KONYA KENTİNDE GÖRSEL KİRLİLİĞE NEDEN OLAN UYGULAMALAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Transkript

1 TMMOB Çevre Mühendisleri Odası V. ULUSAL ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ KONYA KENTİNDE GÖRSEL KİRLİLİĞE NEDEN OLAN UYGULAMALAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ( ¹ ), Nurgül KONAKLI ( ² ) (1) Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü 42031, Selçuklu-Konya, sonder@selcuk.edu.tr (2) Arş. Gör., Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü 42031, Selçuklu- Konya, nurgul@selcuk.edu.tr ÖZET Ülkemizde, özellikle büyük şehirlerde son yirmi yılda hızlı ve plansız kentleşme ve sanayileşmeye bağlı olarak farklı bölgelerde türlü şekillerde görülen çevre sorunları, kentlerin kimliklerini, kentsel peyzaj niteliklerini ve çevre değerlerini olumsuz yönde değiştirmektedir. Bu sorunlar içerisinde özelikle son yıllarda yoğunluğu gittikçe artan insanları ve çevrenin fiziksel yapısını olumsuz yönde etkileyen görsel kirlilik sorunu ile karşı karşıya kalmaktayız. Yapılan çalışmada Konya da kentin kuzeyinde yer alan yeni kentsel gelişme bölgesi ve sanayi bölgelerinin yoğun olduğu yerlerde görsel kirlenmeye neden olan uygulamalara rastlanmıştır. Bu bağlamda, Konya da önemli bir sorun olan görsel kirlenme; hızlı ve plansız kentleşme, nüfus artışı paralelinde artan yapı yoğunluğu, görüntü kirliliği oluşumunda etkili olan kirlilik çeşitleri, kirliliğe neden olan cansız elemanlar, düzensiz sanayileşme başlıkları altında incelenmiştir. Bu doğrultuda, kentsel peyzaj niteliklerini ve çevre değerlerini olumsuz yönde etkileyen yanlış uygulamalar için planlama ve tasarım yönünden çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Kentleşme, Çevre Sorunları, Görsel Kirlilik APPLICATIONS THAT CAUSED VISUAL POLLUTION IN KONYA AND SOLUTION PROPOSALS ABSTRACT In our country, the importance of environmental problems increase, as dependent on rapid and uplanned urbanization and industrialization at different zone on various form especially in big cities on the last twenty years, change the identity of cities, characteristics of urban landscape and environmental values as a negative way. In these problems, especially we are faced with a visual pollution that the intensity of it gradually increases on last years, influence the physical structure of environment as unfavorable. It is specified that applications that cause visual pollution are seen at Konya city center, northern side of the city in which intensive urban settlement is seen and industry zone. In this context, visual pollution is researched under titles as rapid and unplanned urbanization, building intensity, another pollution types, unliving elements, unsystematic industrization. In this direction, from the standpoint of planning and design solution suggestions, for wrong applications effecting urban quality and environmental values, are made. Key Words: Urbanization, Environmental Problems, Visual Pollution

2 1.GİRİŞ Yıllar boyunca insanlar içinde bulundukları çevreyi sürekli olarak kendi istekleri doğrultusunda değiştirme çabasında olmuşlardır. Bu değişim nüfus artışı, sanayiinin gelişmesi, yapılaşmanın çoğalması, kentleşmenin hızlı ve çarpık olması, insan çevre ilişkisinin azalması gibi sebeplerle artmıştır. Bütün bu sebeplere ek olarak son yıl içinde teknolojinin hızlanması ile birlikte çevrede bir takım değişiklikler oluşmuş ve çeşitli çevre sorunları da bu değişiklikle beraber meydana gelmiştir. Çevre sorunları sebebiyle insanların günlük hayatları zorlaşmakta, dengesiz ve sağlıksız bir çevrede yaşamak zorunda kalmaktadırlar. Bu durum her geçen yıl etkisini artırarak kentsel çevre özelliklerinin kaybolmasına neden olmaktadır. Çevre sorunları deyince ilk akla toprak, su, hava ve gürültü kirliliği gelmektedir. Oysa son zamanlarda önemi gittikçe artan ve insanları psikolojik ve ruhsal yönden etkileyen fakat diğer kirlilik çeşitleri kadar önemsenmeyen bir kirlilik çeşidi de görsel kirliliktir. Görsel kirlilik genelde doğal ve yapay çevre içinde yer alan, çoğu kez dolaylı olarak sergilenen ve bellekte olumsuz grafik simgeler bırakan düzensiz biçimlemelerin tümüdür (Kumbaracıbaşı, 1991). Bir kentin yalnızca görsel açıdan bozulması o kentin, bütün çevre faktörleri açısından da değer yitirmesine neden olmaktadır. Görsel kirlilik insanlar üzerinde pek çok etkiler yapmaktadır. Bu etkiler; dikkat dağılması, gözlerde yorgunluk, isteksizlik, verimsizlik, düşünce çeşitliliğinde azalma, uyarılmada azalma, adaptasyon güçlüğü, sinirlilik, davranış bozukluğu, kötümserlik, bulantı, ruhi travma, yaşama sevincinde azalma, psikosomatik hastalıklarda artış ve baş dönmesi gibi rahatsızlıklar yaratmaktadır (Bodur ve Kucur, 1994). Bu çalışmada, kentleşme, çevre kirliliği ve görsel kirlilik kavramları açıklandıktan sonra görsel kirliliği oluşturan sebepler üzerinde durulmuş, Konya kentinde görsel kirliliği oluşturan yanlış uygulamalar belirlenmiş ve bunun çözümü için yapılan uygulamalardan bahsedilmiş, çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır. 2. MATERYAL VE METOD Görsel kirliliğe neden olan uygulamaların, incelendiği bu çalışmada, araştırma alanı olarak Konya kentsel yerleşim bölgesi seçilmiştir. Araştırmanın analizi için; materyal olarak ayrıca Konya kenti imar planı ve faaliyet raporları, Konya Büyükşehir Belediyesi Şehir Estetiği- Reklam-Tanıtım ve Tabela Yönetmeliği, Türk Çevre Mevzuatı, konu ile ilgili yapılmış diğer çalışma ve dokümanlardan yararlanılmıştır. Araştırma metodu ise kentsel yerleşim bölgesinde gerçekleştirilen etüt ve gözlemlerin değerlendirilmesi ile oluşturulan analiz-sentez çalışmalarından oluşmaktadır. Yapılan etüd ve gözlemler sırasında karşılaşılan olumsuz uygulamalar belirlenmiş, bu uygulamaların ortadan kaldırılması için çözüm önerileri geliştirilmiştir. 3. LİTERATÜR ÖZETİ 3.1. Kentleşme, Çevre Kirliliği ve Görsel Kirlilik Kavramları Kentleşme, sanayileşme ve ekonomik gelişmeye koşut olarak kent sayısının artması ve bugünkü kentlerin büyümesi sonucunu doğuran, toplum yapısında, artan oranda örgütlenme, iş bölümü ve uzmanlaşma yaratan, insan davranışı ve ilişkilerinde kentlere özgü değişikliklere yol açan bir nüfus birikimi sürecidir (Keleş, 1990). Kent, sürekli değişen, kendini yenileyen yani yaşayan bir yapıya sahiptir. Ama bu değişim hızlı nüfus artışı, plansız yapılaşma, sanayileşme vb. gibi faktörler yüzünden olumsuz gelişmekte ve kentler bu olumsuz uygulamalar nedeniyle çevre sorunları yaşayan, plansız 499

3 gelişen bir hal almaktadır. Bunun sonucu olarak kent kimliğini yitirmekte, sürdürülebilir bir kentleşme yerine, çarpık ve düzensiz kentleşme hızlanmaktadır (Önder ve Konaklı, 2002). Kentleşmenin artması ile birlikte çevre sorunları da artmaya başlamıştır. Bu artışla beraber pek çok nedene bağlı olan çevre sorunları insan hayatını olumsuz yönde etkilemeye başlamıştır. Son yıllarda insan sağlığını etkilemesi bakımından oldukça önemli olan ve çokça üzerinde durulan çevre kirliliği, insanların her türlü faaliyetleri sonucu, havada, suda ve toprakta meydan gelen olumsuz gelişmelerle ekolojik dengenin bozulması ve aynı faaliyetler sonucu ortaya çıkan koku, gürültü ve atıkların çevrede meydana getirdiği arzu edilmeyen sonuçlarıdır diye açıklanmaktadır (Anonim, 1999). Bu sonuçlar, kentsel gelişme alanlarının ileriye dönük bir şekilde yeniden planlanmalarını ve böylece insan yaşamı yönünden daha uygun, sağlıklı ve doğal çevreleri daha az oranda zedeleyebilecek yapılaşma ve yerleşimi zorunlu hale getirmektedir (Anonim, 1996). Plan geleceğin vizyonudur. Esas olan insan yaşamının şekillendirilmesidir. Planlama toplum yapısı, alan kullanım kararları ve halkın içice olduğu konularla ilgilidir. Planlar toplumun gelişmesine yol göstermek için hazırlanır ve toplumun genelini kapsayan en az 20 yıllık dönem için yapılır.amaç sağlıklı bir kentsel yaşam için alan kullanım yapısının düzenlenmesi, gelişme yoğunluğunun su ve kanalizasyon sistemlerinin yüklenmesine engelleyecek şekilde denetlenmesi, ticaret, sanayi ve konut alanlarının ayrıştırılması, kamu güvenliğinin ve yeterli dolaşım, ulaşım olanaklarının sağlanması, okul, hastane, eğlence, dinlence alanları gibi toplumsal hizmet alanlarının yaratılması, çevrenin korunması olarak sıralanır(perçin ve Akay, 2000). Kentleşme olgusunun kaçınılmaz bir süreç olduğu herkes tarafından bilinmektedir. Fakat bu sürecin hızlı olmasından dolayı plansız ve bu plansızlığın sonucu olarak da düzensiz bir kentleşme ortaya çıkmaktadır. Kentleşmenin düzensiz olması pek çok çevre sorununu ortaya çıkarmaktadır. Bu sorunlar içerisinde çok fazla dikkat çekmeyen fakat insanların ruhsal durumlarını etkilemesi açısından önemli bir yere sahip olan bir görsel kirlilik söz konusudur. İnsanların çeşitli uğraşıları ve çevresini tahribi sonucu birtakım düzen bozuklukları ve çirkin görüntüler ortaya çıkmaktadır. İnsanların ruhsal sağlıklarını etkileyen bu düzen bozuklukları ve çirkin görüntüler görsel kirlilik ya da görüntü kirliliği olarak adlandırılmaktadır. Kentlerimizdeki kirlenme ve çevre sorunları; nüfus artışı, sanayileşme, çarpık kentleşme, toprak, su ve havanın kirlenmesine yol açan değişik tüketim mallarının bol miktarlarda kullanıma sunulması, kentsel toprakların plansız veya kişilere azami yarar sağlayacak planlar ile gelişmesi gibi sebeplerle meydana gelmekte kültür ve eğitim eksiklikleri ile yoğunlaşmaktadır (Önder ve Konaklı, 2002). Kentsel mekanı oluşturan yapılar ve bunlar çevresinde farklı amaçlarla yer verilen düzenleme, donatım ve tanıtım elemanlarının estetik ve fonksiyonel hedeflere uygun seçilmemesi ya da uyumsuz bir kompozisyon ortaya koyması görsel kirlenmelerin temel kaynağını oluşturur (Kumbaracıbaşı, 1991) Kentlerde Görsel Kirliliğin Oluşum Sebepleri Kentlerde görsel kirliliğin oluşum sebepleri çok çeşitlidir. Bu sebeplerin çoğu birbirleriyle bağıntılı ve birbirlerini etkilemektedir. Bu sebepleri aşağıdaki başlıklar altında toplayabiliriz: Yasal eksiklikler: Çevre ile ilgili olan bütün yasa ve yönetmelikler de görsel kirlilik konusuna değinmemektedir (Anonim, 1999). Anayasanın 56. maddesinde ise genel bir tabirle sadece Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. denilmektedir. Böylece görüntü kirliliğinin nasıl oluştuğu ve ne gibi sonuçlar doğurduğu yönünde bir açıklama yapılmaksızın ve cezai hiçbir uygulama ortaya koymaksızın insanlara görüntü kirliliği oluşturma yönünde çok büyük haklar verilmektedir. Denetim yetersizliği: Yerleşim alanlarını şekillendiren İmar Planlarının temeli olan İmar yönetmeliklerinde görsel kirlenme ile ilgili hiçbir konuya değinilmemiştir. Planlama 500

4 konularında denetimin sorumluluğu yerel yönetim ve meslek odalarına verilmektedir. Bazı kentlerde yerel yönetimlerin görsel kirlilik ile ilgili hazırlamış olduğu yönetmelikler mevcuttur. Fakat bu yönetmeliklerin uygulanmasında ekonomik, politik, idari ve teknik nedenlere bağlı sorunlar yüzünden denetim yetersizliği yaşanmaktadır. Alınan yanlış kararlar: Kararların yanlış alınma safhası genellikle planlama aşamasında olmaktadır. Bunun sonucu olarak ise ortaya geri dönüşü olmayan düzensiz oluşumlar ortaya çıkmaktadır. Planlamanın düzgün yapılabilmesi ise plancının deneyimli olmasına ve planlamanın geniş çerçevede düşünülerek yapılmasına bağlıdır. İşlev dışı kullanımlar: Görsel kirliliğin oluşum sebepleri içinde en çok rastlanılan nedenlerden birisidir. Daha önceden farklı kullanımlar için planlanmış alanların başka kullanımlara verilmesidir. Dolayısıyla mekanın bu plan dışı değişikliği görsel açıdan bir takım olumsuzluklara yol açmaktadır. Eğitim ve kültür eksikliği: İnsanlar içinde bulundukları kentsel mekanla bir bütündür ve sürekli etkileşim içindedir. Dolayısıyla içinde yaşadığı kent ve kentsel mekanın sosyoekonomik ve fiziksel oluşumunda insanların etkisi çok fazladır. Kentsel mekanların oluşumu, formu, biçimlenmesi o mekan içerisinde yaşayan insanların kültürleri ve bilgi birikimleri ile yakından ilişkilidir Eğitim ve bilinç yoksunluğu kentlerde görsel kirlenmenin oluşmasındaki en büyük etkenlerden birisidir. Halkın bu konuda duyarsız olmasındaki sebep de bu yüzden olmaktadır. Yerel yönetimlerin bir çoğunun bu konu üzerinde durmamasının nedeni de bu eğitim ve bilinç yoksunluğuna bağlıdır. Yerel yönetimlerin duyarsızlığı: Yerel yönetimler çoğunlukla yapılacak işlerin başında altyapı ve servis hizmetlerini görmektedirler. Dolayısıyla görsel kirlilik yaratan oluşumları birazda halkın bu konu üzerinde yeteri kadar bilgi sahibi olmamasından faydalanarak görmezlikten gelmektedirler. Ayrıca yerel yönetimlerin gelir yetersizliği ve görsel kirliliği bir lüks olarak görmesi de bu konunun geri plana itilmesine sebep olmaktadır. 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1. Konya Kentinde Yapılan Uygulamalar Son otuz yıl içinde hızlı bir şekilde nüfus artışına maruz kalan Konya kentinde yapılaşma hızlanmış buna paralel olarak yeşil alan miktarında yeterli bir artış olmamıştır (Önder ve Polat, 2001). Aynı şekilde kentleşmenin hızlı bir şekilde artması ve İmar Planlarında bu gelişmeyi göz önüne almadan yapılmış olması ile sanayi alanları yerleşim alanları içinde kalmıştır. Konya da görsel kirliliği oluşturan yanlış uygulamaların sebeplerini aşağıdaki başlıklar altında toplayabiliriz; Hızlı ve Plansız Kentleşme: 1950 yılından sonra Türkiye nin pek çok kentinde hızlanan kentleşme olgusunun getirdiği çevre sorunlarını yaşayan kentlerden birisi de Konya olmuştur. Bu dönemde sanayileşme sürecine giren kentte sorunlar hissedilir duruma gelmiştir. Özellikle 1980 lerden sonra kentsel gelişmenin daha da hızlanması ve hızlanmanın yanı sıra kaçak yapılaşmanın da verimli tarım arazileri üzerinde olduğu gözlenmiştir. Meram, Hocacihan, Sille, Çayırbağı gibi semtlerde üzüm bağları ve meyveliklerin yerini tek katlı, dubleks ve çok katlı binalar almıştır. Ayrıca kentin kuzeyinde yer alan yerleşim alanlarında tamamen yeşil alandan yoksun dikey bir yapılaşma görülmektedir (Resim 1). Kentin fiziki görünümü açısından tekdüze, yeşil alandan yoksun, taş, cam ve beton yığını sergileyen bu durum kentte önemli bir görsel kirliliğe neden olmaktadır. 501

5 Resim1. Bosna-Hersek Mahallesi nde açık-yeşil alanlardan yoksun dikey yapılaşma Yapı Yoğunluğu: Kentleşmenin hızlanması ile paralellik gösteren nüfus artışı sonucu olarak yapı yoğunluğu da artmıştır. Artan nüfus için daha çok konut sağlanması amacıyla özellikle kent merkezinde ve yeni kurulan mahallelerde çok katlı bina sayısında artış olmuştur. Kentsel çevre ve estetik açısından mimari özellikleri birbirinden farklı ve uyumsuz çok katlı bu binalar kentsel çevrenin fiziki yapısını bozarak görsel kirliliğe sebep olmaktadır (Resim 2). Resim2. Kerkük Caddesi nde düzensiz yapı yoğunluğu Düzensiz Sanayileşme: Kentlerde sanayiinin kentin büyüme kapasitesi ve yönü dikkate alınmadan planlanması sonucunda sanayi alanları kentin içinde kalarak kentin fiziki yapısını bozmaktadır (Resim 3). Konya kentinde ilk İmar Planı yapıldığı yıllarda kent merkezi dışında olan çimento fabrikası, şeker fabrikası ve 1. Organize Sanayi Bölgesi o dönemde alınan yanlış plan kararları nedeniyle bugün kent merkezi içinde kalmıştır. Bu durum hava kirliliğinin yanı sıra çevre ile uyumlu olmayan, yeşil alandan yoksun bu alanlarda önemli bir görsel kirlilik oluşturmaktadır. 502

6 Resim 3. Kentsel yerleşim içinde kalmış, çevre ile uyumlu olmayan, yeşil alandan yoksun Meram Sanayi Sitesi Cansız Elemanlar: Kentsel peyzaj elemanları arasında çok önemli bir yere sahip olan cansız elemanlar, kentte çevirme, koruma, destekleme, tanıtma, süsleme, yön gösterme gibi fonksiyonlara sahiptir. Ancak bu elemanların görsel kirliliğe neden olmaması için renk, form, materyal gibi özelliklerinin birbiri ile uyumlu olması gerekmektedir. Konya kentinde bulunan çöp kutularının bir çoğu estetik ve fonksiyonel kullanım açısından uygun değildir. Aynı sokak içerisinde çeşitli boy ve ebatta, tahrip olmuş çöp kutuları bulunmaktadır (Resim 4). Ayrıca çöp kutusu kullanma konusunda bilinçsiz davranan kent halkı sayesinde çöpler dışarı taşmakta hatta çöpler bilinçli olarak çöp kutusu dışına atılmaktadır. Bu durum, kentin fiziksel görüntüsünü önemli ölçüde bozmaktadır. Resim 4. Zafer alanında tahrip olmuş çöp kutuları ve dışarı atılmış çöplerin oluşturduğu görsel kirlilik Reklam panoları ve ticari tabelalar belli bir standart gözetilmeksizin çeşitli şekillerde kullanılabilmektedir (Resim 5). Bu çeşitlilik kentte görsel kirliliğe neden olmaktadır. 503

7 Resim 5. ve 6. İstanbul Caddesi nde çeşitli şekil ve boyutta görsel kirliliğe neden olan ticari tabelalar ve Aydınlıkevler Mahallesi nde sonradan kapatılmış balkonlar, yer altına alınmamış elektrik kabloları ve farklı renklerde boyanmış bina yüzeylerinin oluşturduğu görsel kirlilik Diğer Kirlilik Çeşitleri: Kentte görsel kirliliğe sebep olan bir takım kirlilik çeşitleri de bulunmaktadır. Görsel kirliliğe neden olan kirlilik çeşitleri renk, ışık ve hava kirliliğidir. Konya kenti 2002 yılında yapılan ölçümler sonucunda Türkiye de duman kirliliği yaşayan iller sıralamasında 5. sırada yer almaktadır (Anonim, 2003). Kirli hava asit yağışlarına sebep olarak tarihi yapıların ve binaların yüzeylerinde tahribatlara sebep olmaktadır. Bu durum, yapıların tahrip olmasının yanı sıra bina yüzeylerinin görüntüsünün bozulmasına da neden olarak kentte görsel kirliliğin oluşmasına neden olmaktadır. Kentte sanayi bölgeleri kuzey ve kuzeydoğuda bulunmaktadır. Hakim rüzgar yönünün kuzey olması sebebiyle bu bölgelerden kaynaklanan hava kirliliği kent merkezine taşınmaktadır. Hava kirliliğinden en çok etkilenen bölgeler Nalçacı ve 2. Nalçacı semtleri olmaktadır. Bina yüzeylerinde ise kişiler bina içlerini boya yaptırırken balkon bölümlerindeki dış duvarlarını da boyatmakta ve farklı renklerde oluşan bina yüzeyleri cephesel kirliliğe yol açmaktadır. Çok katlı binaların yoğun olarak bulunduğu Konya kentinin özellikle kuzey bölümünde bu çeşit görsel kirliliklere daha çok rastlanmaktadır. Işık kirliliği yaşayan kentlerimizden biri olan Konya kentinde, aydınlatma elemanlarının belirli bir plan çerçevesinde yerleştirilmediği göze çarpmakta, ışıklı tabela olarak adlandırılan tabelaların Zafer alanı, İstanbul Caddesi ve Kerkük Caddesi gibi iş merkezlerinin bulunduğu bu mekanlarda yoğun olarak kullanıldığı ve ışık kirliliği yaratarak kentte görsel kirliliğe neden olduğu görülmektedir Yasal Dayanaklar ve Alınan Önlemler Türk Çevre Mevzuatı incelendiği zaman toprak, su, gürültü, hava ve katı atıklar ile ilgili yönetmeliklerin bulunduğu fakat yukarıda bahsettiğimiz uygulamaların neden olduğu görsel kirlilik ile ilgili bir kanun ya da yönetmeliğe rastlanılmadığı görülmektedir. Ancak Konya Büyükşehir Belediyesinin 1580 sayılı Belediye Kanunu, 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu, 2918 sayılı karayolları Trafik kanunu, 3030 sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkındaki Kanun, 3194 sayılı İmar Kanunu, 2872 sayılı Çevre Kanunu, sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun ve bu kanunlarla ilgili uygulama yönetmelikleri ve diğer ilgili mevzuat hükümleri ile, Büyükşehir ve ilçe Belediyelerin yetki, görev ve sorumluluklarını belirleyen hükümleri doğrultusunda hazırlanan Şehir Estetiği, Reklam, Tanıtım ve Tabela Yönetmeliği bulunmaktadır. 504

8 Konya Büyükşehir Belediyesi nin çıkarmış olduğu Şehir Estetiği-Reklam-Tanıtım ve Tabela Yönetmeliği nde kent çevresinde görsel kirlilik yaratan pek çok uygulama için birtakım düzenlemeler getirilmiştir. Bu yönetmelik Konya Büyükşehir Belediyesi sınırları ve Mücavir Alanları içerisinde reklam, tabela, boş alan ve arsa kullanımının yol açtığı görsel kirliliği ortadan kaldırmayı, reklam asma ve ticari tabela kullanımını düzenlemeyi ve bu işleri yapan gerçek ve tüzel kişilerle kamu kurum ve kuruluşlarının uymak zorunda bulundukları esasları belirlemeyi amaçlar. Yönetmelik, reklam alanları ve yerlerinden, uygulama esaslarından, estetik kuruldan ve ceza hükümlerinden bahsetmektedir. Fakat kentte görülen görsel kirlilik uygulamalarının önlenmesinde konulan yaptırımlar, idari ve ekonomik nedenlerden dolayı yeterince yerine getirilememektedir. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Mevcut çevre sorunlarını ortadan kaldırmak, azaltmak ve bundan sonra oluşabilecek sorunlara karşı daha etkili önlemler alabilmek için sorunların kaynaklarının ve sonuçlarının çok iyi bilinmesi gerekir. Yerleşmelerin gelişmesi yapılan planlarda öngörülen hedefleri aşarak, uygulama aşamasındaki bir takım sorumsuzluklar nedeniyle verimli tarım arazileri üzerinde olmakta ve doğal çevre üzerinde baskı yaparak o bölgede bulunan bitki topluluklarının ve tarım alanlarının ekolojisinin bozulmasına neden olmaktadır. Yapılan İmar Planları ekolojik temellere dayandırılmalıdır. İmar yönetmeliklerinde görsel kirlilik ile ilgili herhangi bir konuya değinilmemiştir. Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılan Şehir Estetiği, Reklam, Tanıtım ve Tabela Yönetmeliği nin uygulanmasında yeterli yaptırım söz konusu değildir. Ayrıca plansız kentleşmenin yol açtığı yeşil alan kaybının önlenmesi için yeni yapılacak planlamalarda yapılaşmaya paralel olarak belirlenmiş ölçüler içinde yeşil alanlara yer verilmesi ve bu uygulamanın yerine getirilmesinin sağlanması için yaptırım gücü kuvvetli, cezai uygulamalara açık düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Sanayiinin gelişmesi ile kentin mekansal gelişimi paralellik göstermektedir. Sanayileşmenin hızlanması ile birlikte kentleşme de hızlanmakta ve yapılan planlamalar yetersiz kalarak sanayi ve kentsel mekanın birbiri içine geçmesine sebep olmaktadır. Oysa ki planlamanın en büyük özelliği gelece dönük olarak yapılmasıdır. Bu nedenle sanayi bölgelerinin yer seçimi kentlerin mekan organizasyonundan ayrı tutularak yapılmalıdır. Yerleşim alanlarında işlev dışı kullanımların önüne geçilmesi için yeni yasal düzenlemeler yapılmalı, denetimler yerinde ve düzenli olmalıdır. Kaçak ve imara uygun olmayan yerlerdeki plan dışı yapılaşmaların önüne geçilmeli, bu tür kaçak yapılara kamusal hizmet verilmemelidir. Konya da Büyükşehir Belediyesi tarafından hazırlanan Şehir Estetiği-Reklam-Tanıtım ve Tabela Yönetmeliği görsel kirliliği önleme bakımından yararlı bir yönetmelik olmasına karşın yeterli şekilde uygulanamamaktadır. Bu yönetmeliğin sağlıklı ve düzenli bir şekilde uygulanması sağlanmalı, uygulanmadığı takdirde gerekli yasal yaptırımlar alınmalıdır. ancak genel olarak gerekli yaptırımların yapılabilmesi ve görsel kirliliğin önlenmesi amacıyla Türk Çevre Mevzuatı kapsamında Görsel Kirlilik Yönetmeliği çıkarılmalıdır. Yeni kurulan yerleşim alanları içerisinde yapılaşmaya paralel olarak belirlenen ölçüler içinde yeşil alanlar da nicelik ve nitelik yönünden standartlara uygun olarak kurulmalıdır. Hava kirliliğinin yoğun olduğu bölgelerde çok katlı bina yapımına sınırlama getirilmelidir. Dikey, yanlış ve çarpık yapılaşmanın önüne geçilmeli, kentleşme sürecinde izlenecek politikalarda ekolojik değerlere, çevre koruyucu ve geliştirici tedbirlere önem verilmelidir. 505

9 Işık kirliliğini önlemek için uluslararası standartlar ve öneriler çok iyi takip edilerek aydınlatılacak yere uygun optimum çözümün elde edilebileceği aydınlatma kriterleri belirlenmelidir Bina dış cephe ve reklam panolarının aydınlatılması amaçlı kullanılan projektör tipi armatürler uygun açılarla sadece aydınlatılmak istenilen alanı aydınlatacak tipte seçilmeli ve yönlendirilmelidir. Sanayi bölgelerinin yer seçimi, toprak ve iklim faktörleri ile yerleşim alanı gelişim yönü dikkate alınarak yapılmalıdır. Sanayi bölgelerinin kirlilik etkilerinin azaltılması ve kötü görüntülerin yok edilmesi için bölge çevresinde yeşil kuşak uygulamasına ağırlık verilmeli özellikle şehir içinde kalan 1. Organize Sanayi Bölgesi ve Meram sanayi tesislerinin bulunduğu alanda lokal bitkilendirme yapılmalıdır. Reklam panoları ve ticaret tabelalarının kullanımında Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından çıkarılan Şehir Estetiği-Reklam-Tanıtım ve Tabela Yönetmeliği şartlarına uymayan gerçek ve tüzel kişilerle, kamu kurum ve kuruluşlarına yönelik denetimler yapılmalı ve gerekli cezai hükümler uygulanmalıdır. Yeni yapılan pek çok binada sağır duvarlarda açılmış pencereler, sonradan kapatılmış balkonlar, farklı renklerde boyanmış kat ve balkonlar denetlenmeli bu gibi durumlar için yasal zorunluluklar getirilmelidir. Bina renkleri standartlara oturtulmalı, hem kendi içinde hem de komşu binalarla uyumlu olacak renklerin seçilmesi sağlanmalıdır. Evler ve kentler sahiplerini anlatırlar. Sahip olduğumuz yapıları ve kentleri düzenlemede diğer çevre sorunlarının yanı sıra görsel kirliliğe neden olabilecek uygulamalardan kaçınarak gerekli standardizasyonu sağlamalıyız. REFERANSLAR Anonim (1996) Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Konferansı Habitat II, Türkiye Ulusal Rapor ve Eylem Planı, İzmir Anonim (1999) Türk Çevre Mevzuatı, Türkiye Çevre Vakfı Yayını, TÇV Yayın No:134, Cilt 1, Önder Matbaa, s Anonim (2003) DİE Başkanlığı Çevre İstatistikleri Bodur, S. ve Kucur, R. (1994) Görüntü Kirliliği Üzerine, Çevre Dergisi, Sayı 12:50-51 Keleş,R.(1990) Kentleşme Politikası, İmge Kitapevi, İstanbul Kumbaracıbaşı, C. (1991) Çevre Kirlenmesinin Üçüncü Boyutu: Görsel Kirlenme Bildiri, Bilkent Ün. Güzel Sanatlar Fak., Ankara. Önder, S. ve Konaklı, N. (2002) Görsel Kirlilik ve Konya Kenti Örneğinde İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma, Selçuk.Ün. Ziraat Fak. Dergisi,17/30:27-36 Önder, S. ve Polat A. T. (2001) Konya da Tarım Alanlarının Kaybı ve Arazi Kullanım Planlamasının Gerekliliği, Bildiri, Mustafa Kemal Ün. Ziraat Fak., Hatay. Perçin, H. ve Akay, A. (2000) Plansız Kentleşme ve Sonuçları, Peyzaj Mimarlığı Kongresi:37-44, TMMOB Peyzaj Mimarlığı Odası, Ankara 506