DelPat v8.0 Sert Zemin Delme-Patlatma İşlemlerinin Organizasyon ve Analizini Yapan Bilgisayar Yazılımı

Transkript

1 DelPat v8.0 Sert Zemin Delme-Patlatma İşlemlerinin Organizasyon ve Analizini Yapan Bilgisayar Yazılımı DelPat, yukarıda bahsedilmiş olan konular için bilinen en kapsamlı ve kullanıcı dostu yazılım paketlerinden birisidir. Başlarken Bilgisayarınıza kurulumu yapılmış olan DelPat v8.0 yazılımını, ya masa üstünüzden yada Windows programlar kısmından bulur ve çalıştırırsınız. DelPat çalıştırıldıktan sonra, bundan sonra anlatılanların olduğu sırayı izler.

2 Birim Sistemi, Para Birimi ve Dil Seçimi Aşağıda resmini gördüğünüz bir form açılır (Şekil 1), yazılımı son kapattığınızda kaydedilen birim sistemi, para birimi ve dil hazır olarak vardır. Eğer bunları değiştirmek isterseniz; istediğinizi seçip, Tamam düğmesine basarak yolunuza devam edebilirsiniz. Şekil 1 Seçmiş olduğunuz birim sistemi, para birimi ve dil, DelPat ın ana ekranında, üst sağ tarafta ve yazılım açık olduğu sürece görünür, böylece de, hangi ölçüm sistemi, para birimi ve hangi dilde çalıştığınızı görmüş olursunuz. Birim sistemini değiştirmek için, sadece yuvarlak düğmelere tıklamanız yeterlidir (Şekil 2) Şekil 2

3 Çalışmak istediğiniz dil için ise, dil adını seçin, bunu yaptığınızda, o dile ait ülkenin bayrağı gelecektir. (Şekil 3a-3b) Şekil 3a Şekil 3b Deneme Sürümü yada Tam Sürüm Eğer DelPat v8.0 Güvenlik Uyarıları ve Son Kullanıcı Lisans Sözleşmesini kabul ediyorsanız o zaman iki kullanım seçeneği vardır. Asıl yazılım ve Deneme versiyonu (Şekil 4). Şekil 4

4 Tam kullanım için CD anahtarını ve Ürün ID numarasını girmeniz gerekir (Şekil 5). Yukarıda bahsedilen girişleri tamamlayıp Tamam düğmesi ile devam ederseniz, bu form bir daha karşınıza çıkmayacaktır. Şekil 5 Deneme sürümü seçeneği ile programı kullanmak için karar verdiyseniz, o zaman parola "DelPat" olur ve kullanım 30 günlük süre (Şekil 6) içindir. Bu süre için, herhangi bir kısıtlama olmadan programın tüm özelliklerini kullanabilirsiniz. Şekil 6

5 Varolan Bir Dosyayı Açmak yada Yeni Bir Dosya Oluşturmak İlk açılışda,... \ DelPat \ DelPat v8.0 \ Dpi klasöründe (*.dpi) uzantısına sahip varolan DelPat dosyaları açmak için önünüze gelir (Şekil 7). Yani DelPat dosyaları.dpi uzantılıdır. Şekil 7 Açmayı istediğiniz dosyayı seçip Aç düğmesine tıklayın. Bir dosya (yada buna delme-patlatma işlemini yaptığımız proje diyebiliriz) açıkken başka bir projeyi açmak için; menüdeki Dosya/Aç veya resmine tıklayabilirsiniz. Bu durumda yine yeni dosyayı seçebileceğiniz form ekrana gelir (Şekil 8)

6 Şekil 8 Herhangi farklı bir klasörde kaydedilmiş DelPat dosyasını da (*.dpi) bulup açabilirsiniz. resmine veya Dosya/Yeni menüsüne tıklayarak yeni bir DelPat dosyası açıp bunu siz hazırlayabilirsiniz.

7 Şekil 9 İpucu: Son kullandığınız dosyalar (projeler), Dosya menüsü altında yer almaktadır, isterseniz bunlara tıklayarakda açabilirsiniz. (Şekil 9) DelPat v8.0 Ana Ekranı Pro1 adlı bir projenin çalıştırılması ile oluşan ekran görüntüsü Şekil 10 daki gibidir. Menü bar : Ekranın üst tarafındadır ve yazılıma ait menüleri kapsar. Toolbar : Menü barın hemen alt kısmında bulunan ve pratik bazı ulaşımları sağlayan düğmeler grubudur.

8 Şekil 10 Dikey Menü: Ana ekranın sol tarafında bulunan, giriş yada çıkış bilgilerine ulaşımı sağlayan menülerdir. Üç kısımdan oluşur: GirişVeriler : Giriş bilgilerine daha kolay erişebilmek için toplam 7 adet buton içerir ÇıkışVeriler-1 : Sonuç bilgileri birinci kısmına (4 adet) daha kolay erişebilmek için butonlar içerir. ÇıkışVeriler-2 : Sonuç bilgileri ikinci kısmına (3 adet) daha kolay erişebilmek için butonlar içerir. Ana Ekran Giriş Verileri Formları: Bu ekranda, Şekil 10 dada görüldüğü gibi, bir delme-patlatma çalışmasında temel girdileri içeren 6 adet form görünür. Bunların başlıkları ve devamında açılan alt form başlıkları aşağıdaki gibidir: Proje Süresi ve Ücretler Proje Süresi Takvim Ücretler-1 (Makine personeli ücretleri) Ücretler-2 (Patlatma personeli ücretleri) Vardiya kapasitesi

9 Makine ve Ekipmanları Delme Ekle sil güncelle Delme oranı detayı Delme ekipmanları Bileme Şarj makineleri (patlayıcı dolumu için) Ekle sil güncelle Yakıt Yağ birim maliyet Kayacın Özellikleri Kayaç kütlesi Çatlak mesafesi Bilgi, Çatlak mesafe sınıflaması Kayaç tipi Bilgi, Kayaç tipleri (bazı kayaçlara ait hazır bilgilerdir, bence işinize yarayabilir..!) Sertlik ve özgül ağırlık Kayaç sertliği ve basma dayanımı ilişkisi Çatlak durumu Su durumu Bilgi, Patlayıcıların su direnci sınıflaması Delik düzenlemesi Delme düzeni Delik düzeninde sıra Delik eğimi Kayaç tane, kademe boyutları ve kontrollü patlatma İstenilen tane boyu dağılımı Grafik gösterimi Kademe boyutları Burden değerleri için düzeltme faktörleri Kontrollü yüzel patlatması Patlayıcılar Detonatör Ekle sil güncelle Başlatıcı Ekle sil güncelle Taban şarj Ekle sil güncelle Kolon şarj Ekle sil güncelle Sadece seçerek veya altı ana giriş ve alt detay girdi formlarını kullanarak, DelPat ın, karmaşık hesaplama matris sistemlerini devreye koyabilir ve delme-patlatma sonuçları olarak en uygun koşulları sağlama yeteneğinde olduğunu görebilirsiniz.

10 Yeni Bir Proje Yaratmak Dosya menüsü içerindeki Yeni alt menüsünü yada şeklini tıklayın (Şekil 11) Şekil 11 Bütün bilgi giriş yerleri geçici değerler ile dolmuş olacaktır. Şimdi, projenize ait bilgilere göre mevcut bilgileri değiştirebilir yada yenilerini girebilirsiniz. Değerlerin giriş işlemi bitince; Farklı Kaydet menüsü ile açılan formdan projenize tercih edeceğiniz bir isim verebilirsiniz. (Şekil 12a-12b) Şekil12a

11 Şekil 12b

12 Giriş Verileri Üst menüne, Görünüm GirişVeriler yada DelPat ana ekranı sol tarafta bulunan dikey menüde GirişVeriler başlığı altındaki kısımları içerir: Giriş bilgileri : Giriş verilerinin tümünü bir form da göstermek ve gerekirse karşılaştırmak üzere tasarlanmıştır. Proje : Çalışılacak projeye ilişkin bilgilerin girilmesi. Kayaç : Çalışılacak zemin hakkında bilgilerin girilmesi. Kademe : Kademenin boyutları ve istenen tane boyu bilgileri girişi. Delici makine : Kullanılacak makinelerin seçimi. Delikler : Delme düzeni seçimi. Patlayıcılar : Patlayıcıların seçimi. Bu bölümün amacı; çalışılan projedeki tüm delme-patlatma çalışmalarını ilgilendiren bilgilerin yazılıma yüklenmesidir. Burada, girilen her bilginin, uygulamadaki gibi olması amaçlanmıştır, yani arazide bilerek yada tahminde bulunarak delme-patlatma hesaplamalarımıza katabildiğimiz her bilgi DelPat ın giriş bilgisi olarak kullanılabilmektedir. Proje süresi ve ücretler Bu form, dört alt başlık altında veri almaktadır: (Şekil 13) Proje süresi Ücretler-1 (Makine personeli ücreti) Ücretler-2 (Patlatma personeli ücreti) Vardiya kapasitesi Dikey menüde tıklamanız halinde form aktif olur.

13 Proje süresi Şekil 13 Formun birinci sekmesidir ve altı adet bilgi giriş kısmı vardır. (Şekil 14) Şekil 14 Giriş içeriklerin açıklaması: 1. Başlangıç tarihi : Takvim içerisinden seçilmiş olan, projenin başlangıç tarihidir (Şekil 14). 2. Toplam kaya kazısı : Proje içerisinde yapılacak sert zemin kazısının toplam değeridir. 3. Proje süresi : Çalıştığımız projedeki, tüm delme ve patlatma çalışmaları için tahmin edilen süredir. Bu süre; yıl, ay, hafta ve gün olarak verilebilir ayda çalışılmayan gün : 1 ay içerisinde öngördüğümüz çalışılmayan güz adetidir. 5. Vardiya çalışma saati : 1 vardiyadaki planlanan çalışma saatidir. 6. Gündeki vardiya adedi : 1 günde planlanan vardiya adedidir. Proje zamanlaması için yapılan tüm planlamalarda, Takvim kullanılabilir. Bunun için butonuna tıklandığında, küçük bir zamanlama hesap makinesi niteliğinde olan Proje süresi takvimi isimli form açılır (Şekil 15). Form üzerinde, çok kolaylıkla proje süresine yönelik bir çok hesaplama yapılabilir.

14 Şekil 15 Tatil günleri/yıl ve Çalışılmayan günler/yıl değerleri ilk açılmada 0 olarak gelir, buraya yeni değerler girildikçe, Çalışılmayan gün (toplam) ve Net çalışam günü hesaplamaları otomatik olarak yapılır ve değerleri gösterilir. Hesaplanmış olan değerler şöyledir: Proje süresi : 1096 gün Çalışılmayan gün (ilave çalışılmayan günler eklenmeden önce) : 72 (%6,57) Tatil günleri toplam 45 gün Çalışılmayan toplam 30 gün : 15 gün/yıl, : 10 gün/yıl, Çalışılmayan toplam gün : 147 (%13,41) Net çalışma : 949 gün ( saat) Başlangış tarihi : (tıklayarak takvim üzerinden değişiklik yapabilirsiniz)

15 Bitiş tarihi : (tıklayarak takvim üzerinden değişiklik yapabilirsiniz) Bütün rakamlar sizce uygunda, Tamam butonuna basıp hesaplanmış olan değerleri Proje süresi sekmesine aktarabilirsiniz. Aktarma sonrası formun görünümü Şekil 16 daki gibi olacaktır. Şekil 16 Ücretler-1 (Makine personeli ücreti) Formun ikinci sekmesidir. Delici makine ve eğer kullanılıyorsa şarj makinesi (makine kısmında seçilirse, bu makineye ait ücret giriş kısmı aktif olur) operatör ve yardımcılarının saatlik ücretleri girilir. (Şekil 17) Şekil 17 Ücretler-2 (Patlatma personeli ücreti) Formun üçüncü sekmesidir. Patlatma personeli, Ateşci ve Ateşci yardımcısı kısımlarından oluşur. İhtiyaç duyulan kişi ve saatlik ücretleri girilir. (Şekil 18)

16 Vardiya kapasitesi Formun dördüncü sekmesidir. Şekil 18 Çalışma verimi ve Tamirci bulmadaki verim diye adlandırılan yerlere yüzde oran girmek gerekiyor (Şekil 19). Bunun sonucu olarak, Makine kullanmadaki verim değeri otomatik hesaplanır. Şekil 19

17 Kayacın Özellikleri Dikey menüde tıklamanız halinde form aktif olur. Altı farklı alt başlık şeklinde ele alınmıştır: Sertlik ve özgül ağırlık Çatlak durumu Su durumu Kayaç kütlesi Çatlak mesafesi Kayaç tipi Burada amçalanan; zemine dair bazı parametrelerin delme ve patlatma işlemlerindeki etkilerini devreye koyabilmektir. Sonuçda, istediğimiz, çalışılacak zeminin detaylı jeolojik yada kayaç mekaniksel tespiti değildir. Sadece, delme-patlatma işinde etkili olabilecek değerlere bakmak ve bunlardan bildiklerimizi yada tahmin edebildiklerimizi DelPat a yüklemektir. Sertlik ve Özgül Ağırlık Bu bölüm üç adet bilginin girişi için hazırlanmıştır. (Şekil 20) Şekil 20

18 Kabarma katsayısı: Kayacın bazı özelliklerine bağlı olarak patlatma sonrasında oluşan yığındaki kabarma oranıdır. Kayalar patlatma sonucunda parçalanınca kabarır. Diğer bir deyişle kayanın yerinde hacmi, kaya kırılınca artar. Parçalar küçüldükçe hacim artışı da artar. Açılan pencerede değerler 1 3 arasında ve 0,1 atlamalı hazır verilmiştir. Mohs sertlik cetveli: Bu cetvel 1 10 arasındadır ve açılan pencerede hazır olarak verilmiştir. Özgül ağırlık: Metrik birim sisteminde (SI), 1 ton/m3 ile 3,5 ton/m3 arasında değişen hazır değerler verilmiştir. İngiliz birim sisteminde (BI), 62.4 lb/ft3 and lb/ft3 arasında değişen hazır değerler verilmiştir. Bu bölümde, Kayaç sertliği ve basma dayanımı ilişkisi başlıklı bir bilgi formu vardır. Bu butona tıklarsanız açılır. (Şekil 21 - Kaynak, Protodyakonow sınıflandırması) Çatlak Durumu Şekil 21 Zeminde etkin olan çatlak yapısı, tipik bir kademe kesiti üzerinde dört farklı sembolik gösterim olarak tasarlanmıştır. Kademe kesitlerinde gösterilen dört sembolik konum aşağıdaki gibidir: Şekil 22a-22b-22c-22d

19 Yatay : Tabana doğru : Şekil 22a Dikey : Şekil 22b Yüzeye doğru : Şekil 22c Şekil 22d Etkin çatlak yapısını seçmek için düğme butonlardan istediğini seçmeniz yeterli olacaktır.

20 Su Durumu Patlatma deliği içerisinde üç farklı durum vardır. (Şekil 23) Şekil 23 Patlatma deliğindeki su durumları: Kuru : Eğer patlatma deliğin kuru olduğunu biliyorsanır bu düğmeyi tıklayın. Nemli : Bazen delik içerisinde su yoktur ancak suyun etkisi vardır yani nem çoktur, bu durumda burayı seçin. Sulu : Eğer delik içerisinde su varsa bunu seçin. Bu düğmenin seçilmesi ile açılan pencere aktif olur. Burası, deliğe patlayıcı dolumu öncesi delik içerisindeki su sütunu yüksekliğinin seçileceği yerdir. Bunun, arazideki ölçümü zor değildir ama patlatma yerine özgü yaklaşık bir yükseklik tahmininde bulunmanızda yeterli olabilir. Bu bölümde Bilgi butonuna tıklandığında; Patlayıcılar su direnci sınıflaması başlığında bir bilgi formu gelir. (Şekil 24 - Kaynak Atlas Powder, 1987) Şekil 24

21 Kayaç Kütlesi Kayaç kütlesi tanımı başlığı altında üç farklı kesim vardır. (Şekil 25) Şekil 25 Kaya kütlesi tanımı açıklamaları: Zayıf: Köşeli ve yuvarlak kaya parçalarının karışımı ile zayıf bağlı, yoğun kırıklı kaya kütlesi Bloklu: Fazla bozulmamış kübik blokların iyi bağlanmış ve devamsız yapıda kesişimler içeren kaya kütlesi Tam masif: Az sayıda geniş aralıklı süreksizlikler içeren, yerinde sağlam kaya veya masif kaya Kaya kütlesine yönelik açıklamalar, aynı zamanda fareyi kaya kütlesini anlatan sembolün üzerine getirdiğinizde de çıkar.

22 Çatlak Mesafesi İstenilen çatlak mesafe değeri kaydırıcı (Slider) kullanımı ile kolayca yapılabilir (Şekil 26). Şekil 26 Hareketli okun kaydırılması ile oluşan değerin kesin rakam karşılığı üst kısımda verilir. Okun hareketine bağlı olarak çatlak mesafesi üç ana sınır içerisinde değerlendirilmiştir ve ok bu sınırların içindeyken alan beyaz renk alır. Bu üç sınır alanı açıklamaları aşağıdaki gibidir: (Şekil 26a-26b-26c) Yakın : Çatlak mesafesinin 0.1 m den az olması (örnek = 0,07 m) Şekil 26a Orta : Çatlak mesafesinin 0.1 m ile 1 m arasında olması (örnek = 0,45 m) Şekil 26b Geniş : Çatlak mesafesinin 1 m den büyük olması (örnek = 5.45 m) Şekil 26c

23 Bu kısımda bulunan Bilgi butonuna tıklayarak Çatlak mesafesi sınıflaması başlıklı bilgi formuna ulaşılabilir. (Şekil 27. Kaynak, After Deere, 1968) Kayaç Tipi Şekil 27 Bu kesimde, herhangi bir kayaç tipini seçebilir yada yeni bir kayaç tanımlayabilir ve bunu daha sonra kullanmak üzere ekleyebilirsiniz. (Şekil 28) Şekil 28 Kayaç tipi kısmı, aynı zamanda yeni kayaç tipi tanımlamalarının kaydı yada tanımlı kayaç tipleri bilgilerine ulaşmak için tasarlanmıştır. butonuna tıklayarak, bu formda kayaca yönelik seçmiş olduğunuz özelliklerin toplu gösterimi önünüze gelir. (Şekil 29)

24 Şekil 29 Buradaki butona tıklayarak, jeolojide tanımlanmış olan üç farklı ana katagoride kayaç özelliklerine ulaşırsınız (Sedimentary, Igneous and Metamorphic). Burada tanımlı kayaçların Textures (Dokular) ve Intact Rock Constant (Bozulmamış Kaya Sabitleri) değerleri görünmektedir. (Şekil 30) Şekil 30

25 Kayaç Tane, Kademe Boyutları ve Kontrollü Patlatma Dikey menüde butonuna tıklanırsa aktif olur. (Şekil 31) Şekil 31 Form üç kısımdan meydana gelmiştir: İstenilen tane boyu dağılımı Kademe boyutları Kontrollü yüzel patlatması İstenilen Tane Boyu Dağılımı Şekil 31a Şekil 31a da görüldüğü gibi iki değer girmek gerekir: Tane boyu ( cm) Ağırlıkca yüzde (5-99 %). Burada amaçlanan, patlatma sonrası meydana gelecek olan yığının tahmini tane boyu dağılımıdır.

26 Bilgi butonuna tıklandığında, burada verilen değerlerin, yüzde ağırlıkca geçen malzeme dağılım grafiği hazırlanır. (Şekil 32) Şekil 32 Grafiğin lejantında verilen P.. değerleri yüzde geçen malzemeyi ifade eden ortalama tane boylarıdır. XC ise tüm dağımı ifade eden tane boyu katsayısı karşılığıdır.

27 Kademe Boyutları Kademe boyutları (yükseklik ve genişlik) kayan oklar yardımı ile yada klavye ile rakam girme yada yukarı/aşağı okları kullanılarak çok kolay bir şekilde değiştirilebilir. (Şekil 33) Burada verilen değerler kendi limitleri içerisinde seçilebilse de, bazı sınırlamalara sahiptirler: Çalışılan projede, kademe yüksekliği yada kademe genişliği istenilen bir değerde sabit olması gerekebilir (şev stabilitesi, zorunlu mesafeler vb.). Bir kaya ocağında kademe yüksekliği güvenlik için belli bir mesafeyi geçemeyebilir. Patlatmaların büyük olması çevre için sorun yaratabilir. Delici makinenin kullandığı çaplar kademe yüksekliğini sınırlar. Şekil 33 Buradaki Bilgi butonuna basıldığında, kademe yüksekliği (m) ve delik çapının (mm) bir fonksiyonu olarak, burden değeri için düzeltme faktörlerini gösteren bir tablo verilir. (Şekil 34, Kaynak, Tamrock Surface Drilling Blasting, 1987) Buradaki değerler DelPat tarafından, hesaplamalar kısmında kullanılmaktadır.

28 Şekil 34 Kontrollü Yüzey Patlatması Özel bir patlatma yöntemidir, bundaki amaç; patlatma arka sınırının geriye zarar vermemesi ve daha düzgün yüzeylerin elde edilmesidir. Yok başlıklı kontrol kutusu seçili olursa, bu kısımdaki tüm değer giriş birimleri pasif olurlar ve bu durumda, kontrollü yüzey patlatma yönteminin bu projede kullanılmayacağı anlaşılmalıdır. (Şekil 35) Şekil 35

29 Yok başlıklı kontrol kutusu seçili değilse, bu durumda bu kısım aktif olur ve iki farklı yöntem kullanılabilir: Şekil 36 Şekil 36 Son kesme : Sıralar arası uygun gecikme kullanıp arka sıranın en son patlamasını sağlayarak, düzgün yüzey elde etme tekniğidir. Genellikle, dar patlatma dilimlerinde etkin olur. Ön kesme : Arka sıra, yakın delikler arası mesafe kullanılarak ilk önce patlatılır, böylece, bu sıra için öne itki değil, delikler arası çatlamanın meydana getirilmesi ile düzgün yüzeyler elde edilir. Geniş patlatma yerlerinde de uygulanabilir, delikler arası gecikme tekniğini kullanmak önemlidir. Bir patlatma planında görebileceğimiz gibi, kontrollü patlatma hattı üç şekilde olabilir: Sol Hat. Sağ Hat. Arka Hat. Tercihiniz için kontrol kutularını kullanabilirsiniz. Delik çapı, mm Delik eğimi (h/v) Patlayıcı, kg/delik : Seçilmiş olan delici makinenin delik çapları burada da gösterilir, yani delici makine çap limitlerini değiştirmeniz halinde burasıda değişir. Sadece bir çap seçilebilir. : Kontrollü patlamada kullanılan deliklerin eğiminin seçileceği yerdir. Yatay (h) değeri sabit ve her zaman 1 olup dikey (v) değeri değiştirilebilir. : Kontrollü patlatmadaki bir delik içerisinde kullanılan toplam patlayıcı maddenin, adı/tipi, miktarı (kg) ve birim maliyet (TL/kg) değerlerinin girilebileceği yerdir. Kimi zaman, bu tür deliklerde ayrıca patlayıcı madde kullanımayıp sadece infilaklı fitil tercih edilebilir, bu durumda burası boş bırakılmalıdır. İnfilaklı fitil, g/m : Kontrollü patlatmadaki bir delik içerisinde kullanılan toplam infilaklı fitilin, adı/tipi, g/m değeri ve birim maliyet (TL/kg) değerlerinin girilebileceği yerdir. Detonatör, delik/adet : Kontrollü patlatmadaki detonatörün adı/tipi, 1 detonatörün kaç delik için kullanılacağı ve birim maliyet (TL/adet) değerlerinin girilebileceği yerdir.

30 Makine ve Ekipmanları Dikey menüde butonuna tıklanırsa aktif olur. (Şekil 37) Şekil 37 Bu form, dört kısımdan ve ilave alt kısımlardan meydana gelmektedir. Tasarım amacı, delmepatlatma işlerinde kullanılan tüm makineler hakkında bilgi girişi yapabilmektir. 1. Delme : Delici makinenin seçileceği yerdir. 2. Delme ekipmanı : Delici makine ekipmanlarına ait bilgilerin girileceği yerdir. 3. Şarj makineleri : Şarj makinesinin seçileceği yerdir. 4. Yakıt-Yağ birim maliyet : Yakıt ve yağ birim fiyatlarının girileceği yerdir. Delme Formun birinci sekmesidir, birçok delici makine veri tabanını içerir. Mevcut makinelerden harhangi birisi seçebilirsiniz. (Şekil 38) Eğer, delici makineye ait değerleri değiştirmek yada yeni değerler vermek isterseniz; sağ tarafta bulunan Ekle, Sil, güncelle butonuna tıklayarak yada herhangi bir makine adı üzerine çift tıklayarak Delici makineler detay listesi ni açmanız gerekir. Şekil 38

31 Delici makineler detay listesi Açılmış Delici makineler detay listesi başlıklı form aşağıdaki gibidir: (Şekil 39) Şekil 39

32 Bu formun nasıl kullanılacağına ait biraz daha bilgi: Üst tarafta 6 adet button vardır; Ekle : En alt kısımda bir sıra daha açar ve yeni bir delici makine değerleri girmenizi bekler. Sil : Seçilmiş olan satırı siler Tazele : Verilerin yenilenmesini sağlar Güncelle : Girilmiş yeni veriler yada yapılan değişikliklerin kaydını yapar Kapat : Formun kapatılmasını yapar (aynı zaman esc tuşu ilede formu kapatabilirsiniz) Delme oranı detayı : Delici makinenin delme/delme dışı zaman hesaplamalarını yapan formu açar. (Şekil 40) Delici makinelere ait detay bilgilerin açıklaması: Adı ve tipi : Delici makine için katalogunda yada sizin vereceğiniz bir isimdir. Yerinde hemen yazabilirsiniz, bazen projenize yönelik özel bir isimlendirme, veriler arasında makineyi daha çabuk bulmanıza yardımcı olabilir. Fiyatı (TL) : Satınalma fiyatıdır. Amortisman süresi (Yıl) : Makine için öngörülen amortisman süresidir. Faiz oranı (%) : Tercih edilen amortisman oranıdır. Motor gücü (kw) : Delme işinde kullanılan motorun kw cinsinden güç değeridir. Havalı tip bir delici makinede bu kullanılan kompresörün motor gücü olarak alınabilir. Yakıt tüketimi (lt/saat) : Çalıştığı sürece makinenin saatlik yakıt tüketimidir. Makinede kullanılan ekipman tipi, tercih edilen delik çapı ile çalışılan zemine dair zorluklar, yakıt tüketimini etkileyen parametrelerdir. Ama sonuçda uygulamadaki değeri yazmak en iyisi olur. Minimum delik çapı (mm) : Delici makinede tercih edilen ekipman tipinin kullanabileceği en küçük delici uç çapıdır. Açılır pencereden hazır değer seçilebilir. Maksimum delik çapı (mm) : Delici makinede tercih edilen ekipman tipinin kullanabileceği en büyük delici uç çapıdır. Açılır pencereden hazır değer seçilebilir. Rod uzunluğu (mm) : Delici makinenin kullanabileceği herhangi bir rodun uzunluk değeridir. Delme oranı (%) : Delici makinenin diğer tüm manevraları hariç, sadece delmeye ayırdığı zamanın, toplam çalışma zamanı içerisindeki oranıdır. Aşağıdaki formül, delici uç çapı (mm) ile motor gücünün (kw) bir fonksiyonu olarak delme ilerleme hızının hesaplanması içindir. N=31*P/d^1/4 N P d : zemin özelliğine bağlı olarak değişebilen delme ilerleme hızıdır (m/dakika) : delici makine motor gücü (kw) : delici uç çapı (mm)

33 Delme oranı detayı Şekil 40 Şekil 40 daki formun sağ üst tarafındaki Delme oranı detayı başlıklı butona tıklandığında, küçük bir hesap makinesi niteliğinde olan aynı başlıklı form açılır. (Şekil 41) Şekil 41

34 Birinci sırada, seçilmiş olan delici makine adı vardır. Rod uzunluğu seçilimiş olduğu şekli ile gelmiş ve delik derinliğine bağlı olarak teorik adedi hesaplanmıştır. Gerektiğinde değiştirilebilir. Makinenin delme sürecine yönelik diğer bilgiler, tahmini olarak gelmiştir, kullanıcı tarafından doldurulabilir. Sonraki deliğe hareket. Delme hazırlığı. Rod başına delme. Rod başına ekleme. Darbe verme. Manşon sökme. Delik tıkama. Daha sonra, Hesapla butonuna tıklandığında hesaplamalar yapılır ve aşağıdaki sonuçlar verilir: Toplam süreç zaman (dakika, saniye) Delme zamanı (%, dakika, saniye) Delme dışı zaman (%, dakika, saniye) Tamam butonuna tıklandığında, hesaplanmış olan delme zamanı (%) değeri, Delici makineler detay listesi içerisindeki Delme oranı (%) başlıklı yerine gider. Delme ekipmanları Formun ikinci sekmesidir ve delici makinelerde ana ekipman malzemeleri olarak kullanılan; delici uç, rod, manşon ve şank için kullanım ömrü (m) ve birim maliyet (TL/adet) değerleri alınır (Şekil 42). Şekil 42 Eğer, Yok başlıklı kontrol kutusu seçilmemiş duruma getirilirse; aktif olur ve tıklandığında, Bileme makinesi bilgileri formu açılır. (Şekil 43) buton

35 Şimdi, bir bileme makinesine dair detay bilgiler istenmektedir. Mevcut, tahmini bilgiler değiştirilebilir yada yeni bilgiler girilebilir. Tamam butonuna tıklandığında, bu makineye ait bilgiler hesaplamalar kısmında değerlendirilerek, etkileri sonuç değerlerine yansıtılır. Şekil 43 Not: başlıklı kontrol kutusu seçilmiş duruma getirilirse; Bileme başlıklı buton pasif olur ve projede böyle bir makinenin kullanılmadığı anlaşılır. Şarj makineleri Formun üçüncü sekmesidir ve Yok başlıklı kontrol kutusu seçili olmadığında aktif olur. (Şekil 44) Şekil 44 Şarj makinesi detay listesi Bu kısım, şarj makineleri veri tabanına sahip olup, herhangi bir tanesini seçip devam edebilirsiniz. Eğer, yeni bir şarj makinesi değerleri girmek yada mevcut değerleri değiştirmek isterseniz; Ekle Sil Gücelle başlıklı butona tıklanarak yada herhangi bir makine adı üzerine çift tıklayarak Şarj makinesi detay listesi başlıklı form açılır. (Şekil 45)

36 Burada; Ekle butonu ile yeni bir makine eklenebilir, mevcut makineler silinebilir yada değerleri değiştirilebilir. Değerlerde değişiklik yapıldıktan sonra, Güncelle başlıklı butona tıklanarak değerler veri tabanına kaydedilmiş olurlar. Açıklamalar: Şekil 45 Adı ve tipi : Katalogunda yazılı olan yada sizin vereceğiniz bir isimdir. Yerinde hemen yazabilirsiniz, bazen projenize yönelik özel bir isimlendirme, veriler arasında makineyi daha çabuk bulmanıza yardımcı olabilir. Fiyatı (TL) : Satınalma fiyatıdır. Amortisman süresi (Yıl) : Makine için öngörülen amortisman süresidir. Faiz oranı (%) : Tercih edilen amortisman oranıdır. Yakıt tüketimi (lt/saat) : Çalıştığı sürece makinenin saatlik yakıt tüketimidir. Karıştırma ve doldurma kapasitesi (kg/dakika) : Kataloğunda yazılı olan değeri kullanabilirsiniz ama en iyisi uygulamadaki kayıtlarınızın ortalamasını kullanmaktır.

37 Yakıt Yağ birim maliyet Formun dördüncü ve son sekmesidir. (Şekil 46) Şekil 46 Çok basit olarak, kullanılan yakıt ve yağın litre fiyatları girilmelidir. Not: Girilen bu iki değer (yakıt ve yağ birim fiyatları) mevcut tüm makineler için kullanılır. Delik düzenlemesi Dikey menüde tıklamanız halinde gelmiştir. (Şekil 47). form aktif olur ve üç farklı bölümden meydana Şekil 47

38 Bölüm açıklamaları: Delme düzeni: Bu kısımda, delinecek deliklerin plan görüşü olarak iki genel şekli vardır. Birincisi; Peşpeşe delme düzenidir ve her sırada delikler birbirinin arkasında aynı hizadadır. İkincisi; Şaşırtmalı delem düzeni olup, bir sonraki sıradaki delikler öndeki sıradaki deliklerin tam ortasına denk gelmektedir. Delme düzenlerinden hangisi seçilirse, küçük bir şekil bu düzeni sembolik olarak göstermektedir. (Şekil 48a, 48b) Şekil 48a Şekil 48b Delik düzeninde sıra: Açılan pencereden kaç sıralı bir patlatma yapılacağı seçilebilir (en az 1, en çok 15 sıra adedi vardır). (Şekil 49) Şekil 49 Delik eğimi: Delik eğimini seçmek kolaydır; yatay (h) ve dikey (v) değerleri girilerek Hesapla butonuna tıklandığında, açı değeri (derece) olarak verilir. (Şekil 50) Şekil 50

39 Patlayıcılar Form dört farklı alt kısım şeklinde tasarlanmıştır ve projede bir delik içerisinde kullanılacak olan patlayıcı maddeler hakkındaki detay bilgilerin alınması içindir. (Şekil 51) Dikey menüde tıklamanız halinde form aktif olur Şekil 51 Delik içerisindeki patlayıcı tipleri: 1. Detonatör : Basınca duyarlı bir patlayıcının ilk detonasyonunun yapılabilmesi için çoğunlukla delik tabanında yada herhangi bir bölgesinde kullanılan patlayıcı tipidir. 2. Başlatıcı : Taban yada kolon şarj kısımlarında kullanılan patlayıcıların detonasyonunu sağlamak için kullanılan patlayıcılardır. 3. Taban şarj : Bir patlatma deliğinin genellikle alt kısmında kullanılan ve kolon kısmında kullanılana göre daha güçlü bir patlayıcı tipidir. 4. Kolon şarj : Kolon kısmında yada varsa taban şarjı üstünde kullanılan daha hafif bir patlayıcı tipidir. Detonatör (Kapsül) Formun birinci sekmesidir, seçilecek olan detonatörler hazır olarak verilmiştir, bir tanesi seçilebilir. (Şekil 52) Şekil 52

40 Veri tabanında çok farklı sayıda detonatör mevcuttur ancak yeni bir tip girmek yada değerlerini değiştirmek için; Ekle Sil Güncelle butonuna tıklanır yada herhangi bir isim üzerine çift tıklanır ve Detonatörlerin detaylı listesi başlıklı form açılır. Detonatörlerin detaylı listesi Bu kısımda, yeni bir detonatör eklemek yada mevcut değerleri değiştirmek mümkündür. Güncelle butonuna tıklanarak veri tabanı kaydı yapılır. Herhangi bir kolonu harf sırasına koymak için başlığa tıklamanız yeterlidir. (Şekil 53) Şekil 53 Detonatör giriş bilgileri açıklaması: Adı ve tipi : Detonatörün katalog yada kullanıcının vereceği isimdir. Delik başına adet : Bir patlatma deliğinde kullanılacak detonatör. Gecikme (milisaniye) : Her bir numara arttırımında meydana gelecek gecikme miktarıdır. Birim maliyet (TL/detonatör) : Bir detonatörün projeye maliyetidir. Tip (elektrikli/elektriksiz) : Detonatörün elektrikli yada ekeltriksiz olduğunun seçilmesi, üzerine çift tıklayarak değişir.

41 Başlatıcı Formun ikinci sekmesidir, seçilecek olan başlatıcılar hazır olarak verilmiştir, bir tanesi seçilebilir. Yok başlıklı kontrol kutusu seçili olursa, bu kısım pasif olur ve anlaşılır ki; projede başlatıcı tipi patlayıcı kullanılmamaktadır. (Şekil 54) Şekil 54 Veri tabanında çok farklı sayıda başlatıcı tip patlayıcı mevcuttur ancak yeni bir tip girmek yada değerlerini değiştirmek için; Ekle Sil Güncelle butonuna tıklanır yada herhangi bir isim üzerine çift tıklanır ve Başlatıcıların detaylı listesi başlıklı form açılır. Başlatıcıların detaylı listesi Bu kısımda, yeni bir başlatıcı eklemek yada mevcut değerleri değiştirmek mümkündür. Güncelle butonuna tıklanarak veri tabanı kaydı yapılır. Yok başlıklı kontrol kutusu seçili olursa, bu kısım pasif olur ve anlaşılır ki; projede başlatıcı tipi patlayıcı kullanılmamaktadır. Herhangi bir kolonu harf sırasına koymak için başlığa tıklamanız yeterlidir. (Şekil 55)

42 Şekil 55 Başlatıcı giriş bilgileri açıklaması: Adı ve tipi : Başlatıcı için katalog yada kullanıcının vereceği isimdir. kartuş/delik (adet) : Bir patlatma deliğinde kullanılacak başlatıcı kartuş adedi. Kartuş çapı yada Kartuş uzunluğu başlıklı kolondaki değerlerden herhangi birisi 0 seçilirse, bu başlık otomatik olarak kg/delik olur. Ağırlıkça kuvvet (cal/g) : Patlayıcı maddenin birim ağırlığının iş yapabilme yeteneği olup patlayıcının her gram ağırlığından elde edilecek ölçülmüş mutlak enerji miktarıdır. Yoğunluk (g/cm3) : Patlayıcı maddenin birim hacminin ağırlığıdır. Detonasyon sürecinde birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için önemlidir. Aynca patlayıcının duyarlılığının ve detonasyon basıncının oluşmasında da önemli rol oynar. Detonasyon hızı (m/san) : Detonasyon reaksiyonunun hızıdır. Yoğunlukla beraber birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için önemlidir. Pratikte patlayıcının kuvvetinin de bir göstergesidir.

43 Detonasyon hızı test çapı (mm) : Detonasyon hızı tespiti, test için kullanılan bir çap içindir. Bunun için istenilen çap, açılır pencereden seçilebilir. DelPat, tercih edilmiş olan patlatma çapına göre detonasyon hızı değerini hesaplar. Birim maliyet (TL/kg) : Birim ağırlığının (kg) projeye maliyetidir. Kartuş çapı (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise, kartuş çap değeri girilir. Değilse, 0 girilmelidir. Kartuş uzunluğu (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise, kartuş uzunluk değeri girilir. Değilse, 0 girilmelidir. Su direnci : Patlayıcı maddenin sulu deliklerde kullanılıp kullanılamıyacağının tanımıdır. Suya dirençli olarak tanımlanan bir patlayıcının sulu delik içinde en az 24 saat patlama özelliklerini bozmadan kalabilmesi gerekmektedir. Çift tıklayarak direncin olup olmadığı seçilebilir (evet/hayır) Taban şarj Formun üçüncü sekmesidir, seçilecek olan taban şarj patlayıcılar hazır olarak verilmiştir, bir tanesi seçilebilir. Yok başlıklı kontrol kutusu seçili olursa, bu kısım pasif olur ve anlaşılır ki; projede başlatıcı tipi patlayıcı kullanılmamaktadır. (Şekil 56) Şekil 56 Veri tabanında çok farklı sayıda taban şarj tip patlayıcı mevcuttur ancak yeni bir tip girmek yada değerlerini değiştirmek için; Ekle Sil Güncelle butonuna tıklanır yada herhangi bir isim üzerine çift tıklanır ve Taban şarjı detay listesi başlıklı form açılır. Bu patlayıcı tipinin şarj edildiği yerde, kaya kütlesinin kırılması çok daha zordur ve genellikle şarj konsantrasyonu ve buna paralel kuvveti fazla bir patlayıcı ihtiyaç vardır. Kayacın istenilen şekilde kırılması ve dilimlerin ileri hareketlerini rahat yapabilmeleri için, bu tip patlayıcılar deliğin bu kısmında kullanılır. Taban şarjı detaylı listesi Bu kısımda, yeni bir patayıcı eklemek yada mevcut değerleri değiştirmek mümkündür. Güncelle butonuna tıklanarak veri tabanı kaydı yapılır. Yok başlıklı kontrol kutusu seçili olursa, bu kısım pasif olur ve anlaşılır ki; projede taban şarjı tipi patlayıcı kullanılmamaktadır. Herhangi bir kolonu harf sırasına koymak için başlığa tıklamanız yeterlidir. (Şekil 57)

44 Şekil 57 Taban şarj patlayıcı giriş bilgileri açıklaması: Adı ve tipi : Katalog yada kullanıcının vereceği isimdir. Ağırlıkça kuvvet (cal/g) : Patlayıcı maddenin birim ağırlığının iş yapabilme yeteneği olup patlayıcının her gram ağırlığından elde edilecek ölçülmüş mutlak enerji miktarıdır. Yoğunluk (g/cm3) : Patlayıcı maddenin birim hacminin ağırlığıdır. Detonasyon sürecinde birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için önemlidir. Aynca patlayıcının duyarlılığının ve detonasyon basıncının oluşmasında da önemli rol oynar. Detonasyon hızı (m/san) : Detonasyon reaksiyonunun hızıdır. Yoğunlukla beraber birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için önemlidir. Pratikte patlayıcının kuvvetinin de bir göstergesidir. Detonasyon hızı test çapı (mm) : Detonasyon hızı tespiti, test için kullanılan bir çap içindir. Bunun için istenilen çap, açılır pencereden seçilebilir. DelPat, tercih edilmiş olan patlatma çapına göre detonasyon hızı değerini hesaplar. Birim maliyet (TL/kg) : Bir detonatörün projeye maliyetidir. Kartuş çapı (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise, kartuş çap değeri girilir. Değilse, 0 girilmelidir.

45 Kartuş uzunluğu (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise, kartuş uzunluk değeri girilir. Değilse, 0 girilmelidir. Su direnci : Patlayıcı maddenin sulu deliklerde kullanılıp kullanılamıyacağının tanımıdır. Suya dirençli olarak tanımlanan bir patlayıcının sulu delik içinde en az 24 saat patlama özelliklerini bozmadan kalabilmesi gerekmektedir. Çift tıklayarak direncin olup olmadığı seçilebilir (evet/hayır) Kolon şarj Formun dördüncü ve son sekmesidir, seçilecek olan kolon şarj patlayıcılar hazır olarak verilmiştir, bir tanesi seçilebilir. Yok başlıklı kontrol kutusu seçili olursa, bu kısım pasif olur ve anlaşılır ki; projede kolon tipi patlayıcı kullanılmamaktadır. (Şekil 58) Şekil 58 Veri tabanında çok farklı sayıda kolon şarj tip patlayıcı mevcuttur ancak yeni bir tip girmek yada değerlerini değiştirmek için; Ekle Sil Güncelle butonuna tıklanır yada herhangi bir isim üzerine çift tıklanır ve Kolon şarjı detay listesi başlıklı form açılır. Bu patlayıcı tipinin şarj edildiği yerde, kaya kütlesinin kırılması çok daha kolaydır ve genellikle şarj konsantrasyonu ve buna paralel kuvveti düşük ve dolayısiylede ucuz bir patlayıcıya ihtiyaç vardır. Kayacın istenilen şekilde kırılması ve dilimlerin ileri hareketlerini rahat yapabilmeleri için, bu tip patlayıcılar deliğin bu kısmında kullanılır, genellikle ANFO (Amonyum Nitrat + Fuel Oil) tipi patlayıcılardır. Kolon şarj detaylı listesi Bu kısımda, yeni bir patayıcı eklemek yada mevcut değerleri değiştirmek mümkündür. Güncelle butonuna tıklanarak veri tabanı kaydı yapılır. Yok başlıklı kontrol kutusu seçili olursa, bu kısım pasif olur ve anlaşılır ki; projede kolon şarjı tipi patlayıcı kullanılmamaktadır. Herhangi bir kolonu harf sırasına koymak için başlığa tıklamanız yeterlidir. (Şekil 59)

46 Şekil 59 Kolon şarj patlayıcı giriş bilgileri açıklaması: Adı ve tipi : Katalogda bulunan yada kullanıcının vereceği isimdir. Ağırlıkça kuvvet (cal/g) : Patlayıcı maddenin birim ağırlığının iş yapabilme yeteneği olup patlayıcının her gram ağırlığından elde edilecek ölçülmüş mutlak enerji miktarıdır. Yoğunluk (g/cm3) : Patlayıcı maddenin birim hacminin ağırlığıdır. Detonasyon sürecinde birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için önemlidir. Aynca patlayıcının duyarlılığının ve detonasyon basıncının oluşmasında da önemli rol oynar. Detonasyon hızı (m/san) : Detonasyon reaksiyonunun hızıdır. Yoğunlukla beraber birim zamanda devreye giren kütleyi işaret ettiği için önemlidir. Pratikte patlayıcının kuvvetinin de bir göstergesidir. Detonasyon hızı test çapı (mm) : Detonasyon hızı tespiti, test için kullanılan bir çap içindir. Bunun için istenilen çap, açılır pencereden seçilebilir. DelPat, tercih edilmiş olan patlatma çapına göre detonasyon hızı değerini hesaplar. Birim maliyet (TL/kg) : Bir detonatörün projeye maliyetidir.

47 Kartuş çapı (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise, kartuş çap değeri girilir. Değilse, 0 girilmelidir. Kartuş uzunluğu (mm) : Eğer kullanılacak başlatıcı tipi kartuş ise, kartuş uzunluk değeri girilir. Değilse, 0 girilmelidir. Su direnci : Patlayıcı maddenin sulu deliklerde kullanılıp kullanılamıyacağının tanımıdır. Suya dirençli olarak tanımlanan bir patlayıcının sulu delik içinde en az 24 saat patlama özelliklerini bozmadan kalabilmesi gerekmektedir. Çift tıklayarak direncin olup olmadığı seçilebilir (evet/hayır). Giriş Bilgilerinin Gösterimi Bu form, şimdiye kadar yukarıda girmiş olduğumuz ve ekranda olan projedeki yada daha önceden hazırlanmış olan bir projedeki giriş bilgilerinin tümünün gösterilmesi ve karşılaştırılması için tasarlanmıştır. (Şekil 60) Dikey menüde tıklamanız halinde form aktif olur. Şekil 60

48 Başka bir projeye ait giriş bilgileride bu form üzerinde açılarak karşılaştırılması yapılabilir. Bunun için sembolüne tıklamanız yada Dosya -> Aç menüsünü kullanarak diğer projeyi seçmelisiniz. (Şekil 61). Şekil 61 Görmek istediğiniz diğer projenin *.dpi dosyasını seçip Aç butonuna tıklayın. Bu durumda tüm bilgiler Şimdiki projenin yanında listelenecektir. Değerlerin karşılaştırılmasını yapmak için, ikinci açılmaış olan kolonun başlığına tıklamak yada diğer kolonun başlığını ok üzerine fare ile tutarak getirmemiz gerekir. Bu durumda, karşılaştırma işlemi başlar ve aynı değerler mavi renge boyanır (Şekil 62). Bunun yanısıra, istenmesi halinde, üst tarafda bulunan araçlar kullanılarak değerler farklı şekillerde işaretlenebilir yada renklendirilebilirler. Ayrıca, değerlerin ön izleme sayfa görüntüleri yada yazıcıya gönderilmeleri mümkündür.

49 Şekil 62