T.C. ADALET BAKANLIĞI Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü

Transkript

1 T.C. ADALET BAKANLIĞI Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU ÇALIŞMA ZİYARETİNİN ADI: İsveç İstinaf Mahkemeleri İnceleme Ziyareti ZİYARET TARİHİ VE YERİ: 5-8 Nisan 2011, İsveç in Göteborg ve Stokholm şehirleri ZİYARETE KATILANLAR: İbrahim OKUR, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu 1. Daire Başkanı Neslihan EKİNCİ, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Genel Sekreter Yardımcısı Meral KAYA, Personel Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı, Adalet Bakanlığı Dr Bayram TURGUT, Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü, Adalet Bakanlığı Sait GÜRLEK, Bursa Bölge Adliye Mahkemesi Aykut Cengiz ENGİN, İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi Sabri BEYTORUN, Adana Bölge Adliye Mahkemesi Abdulkadir ŞAHİN, Konya Bölge Adliye Mahkemesi Necmettin SAYGIN, Diyarbakır Bölge Adliye Mahkemesi Celal KOCABAŞ, İzmir Bölge Adliye Mahkemesi Erol TOSUN, Samsun Bölge Adliye Mahkemesi Radi AKYOL, Erzurum Bölge Adliye Mahkemesi Hüseyin CANAN, Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 1

2 İsveç yargı sistemini ve özelde istinaf sistemini incelemek amacıyla 5-8 Nisan 2011 tarihleri arasında İsveç e resmi bir ziyaret gerçekleştirilmiştir. Programın ilk gününde Göteborg şehrinde bulunan Batı İsveç İstinaf Mahkemesi ziyaret edilmiştir. Ziyaret sırasında ilk olarak Bay Kjell Björnberg tarafından İsveç yargı sistemi hakkında genel bilgi verilmiş, ardından istinaf mahkemesi başkanı Bayan Gunnel Wennberg tarafından istinaf mahkemesinin yapılanması ve çalışmaları hakkında bilgi verilmiştir. Öğleden sonraki programda ise bir istinaf mahkemesi duruşması kısa süreliğine izlenmiş, İsveç savcılık sistemi hakkında savcı Bayan Anette Olsson tarafından bir sunum yapılmış, istinaf mahkemelerinde davaların hazırlanması konusunda mahkeme hakimi Bay Peter Broberg tarafından bilgi verilmiş, son olarak mahkemelerinin idari yapılanması hakkında idari işler müdürü Bayan Karin Cederblad tarafından bir sunum yapılmıştır. İlk gün programını tamamlanmasının ardından otobüs ile Stokholm şehrine geçilmiştir. 6 Nisan 2011 Çarşamba günü ilk olarak Stokholm ilk derece mahkemesi ziyaret edilmiştir. Mahkeme başkanı Bay Anders Eka tarafından ilk derece mahkemelerinin işleyişi ve yargı sistemi içindeki yeri hakkında bilgiler verilmiştir. Öğleden sonra İsveç Yargıtay ı ziyaret edilmiş, Yargıtay üyesi Bayan Lena Moore tarafından Yargıtay işleyişi ve örgütlenmesi hakkında sunum yapılmıştır. 7 Nisan 2011 Perşembe günü İsveç in en büyük İstinaf Mahkemesi olan Svea İstinaf Mahkemesi ziyaret edilmiştir. Daha önce gerçekleştirilen ziyaretlerle İsveç yargı sistemi hakkında genel bir kanaat oluşmuş olduğu için Svea İstinaf Mahkemesi nde gerçekleştirilen ziyarette daha detay konulara girilmesi ve karşılaştırma yapılması mümkün olmuştur. 8 Nisan 2011 Cuma günü saat 09:00 da Bay Kjell Björnberg başkanlığında tüm heyetin katılımıyla otelde bir değerlendirme toplantısı gerçekleştirilmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde çalışma ziyaretinin hem İsveç istinaf sistemini yerinde inceleme hem de Türkiye de karşılaşılması muhtemel sorunları öngörebilme açısından son derece verimli geçtiği ortak kanaati dile getirilmiştir. Yalnızca savcılık yapılanması ve işleyişi hakkında yeterli bilgi elde edilemediği, bunun da İsveç Savcılık sisteminin farklılığından ve Savcılık kurumunun bu konuda fazla istekli davranmamasından kaynaklandığı değerlendirmesi yapılmıştır. 2

3 5 Nisan Salı Göteborg İstinaf Mahkemesi Bay Kjell Bjönberg (İsveç yargı sistemi) İsveç te 48 adli yargı ilk derece mahkemesi bulunmaktadır. 6 İstinaf mahkemesi ve 1 Yargıtay bulunmaktadır. Yargıtay ın toplam 16 üyesi olup 2 tanesi Yasa Danışma Kurulunda görev yapmaktadır. Bu nedenle Yargıtay da fiilen görev yapan hakim sayısı 14 tür. İdari yargıda 12 ilk derece mahkemesi, 4 istinaf mahkemesi ve 1 Danıştay bulunmaktadır. Her yıl ilk derece mahkemelerinde dava açılmaktadır. Bu dosyalardan sadece kadarı için istinaf yoluna başvurulmaktadır. İstinaf mahkemelerinde ilk derece mahkemelerinin kararlarının değişme oranı %35 civarındadır. Yargıtay a yıllık civarında dosya gitmektedir. Bu dosyaların büyük bir kısmı hakkında temyiz izni çıkmamakta, sadece içtihat niteliği taşıyacak davalara bakılmaktadır. Bu da yıllık ortalama160 civarında dosyaya tekabül etmektedir. İstinaf aşamasında davanın kabul edilip edilmeyeceğine 3 kişilik bir heyet karar verirken Yargıtay da bu inceleme tek hakim tarafından yapılmaktadır. Bayan Gunnel Wennberg (İstinaf Sistemi) Batı İsveç İstinaf Mahkemesi İsveç in ikinci büyük istinaf mahkemesidir. 115 çalışanı bulunmakta olup bunun 30 unu kadrolu hakimler, 8-10 tanesini de stajyer hakimler oluşturmaktadır. Bu mahkeme yılda yaklaşık davaya bakmaktadır. Hakimlerin mesleki suçları gibi bazı suçlar doğrudan ilk derece mahkeme sıfatıyla istinaf mahkemelerinde görülmektedir. Para cezasına hükmedilen ceza davaları haricindeki tüm dosyalar için karardan itibaren 3 hafta içinde istinaf yoluna başvurulması mümkündür. İstinaf mahkemesi ceza davası hakkında karar verdikten sonra dosyayı doğrudan ilgili infaz kurumuna göndermektedir. Dosya ilk derece mahkemesine veya savcılığa gönderilmemektedir. İsveç te infaz sistemi savcılıktan tamamen ayrıdır. Mahkemelerin veya savcılıkların infaz işlemlerinin takip edilmesine dair bir sorumluluğu bulunmamaktadır. Video konferans yoluyla ifade alınması mümkündür. Bu durumda ifade veren kişinin yanında hakim bulunmamaktadır. Kişi odada tek başına beyanda bulunmaktadır. 3

4 Bayan Anette Olsson (Savcılık) Basit suçlarda soruşturmayı polis yapmakta, dava açılıp açılmayacağına ise savcı karar vermektedir. Karmaşık davalarda ise savcı soruşturmayı yönlendirmektedir. Polis her olayda derhal savcıya bilgi vermek zorunda değildir. Nitelikli dosyalarda devamlılığı sağlamak için duruşmalara iki savcı birlikte katılmaktadır. Basit davaları ise sürekli aynı savcıların takip etmesi zorunluluğu bulunmamaktadır. İstinaf savcılığı şeklinde ayrı bir yapılanma bulunmamaktadır. Savcılar mümkün olduğu ölçüde kendi davalarını istinaf aşamasında da takip etmeye devam etmektedir. Yargıtay aşamasında ise özel savcılar görev almaktadır. Ülke başsavcılığı kurumu bulunmaktadır ve başsavcı hükümet tarafından süresiz olarak atanmaktadır. Ülke genelinde 39 savcılık kamarası bulunmaktadır. Bunların 7 si özel suçlara (ekonomik suçlar, polis, hakim veya savcılar tarafından işlenen suçlar, uluslar arası suçlar gibi) bakmakta, 32 si ise genel suçlarla ilgilenmektedir. İsveç sisteminde savcı olabilmek için önce 2 yıllık ilk derece mahkemesi stajı tamamlanır. Ardından yapılan başvurunun kabul edilmesi halinde 9 aylık deneme döneminde savcı adayı olarak çalışılır. Bu sürenin sonunda adayın performansı savcılık yapmak için yeterli bulunursa 2 yıllık asıl savcılık stajı dönemi başlar. Bu sürenin sonunda da kadrolu savcı olarak atama yapılır. İsveç te toplam 900 savcı görev yapmaktadır. Savcılar yıllık ortalama dosyaya bakmaktadır. Bay Peter Broberg (İstinaf usulü) Batı İsveç İtinaf Mahkemesi nde 2 istinaf dairesi bulunmaktadır ve bu dairelerde yıllık toplam 594 dosyaya bakılmaktadır. 230 dosya halen derdest durumdadır. Duruşma yapılmaksızın karara bağlanan dosya oranı %10 civarındadır. Hukuk davalarında izin müessesesi geçerli olduğu için ceza davalarına nazaran daha az sayıda dosya istinaf incelemesi için gelmektedir. 2 daire bir yılda 600 ceza davasına bakmışken sadece 56 hukuk davasına bakmıştır. Duruşmalar tarafların talep etmesi halinde duruşmalı olarak yapılmak zorundadır. 4

5 6 Nisan Çarşamba Stokholm İlk Derece Mahkemesi Baş Yargıç Bay Anders Eka Stokholm da 7 ayrı ilk derece mahkemesi bulunmaktadır. Ziyaret edilen mahkemede yılda davaya bakılmakta ve yine civarında dosya karara bağlanmaktadır. Mahkemeler açısından hukuk ve ceza ayrımı bulunmamakta, her iki tür davaya aynı mahkemelerce bakılmaktadır. Buna karşılık bazı dairelerde uzmanlaşma ve özel davalara bakma gibi uygulamalar bulunmaktadır. Stokholm şehrinin kişilik bir kısmı bu mahkemenin görev alanına girmektedir. Mahkemede 260 personel çalışmakta, 50 kadrolu, 60 stajyer hakim, 70 sekreter görev yapmaktadır. Davaların 1/3 ünü ceza davaları oluşturmaktadır. Hedef, davaları ilk derece mahkemelerinde sonuçlandırmaktır. Bunun için gereken uzmanlaşmayı elde etmeye yönelik çalışmalar sürdürülmektedir. İstinaf mahkemelerinin denetleyici rol üstlenmesi amaçlanmaktadır. Ancak yeni durumlar ortaya çıktığında istinaf yoluna başvurulması gerektiği düşünülmektedir. Yargının yapılanmasının piramit şeklinde olduğu, temeli ilk derece mahkemelerinin oluşturduğu düşünülmektedir. İsveç genelinde ilk derece mahkemelerinde davaya bakılmaktadır. İflas davaları bu sayıya dahil değildir. İstinafta yıllık davaya, Yargıtay ve Danıştay da ise 6000 davaya bakılmaktadır. İstinaf yoluna başvurma oranı %15 oranındadır. Yüksek yargıya ise %3-4 oranında dosya gitmektedir. İstinaf daireleri arasında içtihat farklılığı olması durumunda dosya taraflarca Yargıtay a taşınmakta ve Yargıtay tarafından dosya incelenerek içtihat birliği sağlanmaktadır. İstinaf mahkemeleri genellikle diğer istinaf mahkemelerinin kararlarını takip etmekte, haberdar olmaktadır. Ziyaret edilen mahkemede 5 ayrı daire bulunmaktadır. Her dairede 10 kadrolu hakim görev yapmaktadır. Dairelerin farklı çalışma alanları mevcuttur. Bir daire çocuk suçlular üzerine, bir daire aile davalarına, bir daire iş ve kira davalarına, bir diğer daire uluslararası hukuka ilişkin davalara, son daire ise patent ve imar davalarına bakmaktadır. Ancak temelde her daire hem ceza hem hukuk davalarına bakmaktadır. Bir dava geldiğinde konusu hangi dairenin ihtisas alanına giriyorsa o daireye gönderilir. İhtisas harici davalar ise kurayla dağıtılmaktadır. 5

6 Ceza davalarında eğer sadece para cezası verilmeyecekse heyet halinde karar verilir ve heyete 3 meslekten hakim katılır. Kimin hangi davaya katılacağına daire başkanı karar verir. İflas davalarına ilk derece mahkemeleri bakmaktadır. Bir dairede iflas davaları ile ilgili birim bulunmaktadır. Bir daireye gelen davaya ilişkin hazırlık işlemleri katipler tarafından yapılmaktadır. Buna taraflara avukat tayin edilmesi dahildir. Katiplere hukuk başlangıcı eğitimi verilmektedir. Davaların büyük kısmı katiplerce hazırlanmakta, dosya duruşmaya hazır hale getirilmektedir. İlk duruşma tarihini, duruşma takviminin uygunluğuna göre katipler belirlemektedir. Hukuk davalarında karşılıklı olarak taraflardan iki kez cevaplar alınır. Daha sonra taraflar bir araya getirilir. Davanın konusu 400 Euro nun altında ise stajyer hakimler davaya bakabilir, taraflarla görüşme yaparak uzlaşma ortamı sağlamaya çalışır. Birçok dava uzlaşma ile bu şekilde sonuçlanmaktadır. Uzlaşma sağlanamazsa o zaman duruşma yapılması hazırlıklarına başlanır. Bu usul sadece hukuk davalarında uygulanmakta olup ceza davalarında söz konusu değildir. Kararlar hakimler tarafından yazılmaktadır. Katipler hazırlıkları yapmak, zabıt tutmak ve diğer idari görevleri yapmakla yükümlüdür. Dava başladığında ara verilmeden karar verilmesi gerekmektedir. Duruşmaya ne zaman başlanacağına taraflarla anlaşarak karar verilmektedir. Tanıklar genelde duruşmalara katılmaktadır. Tanığın katılmaması durumunda kendisine ceza kesilmekte, ayrıca mahkeme tanığı zorla getirmeye çalışmaktadır. Eğer tanık bulunamıyorsa ve duruşmada bir şey anlatmayacağı düşünülüyorsa dinlenmesinden vazgeçilebilmektedir. Davaların yaklaşık olarak %25 i tanıkların gelmemesi nedeniyle ertelenmektedir. Hukuk davalarında bir veya 3 hakim bulunmakta, duruşmaya kimin katılacağına başkan karar vermektedir. Ceza davalarında 1 meslekten hakim, 3 meslek dışı hakim görev yapmaktadır. Meslek dışı hakimler belediye encümeni tarafından 4 yıllığına seçilmektedir. Stokholmda 375 meslek dışı hakim bulunmaktadır. Meslek dışı hakimler meslekten hakimin görüşü dışında karar verirse savcı mutlaka temyiz etmek zorundadır. Duruşmada ifade alınırken video kaydı yapılması zorunludur. Bu ifadeler alınırken, yapılan kaydın istinaf incelemesi sırasında kullanılacağı ve böylece dinlenen kişinin istinaf 6

7 mahkemesine gitmek zorunda kalmayacağı anlatılmaktadır. Tanıkları kim getirmişse soruları genellikle o sormaktadır. Hakim, sadece ilgisiz soruların sorulmasını engellemektedir. Tutuklu sanık varsa güvenlik görevlileri duruşma salonunda hazır bulunmaktadır. Duruşma salonunda savcı, müşteki tarafının avukatı ile aynı tarafta oturmaktadır. Savcı sanığın karşısındaki sırada oturmaktadır. Savcı, sanığın karşısında, davanın bir tarafıdır. Savcının objektif olma yükümlülüğü vardır. Sanığın lehine olan durumları dikkate almak durumundadır. Yargıtay Yargıtay üyesi Bayan Lena Moore İsveç Yargıtay ı 1789 yılında kurulmuştur. Yargıtay da toplam 90 kişi çalışmaktadır. Bunun 16 sı Yargıtay üyesi, 30 u sekreter (hukukçu), geri kalanı idari personeldir. 16 üyenin 6 sı kadın olup aynı zamanda Yargıtay başkanı da kadındır yılına kadar sadece erkekler Yargıtay a üye olabiliyordu. İlk kez o yıl bir kadın üye seçilmiştir. İlk derece mahkemesi ve istinaf hakimleri, avukatlar, hukukçu akademisyenler ve çeşitli kamu kurumları mensupları Yargıtay a seçilebilmektedir. Yargıtay üyeleri hükümet tarafından seçilmektedir. Davaları hazırlayan sekreterler iyi derece hukukçulardır. Diğer mahkemelerde tecrübe sahibi olmaları şartı aranmaktadır. Yasa Danışma Kurulu adı verilen kurul hükümet tarafından hazırlanan kanun tasarılarının kontrolünü yapmaktadır. Bu kurula Yargıtay 2 kişi (2 kişi de Danıştay gönderir) göndermektedir. Daha önceleri bu değerlendirmeyi doğrudan Yargıtay yapmaktaydı. Kalan 14 üye Yargıtay da görev yapmaktadır. 2 daire vardır. Zaman zaman alışkanlıkları yenmek ve gruplaşmaları önlemek için daire değişiklikleri yapılmaktadır. Yılda 3 kez değişiklik yapılmaktadır. Yargıtay a yılda 6000 civarında dava gelmektedir. Yargıtay incelemesi için önceden izin alınması gerekmektedir. Yargıtay incelemesi için izin çok zor verilmektedir. İzin istenen dosyalardan sadece %2-3 üne izin verilmektedir. Bu da yılda 130 civarında dosya demektir. Emsal oluşturacak davalara izin verilmektedir. Ayrıca ilk veya istinaf mahkemesinde ciddi hatalar varsa inceleme izni verilmektedir. Ciddi usul hatası varsa dosya Yargıtay da incelenmektedir yılından 7

8 itibaren artık Yargıtay ın yeniden dosyayı incelemesi yolu kapatılmıştır. İçtihat mahkemesi olarak fonksiyon görebilmesi için bu değişiklik yapılmıştır. Değişik istinaf mahkemelerinin farklı yorumlarını birleştirmek veya yeni bir kanunun uygulamasını belirlemek için Yargıtay dosyaları ele almaktadır. Yargıtay delilleri gözden geçirmek için dosyayı kolay kolay ele almamaktadır. Ama belli suç tipleri için ne tür delillerin ne şekilde değerlendirilmesi gerektiği konusunda yol göstermek için ele alabilmektedir. Yargıtay Avrupa Birliği dışındaki ülkelere suçluların iadesi konularında da karar vermektedir. İnceleme izni 1 veya 3 mahkeme üyesi tarafından karara bağlanır. 1 üyenin izin verdiği davalara 3 hakim, 3 hakimin izin verdiği davalarda 5 hakim tarafından karar verilir. İçtihadı birleştirme kararı için tüm üyeler toplanır. Yargıtay incelemesine tabi tutulacak dosyalar referend adı verilen bir Yargıtay üyesine tahsis edilmekte ve bu üye o dosya ile ilgili bir karar taslağı hazırlamaktadır. Bu karar taslağı üyeler tarafından tartışılıp nihai karara bağlanmaktadır. Bazen başka bir üye farklı bir karar taslağı hazırlayabilmekte ve kendi taslağının kabul edilmesini teklif edebilmektedir. Bu durumda müzakereler sonunda iki taslaktan biri kabul edilmektedir. Yargıtay kararları hem kitap olarak hem web sitesinde yayınlanmaktadır. Yılda yaklaşık 110 karar yayınlanmaktadır. Yargıtay üyeliği süreye bağlı değildir. 67 yaş zorunlu emeklilik yaşı olarak düzenlenmiştir. 7 Nisan 2011 Svea İstinaf Mahkemesi İsveç in en büyük istinaf mahkemesidir yılından beri mevcut binasında hizmet vermektedir. Svea İstinaf Mahkemesi ne 13 ilk derece mahkemesi bağlıdır. Mahkemede 8 ayrı daire bulunmaktadır. 6 genel daire (hukuk ve ceza) 2 özel daire vardır. Özel dairelerin birisi patent ve kira, diğeri çevre davalarına bakmaktadır. Mahkemenin 250 çalışanı bulunmakta olup dağılım 75 hakim, 25 stajyer hakim, 45 raportör, 55 sekreter ve 45 idari görevli şeklindedir. Bir dairede 9 kadrolu hakim, 3 stajyer hakim, 5 raportör ve 6-8 sekreter görev yapmaktadır. 8

9 Çevre davalarına bakan dairede farklı olarak kimyacı ve bina uzmanı gibi profesyoneller istihdam edilmektedir. Bu daire çevre mahkemeleri tarafından verilen kararlara ve çevre ile ilgili ceza ve hukuk davalarına bakmaktadır. İdari işler bölümü bir yazı işleri müdürü tarafından yönetilmekte olup kütüphane, bilgi teknolojileri, insan kaynakları, muhasebe, arşiv ve hizmetler bölümleri bulunmaktadır. Mahkemeye yılda yaklaşık dosya gelmektedir. Bu davaların 3600 ü ceza, 1200 ü hukuk, 700 ü çevre davası, 5000 i ise diğer davalar (usul kararları, iflas davaları) olarak sınıflandırılmaktadır. İsveç sisteminde hakim olabilmek için öncelikle aynı zamanda yüksek lisansı da kapsayan 4,5 yıllık hukuk fakültesi eğitimini tamamlamak gerekmektedir. İlk olarak katip olarak 2 yıl çalışılır (bu süreçte katipler tutanak tutarlar, sürenin sonlarına doğru küçük davalara bakarlar). Bu iki yıllık çalışma sürecinin avukat, savcı veya icra görevlisi olmak için de mutlaka tamamlanması gerekmektedir. Daha sonra 1 yıl istinaf mahkemesinde katip olarak staj yapılır. Bu sırada adaylar hakimlere karar teklifi verirler, dava hazırlığı yaparlar. Bunların temel görevi davanın hazırlanmasında görev almaktır. İlk derece mahkemelerinin kararlarını okurlar, yasal inceleme yaparlar, hazırladıkları raporu 3 kadrolu hakime sunarlar. Duruşmasız davalarda hakimler bu rapora dayanarak karar verebilmektedir. Daha sonra tekrar ilk derece mahkemesinde 2 yıl stajyer hakim olarak çalışılır. Bu aşamada stajyerler her tür davada karar verme hakkına sahiptirler. Son olarak istinaf mahkemelerinde 1 yıllığına kıdemli stajyer hakim olarak çalışılabilir. Böylece kadrolu hakim olmak için süreç tamamlanmış olmaktadır. Kadrolu hakimlerin büyük çoğunluğu istinaf stajyer hakimlerinin arasından seçilmektedir. İstinaf stajından sonra bir bekleme aşaması yaşanmakta, bu aşamada stajyer hakimler tecrübe kazanmak için Yargıtay, savcılık ofisleri, hükümet kurumları veya avukat bürolarında çalışabilmektedirler. Mahkemelerde katip olarak çalışanlar hakim olmak için istinaf mahkemelerine başvururlar. İstinaf mahkemesi başkanı, bir idari görevli hakim ve idari işler müdüründen oluşan heyet mülakatlar yapar. Yılda 6 kez başvuru imkanı sağlanmaktadır. Her seferinde 40 civarında başvuru olmakta ve bunların arasından seçilenler mülakata çağrılmaktadır. 9

10 İstinaf mahkemelerinde görevli hakimlerin maaşlarının bir kısmı sabit olmakla beraber bir kısmı da performansa bağlı olarak değişmektedir. Özellikle başarılı avukatları yargı sistemine kazandırmak amacıyla bu tür düzenlemeler getirilmeye çalışılmaktadır. Avukat ve savcılar çok başarılı hakimler olabilmektedir. Hâkimlerden savcılığa geçenler de olmaktadır. Mahkeme başkanı haftada 1-2 gün duruşmalara katılmaktadır. Özellikle kamuoyunda ilgi uyandıran davaların görüşmelerine katılmaktadır. İsveç te önceleri pek çok idari işlem hakimler tarafından yerine getirilmekte idi. Daha sonra bazı idari işlerin hakimler yerine personel tarafından gerekleştirilmesi için çalışma başlatılmıştır. Pilot bir adliye seçilmiş ve bu adliyede hakimler tarafından idari personele eğitim verilmiştir. Zamanla bu iş yaygınlaşmış ve özel bir eğitim programı oluşturulmuştur. Bugün bu eğitim organizasyonu Ulusal mahkemeler idaresi tarafından yapılmaktadır. Sistemde sekreterler önce deneme sürecine tabi tutulmakta, etkili çalışabilecekleri düşünülenler kalıcı olarak işe alınmaktadırlar. Bugün idari işlerin çoğunluğu sekreterler tarafından gerçekleştirilmektedir. İstinafta ortalama ceza yargılaması 5,4 ay sürmektedir. Hukukta ise öncelikle izin çıkması gerekmektedir. Bu nedenle hukuk davası sayısı düşük olmaktadır ve bu davalar 2 ayda sonuçlandırılmaktadır. Mahkeme sekreteri ilk derece mahkemesinden dosya geldiğinde dosyayı inceler. Matbu bir kontrol listesine göre inceleme yapar, ilk derece mahkemesinin kararını okur. Sekreter daha sonra duruşma takvimi hazırlar ve bunu hakime sunar. Bu aşamaya kadar hakim dosyadan haberdar değildir. Eksiklikler varsa bunların tamamlanmasını sekreter isteyebilir. Ancak örneğin sanık avukatının değişmesini isterse buna sekreter karar veremez. İlk derece yargılamasında tüm ifadeler kayıt altına alınmaktadır. Bu ses ve görüntü kayıtları sekreterler tarafından gözden geçirilir. Eğer video görüntüleri kaliteli veya yeterli değilse bu konuda hakime bilgi verilir, hakim o kişinin duruşmaya çağrılması gerekip gerekmediğine karar verir. İstinaf yargılamasında duruşmada ne konuşulduğuna dair tutanak tutulmaz, yalnızca duruşmada neler olduğu anlatılır. savcı iddianameyi okudu, sanık savunmasını yaptı, delil sunuldu şeklinde tutanak tutulmaktadır. İlk derecede de durum aynıdır. Katip konuşulanları not tutar, ancak bunları hatırlamak için tutar, resmi değeri yoktur. Ancak neler olduğuna dair 10

11 tutanak resmi olarak tutulur, tutanağı tutan kişi ve başkan tarafından imzalanır, duruşma sırasında hazırlanır, hemen akabinde tamamlanıp imzalanır. Tutanaklar talepte bulunmaları halinde taraflara gönderilir. İfadelere ilişkin ses ve video kayıtları taraflara asla verilmez. İstinaf duruşması sırasında izlenilebilir. İfadesi alınan kişinin rızası bulunması halinde gerek duyulursa taraflara verilebilir. Hukuk davalarının istinaf mahkemelerinde incelenebilmesi için önce temyiz izni verilmesi gerekmektedir. Temyiz izni için ilk derece mahkemesinin kararı ve temyiz dilekçesi yeterlidir. İzin verilen davalarda toplam inceleme süresi ise 6 ay civarındadır. Ceza davalarında ilk derece mahkemeleri tarafından verilen kararların %30 kadarı bozulmaktadır. Hukuk davalarında genellikle ilk derece mahkemesinde bir yargılama hatası yapıldığı kanaati oluşursa temyiz izni verilmektedir. Bazen karar doğru olmakla birlikte gerekçe yerinde değilse de izin verilmektedir. İzin verme konusunda biraz cimri davranıldığı ifade edilmiştir. İlk derece mahkemesince kaydedilen videoların izlenmesi gereken hallerde duruşma açılmaktadır. Taraflar illa duruşma isterlerse duruşma genellikle yapılmaktadır. İhtilaf sadece hukuki ise duruşma yapılmasına gerek duyulmamaktadır. İstinaf mahkemelerinin temyiz izni verilmemesine dair kararları için Yargıtay yoluna gidilebilmesi mümkündür. Yargıtay da kendisine yapılan her başvuruyu kabul etmek durumunda değildir ve başvuruların çoğunu reddetmektedir. Svea İstinaf Mahkemesince hukuk davalarıyla ilgili istinaf başvurularının %34 üne izin verilmiştir. Ceza yargılamasında ise para cezası ile sonuçlanan davalar ile sanığın beraat etmiş olduğu cezası 6 aydan az olan davalar izne tabidir ve bu tür davaların %25 inde temyiz izni verilmektedir. Diğer ceza davalarında herhangi bir izin prosedürü bulunmamaktadır, dosya doğrudan ilgili istinaf dairesine gönderilmektedir yılında İsveç genelinde hukuk davalarında ilk derece mahkemesi kararlarının bozulma oranı %17 dir. Bu orana, temyiz izni verilmemiş olan dosyalar da dahildir. Temyiz izni verilenlerin içinde bozulma oranı ise %50 civarındadır. İstinaf usulünde kararın açıklanması 1 hafta ile 3 haftayı bulabilmektedir. Suçluların çocuk olması durumunda kararın hemen açıklanmasına çalışılmaktadır. Kararlar yazılı olarak açıklanmaktadır. Kararlar duruşmaya katılan 3 meslekten hakimden biri tarafından yazılmaktadır. Raportör hakim bu kararı taslak olarak yazmakta, diğerleri kabul ederse 11

12 imzalanıp taraflara gönderilmektedir. Tam söylenen günde karar açıklanmaktadır. İsteyen herkes davanın tarafı olmasa dahi davanın sonucunu öğrenebilmektedir. DEĞERLENDİRMELER İstinaf sisteminin etkili ve verimli işlemesi için ön inceleme usulünün getirilmesi gerekmektedir. Böylece tüm davaların doğrudan istinaf dairelerinin önüne gelmesi engellenmiş olacaktır. İstinaf mahkemesi üyeleri tarafından yapılacak ön inceleme usulü, özellikle hukuk davalarında ciddi sayıda dosyanın gereksiz yere istinaf dairelerinin iş yükünü artırmasının önüne geçecektir. Ceza davalarında da hafif nitelikteki belli davalar için ön inceleme usulü getirilmesi düşünülebilir. Bu bakımdan bir filtreleme sisteminin istinaf açısından son derece elzem olduğu düşünülmektedir. Benzer bir filtre sistemi Yargıtay tarafından da uygulanmalı, sadece istinaf mahkemeleri arasındaki içtihat farklılığı oluşması durumlarında veya çok fahiş usul hatası yapılması durumlarında Yargıtay dosyaları ele almalı ve incelemelidir. Ancak bu sayede Yargıtay gerçek fonksiyonunu eda edebilecektir. İstinaf incelemesinin ardından ceza davalarında infaz işlemlerinin ne şekilde yerine getirileceği konusu açıklığa kavuşturulmalıdır. Tanıkları, mağdurları ve gerektiğinde sanıkları istinaf duruşmasına katılmak zorunda bırakmamak için ilk derece yargılamasında tüm dinleme işlemleri sesli ve görüntülü kayıt altına alınmalıdır. Bu kayıtlar istinaf incelemesi sırasında gerek görülürse izlenmelidir. Ancak bu kayıtların yeterli görülmemesi durumlarında taraflar duruşmaya davet edilmelidir. Bu uygulamanın yapılamaması durumunda istinaf mahkemelerinin ilk derece mahkemeleri gibi çalışmaya başlaması, iş yükü altında ezilmesi ve üst derece mahkemesi fonksiyonunu eda etmekten uzaklaşması kaçınılmazdır. Uzun vadede savcılıkların mahkeme binalarından tamamen ayrı binalara yerleşmesi ve fonksiyon ayırımının daha net yapılması konusu üzerinde düşünülmelidir. İlk derece mahkemelerinde duruşma hazırlığı işlemleri hakimlerin enerjilerini ve vakitlerini büyük oranda alan işlemlerdir. Bu işlemlerin katipler tarafından yapılabilmesini sağlamaya yönelik bir reform çalışmasına gidilmelidir. Özellikle son 12

13 dönemlerde alınan katiplerin, kapsamlı bir eğitimin ardından duruşma hazırlık işlemlerini yapabilecek kapasiteye sahip oldukları düşünülmektedir. Özellikle hukuk davalarında duruşma tarihinin davanın tarafları ile görüşülerek belirlenmesi mümkündür. Duruşma hazırlık işlemlerinin katipler tarafından yapılması durumunda taraflarla görüşerek duruşma tarihini belirlemeleri mümkün olacak, bu usul tarafların mazeret ileri sürerek duruşmalara katılamaması durumunu asgariye indirecektir. Uzun vadede motivasyonu ve performansı artırmak amacıyla hakimlere sabit maaşın yanında performanslarına göre değişen bir ek ödeme yapılması üzerinde düşünülmelidir. Çalışkan hakimle çalışmayan hakim arasında adaleti sağlamanın en etkin yollarından birisinin bu olacağı değerlendirilmektedir. 13