Editörler Prof. Dr. Elif Yücetürk & Doç. Dr. H. Serdar Öge

Transkript

1 Editörler Prof. Dr. Elif Yücetürk & Doç. Dr. H. Serdar Öge YÖNETİM BİLİMİ Yazarlar Prof. Dr.Elif Yücetürk Prof.Dr.Hamit Coşkun Doç.Dr.H.Serdar Öge Doç.Dr.Yusuf Karakılçık Yrd.Doç.Dr.Ahmet Güven Yrd.Doç.Dr.Ali Osman Öztürk Yrd.Doç.Dr.Aydın Usta Yrd.Doç.Dr.Funda Kemahlı Yrd.Doç.Dr.Hüseyin Şeyhanlıoğlu Yrd.Doç.Dr.Lütfi Yalçın Yrd.Doç.Dr.Naci Karkın Yrd.Doç.Dr.Oktay Alkuş

2 Editörler Prof. Dr. Elif Yücetürk & Doç. Dr. H. Serdar Öge Yönetim Bilimi ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir 1.Baskı 2013 Bu kitabın basım,yayın ve satış hakları Lisans Yayıncılığa aittir.anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik,elektronik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz basılamaz ve dağıtılamaz. Elma Basım Lisans Yayıncılık Tahtakale Mah.Vişne Sokak No:31/B Avcılar-İSTANBUL e-posta : lisans@lisansyayincilik.com.tr

3 ÖNSÖZ Yönetim, toplumsal hayatın farklı kesimlerinin işleyiş ve eylemlerini düzenleyen, bu kesimlerdeki yönetsel örgütlerin belirleyici özelliklerinde somutlaşan, amaçları aynı bireylerin yer aldığı örgütlerin hedeflerinin gerçekleşmesine yönelen ve planlama, organizasyon, yürütme, koordinasyon ile kontrol faaliyetlerinden oluşan işlevler dizisidir. Yönetim biliminin iki temel boyutu vardır: Birincisi özel-kamu ayırımı gözetmeksizin kuramsal ilkeler ışığında ve evrensel bir çerçeve içerisinde yönetimin genel konularını incelemek, ikincisi de toplumsal hayatın farklı kesimlerindeki yönetsel olay ve olguları disiplinler arası bir yaklaşım ile incelemektir. Yönetim bilimi, ekonomiden eğitime, kültürden savunmaya geniş bir yelpazede farklı toplumsal kesimlerin akılcı ve bilimsel şekilde yönetilmelerinin ilke ve kurallarını araştırır, bulur ve yönetsel eylemlere yol gösterebilecek duruma getirir. Bu kitabın amacı, yönetim bilimi alanında başlıca kavram, teori, yaklaşım ve uygulamaları, temel özelliklerini, uygulamadaki genel görünümünü çözümlemek ve analiz etmektir. Ayrıca, yakın dönemde ortaya çıkmış ve oldukça popüler hale gelmiş olan ilişkili konuları inceleyerek, uygulamada ne ifade ettiklerini açıklamak suretiyle yönetim bilimi bilgi birikimine katkıda bulunmak da yine kitabın amaçları arasındadır. Kitabın konu ile ilgilenen tüm kesimlere faydalı olmasını diler, gelecek her türlü eleştirinin şükranla karşılanacağını belirtmek isteriz. Kitaba katkıda bulunan değerli yazarlarımıza teşekkür ederiz. İstanbul,2013 Prof. Dr. Elif Yücetürk & Doç. Dr. H. Serdar Öge Editörler III

4 IV

5 İÇİNDEKİLER Önsöz Bölüm 1 YÖNETİM BİLİMİNİN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ Yüzyıl Öncesi Dönem Yüzyıldan 20. Yüzyılın İlk Çeyreği Dönemi Yüzyılın İkinci ve Üçüncü Çeyreği Dönemi Yüzyılın Sonu ile 21. Yüzyılın Başındaki Dönem 1.5. Bilim Dalı Olarak Yönetim Bilimi 1.6. Yönetim Biliminin Diğer Bilimlerle İlişkisi Bölüm 2 YÖNETİM VE ÖRGÜT TEORİLERİ 2.1. Klasik Dönem Öncesi Yönetim Düşüncesi Kameralizm: Alman Yönetim Düşüncesi Polis-Devlet ten İdare Hukuku na: Fransız Yönetim Düşüncesi 2.2. Klasik (Geleneksel) Yönetim ve Örgüt Kuramı Frederick W. Taylor Bilimsel Yönetim Kuramı Henri Fayol Yönetim İlkeleri Kuramı Max Weber Bürokrasi Kuramı 2.3. Neo-Klasik (Davranışsal) Yönetim ve Örgüt Kuramları Elton Mayo Hawthorne Araştırmaları Mary Parker Follett Yapıcı Çatışma ve Eşgüdüm Yaklaşım Chester Irving Barnard Otorite Kabulü ve İşbirliği 2.4. Modern Yönetim ve Örgüt Kuramları Sistem Yaklaşımı Durumsallık Yaklaşımı Bölüm 3 YÖNETİM SÜRECİ VE EVRELERİ 3.1. Planlama Planlama Kavramı III V

6 Planlamanın Nitelikleri Planlama Sürecinin Aşamaları Planlamanın Gereği ve Önemi Planlamanın Yararları ve Dikkat Edilmesi Gereken Konular Planlamanın İlkeleri ve İyi Bir Planda Bulunması Gereken Özellikler Planlama ve Plan Türleri Zaman Boyutu Açısından Planlama ve Planlar Hiyerarşik Pozisyonları Açısından Planlama ve Planlar Tekrar Edilme Durumuna Göre Planlama ve Planlar Kapsamına Göre Planlama ve Planlar Teknik Yapılarına Göre Planlama ve Planlar 3.2. Örgütleme (Organizasyon) Örgütleme Kavramı Örgütlemenin Yönetim Süreci İçindeki Yeri ve Önemi Örgütlemenin Aşamaları Örgütleme İlkeleri Örgütlemede Bölümlere Ayırma Fonksiyon Temeline Göre Bölümleme Ürün veya Hizmet Temeline Göre Bölümleme Bölge veya Coğrafik Temele Göre Bölümleme Müşteri Temeline Göre Bölümleme Zaman Temeline Göre Bölümleme Sayı Temeline Göre Bölümleme Süreç veya Makina Temeline Göre Bölümleme Matriks Örgüt Yapısı Şebeke Örgüt Yapısı Yığışım Örgüt Yapısı Yalın Örgüt Yapısı 3.3. Yöneltme (Yürütme, Emir-Komuta) Yöneltme Kavramı Yöneltme ve Emir Etkin Yöneltmenin Koşulları Bir Yöneltme Unsuru Olarak Karar Verme Karar Türleri Karar Verme Süreci Karar Vermenin Özellikleri ve Karar Vermede Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar 3.4. Koordinasyon (Eşgüdümleme-Uyumlaştırma) Koordinasyon Kavramı ve Önemi Koordinasyonun İlkeleri ve Etkin Bir Koordinasyon için Gerekli Koşullar VI

7 Koordinasyon Türleri Bir Koordinasyon Unsuru Olarak Haberleşme Haberleşme Kavramı Haberleşmenin Önemi Haberleşmenin Fonksiyonları ve Özellikleri Haberleşme Süreci ve Unsurları Etkin Haberleşmeyi Engelleyen Faktörler Haberleşme Türleri 3.5. Denetim (Kontrol) Denetim Kavramı, Anlamı ve Önemi Denetim Sürecinin Evreleri Etkin Bir Denetimin İlkeleri ve Özellikleri Temel Denetim teknikleri ve Denetim Raporları Bölüm 4 YÖNETİM ORGANLARI VE TÜRLERİ 4.1.Yönetimde Güç, Otorite ve Yetki 4.2. Merkezden Yönetim ve Yerinden Yönetim Merkezden Yönetim Merkezden Yönetimin Temel Özellikleri Merkezden Yönetimin Yararları Merkezden Yönetimin Sakıncaları Yetki Genişliği Yetki Devri Yerinden Yönetim Yerinden (Adem-i Merkeziyetçi) Yönetimin Temel Özellikleri Yerinden Yönetimin Yararları Yerinden Yönetimin Sakıncaları Merkezden Yönetim - Yerinden Yönetim İlişkileri Özerklik İdari Vesayet Desantralizasyon Düşüncesi ve Subsidiarite İlkesi Bölüm 5 GRUP DİNAMİĞİ 5.1. Sosyal Grup Kavramı ve Örgütlerde Sosyal Gruplar 5.2. Sosyal Grup Çeşitleri Birincil Gruplar İkincil Gruplar İnformel (Biçimsel Olmayan) Gruplar- Formel (Biçimsel) Gruplar VII

8 Referans Grubu - Üyelik Grubu 5.3. Grup Normları 5.4. Sosyal Gruplarda Rol ve Statü 5.5. Grup Dinamiği 5.6. Sosyal Grupların Örgüt İçindeki Önemi Bölüm 6 YÖNETİM VE ÖRGÜT GELİŞTİRME 6.1.Yönetim ve Örgüt Geliştirmenin Kavramsal Çerçevesi Yönetim Örgüt Örgüt Geliştirmenin Tarihsel Süreci Örgüt Geliştirme Süreci Örgüt Kültürü 6.2. Yönetim ve Örgüt Geliştirme Modelleri Kamu Yönetimi ve İşletme Yönetimi Ayrımı Klasik Yönetim Anlayışı Neoklasik Örgüt Yaklaşımı Modern Yönetim Anlayışı Post-Modern Yönetim Anlayışı: Ortak Akılların Yönetimi (Yönetişim) 6.3. Türk Kamu Yönetiminde Yönetim ve Örgüt Geliştirme Geleneksel Osmanlı Yönetim Anlayışının Terk Edilme Süreci ( ) Avrupa Kaynaklı Yönetim ve Örgüt Geliştirme Çalışmaları ( ) Sultan II. Abdülhamid in Yönetim Anlayışı ( ) Türkiye Cumhuriyet in Kurulmasından Günümüze Kadar Türk Kamu Yönetiminde Örgüt Geliştirme Çalışmaları ( ) Bölüm 7 YÖNETİŞİM 7.1. Yönetişim Yönetişimi Gerekli Kılan Gelişmeler Küreselleşme-Yerelleşme Siyasi Katılım Sürecindeki Değişimler Yeni Sosyal Hareketler Vatandaştan Paydaşa 7.2. Temel Yönetişim Perspektifleri Kurumsal Yönetişim VIII

9 İyi Yönetişim Hesapverebilirlik (Accountability) Etkinlik ve Verimlilik (Efficiency and Effectiveness) Şeffaflık (Openness/Transparency) Katılımcılık (Participation) Hukukun Üstünlüğü (The Rule Of Law) Yeni Kamu Yönetimi Anlayışı ve Kamu Sektöründe Yönetişim Kamuda Yönetişim Kamuda Yönetişim Anlayışına Yöneltilen Eleştiriler Öne Çıkan Diğer Yönetişim Perspetifleri Küçük Ölçekli Devlet Olarak Yönetişim Sosyo-Sibernetik Sistem Olarak Yönetişim Kendiliğinden Organize Olan Ağbağlar Olarak Yönetişim Bölüm 8 YÖNETİM BİLİMİ İLE İLGİLİ DİĞER KONULAR Ünite 1 SONUÇLARA GÖRE YÖNETİM Kuramsal Çerçeve Sonuçlara Göre Yönetimin Evreleri Yararları ve Sınırlılıkları Uygulanma Koşulları Ünite 2 STRATEJİK YÖNETİM Strateji Kavramı ve Stratejik Yönetim Stratejik Yönetimin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi Stratejik Yönetimin Özellikleri Stratejik Yönetimin Araçları Stratejik Yönetim Süreci ve Stratejik Planlama Stratejik Yönetim Yaklaşımları Kamuda Stratejik Yönetim Uygulaması Ünite 3 DEĞİŞİM YÖNETİMİ Değişim Kavramı Değişim ve Reform Kavramı İlişkisi Değişime Zorlayan Güçler Değişime Zorlayan Örgüt Dışı Güçler IX

10 Değişime Zorlayan Örgüt İçi Güçler Değişim Konuları Değişime Direnç Faktörleri ve Alınabilecek Önlemler Değişime Direnç Nedenleri Değişimde Başarıyı Kolaylaştıran Faktörler Örgütlerde Değişim Yönetiminin Evreleri Değişime Hazırlık Evresi Değişim Durumunu Araştırma Evresi Değişimi Planlama Evresi Değişimi Gerçekleştirme Evresi Değişimi Değerlendirme Evresi Ünite 4 KRİZ YÖNETİMİ Krizin Tanımı ve Özellikleri Krizin Nedenleri ve Kriz Süreci Kriz Yönetimi ve Kriz Yönetim Sürecinin Evreleri Kriz Yönetimi Kavramı Kriz Yönetim Sürecinin Evreleri Kriz Sonrası Yönetim: Öğrenme ve Değerlendirme Kriz Yönetim Ekibi, Yöneticiler ve Liderlik Kamuda Kriz Yönetimi Uygulaması Ünite 5 MOTİVASYON (GÜDÜLENME) İçgüdü Kuramları Davranışçı Kuramlar Gereksinim Kuramları/Hümanistik Kuramlar Bilişsel Kuramlar Motivasyon Kuramlarının Yönetim Açısından Sonuçları Ünite 6 LİDERLİK Liderin Güç Kaynakları Liderlik Konusunda Yaklaşımlar Lider ve Yönetici Arasında Farklılıklar Liderlik Türleri Liderin Örgütlerde Etkililiği X

11 Ünite 7 TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ (TKY) Kalite Kavramı ve Özellikleri Toplam Kalite Yönetimi (TKY) Kavramı ve İlkeleri TKY nin Gelişimi TKY nin Amaçları ve Yararları Kamuda ve Yerel Yönetimlerde TKY Uygulaması Ünite 8 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ (İKY) İKY Kavramı, Tanımı ve Gelişimi İKY Kavramı İKY nin Gelişimi İKY nin Önemi ve Özellikleri İKY nin İlkeleri İKY nin Amaçları İKY nin İşlevleri İKY İle Personel Yönetimi Arasındaki Farklılıklar Ünite 9 PERFORMANS YÖNETİMİ Performans Kavramı ve Performans Yönetimi Performans Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gelişimi Performans Yönetimi, Performans Ölçümü ve Ölçüm Modelleri Performansın Değerlendirilmesi ve Denetimi Kamuda ve Yerel Yönetimlerde Performans Yönetimi Uygulaması Ünite 10 ÇATIŞMA YÖNETİMİ Çatışma Kavramının Tanımlanması Çatışmanın Kaynakları Çatışmanın Sonuçları Çatışma Türleri ve İlgili Riskler XI

12 Çatışma Yönetimi Çatışmaların Yönetilmesi Çatışma Yönetimi Sürecinin Aşamaları Çatışma Yönetiminde Başvurulabilecek Çözüm Stratejileri Ünite 11 DUYGULARIN YÖNETİMİ Duygular Konusunda Kişilerarası ve Örgüt Düzeyinde Yapılan Araştırmalar Duyguları Düzenleme veya Yönetme Aktif Duygu Kontrolü Pasif Duygu Kontrolü Yöneticilere Duyguları Yönetme Konusunda Öneriler Ünite 12 STRES YÖNETİMİ Kavramsal Çerçeve İş Stresinin Maliyeti İş Stresi Riski Faktörleri İş Stresinin Çalışan Sağlığı Üzerindeki Etkileri İş Stresini Önleme Yöntemleri Ünite 13 HALKLA İLİŞKİLER Halkla İlişkilerin Günümüzdeki Önemi Halkla İlişkilerin Kavramsal Çerçevesi ve Tanımlardaki Ortak Noktalar Halkla İlişkilerin Tarihsel Gelişimi Halkla İlişkilerin Amaçları Halkla İlişkiler Süreci Araştırma Aşaması Planlama Aşaması Uygulama Aşaması Değerlendirme Aşaması Halkla İlişkilerde Uyulması Gereken Temel İlkeler Dürüst Çalışma İlkesi XII

13 İnandırıcılık İlkesi Mesajların Tekrarlanması ve Süreklilik İlkesi Açıklık İlkesi Yaygın Sorumluluk İlkesi Halkla İlişkilerin Temeli: İletişim İletişim Sürecinin Ögeleri Halkla İlişkiler Uygulamalarında Kullanılan İletişim Araçları Ünite 14 İŞYERLERİNDE YILDIRMA (MOBBING) Kavram Olarak Mobbing Mobbing Olgusunu Anlatan Terimlerin Çokluğu Kavramın Tarihsel Süreci Yıldırma (Mobbing) Sorununun Günümüzdeki Önemi Yıldırma (Mobbing) Sürecine Neden Olan Faktörler Zorbalık Kalıpları: İşyerlerinde Uygulanan Yıldırma Eylemleri Yıldırma Sürecinin Aşamaları Yıldırma Sürecinin Birey, Örgüt ve Toplum Üzerindeki Olumsuz Etkileri Yıldırma Sürecini Yaşayan Çalışanlara Tavsiyeler Ünite 15 RİSK YÖNETİMİ Tanım ve Risk Yönetimi Kavramı Risk Yönetiminin Önemine Yapılan Vurgudaki Artış ISO e Göre Risk Yönetimi Kamu Sektöründe Risk Yönetimi Doğal Afetlerde Risk Yönetimi Bilgi Güvenliğinde Risk Yönetimi Kamu Mali İşlemlerinde Risk Yönetimi XIII

14 XIV