunulmuş, daha çok ilgi gösterilmiştir (Pezaros 1998, 8). Dolayısıyla güney ürünleri OTP dahilinde bir parça marjinal kalmıştır. Topluluk un kurucu üyelerinden sadece Đtalya nın önemli bir zeytinyağı üreticisi (ve tüketicisi) olması bir zeytinyağı politikası oluşturulmasını zorlaştırmıştır. Zeytinyağı diğer sıvı ve katı yağlarla birlikte ele alınmış, ancak bu durum son derece farklı ürün ve çıkarların bağdaştırılmasını gerektirmiştir. Konsey 1964 yılında oluşturulacak düzenlemelerin esaslarını ortaya koyan 128 sayılı Đlke Kararı nı, 1966 yılında ise sıvı ve katı yağlar OPD sini kuran 136/66/AET sayılı Tüzük ü kabul etmiştir (Quaranta ve Rotunda 2002, 28). Böylelikle zeytinyağı (ve pirina yağı) için hububat sektörü örnek alınarak bir destekleme sistemi oluşturulmuştur. Bu sistemin Şekil 1 de gösterilen stilize sistemden farkı hedef fiyatın yanı sıra eşik fiyatın üzerinde olan bir temsili piyasa fiyatı da içermesi, yani taban fiyat uygulamasını güçlendirmesidir. Ayrıca yıllık zeytinyağı üretimi belirli bir miktarın altında olan küçük üreticiler için ağaç başına yardım verilmesi karara bağlanmıştır. 8

9 1981 de Yunanistan ın, 1986 da ise Đspanya ve Portekiz in katılımı Topluluk u dünyanın en büyük zeytinyağı üreticisi ve tüketicisi haline getirmiş ve zeytinyağı politikasının önemini arttırmıştır. OTP tarafından kapsanan diğer sektörlerde olduğu gibi zeytinyağında da ciddi arz fazlaları başgöstermiştir. Ayrıca sektörde ciddi yolsuzluklar gerçekleşmiş (Court of Auditors 2000) ve OTP nin teşvik ettiği zeytincilik uygulamalarının çevre üzerinde olumsuz etkileri gözlemlenmiştir (Beaufoy 2001). Topluluk zeytinyağı düzenlemelerinin getirdiği sorunlara ilk aşamada pozitif, sonra negatif, son olarak ise karma bir tepki göstermiştir. Zeytinyağı politikasında ilk önemli değişiklik 1978 yılında (AET) 1562/78 sayılı Tüzük ( , OJ L 185/1) ile gerçekleştirilmiş, zeytinyağı tüketiminin arttırılması için tüketim yardımı verilmesi, zeytinyağı üretiminin kalitesini arttırmaya ve pazarlanmasına yardımcı olmaya yönelik önlemler alınması, sektörde üretici örgütleri ve birlikleri kurulması ve gerekli olduğunda bunlara özel stoklama yardımı verilmesi hükme bağlanmıştır. Topluluk un üçüncü genişlemesini takiben kabul edilen (AET) 1915/87 sayılı Tüzük le ( , OJ L 183/7) ise arz fazlasının kısıtlanması için üretim ve stoklama sistemleri gözden geçirilmiş ve azami garantilenmiş miktar uygulaması getirilmiştir. MacSharry Reformu ile yağlı tohumların ekili ürünler için oluşturulan ortak destekleme sistemine dahil edilmesi sonrasında tamamen zeytinyağına yönelik bir düzenleme haline gelen sıvı ve katı yağlar OPD sinde 1998 yılında reform nitelemesini hakeden değişiklikler meydana gelmiştir. Komisyon (1997) konuyla ilgili yayınladığı raporda sektörün sorunlarını ele aldıktan sonra üretim yardımı sistemi üzerinde yoğunlaşmıştır. Buna göre Topluluk un zeytinyağına tahsis ettiği bütçenin yaklaşık % 90 ını kullanan üretim yardımı sistemi kaliteyi göz önünde bulundurmamakta ve sadece üretilen miktarın arttırılmasına yönelik bir teşvik oluşturmaktaydı. Yardım sisteminde bazı idari sorumlulukları olan üretici örgüt ve birlikleri de verimli çalışmamaktaydı. Komisyon un reform önerisi ise sektörde normal ve küçük üreticiler için uygulanmakta olan farklı yardım sistemlerinin birinin tüm üreticileri kapsayacak şekilde genişletilmesinden ibaretti. Tüketim yardımının da kaldırılması öngörülmekteydi. Konsey kapsamlı bir istişare sürecini müteakiben (AT) 1638/98 sayılı Tüzük le ( , L 210/32) küçük üreticiler için yardım ve tüketim yardımı sistemlerinin kaldırmış, denetlemelerin etkin kılınması amacıyla bir zeytincilik coğrafi bilgi sistemi (CBS) 9 oluşturulmasını karara bağlamış, 1 Mayıs 1998 den sonra dikilen zeytin ağaçları ve bunlardan elde edilen ürünleri yardım harici bırakmış, azami garantilenmiş miktarı ulusal garantilenmiş miktarlara (UGM) bölmüş, Üye Devletler e bu miktarların bir kısmını o tarihe kadar fiyat desteklemesi yapılmayan sofralık zeytinciliğin desteklenmesi için tahsis etme seçeneğini tanımış 10, eşik fiyat ve müdahale fiyatını kaldırarak sektörde müdahale alımlarına son vermiş ve piyasada sıkıntı yaşanan durumlarda sadece özel stoklama yardımı verilmesine hükmetmiştir. Görüldüğü üzere Konsey yeni bir OPD nin temellerini atmakla beraber 136/66/AET sayılı Tüzük ü yürürlükte bırakmıştır. Bunun temel nedeni karmaşık bir yapıya sahip olan zeytinyağı sektörüne dair ayrıntılı istatistiklerin bulunmamasıdır. Nitekim Konsey Komisyon dan gerekli bilgileri toplayarak 2000 yılında bir sonraki yıl yürürlüğe girmesi öngörülen yeni bir OPD için önerilerini arz etmesini istemiştir. 9 CBS ler uzaktan algılamaya dayalı olarak coğrafi veya mekansal bilgiyi kaydeden, saklayan, analiz eden ve istenildiğinde sunan donanım ve yazılım kurulumlarıdır (Doğan 2000). 10 Topluluk OTP haricinde tutulan ender ürünlerden biri olan sofralık zeytine yönelik ilk tedbirleri, bu ürünün üretim ve tüketiminde gözlenen artışlar üzerine (AET) 1332/92 sayılı Tüzük ( , L 145/1) aracılığıyla almıştır. Buna göre sofralık zeytincilikle iştigal eden üretici örgütlerinin bazı faaliyetleri desteklenmiştir. 9

10 Komisyon özellikle coğrafi bilgi sistemi ve uzaktan algılama yöntemlerine dayanan birçok çalışma ve denetim yürütmüştür (Olistat, Olisig, Oliarea, Olicount, Olicount 2000, Oliarea ve Geomatics). Ancak 2000 yılı geldiğinde hem elde edilen bilgiler bir reform önerisi hazırlamak için yeterli seviyeye ulaşmamış hem de zeytin üreticisi Üye Devletler (AT) 1638/98 sayılı Tüzük altındaki yükümlülüklerini yerine getirmeyi henüz başaramamış olduğundan Komisyon (2000) OPD nin reformuna dair önerileri için iki pazarlama yılı ilave süre talep etmiş, bununla birlikte (Konsey in karşısına eli boş çıkmamak için) diğer düzenlemelerden bağımsız olarak karara bağlanması mümkün olan kalite konusunda sektörde alınması gereken tedbirlere ilişkin önerilerini ortaya koymuştur. Bunun sonucunda kabul edilen (AT) 1513/2001 sayılı Tüzük ( , L 201/4) ile zeytinyağı standartları değiştirilmiş ve (OTP terminolojisine yeni bir terim eklenerek) onaylanacak işletmeci örgütleri tarafından sektörde idari kapasite ve kalitenin geliştirilmesine yönelik olarak hazırlanacak çalışma programlarının Topluluk tarafından finanse edilmesi kararlaştırılmıştır. Konsey Komisyon un talep ettiği iki pazarlama yılını üçe çıkartmış, böylelikle sektörde reformun Orta Vade Tetkiki sonrasına bırakılmasını sağlamıştır. (AT) 1513/2001 sayılı Tüzük doğrultusunda kabul edilen uygulama tüzükleriyle analiz yöntemleri ve pazarlama standartlarında da birtakım yeniliklere gidilmiştir. B. Yeni Zeytincilik Destekleme Düzenlemeleri Konsey (2003) Fischler Reformu nu karara bağlarken Topluluk un Akdeniz ürünlerine ilişkin reform önerilerinin de 2003 yılının ilerleyen aylarında masaya getirilmesini talep etmiştir. Komisyon Eylül ayında (2003c) yayınladığı bir Bildirim ile zeytinyağı, tütün ve pamuk sektörlerinde sürdürülebilir bir tarımsal model yaratılması amacıyla bu ürünlerin tek ödeme sistemine entegre edilmesini önermiştir 11. Bu çerçevede zeytinyağı sektörüne dair toplanmış bulunan bilgilere dayanan ayrıntılı bir rapor da yayınlanmıştır (Commission 2003d). Kasım 2003 tarihinde Brüksel de bir seminer düzenlenerek sektör temsilcileriyle istişarede bulunulması (Commission 2003e) ve Tarım Bakanları Konseyi ndeki ilk görüşmeleri takiben konuyla ilgili yasal öneriler bazı değişikliklerle ve şerbetçiotu reformuna dair önerilerle birlikte kabul edilmiştir (Commission 2003f). Konsey (2004) Fischler Reformu nun bu ikinci ayağını Nisan 2004 te karara bağlamıştır. Komisyon un önerileri neredeyse tamamen kabul edilmiş, yalnız yeni zeytinyağı düzenlemelerinin 1 Kasım 2005 ten itibaren uygulanması, böylelikle taraflara bir yıllık bir geçiş süreci tanınması uygun görülmüştür. Reform amacıyla iki tüzük kabul edilmiştir. Bunlardan ilki olan (AT) 864/2004 sayılı Tüzük (Düzeltisi: , L 206/20) (AT) 1782/2003 sayılı Tüzük te Akdeniz ürünlerinin tek ödeme sistemine entegre edilmesi ve 1 Mayıs 2004 te gerçekleşen genişlemeye ilişkin değişikliklerde bulunmaktadır. Yeni zeytincilik destekleme düzenlemelerinin değerlendirilebilmesi için öncelikle yürürlükten kaldırılan zeytinyağı üretim yardımı sistemine kısa bir göz atılması gerekmektedir. Eski sistemde üretim yardımının seviyesi, zeytincilerin eline geçmesi hedeflenen tutar olan üretim hedef fiyatı ile serbest piyasadaki fiyatları yansıtması gereken, ancak uygulamada sadece siyasal olarak belirlenen temsili piyasa fiyatının arasındaki fark olarak saptanmaktaydı. Kurumsal fiyatlar olarak adlandırılan bu rakamlar 1998 yılında yapılan reform sonucunda 1998/99 ila 2004/2005 pazarlama yılları için Tablo 1 de gösterilen şekilde dondurulmuştur. 11 Bu öneri Komisyon un bir danışmanlık şirketine hazırlattığı, zeytinyağı sektörü düzenlemelerine ilişkin ex post değerlendirme raporunun görüşlerine de uygundur (ADE 2000). 10

11 Tablo 1 Zeytinyağı Üretim Yardımı Sisteminde Kurumsal Fiyatlar (EUR/100 kg.) Fiyat veya yardım Fiyat veya yardım tutarı Üretim Hedef Fiyatı 383,77 Temsili Piyasa Fiyatı 251,52 Üretim Yardımı 132,25 Kaynak: 136/66/AET sayılı Tüzük ün konsolide metni Tablo 2 Zeytinyağı Üretim Yardımı Sisteminde UGM ve Azami Toplam Yardımlar Üretici Üye Devlet UGM (ton) Azami toplam yardım (EUR) Đspanya Fransa Yunanistan Đtalya Portekiz Slovenya Kıbrıs Malta Toplam Kaynak: 136/66/AET sayılı Tüzük ün konsolide metni ve yazarın hesaplamaları Ayrıca üretici Üye Devletler e UGM diye adlandırılan üretim kotaları tahsis edilmiş, dolayısıyla belirli bir Üye Devlet teki üreticilerin alabileceği azami toplam yardım belirlenmiştir. Bir Üye Devlet in üretiminin UGM sini geçtiği durumda zeytinyağı üretim yardımının birim tutarı orantısal olarak azaltılmaktadır. Bu nedenle her pazarlama yılı için üretim miktarları ve üretim yardımı birim tutarları hesaplanarak Komisyon tüzükleri aracılığıyla ilan edilmiştir. Bu sistem Tablo 2 de gösterilen şekilde Topluluk un toplam zeytincilik destekleme bütçesini 2,35 milyar Euro ile sınırlamıştır. Zeytinciliğin tek ödeme sistemine entegre edilmesi amacıyla normalde olduğu gibi bir değil, zeytincilik destekleme bütçesi ve ferdi zeytincilere verilecek ödemeler için olmak üzere iki ayrı referans dönemi saptanmıştır. Zeytin ağacının güçlü bir alternansa sahip olması nedeniyle toplam üretim yardımı tutarlarının bir yıldan ötekine dalgalandığı göz önüne alınarak destekleme bütçesinin saptanması için 2000 ila 2002 yılları referans dönemi olarak kabul edilmiştir. Böylelikle zeytincilik destekleme bütçesinde bir indirime gidilmemiştir. (AT) 864/2004 sayılı Tüzük bu bütçe dahilinde azami toplam yardımların, en az % 60 olmak üzere Üye Devletler tarafından belirlenecek bir yüzdesinin tek ödeme sistemine aktarılmasını, geriye kalanının ise ulusal zarfları oluşturmasını hükme bağlamaktadır. Ulusal zarflar tek ödeme sistemi altında mevcudiyetleri tehlikeye girecek, ancak çevresel veya toplumsal bir öneme sahip bulunan ve bu açıdan kategorilere ayrılabilecek olan zeytinliklerin muhafaza edilmesi için ilave bir prim verilmesi amacıyla kullanılacaktır (0,3 hektardan küçük zeytinliklere sadece tek çiftlik ödemesi verilecektir.). (AT) 1782/2003 sayılı Tüzük Madde 110i (4) Üye Devletler e bütçelerinin bir kısmını onaylanmış işletmeci örgütleri tarafından 11

12 Tablo 3 Referans Döneminde Üretim Yardımı Birim Tutarları (EUR/100 kg.) Pazarlama Đlgili Tüzük yılı (Celex No) Đspanya Portekiz Đtalya Fransa Yunanistan 1999/ R ,40 130,40 101,78 130,40 118, / R ,91 130,40 130,40 130,40 114, / R ,75 130,40 100,45 130,40 130, / R ,43 130,40 102,85 130,40 118,35 Kaynak: Đlgili tüzükler Tablo 4 Fiktif Bir Đtalyan Zeytincisinin Tek Ödeme Sistemi Altında Hakedişinin Hesaplanması Pazarlama Yılı Üretim a Üretim Yardımı Alınan Yardım b (kg) (EUR/100 kg.) (EUR) 1999/ ,78 589, /01 130,40 755, /02 100,45 581, /03 102,85 595,50 Toplam 2.521,44 Ortalama 630,36 x 0,95 c 598,84 a b c Đtalyan işletmelerinin ortalama üretim miktarıdır (Commission 2003d, 28). Đkinci ondalığa yuvarlanmıştır. Đtalya kalite önlemleri için % 5 oranında bir tahsisat yapmaktadır (Lobianco ve Esposti 2006, 9). Kaynak: Yazarın hesaplamaları yürütülecek kalite önlemlerinin finansmanına tahsis etme seçeneği de tanınmıştır. Đtalya ve Yunanistan kalite önlemleri için % 5 lik bir tutarı tahsis ederek, Portekiz ise herhangi bir kesinti yapmaksızın % 100 bağlantısızlaştırmayı seçerken Đspanya % 6,4 lük bir ulusal zarf oluşturmuştur. Ayrıca Madde 69 ile Üye Devletler e çevrenin korunması, kalitenin iyileştirilmesi ve ürünün pazarlanması açısından önem taşıyan yetiştirme yöntemleri (örneğin ekolojik tarım) için ürün bütçesinin azami % 10 u kadar yapılacak bir kesintiyle finanse edilecek olan ilave ödemeler yapılması seçeneği tanınmaktadır. Bu amaçla zeytincilik bütçesinde Yunanistan % 4, Portekiz ise % 10 luk bir kesinti uygulamaktadır (Lobianco ve Esposti 2006, 9). Zeytincilere verilecek olan tek ödemelerinin tutarlarının hesaplanması için referans dönemi 1999/2000 ila 2002/2003 pazarlama yıllarını kapsamaktadır. Tablo 3 te üretici Üye Devletler de bu dönemde verilen üretim yardımı birim tutarları gösterilmektedir. Bir zeytincinin hakedişi söz konusu pazarlama yıllarında elde ettiği mahsul miktarının aynı yıllar için saptanan üretim yardımı birim tutarları ile çarpılması, elde edilen rakamların ortalamasının alınması ve ilgili üretici Üye Devlet in aldığı kararlar doğrultusunda bir katsayıyla çarpılması sonucunda saptanacaktır. Tablo 4 te fiktif bir Đtalyan zeytincisi için tek çiftlik ödemesi hakedişinin nasıl hesaplandığı gösterilmektedir. Üye Devletler zeytincilerin 12

13 yardım başvurularını entegre idari ve kontrol sistemi ve bununla uyumlu olan zeytincilik CBS si ile kontrol edecektir. Yeni zeytincilik destekleme düzenlemelerin toplumsal refah üzerinde olumlu bir etkisi olması beklenmektedir (Borresch et. al. 2005). C. Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Ortak Piyasa Düzeni Fischler Reformu nun ikinci ayağı kapsamında kabul edilen diğer mevzuat olan (AT) 865/2004 sayılı Tüzük (Düzeltisi: , L 206/37) sıvı ve katı yağlar OPD sini yürürlükten kaldırmış, bunun yerine zeytinyağı ve sofralık zeytin OPD sini kurmuştur. Diğer yağlar herhangi bir OPD ye girmeyen tüm ürünleri kapsayan ve genel gümrük, dış ticaret ve Devlet yardımları hükümlerini ihtiva eden (AET) 827/68 sayılı Tüzük e ilave edilmiştir. (AT) 865/2004 sayılı Tüzük ün düzenlediği konular kalite gereklilikleri ve pazarlama standartları, özel stoklama yardımı, işletmeci örgütleri ve çalışma programları ile dış ticaret hükümleridir. Zeytinyağı ve pirina yağına ilişkin kalite gereklilikleri Tüzük ün ekinde ve bunlara tekabül eden fiziko-kimyasal nitelikler ve ilgili analiz yöntemleri (AET) 2569/1991 sayılı Tüzük te ( , OJ L 248/1), Madde 5 te hükme bağlanan pazarlama standartlarına dair ayrıntılı kurallar ise (AT) 1019/2002 sayılı Tüzük te ( , OJ L 155/27) yer almaktadır. Özel stoklama yardımı zeytinyağı piyasasında fiyatların düşmesi nedeniyle sıkıntı yaşanması durumunda arzın düzenlenmesi amacıyla kullanılması öngörülen tek emniyet mekanizmasıdır. Fiyatların natürel sızma zeytinyağı için Euro/ton, natürel birinci zeytinyağı için Euro/ton ve her ilave asidite derecesi için 36,7 Euro/ton azaltılmak üzere 2º asiditesi olan lampant zeytinyağı için Euro/ton seviyesinin altına düşmesi durumunda inter alia, diğer durumlarda ise komitoloji prosedürü (Commission 2001) aracılığıyla hayata geçirilmektedir. Yardım Üye Devletler tarafından onaylanan kurumlara pazarladıkları zeytinyağını stoka çekmeleri karşılığında verilmektedir. Konuyla ilgili ayrıntılı kurallar (AT) 2153/2005 sayılı Tüzük ( , L 342/39) ile ortaya konulmuştur. Topluluk mevcut haliyle özel stoklama yardımını 1998 yılından beri sadece bir kez vermiştir. Zeytinyağı ve sofralık zeytin OPD sinde işletmeci örgütleri terimi Üye Devletler tarafından onaylanmış üretici örgütleri, branş örgütleri veya sektördeki işletmecilerin diğer örgütlerini ve bunların birliklerini kapsamaktadır. Bu örgütlerin piyasanın izlenmesi ve idaresi, çevrenin korunması, üretim kalitesinin iyileştirilmesi, ürün kalitesinin izlenmesi, sertifikalandırılması, muhafaza edilmesi ve özellikle nihai tüketicilere sunulan mallara ilişkin olarak denetlenmesi ile bu faaliyetlere dair halkla ilişkiler kampanyaları üzerine hazırlayacakları çalışma programları isteyen Üye Devletler (yani Đtalya ve Yunanistan) tarafından finanse edilebilecektir. Ayrıntılı hükümler (AT) 2080/2005 sayılı Tüzük te ( , L 333/8) yer almaktadır. OPD dış ticaret düzenlemeleri konusunda spesifik bir hüküm ihtiva etmemektedir. Topluluk a zeytinyağı ithalatı bir ithalat lisansı alınmasına tabi kılınmıştır. Ortak Gümrük Tarifesi nde yer alan ve Tablo 5 te gösterilen gümrük resimleri Topluluk a yeterli zeytinyağı arzını temin etmek için gerekli olması durumunda (Bunun ihtimali yok denecek kadar azdır.) Komisyon tarafından askıya alınacak, diğer konularda Dünya Ticaret Örgütü kuralları geçerli olacaktır. Topluluk un zeytinyağı ithalat rejimi, birçok ülkeye muhtelif preferanslar tanınmasına rağmen fazla korumacıdır (Drogué 2006, 15-16). 13

14 Tablo 5 Ortak Gümrük Tarifesinde Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin Gümrük Resimleri Kombine nomenklatür kodu Tanımlama Konvansiyonel gümrük resmi oranı (%) Bölüm 7 Yenilebilir Sebzeler ile Belirli Kökler ve Yumrular 0709 Diğer sebzeler, taze veya soğutulmuş Diğer: Yağ üretimi dışındaki kullanımlar için (1) Diğer 13.1 / 100 kg./net 0710 Sebzeler (pişirilmemiş veya buharla veya suda haşlanarak pişirilmiş),dondurulmuş: Diğer sebzeler: Zeytinler: Geçici olarak saklanmış (örneğin kükürt dioksit gazıyla, tuzlu suda, kükürtlü suda veya diğer saklayıcı çözeltilerde), ancak bu durumda doğrudan tüketim için uygun olmayan sebzeler Zeytinler: Yağ üretimi dışındaki kullanımlar için Diğer 13.1 / 100 kg./net Bölüm 15 Hayvani veya Nebati Sıvı ve Katı Yağlar ve Bunlardan Elde Edilen Ürünler; Hazırlanmış Yenilebilir Katı Yağlar; Hayvani Veya Nebati Vakslar 1509 Zeytinyağı ve fraksiyonları, rafine edilmiş veya değil, ama kimyasal olarak modifiye edilmemiş Natürel: Natürel lampant zeytinyağı / 100 kg./net Diğer / 100 kg./net Diğer: / 100 kg./net Rafine edilmiş veya değil, ama kimyasal olarak modifiye edilmemiş, sadece zeytinlerden elde edilen, bu yağlar veya fraksiyonları ile 1509 başlıklı yağlar veya fraksiyonlarının paçalları dahil, diğer yağlar ve fraksiyonları: Ham yağlar / 100 kg./net Diğer / 100 kg./net Kaynak: (AT) 119/2005 sayılı Tüzük ( , OJ L) (AT) 865/2004 sayılı Tüzük te zeytinyağı ihracat ve üretim iadesi uygulamalarına yer verilmemiştir. Đhracat iadesi uygulamasının amacı üretim yardımı sistemi nedeniyle Topluluk ve dünya zeytinyağı piyasaları arasında oluşan fiyat farkını kapatarak zeytinyağı ihracatını mümkün kılmaktı. Fiyatların yakınlaşması ve Tarım Anlaşması doğrultusunda ihracat iadelerinin bir geçiş dönemi boyunca sınırlandırılmasının bir sonucu olarak 2000 yılından beri 14

15 zeytinyağı için ihracat iadesi verilmemekteydi. Yeni destekleme düzenlemelerinin üretim ile bağlantısız olması ise ihracat iadesi uygulamasının gerekçesini ortadan kaldırmaktaydı. Dolayısıyla bu uygulamaya son verilmesi şaşırtıcı değildir. Üretim iadesi ise zeytinyağı kullanan konserve imalatçılarına zeytinyağı ile diğer nebati yağlar arasındaki fiyat farkının bir kısmını karşılamaya yönelik bir yardım verilerek tüketimin teşvik edilmesine yönelik bir düzenlemeydi. Komisyon (2003f, 7) tüketicilerin artık zeytinyağı konusunda yeteri kadar bilinçlendiğini ve bu ürün için ilave bir ücret ödemeye hazır olduğunu belirterek söz konusu düzenlemenin gereksiz hale geldiğini savunmuştur. Üretici Üye Devletler den gelen itirazlara rağmen bu uygulamaya son verilmiştir. Gerçekleştirilen reform sonucunda zeytincilik sektörüne ilişkin OPD göreceli olarak basit düzenleme haline gelmiştir. Ancak yeni OPD halefi kadar uzun ömürlü olmayacaktır. OTP nin Lizbon Stratejisi dikkate alınarak basitleştirilmesi çalışmaları çerçevesinde ve son yıllarda gözlemlenen yataylaşma eğilimi doğrultusunda (Commission 2005a, 2005b) 21 farklı OPD nin kısa vadede tek bir yatay enstrüman halinde toplanması planlanmaktadır. Bu çalışma zeytincilik düzenlemelerine bir değişiklik getirmeyecektir. Gerek destekleme düzenlemeleri gerekse de OPD nin Komisyon un (2000) arzu ettiği üzere kalite unsuruna ağırlık verdiği görülmektedir. Ancak bu konuda Üye Devletler e esneklik sağlanması (kısmi bir yeniden ulusallaştırılma) kalite tedbirlerinin etkinliğini eskisine göre azaltacaktır. D. Zeytincilik Politikasını Doğrudan Etkileyen Diğer Tarımsal Yatay Düzenlemeler Topluluk un tarımsal ve genel yatay düzenlemelerinin tamamı zeytincilik politikasını etkilemektedir. Ancak tarımsal ürünler ve gıda maddelerinin promosyonu ve isimlerinin korunması zeytinciliği doğrudan etkileyen düzenlemelerdir. Bazı tarımsal ürünlerin ve gıda maddelerinin tüketiminin teşvik edilmesi için promosyon ve bilgilendirme amaçlı tedbirler alınmasına OTP nin ilk yıllarında gerek duyulmamış, bunlar zamanla oluşan arz-talep dengesizliklerini gidermek için gündeme gelmiştir. Bu çerçevede teşvik edilen ürünlerin başında zeytinyağı vardır. Topluluk hem iç piyasasında hem de bir dönem Uluslararası Zeytinyağı Konseyi aracılığıyla olmak üzere üçüncü ülkelerde promosyon kampanyaları yürütmektedir. Başlangıçta sıvı ve katı yağlar OPD si kapsamında bulunan bu kampanyalar OTP nin yataylaşma süreci sonucunda artık tüm ürünler için ortak kurallar çerçevesinde düzenlenmektedir. Tarımsal ürünler ve gıda maddelerinin isimleri coğrafi işaretler (ve zeytinyağı sektörünü ilgilendirmeyen geleneksel spesiyalite garantileri) aracılığıyla korunmaktadır. Coğrafi işaret belirli bir coğrafi alanla anılan bir ürünün bu niteliğinin korunma altına alınmasını sağlayan bir sınai mülkiyet hakkıdır (Yalçıner 2000, 225). AB de coğrafi işaretlerin korunan menşşe tayini ve korunan coğrafi işaret adları altında Topluluk seviyesinde korunmasına MacSharry Reformu yla eşzamanlı olarak 1992 yılında başlanmıştır. Bu durum OTP nin ilgi odağının nicelikten niteliğe kaydığını göstermektedir. Nitekim coğrafi işaret uygulamaları Komisyon tarafından kalite politikası olarak adlandırılmaktadır. Uygulamada Üye Devletler arasında büyük farklılıklar olmakla ve elde edilen sonuçlar birçok diğer değişkene bağlı bulunmakla beraber coğrafi işaretlerin üreticiler ve kırsal kalkınma açısından faydalı olduğu görülmektedir (Barjolle ve Slyvander 2000). Topluluk birçok zeytinyağı ve sofralık zeytine coğrafi işaret vermiş bulunmaktadır. 15

16 IV. Türkiye nin Topluluk Zeytincilik Düzenlemelerine Uyumu A. Türkiye nin Topluluk Müktesebatını Üstlenme Süreci Türkiye Topluluk la kurulmasından kısa bir süre sonra resmi ilişkilere başlamış, 1963 yılında imzalanan Ankara Anlaşması ile taraflar arasında bir ortaklık tesis edilmiştir (Bakınız: Birand 2005, Özen 2002). Ankara Anlaşması bu ortaklık ilişkisinin hazırlık, geçiş ve son olmak üzere üç aşamadan ibaret olmasını, son aşamanın Türkiye nin Topluluk a katılımı ile neticelenmesini öngörmüştür. Ancak Türkiye bunu yeterli görmeyerek 1987 yılında ayrı bir üyelik başvurusunda bulunmuştur. Komisyon un bu konuda 1989 yılında verdiği görüş Türkiye nin üyeliğe ehil olduğu, ancak üyelik müzakerelerinin henüz başlayamacağı şeklinde olmuş, Türkiye nin başvurusu böylelikle rafa kaldırılmıştır. Soğuk Savaş ın sona ermesini takiben merkezi ve doğru Avrupa ülkeleri AB ye üyelik talebinde bulunmuştur. AB 1993 Kopenhag Zirvesi nde bu ülkeleri dikkate alarak bazı üyelik kriterleri saptamıştır. Kopenhag Kriterleri siyasi, ekonomik ve hukuksal şartlardan oluşmaktadır. Hukuksal kriter Topluluk müktesebatının üstlenilmesini gerektirmektedir. Türkiye 1999 Helsinki Zirvesi nde AB ye aday ülke olarak ilan edilmiş ve Kopenhag Kriterleri ni üstlenme yükümlülüğü altına girmiştir. Siyasi kriterlerin karşılanmasını takiben Aralık 2004 te taraflar arasında katılım müzakerelerine başlanmıştır (Bakınız: Ülgen 2005). Ekonomik ve hukuksal kriterlerin üstlenilmesi ise müzakerelere tabi olarak katılıma kadar ve gerekli olduğunda katılım sonrasında da devam edecektir. Zaman zaman Türkiye nin kendine has özellikleri bazı Avrupalı politikacılar tarafından siyasal nitelikli açıklamalarla vurgulamasına karşın katılım süreci Brüksel ve Ankara tarafından legalistik bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Bu doğrultuda Topluluk tarafından (AT) 390/2001 sayılı Tüzük ( , OJ L 58/1) altında Türkiye için katılım öncesi yardımlar ve katılım ortaklıkları belirlenmektedir. Kamuoyunda katılım ortaklığı belgesi olarak tanınan katılım ortaklıkları bir aday ülkenin AB ye uyum amacıyla farklı politika alanlarında kısa ve orta vadede atması gereken adımları sıralayan metinlerdir. Aday ülkeler katılım ortaklıklarına Ulusal Programlar ile yanıt vermektedir. Türkiye 2000 Katılım Ortaklığı na istinaden 2001/2129 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (24 Mart 2001 tarih ve Mükerrer sayılı Resmi Gazete), 2003 Katılım Ortaklığı na cevaben ise Komisyon un kapsamlı eleştirileri dikkate alınarak (ABGS 2003) hazırlanan 2003/5930 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (24 Temmuz 2003 tarih ve Mükerrer sayılı Resmi Gazete) ile Ulusal Programlar kabul etmiştir. Komisyon ile yapılan müzakereler sonucunda 2005 Katılım Ortaklığı na karşılık olarak hazırlanacak yeni planlama belgesinin Ulusal Programların aksine müktesebat uyumuna ilişkin ayrıntılı taahhütler içermemesi, bunun yerine idari kapasitenin güçlendirilmesine yönelik hedef ve ihtiyaçlara odaklanması ve Ulusal Plan adını taşımasına karar verilmiştir (ABGS 2006). B. Zeytincilik Düzenlemelerinin Üstlenilmesi için Öngörülen Tedbirler ve Beklenen Etkileri Belirli bir sistematiği bulunmayan 2001 Ulusal Programı nda zeytinciliğe özgü herhangi bir hüküm yoktur. Buna karşılık zeytinyağı 2003 Ulusal Programı nın tarım bölümünde OPD lerin kurulması önceliği kapsamında bir ana unsur olarak yer almaktadır. Topluluk un zeytincilik mevzuatına uyum ve mevzuatın uygulanması için idari kapasitenin geliştirilmesi amacıyla birçok faaliyet planlanmıştır. Fakat bu faaliyetler arasından hayata geçirilen 16

17 olmamıştır. Fischler Reformu nun ikinci ayağı sonucunda ise 2003 Ulusal Programı büyük ölçüde güncelliğini yitirmiştir. Zeytinyağı sektörünün (Temmuz 2006 sonu itibariyle) hazırlanmakta olan Ulusal Plan da tekrar ele alınması öngörülmektedir 12. Katılıma kadar (kısa veya orta vadede) veya katılımla birlikte Topluluk un zeytincilik düzenlemelerinin üstlenilmesi için alınması gereken tedbirler bir zeytincilik CBS si kurulması, ulusal zeytinyağı standartlarının Topluluk ile uyumlu hale getirilmesi, sektörde özel depolama yardımı verilmesi ve işletmeci örgütleri tarafından kalite önlemleri uygulanması için gerekli yasal alt yapının oluşturulması ile Topluluk un zeytinyağı ithalat rejiminin benimsenmesi şeklinde sıralanabilir. Bu çerçevede zeytincilik sektöründe (ve genel olarak) AB ye uyum konusunun, sadece Topluluk müktesebatının üstlenilmesine yönelik bürokratik bir süreç olarak değil, ulusal politikaların AB ile karşılaştırma (benchmarking) yapılarak gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi için bir fırsat olarak kabul edilmesinin daha faydalı olacağı belirtilmelidir. Bu doğrultuda faydalı görülen uygulamalar katılım sürecinden bağımsız olarak ve gerekirse ulusal kaynaklar kullanılarak hayata geçirilmelidir. Standartlara uyum, özel depolama yardımı ve işletmeci örgütlerinin çalışma programlarının finansmanı bu kapsamda ele alınmalıdır. Standartlara uyum konusunda aşamalı bir ilerleme söz konusudur. TS 341 ve TS 342 standartları ile Türk Gıda Kodeksine ilişkin olarak yapılan düzenli toplantılarda AB ve diğer uluslararası standartlar gözden geçirilerek Türk standartları güncellenmektedir. Örneğin hali hazırda AB standartlarına K 270 açısından uyum ele alınmaktadır. Bu alanda yapılması gereken çalışmalar Topluluk un benimsediği adlandırma ve tanımlamaları ile fiziko-kimyasal niteliklere ve pazarlama standartlarına tam uyum sağlanması, (AET) 2568/91 sayılı Tüzük te bulunan karar-alma şemalarının Türk Gıda Kodeksi ve TS 342 ye ilave edilmesi, numune alım yöntemlerinde değişikliğe gidilmesi ve en önemlisi organoleptik değerlendirme amacıyla zeytinyağı tadım panellerinin kurularak akredite edilmesinden oluşmaktadır. Adlandırma ve tanımlamalar ile fiziko-kimyasal niteliklere tam uyum sektördeki oyuncuların önünü görebilmesi amacıyla belirli bir takvime bağlanması kaydıyla katılıma kadar ertelenebilir. Bu alandaki diğer uyum çalışmaların kısa ve orta vadede gerçekleştirilmesi sektör için faydalı olacaktır. Zeytinyağı tadım panelleri konusunda idari kapasitenin eğitim ve ulusal düzeyde TÜRKAK, uluslararası düzeyde Uluslararası Zeytinyağı Konseyi tarafından akreditasyon sağlanması aracılığıyla oluşturulması gerekmektedir sayılı Tarım Kanunu nun ( tarih ve sayılı Resmi Gazete) yürürlüğe girmesi OTP kapsamındaki destekleme düzenlemeleri ve OPD lerin diğer hükümlerine uyum için gerekli yasal dayanağı sağlamıştır. Tarım Kanunu nun tarımsal desteklemelerin uygulama esaslarına ilişkin 20 nci maddesinde tüm ödemelerin entegre idare ve kontrol sistemi (EĐKS) kullanılarak yapılması hükme bağlanmaktadır 13. AB de zeytincilik CBS si EĐKS nin bir parçasını oluşturmaktadır. Dolayısıyla EĐKS ye ilişkin olarak hazırlanacak bir yönetmelikle zeytincilik CBS si kurulması da hükme bağlanabilir. Bu konudaki çalışmalara yüksek maliyetli olması ve uzun sürede tamamlanabilmesi nedeniyle bir an evvel başlanması yerinde olacaktır. Zeytincilik CBS sinin mevcut ulusal yardımlar için de denetleme amacıyla kullanılabileceği ve 2005 Katılım Ortaklığı nda tarım ve kırsal kalkınma başlığı altında orta vadede EĐKS nin bilhassa 12 Yazar bu çalışmalara katılmış bulunmaktadır. 13 Đkinci geçici maddeye göre EĐKS kurulana kadar mevcut çiftçi kayıt sistemi esas alınacaktır. 17

18 arazi parsellerinin teşhis edilmesine yönelik olarak kurulmasına devam edilmesi talep edildiği göz önüne alınarak katılım öncesinde, orta vadede hayata geçirilmesi gerektiği değerlendirilmektedir sayılı Kanun un tarımsal destekleme araçlarına ilişkin 19 uncu maddesi diğer destekleme ödemeleri arasına özel depolama yardımı ve kalite desteğini de katmıştır. Böylelikle bu konularda kabul edilecek Bakanlar Kurulu kararları ve uygulama esasları tebliğleri aracılığıyla zeytinyağı sektöründe depolama yardımı verilmesi ve işletmeci örgütlerinin finanse edilmesinin önü açılmıştır sayılı Lisanslı Depoculuk Kanunu (17 Şubat 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete) özel depolama yardımı verilmesi için onaylanacak kuruluşlara ilişkin bir referans temin ederken kooperatifler, tarımsal üretici birlikleri, ihracatçı birlikleri ve sektördeki muhtelif örgütlenme girişimleri işletmeci örgütü tanımlamasına girmektedir. Dolayısıyla bu uygulamaların kısa vadede hayata geçirilmesinin önünde bir engel bulunmamaktadır. Ancak sektörel örgütlenmenin proje geliştirme ve uygulama kapasitesi oluşturması gerekmektedir. Topluluk un zeytinyağı ithalat rejimi Türkiye tarafından katılım sonucunda kendiliğinden üstlenilecektir. Bu konuda katılıma kadar bir uyum çalışması yapılmasına gerek olmamakla beraber (AT) 1345/2005 sayılı Tüzük ( , OJ L 212/13) doğrultusunda zeytinyağı ithalat lisanslarına dair bir ulusal mevzuatın hazırda bulundurulması gerekmektedir. Henüz gündemde olmayan tarım ve kırsal kalkınma faslındaki müzakerelerde ise Türkiye ye mümkün olduğu kadar büyük bir UGM tahsis edilmesi için çaba gösterilmelidir. Katılım sonrasında bu UGM üzerinden saptanacak zeytincilik destekleme bütçesinden (AT) 1782/2003 sayılı Tüzük Madde 69 ve 110i altında sektörde kalitenin geliştirilmesi amacıyla kesintiler yapılması elzemdir; çünkü zeytinyağı sektöründe kalitenin önemi giderek artmaktadır ve Türkiye de ürün kalitesinin geliştirilmesi ve korunmasına yönelik sistematik tedbirler uygulanmamaktadır. Ulusal zarf oluşturulması konusunda karar verilmeden önce ise Türkiye deki zeytinliklerin yapısal nitelikleri konusunda daha ayrıntılı bilgi toplanması gerekmektedir. Bu amaçla kapsamlı ve sağlıklı istatistikler derlenmesi faydalı olacaktır. Ele alınan tedbirlerin hayata geçirilmesi Türkiye zeytincilik sektöründe kalitenin ve dolayısıyla katma değerin artmasını sağlayacaktır. Ancak OTP ye uyum ve katılım Türkiye tarımı için ideal bir politika seti sunmamaktadır (Günaydın 2004). Dolayısıyla yukarıda belirtildiği üzere ulusal tarım politikalarının sadece Topluluk müktesebatının üstlenilmesi süreci çerçevesinde ele alınmaması lazımdır. Zeytinyağı sektörünün geliştirilmesi için gerekli olduğu ölçüde ulusal tedbirler tasarlanmalı, kalitenin yanı sıra üretim hacmi ve verimliliğin de arttırılması temin edilmelidir. Bu kapsamda zeytinliklerin yaygınlaştırılıp, ekstraksiyon tesislerinin ise toplulaştırılıp modernleştirilmesi, iç ve dış piyasalarda zeytinyağı tüketiminin promosyon ve bilgilendirme kampanyaları aracılığıyla desteklenmesi, ihracatın yeni bağlantılar oluşturulması ve teşviklerin doğru işletmelere yönlendirilmesiyle arttırılması ve sektörde sağlıklı coğrafi işaretler verilmesinin sağlanması akla gelmektedir. V. Sonuç OTP piyasaları tahrif eden politika araçları kullandığından zamanla olumsuz etkiler yaratmış, bazı diğer endojen ve eksojen nedenlerin de devreye girmesiyle bir dizi reforma tabi tutulmuştur. Bunlardan sonuncusu 2003 yılında gerçekleştirilen Fischler Reformu dur. Bu reform ile destekleme üretim ile bağlantısız ve çapraz uyuma tabi hale getirilmiş, modülasyon aracılığıyla kırsal kalkınma güçlendirilmiştir. Fischler Reformu nun 2004 te karara bağlanan 18

19 ikinci ayağı ile Akdeniz ürünleri de bu kapsama alınmıştır. Ayrıca zeytinyağı ve sofralık zeytin için özel stoklama yardımı ve işletmeci örgütleri tarafından hazırlanan çalışma programlarının finanse edilmesi gibi hükümler içeren yeni bir OPD oluşturulmuştur. Türkiye nin AB ye üyelik süreci çerçevesinde OTP kapsamındaki zeytincilik düzenlemelerini üstlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla alınması gereken başlıca tedbirler bir zeytincilik CBS si kurulması, ulusal zeytinyağı standartlarının Topluluk ile uyumlu hale getirilmesi ve özel depolama yardımı ve işletmeci örgütleri uygulamaları için gerekli yasal alt yapının oluşturulmasıdır. AB ye uyum çalışmalarının ulusal tedbirlerle bir arada yürütülmesi durumunda Türkiye zeytinciliğinde üretim, verim ve kalite artışı aracılığıyla büyük bir gelişme sağlanması mümkündür. Kaynakça ABGS Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine Đlişkin Türkiye Ulusal Programını Güncelleştirme Çalışmaları. Ankara. Erişim: < [Alıntılama: ]. ABGS Yılı Ulusal Plan Hazırlık Çalışmaları. Ankara. ADE Evaluation des impacts des principales mesures de l OCM dans le secteur de l huile d olive: Volume I Rapport Final. Brüksel. Erişim: < [Alıntılama: ]. Anderson, F. C. A Decoupling: The Concept and Past Experiences. SLI Working Paper 2004: 1. IDEMA Deliverable No. 1. Lund: Swedish Institute for Food and Agricultural Economics. Erişim: < [Alıntılama: ]. Barjolle, Dominique ve Bertil Sylvander PDO and PGI Products: Market, Supply Chains and Institutions. FAIR 1 CT Final Report. Protected Designations of Origin and Protected Geographical Indications in Europe: Regulation or Policy? Recommendations. Commission of the European Communities. Baklhausen, O., M. Banse, H. Grethe ve S. Nolte Modelling the Effects of Partial Decoupling on Crop and Fodder Area as well as Ruminant Supply in the EU: Current State and Outlook. 89 th EAAE Seminar için hazırlanan tebliğ. Parma. Baldwin, R. and C. Wyplosz The Economics of European Integration. United Kingdom: McGraw-Hill Education. Beaufoy, G EU Policies for Olive Farming: Unsustainable on All Accounts. Palermo: WWF Europe ve Birdlife International. Birand, M. A Temmuz 1959 dan 17 Aralık 2004 e Türkiye nin Büyük Avrupa Kavgası. Đstanbul: Doğan Kitap. Borresch, R., A. Kavallari ve P. M. Schmitz CAP Reform and the Mediterrenean EU-Member States. XI th Congress of the EAAE için hazırlanan tebliğ. Kopenhag. Christensen, T. ve H. Rygnestad Environmental Cross Compliance: Topics for Future Research. SJFI Working Paper No. 1/2000. Danish Institute of Agricultural and Fisheries Economics. Commission of the European Communities COM(1997) 57 final. Note to the Council of Ministers and to the European Parliament on the olive and olive oil sector (including economic, cultural, regional, social and environmental aspects), the current common market organisation, the need for reform and the alternatives engaged. Brüksel. Commission of the European Communities Contribution of the European Community on the Multifunctional Character of Agriculture. Brüksel. 19

20 Commission of the European Communities COM(2000) 855 final. Commission Report to the Council and the European Parliament on the quality strategy for olive oil and Proposal for a Council Regulation amending Regulations No. 136/66/EEC and (EC) No 1638/98 as regards the extension of the period of validity of the aid scheme and the quality strategy for olive oil. Brüksel. Commission of the European Communities The Community Budget: The Facts in Figures. Lüksemburg: Office for Official Publications of the European Communities Commission of the European Communities Agricultural Committees. Brüksel. Commission of the European Communities COM(2002) 394 final. Communication from the Commission to the Council and the European Parliament: Mid-Term Review of the Common Agricultural Policy. Brüksel. Commission of the European Communities. 2003a. COM(2003) 23 final. Brüksel. Commission of the European Communities. 2003b. Reform of the Common Agricultural Policy. A Long-Term Perspective for Sustainable Agriculture. Impact Analysis. Brüksel. Commission of the European Communities. 2003c. COM(2003) 554 final. Communication from the Commission to the Council and the European Parlıament: accomplishing a sustainable agricultural model for Europe through the reformed CAP - the tobacco, olive oil, cotton and sugar sectors. Brüksel. Commission of the European Communities. 2003d. Working paper of the Directorate- General for Agriculture: The olive oil and table olives sector. Brüksel. Erişim: < [Alıntılama: ]. Commission of the European Communities. 2003e. IP/03/1514. Reform of raw tobacco, olive oil and cotton regime: Commissioner Fischler consults with sector. Brüksel. Erişim: < [Alıntılama: ]. Commission of the European Communities. 2003f. COM(2003) 698 final. Brüksel. Commission of the European Communities. 2005a. COM(2005) 509 final. Communication from the Commission on Simplification and Better Regulation for the Common Agricultural Policy. Brüksel. Commission of the European Communities. 2005b. COM(2005) 535 final. Communication of the Commission to the European Parliament, The Council, The European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: Implementing the Community Lisbon Programme: A Strategy fot the Simplification of the Regulatory Environment. Brüksel. Corden, Max Trade Policy and Economic Welfare. Oxford: Clarendon Press. Council of the European Union /03 (Presse 164) th Council Meeting Agriculture and Fisheries. Lüksemburg. Council of the European Union /04 (Presse 112) th Council Meeting Agriculture and Fisheries. Lüksemburg. Court of Auditors Special Report 11/2000 on the support scheme for olive oil, accompanied by Commission s replies. Official Journal of the European Communities C 215/1, Dijck, P. v. ve G. Faber CAP Reform and the Doha Development Agenda. Discussion Paper Series Nr: Utrecht: Tjalling C. Koopmans Research Institute. Erişim: < [Alıntılama: ]. Dinan, D Ever-Closer Union: An Introduction to the European Union, 2 nd Edition. London: Macmillan. Doğan, H. M Tarımda Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama. Cinetarım, 23 (3): s