ANTEPFISTIĞI ZARARLILARI

Transkript

1 ANTEPFISTIĞI ZARARLILARI Bilimsel ismi: Kermania pistaciella Amsel Türkçe ismi: Dal Güvesi Takım: Lepidoptera Familya: Oinophilidae Yabancı dillerdeki isimleri: Pistachio Twig Borer Moth, Pistachio wood borer YayılıĢ Alanları Türkiye: Güneydoğu Anadolu Bölgesi, KahramanmaraĢ Dünya: Türkiye, Ġran, Irak, Ġspanya, Ġtalya, Ġsrail, Suriye, Yunanistan, ABD. Konukçuları: Antepfıstığı Tanınması, Biyoloji ve Ekolojisi Ergin: Kelebeği küçüktür. Kanat açıklığı mm'dir. Antenleri bileģik gözlerin üst kısmından çıkar, ip gibi ince olup 66 segmentten yapılmıģtır. Antenlerin son segmentleri abdomen kısmının hemen hemen sonuna kadar uzanır. BaĢ tamamen tüylüdür. Ağız parçaları geniģ ve yassı yapılıģtaki labrum tarafından kısmen örtülmüģtür. Ağız parçaları bitiminden, ön bacakların coxa'larına ve keza ön bacakların coxa'larından, ikinci çift coxa'lara ve yine ikinci coxa'lardan abdomen halkasına kadar olan kısımda birbirinden ayrı karakteristik üç çift kıl kümesi bulunur. Resim. Dal Güvesi ergini 1

2 Resim. Dal Güvesi ergini Abdomen beyaz kıllarla süslenmiģtir. Üç bacağı açık sarı renktedir. Kelebeğin alttan görünüģünde hakim renk sarıdır. Kelebeğin üstten görünüģünde hakim renk koyu siyahtır. Ön kanatlar ince uzun dardır. Uca doğru sivrilmiģtir. Kanatların kenarları saçak teģkil eden kıllarla çevrilmiģtir. Kanadın uca yakın kısımlarında siyah zemin üzerinde iki adet altın sarısı leke bulunmaktadır. Arka kanat keza bol miktarda saçak kıllarla çevrilmiģ, kanat hafif kahverenginde desenle örtülmüģtür. Zararlı yılda 1 döl vermektedir. Zararlının ergin uçuģu yaklaģık olarak nisan ayı baģı ile mayıs ayı sonuna kadar olan dönemdedir. 2

3 Yumurta: Yumurtalarını özellikle bitkinin sürgün, yaprak ve meyve salkımlarının olgunlaģmasını bekleyerek, belirli yerlere bırakır. ÇiftleĢtikten 4-6 gün sonra diģi yumurtlamaya baģlar. Yumurtasını yukarıda belirtildiği gibi: Ya sürgüne ya da meyve salkımına; sürgüne bıraktığı takdirde aģağıdaki tomurcukların civarını tercih etmeyip tepede bulunan tomurcukların yakınını uygun bulmaktadır. Yine bu kelebeğin önemli bir özelliği de sürgün ve 3-5 salkımda oluģan bir dalda ancak bir yumurta, nadiren iki, hiçbir zaman daha fazlasını bırakmaz. Yumurta açık portakal rengindedir. ġekil olarak ince uzun tombul fındığa benzer. Üzeri uzunlamasına ince çizgilerle bezenmiģtir. Larva: Yumurta bırakıldıktan 10 gün sonra larva çıkarak yumurtanın yapıģık bulunduğu yerden sürgünün veya salkımın içine girer. Olgun larva süt beyaz renkte 7.4 mm boyunda, 1.5 mm kalınlığındadır. Larvanın 3 çift göğüs bacağı ve 5 çift abdomen bacağı vardır. BaĢın üstten görünüģünde mandibula görünür. Mandibula 5 diģlidir. Mandibulanın dıģ tarafından antenler çıkar. BaĢın lateral görünüģünde ağızdan geriye doğru 3 adet nokta göz, ortadakinin hemen altında daha küçükçe bir nokta göz mevcuttur. Yine 3 gözün hizasında biraz ilerde iki nokta göz daha vardır. Bunların bulunduğu kısım renk itibariyle daha koyu olup baģın diğer kısımlarından hemen ayırt edilebilinir. BaĢın ventral görünüģünde uzun ve sivri Ģekilde olmak üzere bir adet Spinnaret vardır. Bunun iki yanında palpus labialis, üstünde ise palpus maxillaris bulunur. Pupa: Dalın içinden çıkan olgun larvalar çıktığı deliğin hemen birkaç cm yakınında durur ve tutundukları yerde kendilerine ördükleri kokonlar içerisinde sakin vaziyette kalarak pupa olurlar. Kokon rengi ağaç kabuğunun rengine uymaktadır. Bazen kahverengi, bazen de açık kahverengi ile koyu kahverengi arasında değiģmektedir. ġekil olarak baģ tarafı daha küt olmak üzere geriye doğru sivrilmektedir. Eni ve yüksekliğinin ölçüleri birbirine eģittir. Pupa uzunluğu 6.4 mm ve çapı ise 2.2 mm'dir. Kokon ucunda pupa gömleği kalmıģ ise; ergin çıkıģı, pupa gömleği yok ise parazitoid çıkıģı kabul edilir. 3

4 Resim. Dal Güvesi nin ergin çıkmıģ kokonu 4

5 A B Resim: Dal Güvesi nin ergin (A) ve parazitoid (B) çıkmıģ kokonları Zarar ġekli: Dal güvesi'nin larvaları fıstık ağaçlarının yıllık sürgünlerinin özünde beslenmekte, bu beslenme esnasında ise larvanın dala giriģ yerine ve dal içerisindeki hareketine bağlı olarak değiģik zararlar oluģturmaktadır. Larva genellikle dala uç kısmından girerek öz içerisinde aģağı yukarı birçok defa dolaģarak beslenmektedir. Bu beslenme sonucu tepe tomurcuğu tahrip olduğu için ilkbaharda yaprak ve sürgünler teģekkül etmez. Fakat geri kısımdaki meyve gözleri açarak salkımları meydana getirir. Halk arasında "Körcumba" ismi verilen bu yapraksız salkımların taneleri normal geliģenlerden daha iri olmasına karģın çoğunluğunun içi boģtur (Halk arasında Fos veya Fıs olarak tanımlanır). Larva salkım yolu ile dala girdiğinde dal içerisindeki hareketi esnasında yanından geçtiği meyvelerin dökümüne neden olmaktadır. Larvanın dala giriģ yerine bağlı olarak meydana gelen bu zararların yanı sıra, larvalar dal içerisindeki hareketi esnasında yanından geçtiği meyve gözlerinin dökümüne de neden olmaktadır. Ayrıca larva saldırısına iki yıl üst üste maruz kalan dallar kurumaktadır. 5

6 Resim: Dal Güvesi larvalarının sürgündeki zararı Küçükarslan (1966), zararlının Birecik ilçesindeki bahçelerde % 35 oranında zarar yaptığını; Günaydın (1978), ise zararlının ġanlıurfa ili genelinde % 19, Birecik ilçesinde % oranında zarar oluģturduğunu belirtmektedir. Bolu (1995), 1992 yılında ġanlıurfa ilinde zararlının 100 sürgünde en çok 29-43, 20 meyve salkımında ise 8-15 adet larvasının bulunduğu, 1993 yılında ise zararlının zarar oluģturduğu sürgün sayısının % 7,5 ile 33 arasında değiģtiğini bildirmiģtir. Resim: Dal Güvesi nin sürgünlerdeki larva zararı 6

7 Mücadelesi Doğal DüĢmanları: yapılan çalıģmalar sonucunda ülkemizde belirlenen doğal düģmanları: Chelonus flavipalpis Szépligeti, Mirax rufilabris Haliday, Microchelonus fissilis Tobias, Dinocampus coccinellae (Schrank, 1802) (Hymenoptera: Braconidae). M. fissilis doğal etkinliği % 35 ile 41 arasında değiģtiği belirlenmiģtir. Parazitoid çıkıģları ergin çıkıģlarından 3 ile 4 hafta erken olmaktadır. A B Resim. Dal Güvesi (A) ve parazitoidi Microchelonus fissilis (B) A B Resim. Dal Güvesi (A) parazitoidi Dinocampus coccinellae (B) 7

8 Resim. Dal Güvesi nin ergini ve parazitoidi Dinocampus coccinellae Mekanik Mücadelesi Antepfıstığı dal güvesinin bir veya iki yıllık sürgünleri üzerinde bulunan kokonları mart ayının baģı ile nisan ayının ortalarına kadar olan dönemde toplanarak yok edilmelidir. Kimyasal Mücadele Antepfıstığı dalgüvesine karģı kimyasal mücadele yapılıp yapılmamasına karar vermek için mart ayı baģından itibaren bir ve iki yıllık sürgünler üzerinde yapılacak kontrollerde 10 ağaç üzerinde 100 sürgünde %10 kokon bulunması durumunda kimyasal mücadele yapılmalıdır. Yumurtalardan çıkan larvaların sürgün içerisine girmeden ilaçlanması gerekmektedir. Bu nedenle ilaçlama zamanının doğru belirlenmesi gerekir. DiĢilerin yumurta bırakma ve yumurtaların açılma süresi göz önünde bulundurularak, etki süresi uygun insektisit seçilmelidir. Kullanılacak Ġnsektisitler Etkili Madde ve Oranı Formülasyon Doz (preparat/dekar) Azinphos-methyl 25 % Carbaryl 50 % WP WP 200 g 200 g 8

9 Bilimsel ismi: Idiocerinus stali (Fieb.) Türkçe ismi: ġıralı zenk Takım: Hemiptera Familya: Cicadellidae Yabancı dillerdeki isimleri: Pistachio Leafhopper YayılıĢı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Konukçuları: Antepfıstığı Tanınması Ergin: Erginin boyu 3,5-4 mm'dir. Vücut üstten ikizkenar üçgene benzer. BaĢ vücuttan daha geniģtir. Petek gözler birbirinden uzaktır. Üçgenin tam köģelerinde bulunurlar. Kanatları madeni parıltılı, vücut koyu renkli, antenler erkekte uçları siyah topuzlu, diģi'de iplik gibidir. DiĢide uzun ve kitinize bir yumurta borusu mevcuttur. Tarsusları üç parçalıdır. Arka tibiaları uzun, kuvvetli ve üzerlerinde dipleri kahve rengi olan 4 sıra diken vardır. Bu dikenler böceğin sıçramasını sağlarlar. Zararlıda, yaz ve kıģ mevsimlerine uygun bir renk Dimorphismus'u vardır. Yazın vücut rengi Ģeffaf, sarıyeģil veya yeģili hakim kahve rengi benekli, kanatlar madeni parıltıldır. KıĢın nisbeten matlaģır, esmerleģir ve ağaç kabuğunun rengini alır. ġıralı zenk küçük, çevik, hareketli, kuvvetli sıçrayıcı ve uçucu bir böcektir. Fakat uzun mesafelere uçamaz. Onun için değiģik fıstıklarda bu zararlı bulunmaz. BaĢı istikametinde kuvvetle sıçrar. Resim. Idiocerinus stali nin erginleri 9

10 Biyoloji ve Ekolojisi KıĢı ergin halde ve fıstık ağaçlarının kabukları altında geçirirler. Özellikle yaģlı ağaçlarda, kıvrım ve çatlakları artmıģ kabuk tabakaları daha fazla olduğundan zararlı yoğunluğu daha yüksektir. KıĢlaklarda yağmur, kar ve rüzgardan korunan kısımları tercih etmektedir. Bu yüzden, dalların yere bakan, gövdelerin toprağa meyilli ve güney yüzlerinde yoğunluk daha fazladır. KıĢın dökülmüģ yapraklar arasındaki yoğunluk çok azdır. KıĢlayan erginler uyuģuk değildir. Kabuğa vurulur veya kabuk kaldırılırsa derhal sıçrarlar. Erginler mart sonu ve nisan baģlarındaki ilk ılık ve güneģli günlerde kabuk altlarından çıkarlar. Bu sırada ağaçların tacı etrafında kuvvetli bir uçuģma görülür. Henüz patlamıģ veya kabarmıģ tomurcuklar üzerinde toplanarak genellikle emerler ve çiftleģmeye baģlarlar. Yumurtlama, sürgünler, cm bulduktan itibaren baģlar. Yumurta olgunluğuna gelmiģ diģilerde karın bariz Ģekilde ĢiĢer ve uzar. DiĢi kirli beyaz renkli, iğ Ģeklinde sivri olan mm uzunluğundaki yumurtalarını genç sürgünlere meyilli olarak gömer. Bu anda yumurta borusunu hemen çıkaramadığı için zararlıyı elle rahatça tutmak mümkündür. Yumurtlama zamanla büyüyüp geliģen yaprak sapları ve meyve salkımlarına (Cumbalara) da yumurtaların bırakılması ile ay kadar devam eder. Yumurta bırakma sırasında yırtılan nebat epidermisi zamanla kararır ve çıplak gözle siyah noktacıklar halinde görülür. Yumurtadan çıkan ilk nimfler açık sarı renktedir. Renkleri gömlek değiģtirme sıralarında koyulaģır. Nimf dönemi oldukça uzun sürmektedir. Nimfler 5 gömlek değiģtirir. Erginler genellikle mayıs ayının son haftasından itibaren görünmeye baģlanır ve haziran sonuna hatta Temmuz un ilk haftasına kadar devam eder. Erginlerin çoğu günün erken saatlerinde ağacın doğu yönünde fakat yaprakların gölgeli taraflarında, bir veya iki senelik genç dalların batıya veya toprağa bakan gölgeli yüzlerinde; birbirine dokunan yapraklar arasındaki gölgeliklerde gruplar halinde bulunurlar. Bu saatlerde uçuģ ve hareket çok azdır. Ara sıra aynı dal veya yaprak üzerinde 1-3 cm'lik mesafelerde yer değiģtirmekten ibarettir. Gruplarda baģ istikameti ya aynı veya tersinedir. Bir intizam dikkati çeker. Bu gruplardaki fert adedi 3-56 arasında 10

11 değiģir. Özellikle ağacın doğu ve iç kısımlarında çok sayıda yaprağa dağılma değil belirli yaprak ve dallarda çok sayılı gruplara rastlanır. Meyve salkımlarının dıģta, uçta ve açıkta olanlarında zararlı toplanmamaktadır. Yapraklarla örtülü normal taneli salkımlarda yoğunluk daha yüksektir. Ağaç olarak yoğunluk tacın orta yüksekliğinde doğu yönünde ve gölgeli iç kısımlarda fazla; tepe kısımlarında ve kuzey yönünde azdır. Dar, kuzey rüzgarlarından mahfuz ve toprağı kuvvetli olan vadi tabanlarında zararlı yoğunluğu yüksektir. Çukur ve kuytu yerleri sever. Vadi tabanından meyil boyunca yükseldikçe yoğunluk o nisbet de azalır. I. stali, ergin ve nimflerinin ağız yapıları 3 segmentli ve kısa sokucu ve emici hortumludur. Öz su bakımından zengin olan tomurcuk, taze sürgün, yaprak damarları, yaprak sapı ve cumbaları oburca emerek beslenirler. Emdikleri öz suyun fazla karbonhidratlarını midelerine yapıģık filtre odacığında süzüp pislikleri ile beraber vücutlarından dıģarı püskürterek atarlar. Tatlı olan bu pislikler yaprak, cumba ve dalların üzerinde birikerek Gaziantep yöresindeki yerli halk tarafından "Dıbık, Kezvibalı veya ġirin" denilen ve bazılarınca yenilen tatlı bir madde meydana getirirler. Yoğunluğu fazla yüksek olduğu yıllarda yaprakların üzeri bu tatlı madde ile tamamen örtüldükten baģka uçlarında yerlere damladıkları da görülür. Bu gibi ağaçlar parladıkları için daha uzaklardan belli olur. Yılda bir döl verir. Zarar ġekli Antepfıstığının taze sürgün, meyve tomurcuğu, meyve kabuğu, meyve salkımı ve yaprak sapları ile yaprak damarlarını sokup emerek bitki özsuyu ile beslenen bu zararlı ağaçların zayıflamasına ve yer yer kurumasına neden olmaktadır. Ayrıca çıkarttıkları tatlımsı maddeler üzerinde saprofit mantarların geliģmesi sonucu fumajin oluģmakta; bu da ağaçların özümlemesini engellediği gibi geliģme baģlangıcındaki küçük meyvelerin dökülmesine neden olmaktadır. Zararlı bu Ģekilde % 20'ye varan küçük meyve dökümü yapabilmektedir. Kullanılacak Ġnsektisitler 11

12 Bilimsel ismi: Agonoscena pistaciae Burckhardt & Lauterer Türkçe ismi: Pisillid Takım: Hemiptera Familya: Psyllidae YayılıĢı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Konukçuları: Önuçar (1983)'ın bildirdiğine göre A. pistaciae esas olarak farklı Antepfıstığı türlerinde beslenir. P. vera, P. terebinthus, P. mutica ve P. khinjuk konukçuları arasındadır. Tanınması, Biyoloji ve Ekolojisi Morfolojik Ölçümleri ve Yumurta Bırakma DavranıĢları Ergin Dönemi: Vücut esas olarak açık kahverengi veya pembemsi sarıdır. BaĢ beyazımsı lekeli, bileģik gözler gri-siyah, nokta gözler portakal sarısı, antenler on segmentli sarı, son iki segment koyu kahverengidir. Thorax üsten bakıldığında açıklı koyulu lekeler nedeniyle çizgili gibi görünür. Kanatlar saydam ve renksiz, arka kanatlar donuk beyaz renklidir, kanat damarlarının kenara ulaģtıkları son kısımlarında ve hücrelerin damar çevrelerinde koyu renkli lekeler bulunur. Bacaklar sarı, abdomen kırmızımsı sarı; genital organlar kahverengidir. A. pistaciae erginlerinin kıģlık ve yazlık olmak üzere iki formu vardır. Bu formlar arasında renk ve büyüklük bakımından önemli farklar görülür (Çizelge 4). Çizelge. Agonoscena pistaciae 'nin kıģlık ve yazlık formlarının vücut ölçüleri (mm) DÖNEMLER n* Vücut GeniĢliği (mm) 12 Vücut Uzunluğu (mm) Yazlık diģi ( ) 1.26 ( ) KıĢlık diģi ( ) 1.80 ( ) Yazlık erkek ( ) 0.96 ( ) KıĢlık erkek ( ) 1.68 ( ) * Ölçüm yapılan birey sayısı KıĢlık formlar yazlık formlardan daha büyük ve koyu renklidir. Bunlar binokülerde incelendiğinde koyu renkli kısımların, açık kahve renkli bir yüzey üzerinde bulunan koyu renkli lekelerden ileri geldiği görülür. Bu lekeler, özellikle kanat damarlarının ayrılma yerlerinde, damar uçlarında ve damar aralarında yoğunlaģmıģtır.

13 A B B Resim. Agonoscena pistaciae nin KıĢlık (A) ve Yazlık Formu (B) 13

14 Yazlık erginlerin renkleri ise, ilk ergin olduklarında beyazımsı tonlarda, damar aralarındaki ve damar uçlarındaki benekler görülmez. Daha sonra koyulaģır ve benekler görülmeye baģlanır. Bunlarda da, son tarsus segmenti, üreme organı, styletin uç kısmı ve antenlerin son 2 segmenti kahverengidir. Her iki formun, Çizelge 1'de görüldüğü gibi erkek ve diģileri arasında büyüklük bakımından fark vardır. DiĢi bireyler, her iki formda da erkek bireylerden daha büyüktürler. Erkek ve diģilerin, üreme organlarının biçimleri ve vücut uzunlukları farklılık gösterir, ancak bu farkları çıplak gözle fark etmek mümkün değildir. Stereo mikroskop altında diģilerin üreme organlarının daha uzun olduğu görülür. Yumurta Dönemi: A. pistaciae yumurtalarını nisan ayının ortalarından itibaren sürgün uçlarında oluģan genç yaprakların alt ve üst yüzeylerine az sayıda ve dağınık olarak, mayıs ayından itibaren ise yumurtalarını çoğunlukla sıralı olarak 15-20'lik gruplar halinde ya da dağınık olarak yaprakların alt ve üst yüzeylerine bırakır. Beslenirken yumurta bıraktığı için görünüm yarım ay veya daire Ģeklinde olur. A. pistaciae yumurtaları ön kısmı sivri, arka kısmı daha geniģ ve yuvarlaktır. Yumurtanın alt kısmında, sap olarak tanımlanan bir kısım ile yumurtalar belirli bir açıda bitki dokusuna tespit edilirler. Yumurtalar ilk konuldukları zaman beyaza yakın açık sarı renkte olup açılmaya yakın portakal sarısı bir renge dönüģürler. Yumurtaların içerisinde embriyo geliģimi ilerledikçe nimflerin açık kırmızı renkli gözlerini, yumurtalar portakal sarısı rengine dönüģmeden önce, stereo mikroskopta görmek mümkündür. 25 yumurtada yapılan ölçümler sonucunda, yumurta uzunluğu ortalama 0.22 mm ( ), yumurta geniģliği ise ortalama 0.11 ( ) olarak belirlenmiģtir. Çizelge. Agonoscena pistaciae'nin farklı sabit sıcaklıklarda ve %60 ± 5 O.N. de yaģam süreleri ve diģilerin bıraktıkları yumurta sayıları Sıcaklık o C Tekerrür Ergin YaĢam Süresi Ort. (Min.-Max.) DiĢi BaĢına Yumurta Sayısı Ort. (Min.-Max.) (29-40) 36.0 (16-52) (29-37) ( ) (9-14) 52.0 (22-71) 14

15 Nimf Dönemleri: A. pistaciae nimfleri, genellikle yumurtadan çıkınca hemen bulundukları yerde beslenmeye baģlarlar. Nimfler daha sonra yaprakların alt ve üst yüzeylerine dağılarak beslenmelerine devam ederler. Beslenme, hortumlarını bitki dokusuna sokarak emme Ģeklinde olmaktadır. Oburca beslenen nimfler tatlımsı bir madde çıkarmaya baģlarlar. Bu tatlımsı maddeler kuruyunca kristalleģip, toz Ģekerini andırırlar. Populasyonun yoğun olduğu bahçelerde ağaçların altları toz Ģeker serpilmiģ gibi görünür. Nimflerin çıkardıkları tatlımsı maddeler genellikle yaprakların üzerine yayılır. Birinci ve ikinci dönem nimflerin çıkardıkları tatlımsı maddeler, bazen iplik yığını gibi nimfin arkasında toplanır. Bazen de pamuklaģmıģ gibi görünürler. Birinci dönem nimfler oldukça hareketlidirler. Birinci nimf dönemindeki bireyler, dönem baģında açık sarı renkli, baģ, thorax ve abdomen kısımları birbirinden ayrılmamıģ, gözler kırmızı renkli, dönem ilerledikçe abdomen rengi biraz daha koyu sarı, dönem baģında yuvarlak olan abdomen dönem sonuna doğru belirginleģmeye baģlıyor. Son iki anten segmentinde hafif bir kahverengileģme görülüyor. Birinci nimf dönemindeki bireylerin vücut uzunluğu ortalama 0.30 ( ) mm, vücut geniģliği ortalama 0.14 ( ) mm'dir. A B Resim. Agonoscena pistaciae'nin 4. (A) ve 5. (B) nimf dönemleri Ġkinci nimf dönemindeki bireylerin renkleri 1. nimf döneminde olduğu gibi yine açık sarı, gözler kırmızı, kanat izleri belirginleģmeye, thorax ve abdomen çevresinde kıllar artmaya baģlamıģ ve ikinci nimf dönemindeki bireylerin uzunluğu ortalama 0.41 ( ) mm, vücut geniģliği ortalama 0.22 ( ) mm'dir. 15

16 Üçüncü nimf dönemindeki bireylerin renkleri koyu sarıya dönüģmüģ, gözler soluk kırmızı, kanat izleri iyice belirginleģmeye baģlamıģ, thorax ve abdomen çevresindeki kılların sayısı artmıģtır. Üçüncü nimf döneminde bireylerin vücut uzunluğu ortalama 0.57 ( ) mm, vücut geniģliği ortalama 0.33 ( ) mm'dir. Dördüncü nimf dönemindeki bireylerin renkleri 3. nimf dönemindeki bireylere göre biraz açık sarı, gözler açık kahverengi, kanatlar ve baģ iyice belirginleģmiģ, vücut uzunluğu ortalama 0.86 ( ) mm, vücut geniģliği ortalama 0.45 ( ) mm'dir. BeĢinci nimf döneminde baģ ve prothorax belirgin Ģekilde birbirinden ayrılır. Bu dönemdeki bireyler diğer bütün nimf dönemlerindeki bireylerden farklı olarak A. pistaciae'nin karakteristik renk özelliğini göstermektedir. Dönem baģında açık sarı olan bireyler dönem ilerledikçe, önce kanatlar, vertex ve abdomenin son 3 segmentinde baģlayan kahverengileģme, dönem ilerledikçe bütün böcek vücudunu kaplamakta, dönem sonuna doğru böcek vücudu tamamen koyu kahverenginde olmaktadır. Ayrıca böcek vücudu yassılaģmakta, gözler açık kahverengi, son iki anten segmenti kahverengidir. Vücut uzunluğu ortalama 1.06 ( ) mm, vücut geniģliği ortalama 0.53 ( ) mm'dir. Zararlının döl sayısı 8-9 olarak belirlenmiģtir. Zarar ġekli Psyllidler phloem'den beslenen böceklerdir. A. pistaciae nin nimf ve erginleri ağacın yaprak ve meyvesi üzerinde emgi zararı yapmaktadır. Ancak; yüksek popülasyonlarda sürgün üzerinde de beslendiği görülmüģtür. Zararlının beslenmesi sonucunda ağaçlarda erken yaprak ve meyve dökümü görülmektedir. Ayrıca salgıladıkları tatlımsı maddeler üzerinde saprofit mantarların geliģmesi sonucunda fumajin oluģturarak dolaylı yönden de zarara neden olmaktadırlar. Zararlı bölgede yaygın olmakla birlikte, diğer bölge illerine oranla yoğun olarak pestisit kullanılan ġanlıurfa ve ilçeleri dıģında yoğunluk oluģturmadığı belirlenmiģtir. 16

17 Resim. Agonoscena pistaciae'nin yaprak üzerindeki dıģkıları Resim. Agonoscena pistaciae'nin meyve ve yaprak üzerindeki nimfleri 17

18 Resim. Agonoscena pistaciae'nin beslenmesi sonucu ağaç üzerindeki dıģkı belirtileri SavaĢı Doğal DüĢmanları: Popülasyon takibinin yapıldığı bahçelerde doğal düģmanları da incelenmiģtir. 4 takıma bağlı 6 familyadan 21 doğal düģmanı belirlenmiģtir (Çizelge 5). Zararlının baskı altında tutulmasında doğal düģmanlarının oldukça etkili olduğu Bolu ve ark. (1999) tarafından bildirilmiģtir. Bunlardan Anthocoris minki kıģı ergin dönemde geçirmekte ve 8 Nisan tarihinden itibaren erginleri görülmekte ve vejetasyon dönemi boyunca antepfıstığı bahçelerinde bulunmaktadır. A. minki'nin nimf ve erginlerinin, zararlının; yumurta ve nimfleriyle beslendiği belirlenmiģtir. Campyloma lindbergi kıģı yumurta döneminde geçirmekte nisan ayının üçüncü haftasında nimf dönemi, son haftasından itibaren de ergin dönemi haziran ayı ortalarına kadar olan dönemde görülmektedir. C. lindbergi'nin nimf ve erginlerinin, zararlının; yumurta ve nimfleriyle beslendiği belirlenmiģtir. Piocoris luridus 'da mayıs ayı ortalarından itibaren tüm üretim sezonu içerisinde saptanmıģ olan yararlı türdür. P. luridus 'nun nimf ve erginlerinin, zararlının; yumurta ve nimfleriyle beslendiği belirlenmiģtir. 18

19 Resim. Agonoscena pistaciae'nin doğal düģmanlarından Anthocoris minki Resim. Agonoscena pistaciae'nin doğal düģmanlarından Campyloma lindbergi 19

20 Resim. Agonoscena pistaciae'nin doğal düģmanlarından Piocoris luridus Resim. Agonoscena pistaciae'nin doğal düģmanlarından Orius horvathi Resim. Agonoscena pistaciae'nin doğal düģmanlarından Hyperaspis quadramaculatus 20

21 Resim. Agonoscena pistaciae'nin doğal düģmanlarından Synharmonia conglabata Kullanılacak Ġnsektisitler Etkili Madde ve Oranı Formülasyon Doz (preparat/dekar) Bifenthrin 100 g/ll EC 20 ml Dimethoate 400 g/l EC 150 ml Endosulfan 360 g/l EC 150 ml/dekar Fentpropathrin 185 g/l EC 25 ml Cypermethrin 250 g/l EC 25 ml Cyfluthrin 50 g/l EC 20 ml Amitraz 200 g/l EC 200 ml 21

22 Bilimsel ismi: Suturaspis pistaciae Lindinger Türkçe ismi: Beyaz Kabuklubit Takım: Hemiptera Familya: Diaspididae YayılıĢı: Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgesi Konukçuları: Antepfıstığı (P. vera L.), Menengiç (P. terebinthus L.) ve Buttum (P. khinjuk Stocks), P. palaestina Tanınması: Ergin diģinin kabuğu uzunca ve armuda benzer Ģekildedir. Böylece ön tarafı hafifçe dar ve dıģ bükey, arka kısmı üçgenimsidir. Kabuğun her iki ucu yuvarlakça ve en geniģ yeri ortaya yakın kısmıdır. Birinci larva kabuğu baģ tarafta ve elips Ģekillidir. Bunun rengi esmer ile koyu yeģil arasında olup, çoğunlukla beyaz salgılarla kaplıdır. Ġkinci larva kabuğu da esmer renkli olmakla birlikte beyaz salgılarla örtülüdür. Bu dönemdeki larvanın kabuğu ergin kabuğunu tamamen örttüğünden türe özgü kabuk rengini vermiģ olur. Ergin diģinin vücudu Ģarap kırmızısı renginde ve elips Ģeklindedir. Antenler vücudun ön kısmında bulunur. Bunlar hemen hemen birbirlerine eģit uzunluktadırlar. Her birinin üzerinde bulunan yumrularda hafif kıvrıkça 4 adet kıl vardır. Biyoloji ve Ekolojisi Beyaz kabuklubit'in, kıģlayan erginlerin yumurtalarından haziran baģlarında aktif larvalar çıkmakta, çok az bir kısmı sürgün üzerinde kalırken diğerleri yaprak ve meyve salkım üzerine yerleģmektedir. Resim. Suturaspis pistaciae'nin sürgün üzerindeki değiģik biyolojik dönemleri 22

23 Resim. Suturaspis pistaciae nin yaprak üzerindeki değiģik biyolojik dönemleri Resim. Suturaspis pistaciae nin meyve üzerindeki değiģik biyolojik dönemleri Zarar ġekli: S. pistaciae fıstık ağaçlarının dal, yaprak, sürgün ve meyveleri üzerinde bitki özsuyunu emerek zararlı olmaktadır. Bu emgi sonucunda meyve gözlerinin oluģumu ve geliģimi olumsuz yönde etkilendiği gibi yeni kurulan plantasyonlarda ağaçların geliģmeleri yavaģlamaktadır. Özellikle kurak geçen yaz aylarında bu zararlar daha bariz olarak görülebilmektedir. 23

24 SavaĢı Doğal DüĢmanları: Günaydın (1978), Güneydoğu Anadolu Antepfıstığı alanlarında zararlının yüksek yayılma ve bulaģma göstermesine karģın yüksek orandaki parazitlenme nedeniyle önemli zararlara sebep olmadığını belirtmektedir. Çelik (1983), ise zararlının erginlerinden 6 tür parazit elde edildiğini ve parazitlenme oranının %18.3 olarak tespit edildiğini, bu parazitlenme oranının ise bölgede çok yaygın ve yoğun olarak bulunan bir zararlı için yetersiz olduğunu belirtmektedir. Resim. Suturaspis pistaciae ile beslenen değiģik Coccinellidae türleri Kullanılacak Ġnsektisitler Etkili Madde ve Oranı Formülasyon Doz (preparat/dekar) Petrol yağı 650 g/lt+dnoc 15g/l EC 500 ml (95 lt suya) DNOC Ammonium 615 g/l EC 500 ml 24

25 Bilimsel ismi: Pistaciaspis pistaciae Arch. Türkçe ismi: Fıstık Kahverengi Kabuklubiti Takım: Hemiptera Familya: Diaspididae YayılıĢı. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Konukçuları: Antepfıstığı yabani ve kültür türleri. Tanınması, Biyoloji ve Ekolojisi Zararlı ilk kez Ġleri ve Ayfer (1954) tarafından Gaziantep, Bolu (1999) ġanlıurfa (Birecik, Halfeti), Siirt (Merkez, Aydınlar) ve Mardin (Merkez, Ömerli, Midyat) ili fıstık alanlarında bulunduğu bildirilmiģtir. Zararlı ağacın kök kısmı hariç diğer kısımlarında (gövde, dal, sürgün, yaprak, meyve) emgi yaparak beslenmektedir. Resim. Pistaciaspis pistaciae nin yaprak üzerindeki değiģik biyolojik dönemleri 25

26 Resim. Pistaciaspis pistaciae nin sürgün üzerindeki değiģik biyolojik dönemleri Resim. Pistaciaspis pistaciae nin meyve üzerindeki değiģik biyolojik dönemleri 26

27 Resim. Pistaciaspis pistaciae nin meyve üzerindeki değiģik biyolojik dönemleri Bu beslenme sonucu ağacın zayıflayarak erken meyve dökümüne sebep olduğu gibi gelecek yıl oluģacak meyve gözlerinin geliģmesini de olumsuz yönde etkilemektedir. Zararlı bölgede lokal olarak bulunmaktadır. Zararlının yayılmasını önlemek için bölge içine aģı kalemi ve çöğür gibi bitki materyallerinin giriģinde bulaģık olup olmadığının kontrol edilmesi oldukça önemlidir. Kullanılacak Ġnsektisitler Etkili Madde ve Oranı Formülasyon Doz (preparat/dekar) Petrol yağı 650 g/lt+dnoc 15g/l EC 5 lt (95 lt suya) 27

28 Bilimsel ismi: Anapulvinaria pistaciae Bodenheimer Türkçe ismi: Fıstık Torbalı KoĢnili Takım: Hemiptera Familya: Coccidae YayılıĢı. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Konukçuları: Antepfıstığı yabani ve kültür türleri. Resim. Anapulvinaria pistaciae nin sürgün üzerindeki II. dönem larvası Resim. Anapulvinaria pistaciae nin meyve sapı üzerindeki genç diģi dönemi 28

29 Resim. Anapulvinaria pistaciae nin meyve üzerindeki genç diģi dönemi Resim. Anapulvinaria pistaciae nin değiģik biyolojik dönemleri 29

30 Resim. Anapulvinaria pistaciae nin yaprak üzerindeki yumurtalı diģi ve aktif larva dönemleri A. pistaciae nın yayılıģ alanlarının belirlenmesi amacıyla yapılan çalıģmalar sonucunda fıstık alanlarında lokal olarak bulunduğu belirlenmiģtir (Çizelge). 30

31 A. pistaciae nın Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki yayılıģ alanları daha önce belirtilen 2 türden oldukça farklılık göstermiģtir. I. bölgede Ceylanpınar, Tut ile II. bölgede Hasankeyf, Midyat ve Ömerli fıstık alanları zararlıdan % 100 oranında temiz bulunurken, Besni, Aydınlar ve Mardin fıstık alanları zararlıdan hemen hemen temize yakın bulunmuģtur. A. pistaciae'nın bulunduğu fıstık alanlarındaki bulaģıklığın genelde az ve orta düzeyde olduğu saptanmıģtır. Yüksek düzeyde bulaģıklık çok az oranda ġanlıurfa (Merkez) da belirlenmiģtir. A. pistaciae bu çalıģmanın yürütüldüğü illerden Adıyaman, Mardin ve Siirt için ilk kayıt niteliğindedir. Çizelge. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yıllarında Antep fıstıklarında Anapulvinaria pistaciae nın yayılıģ alanları ve bulaģma oranları (%) Ġncelenen BulaĢıklık Oranı (%) Ağaç Sayısı Temiz Az Orta Yüksek 1. BÖLGE Besni Birecik Bozova Ceylanpınar Halfeti Hilvan Siverek ġanlıurfa Tut Toplam BÖLGE Aydınlar Hasankeyf Mardin Midyat Ömerli Siirt Toplam Davatchi (1958), Ġran'da Antep fıstığı zararlıları üzerinde yaptığı çalıģmalar sonucunda A. pistaciae nın bulunduğunu, ayrıca zararlının P. khinjuk üzerinde beslendiğini belirtmektedir. Günaydın (1978), Güneydoğu Anadolu Bölgesi fıstık 31

32 alanlarında A. pistaciae nın bulunmadığını belirtmiģtir. Çelik (1983), Gaziantep fıstık alanlarında A. pistaciae nın bulunduğunu tespit etmiģtir. Uygun ve ark. (1995), ġanlıurfa ili fıstık alanlarında A. pistaciae saptamıģlardır. Belirtilen bu literatür doğrultusunda A. pistaciae'nın bölgede lokal olarak bulunmasından ve zararlı ile bulaģık ağaç oranın düģük olmasından yola çıkarak, A. pistaciae'nın bölgeye bulaģık çöğürler ve aģı kalemleri gibi bitki materyali ile 1978 yılından sonra girdiği kanısına varılmıģtır. A. pistaciae'nın Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki fıstık alanlarında yaygınlığını belirleme çalıģmaları sırasında, zararlı üzerinde gözlemlerde yapılmıģtır. A. pistaciae'nın kıģı ağacın bir ve iki yıllık sürgünleri üzerinde 2. larva döneminde geçirdiği belirlenmiģtir. Zararlının mayıs ayından itibaren yaprak üzerinde ergin bireylerinin göründüğü saptanmıģtır. Çok az olmakla birlikte yaprak sapı ve meyve üzerinde de ergin bireylere rastlanmıģtır. Zararlının ergin bireylerinin yerleģmek için yaprağın üst yüzeyini tercih ettiği belirlenmiģtir. A. pistaciae'nın yumurtaları yuvarlak biçimde ve yeģilimsi renktedir. Bir diģi bireyin ortalama 150 adet yumurta oluģturduğu tespit edilmiģtir. Yaprak üzerinde aktif larva veren zararlının, 1. larva dönemini yaprak üzerinde beslenerek geçirdiği, daha sonra sürgüne geçerek kıģa girdiği kaydedilmiģtir. A. pistaciae'nın 1. larva döneminin Ģeffaf ve sarımsı yeģil renkte olduğu belirlenmiģtir. Zararlının Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde 1 döl verdiği saptanmıģtır. 32

33 Bilimsel ismi: Eulecanium rugulosum Ashmead Türkçe ismi: Fıstık KoĢnili Takım: Hemiptera Familya: Coccidae YayılıĢı. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Konukçuları: Antepfıstığı yabani ve kültür türleri. Resim. Eulecanium rugulosum un sürgün üzerindeki yumurtalı diģileri Resim. Eulecanium rugulosum un aktif larvaları 33

34 E. rugulosum'un yayılıģ alanlarının belirlenmesi amacıyla yapılan çalıģmalar sonucunda elde edilen veriler çizelge 6'da verilmiģtir. Çizelge 6. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yıllarında Antep fıstıklarında Eulecanium rugulosum un yayılıģ alanları ve bulaģma oranları (%) Ġncelenen BulaĢıklık Oranı (%) Ağaç Sayısı Temiz Az Orta Yüksek 1. BÖLGE Besni Birecik Bozova Ceylanpınar Halfeti Hilvan Siverek ġanlıurfa Tut Toplam BÖLGE Aydınlar Hasankeyf Mardin Midyat Ömerli Siirt Toplam E. rugulosum 'da daha önce belirtilen S. pistaciae ve P. pistaciae'den farklı bir bulaģma gösterirken, A. pistaciae ile benzerlik göstermiģtir. I. bölgede Besni, Tut, II. bölgede Hasankeyf, Mardin, Midyat ve Ömerli fıstık alanları zararlıdan temiz yine I. bölgede Ceylanpınar, Halfeti, II. bölgede ise Aydınlar ve Siirt fıstık alanları temize yakın bulunmuģtur. Antep fıstığı alanlarında E. rugulosum ile bulaģıklığın genelde az ve orta düzeyde olduğu belirlenmiģtir. Yüksek düzeyde bulaģma oranı A. pistaciae'de olduğu gibi az sayıda ağaçta ġanlıurfa'da rastlanmıģtır. E. rugulosum bu çalıģmanın yürütüldüğü iller için ilk kayıt niteliğindedir. Günaydın (1978), Güneydoğu Anadolu Bölgesi fıstık alanlarında E. rugulosum'a rastlanmadığını bildirmiģtir. 34

35 Davatchi (1958), E. rugulosum'un Ġran'da fıstık alanlarında bulunduğunu ve zararlının P. khinjuk üzerinde beslendiğini belirlemiģtir. Çelik (1983), Gaziantep fıstık alanlarında E. rugulosum'un bulunduğunu saptamıģtır. Mart ve ark. (1994)'da zararlının Türkiye için fıstık alanlarında bulunduğunu belirtmiģlerdir. Belirtilen bu literatür doğrultusunda E. rugulosum'un bölgede lokal olarak bulunmasından ve zararlı ile bulaģık ağaç oranın düģük olmasından yola çıkarak, E. rugulosum'un bölgeye bulaģık çöğürler ve aģı kalemleri gibi bitki materyali ile 1978 yılından sonra girdiği kanısına varılmıģtır. E. rugulosum'un Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki fıstık alanlarında yaygınlığını belirleme çalıģmaları sırasında, zararlı üzerinde gözlemlerde yapılmıģtır. E. rugulosum'un ağacın bir ve iki yıllık sürgünleri üzerinde, ender olarak da yüksek populasyon yoğunluklarında ince dallarda beslendiği saptanmıģtır. Zararlının genellikle mayıs ayında sürgün üzerinde genç diģi bireyleri ve haziran ayından itibaren de yumurtalı diģi bireylerinin görüldüğü kaydedilmiģtir. E. rugulosum'un yumurtalarının sarımsı renkte olduğu ve bir diģinin ortalama 170 civarında yumurta oluģturduğu belirlenmiģtir. E. rugulosum'un kıģı 2. dönem larva halinde sürgün üzerinde geçirdiği tespit edilmiģ ve zararlının Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde 1 döl verdiği saptanmıģtır. Parazitoidler Coccoidea türlerinin doğal düģmanlarının belirlenmesi amacıyla yapılan çalıģmalarda Hymenoptera takımına ait parazitoid türleri Çizelge 7'de verilmiģtir. Çizelge. Eulecanium rugulosum un parazitoidleri Konukçu Tür Familya Eulecanium rugulosum Ash. Encyrtus sp. Metaphycus sp. Encyrtidae Güneydoğu Anadolu Bölgesi Antep fıstığı alanlarında yürütülen çalıģmalar sonucunda S. pistaciae ve P. pistaciae türlerinden birer adet, A. pistaciae ve E. rugulosum türlerinden ikiģer adet parazitoid türü elde edilmiģtir. Çelik (1983), Gaziantep ilindeki fıstık alanlarında koģnil ve kabuklu bitlerin parazitoidlerini saptama amacıyla çalıģmalar yapmıģtır. A. pistaciae ve E. rugulosum 35

36 parazitleyen 3'er tür belirlemiģtir. A. pistaciae 'den elde edilen türler Coccophagus scutelaris (Dalm.), Pachyneuran concolor (Först.) ile Tetrastichus sp. ve E. rugulosum 'dan elde edilen türler ise Encyrtus scutellata (Swed.), Microterys lunatus (Dalm.) ve Metaphycus dispar (Marced.) olarak belirtmiģtir. S. pistaciae ve P. pistaciae türlerinden elde edilen parazitoid türlerinin isimleri hakkında bilgi vermemiģtir. Yasnosh (1972), A. pistaciae'nın 1 adet parazitoidinin bulunduğu ve bu türün Metaphycus hodzhevanishvili olduğunu bildirmiģtir. Bu çalıģmayla belirlenen türler ile Çelik (1983) tarafından belirlenen türlerin bazıları cins düzeyinde de olsa birbirleri ile benzerlik göstermektedir. Yapılan literatür çalıģmalarında, S. pistaciae, P. pistaciae, A. pistaciae ve E. rugulosum'un parazitoidleri hakkında detaylı bir bilgiye rastlanmamıģtır. Predatörler Coccoidea türlerinin predatörlerinin belirlenmesi amacıyla uygulanan gözle kontrol ve silkme yöntemi ile sürvey ve diğer doğa çalıģmaları sırasında belirlenen predatörler Çizelge 8'de verilmiģtir. Çizelge 8'de belirtilen türler genel avcılar olup, yapılan çalıģmalar sonucunda Antep fıstığı bahçelerinde belirlenmiģlerdir. Bu çalıģmayla belirlenen türlerden Pharoscymnus pharoides ve Scymnus araraticus'un S. pistaciae ile beslendikleri arazi çalıģmaları sırasında gözlenmiģtir. Çelik (1983), Gaziantep ilinde fıstık alanlarında kabuklu bit ve koģnillerin predatörlerini belirlemiģtir. Bu türler Coccinella semptempunctata Linnaeus, Exochomus quadripustulatus Linnaeus, Hyperaspis reppensis Herbest., Synharmonia conglabata Linnaeus ve Scymnus spp. (Coleoptera; Coccinellidae), Anthocoris minki Dohrn., Orius horvathi Reut. (Hemiptera; Anthocoridae), Anisochrysa carnea Steph. (Neuroptera: Chrysophidae) olarak bildirmiģtir. Belirtilen bu türler ile yapılan çalıģmalar sonucunda belirlenen türlerin benzer olduğu görülmektedir. 36

37 Çizelge. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yıllarında Coccoidea türleri ile bulaģık Antep fıstığı bahçelerinde saptanan predatör türler Takım Familya Tür Adonia variegata (Goeze) Coccinella semptempunctata Linnaeus Coccinella undecimpunctata Linnaeus Exochomus nigromaculatus (Goeze) Exochomus quadripustulatus Linnaeus Hyperaspis reppensis Herbest Hyperaspis quadramaculatus Redtenbacher Nephus ludyi Weise Nephus nigricans Weise Pharascymnus pharodies Marseul Scymnus (Pullus) ararticus Khrzorian Coleoptera Hemiptera Neuroptera Coccinellidae Anthocoridae Lygaeidae Chrysopidae Scymnus (Pullus) flagellisiphonatus (Fürsch) Scymnus (Pullus) subvillosus (Goeze) Scymnus (Pullus) suturalis Thunberger Scymnus (Pullus) syriacus Marseul Scymnus apetzi Mulsant Scymnus bulvinerus Capra Scymnus pallipediformis Günther Scymnus quadriguttatus Fürsch Stethorus gilvifrons (Mulsant) Stethorus punctillum Weise Synharmonia conglabata Linnaeus Anthocoris minki Dohrn. Orius horvathi Reut. Piocoris luridus Fr. Chrysoperla carnae Steph. 37

38 Bilimsel ismi: Chatoptelis (Hylesinus) vestitus M.-R. Türkçe ismi: Fıstık Karagöz Kurdu Takım: Coleoptera Familya: Scolytidae Yabancı dillerdeki isimleri: Pistachio Dark Beetle YayılıĢı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Diğer türü: Carphoborus perrisi Chap. Konukçuları: Antepfıstığı Tanınması, Biyoloji ve Ekolojisi Erginlerde yaygın olarak görülen renk açık kahverengi ile koyu kahverengi arasında değiģir. BaĢ iyi geliģmiģtir. Prothorax'a gömülü gibidir ve rengi siyahtır. BaĢın arkası çıplak, ön tarafı beyaz tüylerle kaplıdır. Siyah renkli bileģik gözler baģın önüne doğru iki yanda uzunlamasına yerleģiktir. Anten 11 segmentlidir. Anten koyu kahverenkli bir topuzla son bulur. Topuz dıģındaki segmentler açık kahverengindedir. Topuz 3 segmentlidir. Resim. Chatoptelis (Hylesinus) vestitus un ergin dönemi Abdomen 5 segmentten meydana gelmiģtir. Elytranın fonu kahverengindedir. Yumurta, krem renkli ve küre biçimindedir. Toplu iğne baģından daha küçüktür. kurumuģ dallar içerisine ana galerinin kenarlarına bir dizi halinde bırakılır. 38

39 Larva, beyaz renkli, baģ kapsülü kahverengindedir. BaĢ vücuda oranla çok küçüktür. Vücudu yağlımsı yapıda, kalın, tombulca hafif yayımsı, yuvarlakça ve bacaksızdır. Larva'nın ortalama boyu 2.9 mm'dir. Pupa, baģlagıçta açık krem renklidir. Ġleri dönemde bu beyaz rengi hafifçe sararır. Serbest pupa Ģeklindedir. Pupa'nın ortalam boyu 2.2 mm'dir. Ergin boyu ortalama 2 mm boyundadır. KıĢı ergin dönemde geçirir. Yılda 1 döl verirler. Zarar ġekli Fıstık karagöz kurdu (H. vestitus), bölgede Antepfıstığı alanlarında yıllardan beri önemli zararlar oluģturabilen bir tür olup bölgemizde'de yaygın olarak bulunmaktadır. Bu zararlının erginleri beslenmek için yıllık sürgünlerdeki meyve ve sürgün gözlerinin içini yiyerek oyuk halinde boģaltmaktadır. Erginler meyve gözleri içerisindeki beslenmelerini zamanla sürgünün özüne doğru sürdürerek 2.5 cm uzunluğunda bir galeri meydana getirmekte, bazen de sürgün gözlerini tahrip etmek suretiyle sürgünün kurumasına neden olmaktadır. Resim. Chatoptelis (Hylesinus) vestitus un larvalarının sürgündeki zararı 39

40 Resim. Chatoptelis (Hylesinus) vestitus un ince dal ve sürgünlerdeki zararı 40

41 Zararlının saldırılarının çok yoğun olması halinde, o yılın meyve gözleri teģekkülü geciktiği gibi, bir sonraki yılın ürününü de önemli ölçüde azalmaktadır. Zarar özellikle susuzluk çeken ağaçlarda daha fazladır. Bu zararlının sürgün ve meyve gözleri dıģında bir zararı da kurumaya yüz tutmuģ veya kısmen kurumuģ fazla kalın olmayan dallarda yaptığı tahribatlardır. Bu dallar içerisine giren ergin böcek kabuk altında odun kısmında dal boyunca uzayan bir galeri meydana getirerek, bu galeri içerisine 80 kadar yumurta bırakır. Yumurtadan çıkan larvalar bu galeriye dik bir açıyla bağlı ve ıģınsal yönde yayılan yan galeriler meydana getirir. Bu zarar doğrudan ürüne etkili olmamakla birlikte zarar oluģturacak böcek populasyonu açısından enfeksiyon kaynağı oluģturmaktadır. SavaĢı Doğal DüĢmanları: Chaetoptelius graudi (Kieffer) ve Ephyris sp. parazit olarak saptanmıģ olup etkinlikleri pek yoktur. Mekaniksel Mücadele Zararlının üreme zamanı olan Ģubat, mart aylarında bahçelerdeki budama artıkları veya kurumak üzere bulunan dallar demet yapılır ve her 10 ağaçtan birinin altına yada gövdesine tuzak olarak bırakılır. ġubat ayından itibaren nisan ayına kadar bahçede bulunan tüm erginler çiftleģtikten sonra bu dalların içine girip yumurta bırakırlar. Nisan ayı sonlarına doğru bu tuzak dallarda erginlerin ilk giriģ deliğinden talaģ çıkmaya baģlayınca, bunlar toplanıp yakılmalıdır. BaĢarılı olabilmek için; bu önlemler yaygın ve bölgesel olarak yapılmalı ve bırakılan tuzak dalları mutlaka yeni erginlerin çıkmalarından önce toplanıp yakılmalıdır. Ġlaçlama Zamanının Tesbiti Bir bahçede en az 200 sürgün kontrol edilerek zararlı ile sürgünlerin bulaģma oranı saptanır. Bu oran % 10 ve üzerinde olunca mücadele gerekir. Mücadelesi gereken bu bahçelerde; ilk ergin çıkıģı görülünce birinci ilaçlama yapılır. Ergin çıkıģı süresince (ortalama 50 gün) gün aralıklarla ilaçlamalara devam edilir. Kullanılacak Ġnsektisitler Etkili Madde ve Oranı Formülasyon Doz (preparat/dekar) Azinphos-methyl 25 % EC 200 ml Monocrotophos 400 g/l EC 150 ml Chlorpyrifos ethyl 500 g/l EC 150 ml Triazophos 420 g/l EC 150 ml Diflubenzuron 25 % WP 10 g 41

42 Bilimsel ismi: Megastigmus pistaciae Walk., Eurytoma plotnikovi Nikolskaja Türkçe ismi: Meyve Ġç Kurtları Takım: Hymenoptera Familya: Torymidae, Eurytomidae Diğer Tür: Eurytomidae, Eurytoma plotnikovi Nikolskaja YayılıĢı: Ülkemizde Antepfıstığı yetiģtirilen her yerde bulunmaktadır. Konukçuları: Antepfıstığı ve Melengiç Tanınması Ülkemizde bu zararlı ilk kez Ayfer (1955) tarafından Megastigmus sp. olarak Gaziantep ili fıstık alanlarında bulunduğu bildirilmiģtir. Zararlının larvaları meyvenin iç kısmı ile beslenir, meyvenin içini tamamen yiyerek sadece zar kısmından ibaret bırakır. Megastigmus pistaciae saldırısına uğrayan meyvenin kabuğu olgunlaģmadan buruģur ve rengi esmerleģir, zamanla bu renk daha da koyulaģarak kararır. Zarar görmüģ meyveler normalden daha hafiftir. Zararlı bölgede yaygın olmakla beraber, yoğunluk açısından lokal olarak bulunmaktadır. M. pistaciae erginleri 4,6-5,1 mm uzunlukta genellikle sarı renklidir. BaĢ sarı, petek gözler büyük ve kırmızıdır. Antenlerin uç kısmı iplik gibidir. Mezotoraks oldukça iyi geliģmiģ olduğundan zararlı kambur gibi görünür. Yumurta borusu çok kuvvetlidir. Kanatları Ģeffaf ve parlak üzerleri çizgiler halinde esmer noktalı ve kıllıdır. Resim. Megastigmus pistaciae nin ergin dönemi 42

43 Resim. Eurytoma plotnikovi nin ergin dönemi 43

44 Resim. Eurytoma plotnikovi nin ergin dönemi 44

45 A B Resim. Eurytoma plotnikovi nin larva (A) ve pupa (B) dönemi 45

46 Yumurtaları kirli beyaz renkli ve uzuncadır. Genç larvaların rengi donuk kirli beyazdır. GeliĢtikçe virgül biçimini alan larvaların baģ ve abdomen uçları ince, ortası kalındır. Pupanın rengi mat beyazdır. Pupanın kamburumsu bir görünümü vardır. Biyoloji ve Ekolojisi KıĢı antepfıstığı meyveleri içinde geçirerek mayıs ayı ortalarında pupa olur. Pupa dönemi gün kadar sürer. Larva pupa olmadan önce çıkıģ deliğini hazırlar. Güney Doğu Anadolu Bölgesi nde haziran ayının ilk haftasında baģlayan ilk ergin çıkıģları haziran ayı ortalarından sonra gittikçe artar. Bu Ģekilde günlük bir sürede bütün populasyon, ergin duruma geçmiģ olur. Erginler çıkıģlarının 3, 4.cü günlerinde yumurta bırakmaya baģlar. Yumurtalarını meyvelerin sap kısmına yakın ve meyve tanesinin kabuğu içine ovipozitörleri ile iyice gömerler. Her ergin bir taneye yalnız bir yumurta bırakır. Eurytoma da olduğu gibi bazı tanelerin embriyosu içinden 2 adet larvanın çıktığı da olmaktadır. Bırakılan yumurtalardan 5-6 gün içinde çıkan larvalar meyve embriyosuna girerek beslenirler. Bu larvaların bir kısmı hızla geliģerek temmuz-ağustos aylarında ergin olarak çıkarlar.'ancak bu dönemde meyve kabukları sertleģmiģ olduğundan, bırakılan yumurtalardan çıkan larvalar sertleģmiģ meyve kabuğunu delerek meyve içine giremedikleri için zararlı olamamaktadır. Bu dönemde çıkan erginler populasyonun ortalama % 15'ini oluģturmakta olup, geri kalan diğer larvalar ağaç üzerinde, yere dökülen meyveler içinde kıģı larva olarak geçirirler. Yılda bir döl verir. Zarar ġekli Haziran ayı içinde çıkan erginler, daha iç kabuğu sertleģmemiģ olan tanelerin sap kısmına yakın bir yerinden yumurtasını kuvvetli ovipozitörü ile etli kısma gömer. Bu ovipozitörün gömüldüğü kısımda siyah renkli bir halka görülür. Bu kısımdan daha sonra reçine çıkar. Bu meyveler ya kururlar ya da kahverenkli bir durum alırlar, yada hasada kadar diğer meyvelerden farksız, ancak içsiz olarak geliģirler. Bu meyveler için boģ olduğundan diğer meyvelere nazaran daha hafif olduğu için hasat zamanı kolaylıkla ayırt edilebilirler. Meyve içi çekirdeği geliģtikten sonra zarara, uğrayan meyveler; karakteristik olarak ben düģmüģ (olgunlaģmıģ) gibi kırmızılaģır, bir tarafı, genellikle uç kısmı 46

47 siyahlaģır. Açıldığında içinden kurt çıkan bu tip zarar % 40'a kadar varabilir. Bir M. pistaciae larvası ancak bir meyveyi tahrip edebilir. Resim. Fıstık içkurdlarının meyvedeki belirtileri 47

48 Resim. Fıstık içkurdları ile bulaģık meyveler 48

49 Resim. Megastigmus pistaciae ve Eurytoma plotnikovi nin meyvedeki zarar Ģekli SavaĢı Kullanılacak Ġnsektisitler Etkili Madde ve Oranı Formülasyon Doz (preparat/dekar) Azinphos-methyl 25 % EC 250 ml Dimethoate 400 g/l EC 150 ml Monocrotophos 400 g/l EC 150 ml Oxydemeton Methyl 250 g/l EC 150 ml Phoshamidon 500 g/l SL 75 ml Triazophos 420 g/l EC 150 ml 49

50 Bilimsel ismi: Capnodis cariosa Pall. Türkçe ismi: Dip Kurdu Takım: Coleoptera Familya: Buprestidae YayılıĢı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Konukçuları: Antepfıstığı Tanınması, Biyoloji ve Ekolojisi: Erginin vücudu mat siyah renk üzerine dağınık beyaz beneklidir. BaĢ geniģ ve Hypognathus yapıdadır. BaĢın her iki yanında oval ve çok uzun saydam birer göz yer almıģtır. Resim. Capnodis cariosa nın ergin dönemi BaĢın ön kısmından çıkan anten 11 segmentten oluģur, testere gibi diģli ve siyah renklidir. Pronotum'un ön kısmı geniģ olup, arkaya doğru daralır. Bütün yüzeyi mat siyah rekli, göz Ģeklinde kabartmalarla kaplıdır. Bu kabartmalar oldukça düzenli Ģekilde dizilmiģtir. Pronotumun arka kenar ortasında scutellumun tam karģısında üçgen Ģeklinde çok derin bir oyuk bulunur. Scutellum küçük ve dairevi Ģekillidir. Abdomen segmentleri siyah ve alttan beyaz noktacıklarla süslüdür. Elytra ön 50

51 kısmında pronotum geniģliğinde olduğu halde son kısmına doğru gittikçe daralır ve sivri bir uçla nihayetlenir. Ġki yılda bir döl verir. Zarar ġekli: Capnodis türlerinin erginleri yaprak, yaprak sapı ve taze sürgünleri kemirmek aynı zamanda aģı gözü altına yumurta bırakırken aģı gözünün zedelenerek kurumasına neden olmak suretiyle zarar oluģturmaktadır. Yumurtadan çıkan larvalar ise bir süre aģı gözüyle beslendikten sonra, ağacın kök boğazına geçerek kalın köklerin kabukları altından çepeçevre tahrip etmek suretiyle ağacın kurumasına neden olmaktadır. Zararlı halen özellikle yeni aģılanmıģ genç plantasyonlarda sorun oluģturmaktadır. Resim. Capnodis cariosa nın meyve gözünde beslenen ergin dönemi Kullanılacak Ġnsektisitler Etkili Madde ve Oranı Formülasyon Doz (preparat/dekar) Azinphos-methyl 25 % EC 200 ml Dimethoate 400 g/l EC 200 ml Oxydemeton Methyl 250 g/l EC 150 ml 51

52 Bilimsel ismi: Thaumetopoea solitaria Frey. Türkçe ismi: Gözkurdu Takım: Lepidoptera Familya: Thaumetopoeidae YayılıĢı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Konukçuları: Antepfıstığı ve melengiç. Tanımı ve YayılıĢı DiĢiler genel olarak boz, erkekler ise açık kahverengindedir. Alt kanatlar beyaz olup üst kanatların üst kenarlarından alt kenarlarına ulaģan kahverenginde zig zag çizgiler vardır. DiĢilerde kanat açıklığı mm; erkeklerde mm kadardır. Antenleri tüy Ģeklinde, abdomen ucu diģilerde yuvarlak ve koyu kestane renkli pullarla örtülüdür. Erkeklerde ise bu yapı sivri olup üzerinde kıl demeti vardır. DiĢiler kıģı geçirerek, yumurtalarını paket halinde çoğunlukla orta kalınlıktaki dalların ve gövdenin güney yönündeki düzgün yerlerine koyarlar. Bir yumurta paketinde ortalama 140 (90 300) yumurta bulunur. Yumurtaları altıgen Ģeklinde olup birbirine bitiģik 6 8 sıralı dikdörtgen Ģeklindeki paketler halindedir. Ġlk bırakılan yumurtalar kestane renginde olup daha sonra kurģuni dal rengine dönüģürler. Yumurta paketlerin eni 5,5-6,3 mm, uzunluğu mm olup üstleri kestane renginde üst üstte kiremit gibi sıralanmıģ pulcuklarla örtülüdür. Resim. Thaumetopoea solitaria nın yumurta paketi 52

53 Nisan baģında Antepfıstığının sürgün gözleri patlayıp sürmeye baģladığı sırada yumurtalar açılmaya baģlar. Yumurta açılması tamamlanınca larvalar topluca gözlere ve sürgünlere saldırırlar. Yeni çıkan larvalar 2,5 3 mm uzunluğundadır. Üzerinde uzun, sık beyaz ve siyah kıllar bulunur. Genellikle baģ siyah vücut kurģuni-yeģil renktedir. Olgun larvaların kılları beyaz olup vücut rengi kırmızımsı siyah renktedir. Boyları mm dır. Ġlk anlarda larvalar küçük olduğundan gözlerdeki ve sürgünlerdeki zarar çok az ve yavaģ olur. Larvalar büyüdükçe zararları artar ve sıra halinde üçüncü döneme kadar aynı ağacın bir dalından diğer bir dalına üçüncü dönemden sonra ise bir ağaçtan diğer bir ağaca beslenmek için geçerler beslenmelerini genellikle geceleri yaparlar. Gündüzleri ise ağaç gövdelerinin kök boğazlarının veya kalın dalların kuytu ve gölge yerlerinde toplu halde istirahat halinde geçirirler. Larvalar 5 gömlek değiģtirerek geliģmelerini günde veya ortalama 59 günde tamamlarlar. Larvaların geliģmesi, bölgeden bölgeye değiģir. Adana da gün olurken, Ege de larva geliģimi 59 güne kadar çıkabilmektedir. GeliĢmelerini tamamlayan larvaların üzerindeki beyaz kıllar 1 mm uzunluğunda dip kısmından kopar. Kılların kopmasından bir gün sonra, ağaçların kök boğazı civarında 2-6 cm toprak derinliğinde gruplar halinde kirli beyaz renkte ördükleri kokon için de pupa olurlar. Pupa süresi Ege Bölgesinde ortalama 120 gündür. Pupa süresi eylül ortasına veya sonuna kadar sürer. Ege Bölgesinde Ağustosun son haftasından itibaren ergin çıkıģları baģlar. Adana da ergin çıkıģı Ekime kadar sürebilir. Zararlı yılda bir döl verir. Resim. Thaumetopoea solitaria nın sürgünde beslenen larvaları 53