KADINA YÖNELİK ŞİDDET ALGISI -Kadın ve Erkek Bakış Açılarıyla- Doç. Dr. Dolunay Şenol Doç. Dr. Sıtkı Yıldız

Transkript

1 KADINA YÖNELİK ŞİDDET ALGISI -Kadın ve Erkek Bakış Açılarıyla- Doç. Dr. Dolunay Şenol Doç. Dr. Sıtkı Yıldız ANKARA-2013 I

2 Bu araştırma Mutlu Çocuklar Derneği tarafından finanse edilmiş olup, 2846 Sayılı Kanuna göre bu eserin bütün yayın, tercüme iktibas hakları Mutlu Çocuklar Derneği ne aittir. Kitapta yer alan açıklama ve görüşler yazarlarına ait olup Derneğin görüşlerini yansıtmaz. Kadına Yönelik Şiddet Algısı -Kadın ve Erkek Bakış Açılarıyla- (2013: Ankara) Kadına Yönelik Şiddet Algısı-Kadın ve Erkek Bakış Açılarıyla-/Yazarlar: Dolunay ŞENOL, Sıtkı YILDIZ. Mutlu Çocuklar Derneği Yayınları, Ankara: ISBN: (MÇD) Mutlu Çocuklar Derneği Yayınları Mutlu Çocuklar Derneği Mebusevleri Ayten Sokak No:39/8 Çankaya-ANKARA Tel: ( ) Fax: ( ) Web: E-Posta: Kapak Tasarım: Baskı: Tarcan Matbaacılık Adres: Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No:15 İskitler-ANKARA Tel: ( ) Haziran 2013 II

3 ARAŞTIRMADA GÖREV ALANLAR Araştırma Koordinatörü Hasan KALA (Mutlu Çocuklar Derneği Ankara Koordinatörü) Araştırma Yürütücüleri Doç. Dr. Dolunay Şenol (Kırıkkale Üniversitesi) Doç. Dr. Sıtkı Yıldız (Kırıkkale Üniversitesi) Saha Sorumluları Eşref KÜLLEBİ (Mutlu Çocuklar Derneği İstanbul Şubesi Temsilcisi) Asım KURUMAHMUT (Mutlu Çocuklar Derneği Trabzon Şubesi Temsilcisi) Serdal PEKER (Mutlu Çocuklar Derneği Gaziantep Şubesi Temsilcisi) Çelebi KIYICI (Mutlu Çocuklar Derneği Bursa Şubesi Temsilcisi) Yunus ÇELİK (Mutlu Çocuklar Derneği Diyarbakır Şubesi Temsilcisi) H. Mustafa Yılmaz (Mutlu Çocuklar Derneği) Analiz ve Raporlama Doç. Dr. Dolunay Şenol (Kırıkkale Üniversitesi) Doç. Dr. Sıtkı Yıldız (Kırıkkale Üniversitesi) Sekreterya H. Mustafa Yılmaz (Mutlu Çocuklar Derneği) III

4 IV

5 ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR Kadın ve Çocuk, aile yapısının çok önemli iki unsurudur. Kadın, sağlıklı nesillerin yetiştirilmesinde kilit rol oynarken, çocuk da gerek ailelerin gerekse toplumun sürekliliği ve devamı adına önemli bir noktada durmaktadır. Toplumsal ahengin oluşmasında ve sosyal kurumların sağlıklı bir şekilde işlemesindeki en önemli şart kadının ve çocuğun hak ettiği değeri görmesidir. Aksi halde sosyal problemler artarak devam edecektir. Yaşanan toplumsal problemlerin aktörlerine baktığımızda neredeyse tamamının, yetişmiş oldukları aile yapılarında problemler olduğunu görmekteyiz. Şiddet mağduru veya şahidi çocuklar büyüdüklerinde kendi çevrelerine de aynı şekilde zarar vermektedirler. Özellikle, ilk gelişim ve çocukluk dönemlerinde; her şeyden daha çok değer verdiği annesinin şiddete maruz kalmasına şahit olan çocuklar, ileride tedavisi çok da mümkün olmayan travmalar yaşamaktadırlar. Şiddetin genel yapısına baktığımızda; aile bağlarının zedelenmesi, insani ve kültürel değerlerin yozlaştırılması, vicdan kavramının insanların yaşantılarında tam anlamıyla yer bulamaması, koruma, müdahale ve cezai müeyyide gibi alanlarda yetersiz kalınması, ekonomik sebepler, eğitimsizlik vb. birçok nedenlerden beslendiğini görmekteyiz. Problemin bu kadar karışık olması, çözümü de o denli zorlaştırmaktadır. Bu nedenle, bu sosyal rahatsızlığın tedavisi de kapsamlı bir mücadele ile gerçekleştirilebilir. Gerek ilgili resmi kurumların gayretleri, gerekse sivil toplum kuruluşlarının yürüteceği çalışmalar problemin çözümü adına önemli katkılar sağlayacaktır. Mutlu Çocuklar Derneği olarak yürüttüğümüz Uluslararası Katılımlı Kadına ve Çocuğa Karşı Şiddet Sempozyumu kapsamında Ankara, İstanbul, İzmir, Malatya, Adana, Erzurum, Trabzon illerinde 3500 kadın ve 3500 erkek üzerinde şiddet konusuyla ilgili 2 farklı anket uygulanmıştır. Anketlerden elde edilen sonuçlar Nisan da düzenlediğimiz sempozyumla birlikte danışman hocalarımız tarafından kamuoyuyla paylaşılmıştır. Uygulanan anketin sonuçlarının yer aldığı bu kitabın problemlerin tespitine, çözümüne katkı sağlayacağı ümidini taşımaktayız. Elde edilen veriler, daha sağlıklı araştırma ve politikalar üretebilmek amacıyla ilgili kurum, araştırmacı ve sivil toplum kuruluşları ile paylaşılacaktır. Yaşanan acıların bir nebze olsun dinmesi adına, konuyla ilgili ne yapılsa yetersiz kalacaktır. Son yıllarda, son derece önemli çalışmaların yürütüldüğü kadına ve çocuğa karşı şiddeti önleme konusunda yapılan tüm çalışmaları önemsiyoruz. Geleceğe umutla bakabilen toplumlar; sağlıklı, özgüveni gelişmiş, kendini kolaylıkla ifade edebilen, değer görmüş insanların omuzlarında şekillenecektir. Araştırma çalışmasının yürütülmesinde katkı sağlayan başta danışmanlarımız Doç. Dr. Dolunay ŞENOL ve Doç. Dr. Sıtkı YILDIZ olmak üzere tüm araştırma ekibine teşekkürlerimi sunarım. Kadına ve çocuğa karşı şiddet gibi müessif bir problemin ivedilikle çözülmesi ümit ve temennisiyle... Sevgi MERMERCİ Mutlu Çocuklar Derneği Yönetim Kurulu BaşkanıİÇİNDEKİLER V

6 ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR...V İÇİNDEKİLER...VI TABLOLAR LİSTESİ... VII GRAFİKLER LİSTESİ... IX GİRİŞ...1 BİRİNCİ BÖLÜM KADINA YÖNELİK ŞİDDET ŞİDDET OLGUSU ŞİDDETİN ÇEŞİTLERİ TOPLUMSAL CİNSİYET VE KADINA YÖNELİK ŞİDDET KADINA YÖNELİK ŞİDDETİN ÖZELLİKLERİ KADINA YÖNELİK ŞİDDETİN SEBEPLERİ AİLE İÇİ ŞİDDET TÜRLERİ Fiziksel Şiddet Sözel Şiddet Duygusal Şiddet Ekonomik Şiddet Cinsel Şiddet KADINA YÖNELİK ŞİDDETE DAİR GENEL BİR DEĞERLENDİRME DÜNYADA KADINA YÖNELİK ŞİDDETİN BOYUTLARI TÜRK TOPLUMUNDA AİLE İÇİ ŞİDDET TÜRKİYE DE KADINA YÖNELİK ŞİDDETE DAİR VERİLER İKİNCİ BÖLÜM KADINA YÖNELİK ŞİDDET ALGISI ARAŞTIRMASI ALAN ARAŞTIRMASI ÇALIŞMASI ARAŞTIRMANIN AMACI VE KONUSU ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Varsayımlar Evren ve Örneklem Veri Toplama Teknikleri Veri Toplama Aracı Veri Toplama Süreci Verilerin Çözümlenmesi ARAŞTIRMA BULGULARI Kadınların Kadına Yönelik Şiddet Algıları Kadın Katılımcıların Demografik Özellikleri Kadın Katılımcıların Şiddet ve Aile İçi Şiddete İlişkin Değerlendirmeleri Katılımcıların Şiddet Olgusu İle İlgili Tutum ve Değer Yargıları Kadın Katılımcıların Şiddet Olgusu İle İlgili Tutum ve Değer Yargıları Erkeklerin Kadına Yönelik Şiddet Algıları Erkek Katılımcıların Demografik Özellikleri VI

7 Erkek Katılımcıların Şiddet ve Aile İçi Şiddete İlişkin Değerlendirmeleri Erkek Katılımcıların Şiddet Olgusu İle İlgili Tutum ve Değer Yargıları Kadınların ve Erkeklerin Şiddet Algılarının Karşılaştırılması Tutum ve Değer Yargılarına İlişkin İstatistikler SONUÇ...96 KAYNAKLAR EKLER Ek-1: Kadınlara Uygulanan Anket Formu Ek-2: Erkeklere Uygulanan Anket Formu TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Türkiye Nüfusunun 2011 Yılı İtibariyle Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Dağılımı Tablo 2: Örneklemin Cinsiyete ve İllere göre dağılımı Tablo 3: Katılımcı kadınların yaş dağılımı Tablo 4: Katılımcı kadınların medeni halleri Tablo 5: Katılımcı kadınların eğitim durumları Tablo 6: Size göre hangi tür davranışlar şiddet göstergesidir? Tablo 7: Aile içi şiddete maruz kaldınız mı? Tablo 8: Aile içi şiddete maruz kaldıysanız, hangi sıklıkla maruz kaldınız? Tablo 9: Medeni haliniz sorusu ile Aile içi şiddete maruz kaldıysanız, hangi sıklıkla maruz kaldınız sorusu arasındaki çapraz dağılım Tablo 10: Aile içi şiddete kim tarafından maruz bırakıldınız? Tablo 11: Aile içi şiddete maruz kalmanızın nedeni nedir? Tablo 12: Aile içi şiddete maruz kaldığınız zaman herhangi bir yerden yardım talep ettiniz mi? Tablo 13: Aile içi şiddete maruz kaldığınız zaman herhangi bir yerden yardım talep ettiyseniz, nerelerden veya kimden yardım istediniz? Tablo 14: Herhangi bir yerden yardım talep etmediyseniz, nedenini açıklar mısınız? Tablo 15: Aile içi şiddete maruz kalınca herhangi bir yerden psikolojik destek aldınız mı? Tablo 16: Psikolojik destek aldıysanız, kimlerden aldınız? Tablo 17: Aile içi şiddet uyguladınız mı? Tablo 18: Aile içi şiddet uyguladıysanız kimlere uyguladınız? Tablo 19: Aile içi şiddete başvuruyorsanız, bunu hangi sıklıkla yapıyorsunuz? Tablo 20: Aile içi şiddete başvuruyorsanız, nedenlerini açıklayınız? Tablo 21: Şiddete başvurmak sizce bir çözüm yolu mudur? Tablo 22: Sizce kadına kimlerin şiddet uygulama hakkı vardır? Tablo 23: Şiddet bazen gereklidir Tablo 24: Kadına yönelik şiddet, derecesi çok değilse mazur görülebilir Tablo 25: Terbiye amaçlı şiddet desteklenebilir Tablo 26: Dayak varsa eşler boşanmalıdır Tablo 27: Yaşa göre dayak varsa eşler boşanmalıdır yargısının dağılımı Tablo 28: Erkeği şiddete kadın tahrik eder Tablo 29: Yaşa göre erkeği şiddete kadın tahrik eder yargısının dağılımı Tablo 30: Kadına yönelik şiddet haklı gerekçesi olduğunda kabul edilebilir bir şeydir VII

8 Tablo 31: Erkek, eşine bazen fiziksel şiddet gösterebilmelidir...42 Tablo 32: Yaşa göre erkek, eşine bazen fiziksel şiddet gösterebilmelidir yargısının dağılımı...43 Tablo 33: Eğitime göre erkek, eşine bazen fiziksel şiddet gösterebilmelidir yargısının dağılımı...43 Tablo 34: Kocasının beklentilerini yerine getirmezse kadına şiddet uygulanabilir...44 Tablo 35: Eğer erkek, kadına şiddet uygularsa tutuklanmalıdır...44 Tablo 36: Yaşa göre erkek, kadına şiddet uygularsa tutuklanmalıdır yargısının dağılımı...45 Tablo 37: Kadınların bazı davranışları şiddet görmelerini gerektirir...46 Tablo 38: Yaşa göre kadınların bazı davranışları şiddet görmelerini gerektirir yargısının dağılımı..46 Tablo 39: Kadına yönelik şiddet, kadının kışkırtması söz konusu olduğunda kabul edilebilir...47 Tablo 40: Kadın-erkek arasındaki tartışmanın içine dayak girerse sevgi bağı yok olur...48 Tablo 41: Dayak bir terbiye aracıdır...49 Tablo 42: Erkek şiddet uygularsa kesinlikle eşler boşanmalıdır...49 Tablo 43: Kadın aile içi şiddete maruz kalıyorsa devlet tarafından koruma altına alınmalıdır...50 Tablo 44: Şiddet çözüm değildir...51 Tablo 45: Evdeki kararları erkek almalıdır, kadın da buna uymalıdır...51 Tablo 46: Yaşa göre evdeki kararları erkek almalıdır, kadın da buna uymalıdır yargısının dağılımı.52 Tablo 47: Kadın kocasının söylediklerini sorgularsa koca dayak atabilir...52 Tablo 48: Yaşa göre kadın kocasının söylediklerini sorgularsa koca dayak atabilir yargısının dağılımı...53 Tablo 49: Kadın kocasına karşı geldiği zaman kesinlikle cezalandırılmalıdır...54 Tablo 50: Kadın kocasına her şartta itaat etmelidir...54 Tablo 51: Yaşa göre kadın kocasına her şartta itaat etmelidir yargısının dağılımı...55 Tablo 52: Şiddet gören kişi karşısındakine benzer şekilde karşılık verebilir...56 Tablo 53: Katılımcı erkeklerin yaş dağılımı...57 Tablo 54: Katılımcı erkeklerin medeni halleri...58 Tablo 55: Katılımcı erkeklerin eğitim durumları...58 Tablo 56: Size göre hangi tür davranışlar şiddet göstergesidir?...58 Tablo 57: Aile içi şiddet uyguladınız mı?...60 Tablo 58: Aile içi şiddete başvuruyorsanız, bunu hangi sıklıkla yapıyorsunuz?...60 Tablo 59: Aile içi şiddet uyguladıysanız kimlere uyguladınız?...61 Tablo 60: Aile içi şiddete başvuruyorsanız, nedenlerini açıklayınız?...62 Tablo 61: Aile bireylerine şiddet uyguladıktan sonra pişman olur musunuz?...63 Tablo 62: Aile içi şiddet uyguladığınız için herhangi bir yerden psikolojik destek aldınız mı?...63 Tablo 63: Psikolojik destek aldıysanız kimlerden aldınız?...64 Tablo 64: Şiddete başvurmak sizce bir çözüm yolu mudur?...64 Tablo 65: Şiddet bazen gereklidir...65 Tablo 66: Şiddetin derecesi çok değilse mazur görülebilir...65 Tablo 67: Terbiye amaçlı şiddet desteklenebilir...65 Tablo 68: Dayak varsa eşler boşanmalıdır...66 Tablo 69: Eğitime göre dayak varsa eşler boşanmalıdır yargısının dağılımı...66 Tablo 70: Erkeğin eşine şiddet uygulama hakkı vardır...67 Tablo 71: Şiddet haklı gerekçesi olduğunda kabul edilebilir bir şeydir...67 Tablo 72: Erkek, aile fertlerine bazen fiziksel şiddet gösterebilmelidir...68 Tablo 73: Yaşa göre erkek, aile fertlerine bazen fiziksel şiddet gösterebilmelidir yargısının dağılımı...68 Tablo 74: Erkek evin reisidir, gerektiğinde şiddet uygulayabilir...69 Tablo 75: Yaşa göre erkek evin reisidir, gerektiğinde şiddet uygulayabilir yargısının dağılımı...69 VIII

9 Tablo 76: Şiddet uygulayan kişi tutuklanmalıdır...70 Tablo 77: Bazı davranışlar şiddet uygulanmasını gerektirir...71 Tablo 78: Kadına yönelik şiddet, kadının kışkırtması söz konusu olduğunda kabul edilebilir Tablo 79: Kadın-erkek arasındaki tartışmanın içine dayak girerse sevgi bağı yok olur Tablo 80: Dayak bir terbiye aracıdır Tablo 81: Yaşa göre dayak bir terbiye aracıdır yargısının dağılımı Tablo 82: Erkek şiddet uygularsa kesinlikle eşler boşanmalıdır Tablo 83: Kadın aile içi şiddete maruz kalıyorsa devlet tarafından koruma altına alınmalıdır Tablo 84: Şiddet çözüm değildir Tablo 85: Eğitime göre şiddet çözüm değildir yargısının dağılımı Tablo 86: Evdeki kararları erkek almalıdır, kadın da buna uymalıdır Tablo 87: Kadın kocasının söylediklerini sorgularsa koca dayak atabilir Tablo 88: Eğitime göre kadın kocasının söylediklerini sorgularsa koca dayak atabilir yargısının dağılımı Tablo 89: Kadın kocasına karşı geldiği zaman kesinlikle cezalandırılmalıdır Tablo 90: Eğitime göre kadın kocasına karşı geldiği zaman kesinlikle cezalandırılmalıdır yargısının dağılımı Tablo 91: Kadın kocasına her şartta itaat etmelidir Tablo 92: Şiddet gören kişi karşısındakine benzer şekilde karşılık verebilir Tablo 93: Bir defa dahi dayak olduysa eşler boşanmalıdır Tablo 94: Kadınların tutum ve değer yargılarının yüzde dağılımı Tablo 95: Erkeklerin tutum ve değer yargılarının yüzde dağılımı Tablo 96: ANOVA testi sonuçları (Kadınara uygulanan anket) Tablo 97: ANOVA testi sonuçları (Erkeklere uygulanan anket) GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1: Size göre hangi tür davranışlar şiddet göstergesidir? Grafik 2: Aile içi şiddet uyguladınız mı? Grafik 3: Aile içi şiddet uyguladıysanız kimlere uyguladınız? Grafik 4: Şiddete başvurmak sizce bir çözüm yolu mudur? Grafik 5: Şiddet bazen gereklidir Grafik 6: Dayak varsa eşler boşanmalıdır Grafik 7: Kadın-erkek arasındaki tartışmanın içine dayak girerse sevgi bağı yok olur Grafik 8: Dayak bir terbiye aracıdır Grafik 9: Erkek şiddet uygularsa kesinlikle eşler boşanmalıdır Grafik 10: Kadın aile içi şiddete maruz kalıyorsa devlet tarafından koruma altına alınmalıdır Grafik 11: Şiddet çözüm değildir Grafik 12: Kadın kocasına her şartta itaat etmelidir Grafik 13: Kadın kocasının söylediklerini sorgularsa koca dayak atabilir IX

10

11 GİRİŞ Aile içi şiddet, aile kurumunun başlangıcından itibaren var olmuş ve bundan sonra da var olmaya devam edecek bir olgudur. Aile içi şiddetin çok farklı sebepleri ve şekilleri bulunmaktadır. Her toplumda farklı boyutlarda gerçekleşen aile içi şiddetin Türk toplumundaki boyutlarını, özellikle de kadına yönelik şiddet boyutunu bu çalışmada ortaya konulmaya çalışılmıştır. Aile içi şiddet, çok sayıda insanın şiddet ile ilk tanıştığı yer olarak karşımıza çıkmasıyla dikkatleri çekmektedir. Eşlerin birbirine şiddeti, anne babanın çocuklarına şiddeti, çocukların anne babalarına şiddeti, çocukların birbirlerine şiddeti, vb. olmak üzere çok farklı aile içi şiddet şekilleri bulunmaktadır. Şiddet, çok boyutlu bir kavram olduğu için tek bir tanımının yapılabilmesi mümkün değildir. Fiziksel, psikolojik, sosyal, cinsel vb. çok çeşitli şiddet şekilleri bulunmaktadır. Şiddetin farklı şekilleri bulunmasına ve her toplumda farklı boyut ve türleri yaygın olmasına rağmen evrensel bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Kocacık a (2001:2) göre, Sosyologlar tarafından şiddet olgusunun en iyi, toplumsal ilişkilerin dinamikleri içinde, bütüncül bir yaklaşımla ele alınabileceği savunulmaktadır. Çünkü çatışmalar daha çok birbirleriyle ilişki içinde olan bireyler ya da gruplar arasında olmaktadır. Her bireyin insan olduğu ve eşit haklara sahip olduğu göz önünde bulundurulacak olursa, hiç kimsenin hiç kimseye şiddet uygulama hakkının da olmadığı anlaşılacaktır. Ancak insanlar zaman zaman toplumsal kurallardan destek alarak, zaman zaman da fiziksel güçlerini kullanarak diğer insanlara, hatta aynı aile içinde yaşayacak, hayatını paylaşacak kadar yakın oldukları insanlara şiddet uygulayabilmekte, bu hakkı kendilerinde bulabilmektedirler. Şiddetin sadece görünen fiziksel boyutu söz konusu olsa, mücadele çok daha kolay olacaktır. Oysa şiddetin büyüğü sosyal, psikolojik, ekonomik, vb. boyutlarda yaşanmaktadır. Şiddetin boyutlarını büyüten de şiddet olarak algılanmayan ancak, fiziksel şiddetten çok daha fazla insan üzerinde olumsuz etkisi olan, çeşitli şiddet türlerinin şiddet olduğunun kabul edilmeden uygulanıyor olmasıdır. Bu durumda şiddet mağduru kişi, şiddeti uygulayanın zannettiğinden çok daha fazla zarar görmekte ve şiddet uygulayan kişi de olumsuzluğun boyutlarının farkında olmadığı için telafi etme durumuna gitmemektedir. Şiddet mağdurlarının büyük kısmı şiddetin görünmeyen, ancak tahribatı çok olan bu yönünden fazlasıyla etkilenmektedir. Diğer taraftan şiddet mağdurlarının şiddetin devam etmesindeki dolaylı rolünü göz ardı etmemek gerekir. Şiddete uğrayan, şiddete uğradığını itiraf etmekte zorlanmaktadır. Bir insan şiddete uğradığında, şiddete uğramadaki rolünü sorgulamaktadır. Şiddete uğradığını duyanların da aynı şekilde düşüneceklerine inandıkları için, şiddeti gizleme eğilimi içine girmektedirler. Bu da şiddetin devam etmesinde son derece önemli bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. 1

12 Şiddet ile mücadelede, özellikle de hukuki mücadelenin başlatılması ve sürdürülmesinde bu durum çok önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir problemin çözülebilmesi için, öncelikle varlığının kabul edilmesi gerekmektedir. Problemden şikâyetçi olunmadığında ve problemin varlığı kabul edilmediğinde, kabul edilmeyen bir problemin çözümünü beklemek de çok tutarlı olmayacaktır. Bu durumda şiddetle mücadelede en önemli hususun zihniyet değişimi olduğunu vurgulamak kaçınılmaz olmaktadır. Saha araştırmasına dayalı bu çalışmada, Türkiye genelinde her bölgeden seçilen birer ilde uygulanılan anket ve görüşme verileri paylaşılarak, aile içi şiddet problemine kadın ve erkeklerin algılarında farklılıkların olup olmadığı, eğer cinsler arasında algı farkı varsa bunun boyutları ortaya konularak çözüm önerileri sunulmuştur. 2

13 BİRİNCİ BÖLÜM MUTLU ÇOCUKLAR DERNEĞİ KADINA YÖNELİK ŞİDDET ALGISI KADINA YÖNELİK ŞİDDET 1.1. ŞİDDET OLGUSU Şiddet zamana ve sosyal yapıya göre değişen bir kavram olmasına rağmen, son yıllarda en fazla dikkat çeken konulardan birisidir (Kocacık, 2000:1). Her toplum, kendi toplumunda olagelen şiddet eylemlerini, yeni yetişen kuşaklarına sosyalleşme sürecinde öğretmektedir. Her insanın içinde şiddet dürtüsünün olduğu kabul edilmesine rağmen, insanın uygulamış olduğu şiddetin şeklinin sosyal olduğu kabul edilmektedir. Bu da şiddetin, bireysel ve sosyal ögelerle birleşerek, son derece karmaşık bir olgu olarak karşımıza çıkmasını sağlamaktadır. İnsanlık tarihinin farklı dönemlerinde, farklı şekillerde görülen şiddet hep olmuştur. Her toplum, kendi iç dinamiklerini sağlamak ister. Çünkü toplumlar, kurumları, değer ve bireyleri arasında bütünlük sağlayabildiği sürece ayakta kalabilirler (Kocacık, 2000:2). Toplumlar sosyal yapılarını devam ettirmeye çalışırken, devamlılıklarını olumsuz yönde etkileyecek sosyal problemlerle de karşılaşırlar. Sosyal problemler, sosyal yapının devamlılığı ve bütünlüğünü tehdit eden önemli durumları ortaya koymaktadır. Bu problemlere dikkat edilip çözümler üretildiğinde, toplumlar devamlılıklarını günün şartlarına uygun şekilde sürdüreceklerdir. Bu da ancak sosyal yapının bütün olarak ele alınıp, çözümler üretilmesi ile mümkün olacaktır. Sosyo-kültürel hayatın bu kadar karmaşık olması ve bu kadar karmaşık bir olgunun çok farklı şekillerde tezahür etmesi söz konusudur. Şiddet, hayatın pek çok alanında karşılaşılan bir olgu olmasına rağmen en büyük olumsuzlukları yaşattığı yer olarak aile kurumunu gösterebiliriz. Aile içinde yaşanılan şiddet, çok boyutlu olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsanlık tarihinde şiddet her zaman görülmüş, ancak her dönem ve toplumda şiddetin şekli ve boyutları farklılıklar göstermiştir. Günümüzde şiddet, bir suç davranışı olarak nitelendirilmektedir. Şiddet olgusunun tek başına ele alınması mümkün değildir. Şiddete uğrayan ve şiddet uygulayan arasındaki en önemli ilişki, çok büyük bir oranda karşılıklı olarak birbirlerini tanıyor olmalarıdır. Birbirini tanımayan kişiler arasında ilişki ağı olmadığı için, aralarında olumlu veya olumsuz bir iletişimin olmasını beklemek mümkün değildir. Bu demek değildir ki, şiddet mağdurları ve şiddete uğrayanlar arasında her zaman yakın bir ilişki vardır. Terör eylemlerini düzenleyenler ve terör mağdurları arasında çoğu zaman eylem öncesinde bir iletişim söz konusu değildir. İnsanlar arasında ne kadar fazla iletişim var ise, o kadar da çok aralarında iletişimin, dolayısı ile de şiddet eylemlerinin olması mümkündür. Aile içindeki bireyler arası ilişki, en yoğun yaşanılan ilişki türlerinden birisidir. Bu derece yoğun ilişki ağının yaşandığı bir kurumda, tabii olarak şiddet de en yoğun şekilde yaşanacaktır. Bu sebep ile de aile içi şiddet oranları son derece yüksek çıkmaktadır. Bir toplumda hangi eylemlerin şiddet olarak algılandığı, o toplumun sosyal yapı özelliklerine göre farklılık ortay koymaktadır. O toplum içinde yaşayan insanların, şiddet eylemlerini şiddet eylemi olarak algılayıp algılamamaları, yani kültürel yapıda geçerli olan değer yargıları da şiddetin boyutunu belir- 3

14 lemektedir ŞİDDETİN ÇEŞİTLERİ Şiddeti sadece fiziksel zarar ile açıklayabilmek mümkün değildir. Özellikle günümüzde şiddetten bahsedildiğinde sadece fiziksel şiddet değil, psikolojik, sosyal, cinsel, ekonomik, vb. şekillerinin de olduğu kabul edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 49. Dünya Sağlık Asamblesi nde, şiddetin halk sağlığı önceliklerinden olduğu kabul edilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü üyesi olan 191 ülkeden 1200 den fazla delege, Cenevre de şiddet ile mücadele etmek için uluslararası bir eylem planı yapılmasını oybirliği ile yasal hale getirmiştir (WHO, 1996). Dünya Sağlık Örgütü ne göre, bireyin kendisine uyguladığı şiddet, kişiler arası (aile içi) şiddet ve örgütlü veya organize (savaş) şiddet olmak üzere üç farklı şiddet şekli belirlenmiştir (Dünya Sağlık Örgütü, Şiddetin her türü çok dikkat edilmesi gereken önemli bir problemi ortaya koyuyor olmasına rağmen, bu çalışmada aile içi şiddeti, özellikle de aile içinde kadına yönelik şiddet ele alınacaktır. Aile içi şiddete yönelik çalışmaların sürdürülmesi son derece zordur. Çünkü aile içinde yaşanılanların aile mahremiyeti olarak değerlendirilmesi sebebi ile aile dışındaki kişilerle paylaşılması hoş karşılanmamaktadır. Bu sebep ile de aile içinde yaşanılan şiddetin boyutları ile ilgili bilgilere ulaşılması ve şiddet anında ve sürecinde müdahale edilmesi son derece zor olmaktadır. Ataerkil toplumlarda kadınların erkeklere oranla şiddete uğrama ihtimallerinin daha yüksek olduğu bilinmektedir. Kadına yönelik şiddet oranları istatistiklere çok fazla yansımamakla birlikte, kadına yönelik şiddet olaylarına pek çok ülkede sıklıkla rastlanıldığı bilinmektedir. ABD de her iki evlilikten birisinde şiddet uygulandığı istatistiklere yansımış bulunmaktadır. Yine aynı istatistiklere göre her yedi saniyede bir, bir kadın bir erkek tarafından fiziksel şiddete uğratılmaktadır (Ünsal, 1996:33). Kadınların, aile içi şiddet sonrasında en fazla maruz kaldıkları, kemik ve diş kırıkları, burun ve dudak yaralanmaları, bilinç kaybı, alkol veya sigara bağımlılığı, depresyon, vb. şeklinde özetlenmektedir yılında Birleşmiş Milletler Kadının Statüsü Komisyonu nun Kadına Yönelik Şiddetin Yok Edilmesi Bildirisi nde, şiddetin çok boyutlu olduğu vurgulanmaktadır. Buna göre sadece cinsiyet temelli fiziksel, cinsel, psikolojik herhangi bir zarar ve üzüntü doğuran veya doğurmaya yönelik, özel ya da kamu yaşamında gerçekleşebilen her türlü davranış, tehdit, baskı veya özgürlüklerin keyfi şekilde engellenmesinin yeterli olmadığı, gelenek, görenek, alışkanlık ve uygulamaların da bu kapsama alınmasının gerekliliği vurgulanmaktadır. Günümüzde dahi hala kadınların az da olsa sünnet ettirildikleri, miras olarak değerlendirildikleri, ölen eşlerinin arkasından yaşamlarına son verildiği, kocadır, döver de sever de diyerek kocanın şiddetine karşı çıkmamasının istendiği, vb. pek çok uygulamanın devam ediyor olduğu bilinmektedir. O halde aile içi şiddetin, özellikle kadına yönelik şiddetin önlenmesinin, sadece yasalarla çözülemeyecek kadar karmaşık, sosyo-kültürel, ekonomik, cinsel, vb. pek çok temelinin olduğu ve çözümünün de son derece karmaşık olduğu kabul edilmelidir. 4

15 Dünya Sağlık Örgütü (WHO:1998), eşler arası şiddeti, yakın bir ilişkide fiziksel, psikolojik ya da cinsel hasara yol açan her tür davranış olarak tanımlamaktadır. Yine aynı kurum Şiddet ve Sağlık Raporu nda şiddeti, Bir kişiye, bir gruba ve bir topluma karşı yaralanma, ölüm ve psikolojik zararla, gelişme geriliği veya çöküntü hali, fiziksel güç veya tehdit uygulama (WHO:2002) olarak tanımlamaktadır. Şiddet, gündelik hayatta çok çeşitli şekillerde kullanılıyor olmasına rağmen hukuksal anlamda daha net ifadelerle tanımlanmaktadır. Ayan (2010: 24 ), hukukçuların şiddeti, insanın benzerlerine karşı başlattığı, önemli veya önemsiz derecelerde hasarlar oluşturduğu, saldırganlık ve hoyratlık ifade eden davranışlar olarak tanımladıklarını ifade etmektedir. Medeni Kanun şiddeti, insanın istemi dışında hareket etmeye zorlayacak nitelikteki eylemler olarak tanımlamaktadır. Can Gürkan ve Coşar göre (2009:125), Toplumun kültürel ve sosyal yapısı, dini inançlar, sosyal izolasyon, katı toplumsal roller, fakirlik, kadın-erkek eşitsizliği, kendi kendini kontrol yetersizliği ve zayıf kişilik gibi kişisel karakterler ekonomik şiddet riskini artırmaktadır. Toplumların yapılarının, hareketliliğinin ve değişimlerinin şiddetin ortaya çıkmasında önemli rolü olduğunu kabul edilmektedir. Hızlı değişim dönemleri şiddet olaylarını arttırırken, ekonomik hayattaki iyileşmeler şiddet olaylarını azaltabilmekte, ekonomik hayattaki olumsuz değişmeler de şiddet olaylarını arttırabilmektedir. Bu değerlendirmelerden hareket ile ekonominin sadece belirleyici faktör olduğunu da söyleyebilmek mümkün değil. Ekonomisi çok kötü olduğu halde sosyo-kültürel normlarından dolayı şiddet eylemlerinin çok fazla olmadığı ülkeleri, ekonomiyi tek faktör olarak aldığımızda açıklayabilmek mümkün değil. Bu sebep ile de şiddet olaylarının tek faktörle açıklanamayacak kadar karmaşık olduğunu bir kez daha hatırlatmak gerekecek. İçinde yaşanılan dünyanın şartları çok zor olabilir, ama bu bir insanın diğer insana, bir grubun diğer bir gruba şiddet uygulama hakkını hiçbir zaman vermez. Her insanın yaşama hakkının olduğu, hatta insanca yaşama hakkının olduğu düşünüldüğünde, şiddet olan bir dünyanın varlığını anlayabilmek mümkün görünmemektedir TOPLUMSAL CİNSİYET VE KADINA YÖNELİK ŞİDDET Her bireyin, biyolojik yapısına bağlı olarak bir cinsiyeti bulunmaktadır. Toplumsal cinsiyet, bireyin biyolojik cinsiyetine uygun olarak toplumun ondan hangi rolleri yerine getirmesini istediği, neler beklediğidir. Her bir cinsten, her bir toplumun farklı farklı beklentileri bulunmaktadır. Her toplumun cinsiyet rolleri ve sorumlulukları farklı olup, zaman içinde de değişimler yaşanmaktadır. Zaman içinde değişimler yaşansa da her dönemde toplumların cinsiyete uygun sorumluluk ve beklentileri bulunmaktadır. Bu beklentilerle bireyin cinsel kimliği arasındaki uyum, bireyin toplumla uyumu anlamına gelmektedir. Tabiatın iki cins arasında belirlemiş olduğu farklılıkların dışında, toplumsal düzeyde oluşturulmuş olan ve nesiller boyu da devam eden farklılıklar olarak da tanımlayabileceğimiz toplumsal cinsiyet, iki cins açısından belirlenmiş ve benimsenmiş toplumsa rolleri ortaya koymaktadır. 5

16 Her kültürün kadın ve erkek tanımlamaları farklıdır. Pek çok toplumda erkek ve kadın farklı canlılar olarak değerlendirilmektedir. İki cins de farklı varlıklar olarak değerlendirildikleri için, her iki cinsin de kendilerine ait imkânları, sorumlulukları, rol ve statüleri olduğu kabul edilmektedir. Ataerkil toplumlarda kadınların, anaerkil toplumlarda da erkeklerin toplumsal cinsiyetten kaynaklanan mağduriyetleri söz konusudur. Ataerkil toplumlarda kadın, ikinci sınıf insan konumundadır. Ancak aynı toplumlarda toplumsal cinsel kimliğinden dolayı erkeğin de mağduriyeti söz konusu olabilmektedir. Mesela ataerkil toplumlarda evin ekonomik yükümlülükleri tamamen erkeğe yüklenmiş olup, bu yükümlülükleri layığı ile yerine getirmesi beklenmektedir. Ataerkil toplumlarda kadın, birey olarak algılanmadığı için kaldırabileceğinin üstünde sorumluluklar beklenebilmekte ve bu sorumluluklarını toplumun beklentileri seviyesinde yerine getiremediğinde, ağır cezalara çarptırılabilmektedir. Aslında aile içinde kadına karşı uygulanılan şiddetin temelinde de bu nokta bulunmaktadır. Kadına karşı toplumsal cinsiyete dayalı şiddet, kadınların insan hakkı ihlali olarak kabul edilmektedir. Kadına yönelik şiddetin olumsuz sonuçları, olayın gerçekleştiği zaman ve birey ile sınırlı kalmayacak kadar geniştir. Bir kız çocuğunun, küçük yaşta yaşamış olduğu isteği dışındaki cinsel bir ilişkinin sonuçlarının anlık olmasını beklemek mümkün değildir. Aynı şekilde, erken yaşta evlendirilen bir kız çocuğunun mahkûm edildiği cinsel, sosyal, ekonomik, psikolojik tahribatın olumsuzluklarını anlık veya dönemlik yaşamasını beklemek, olayı çok yüzeysel değerlendirmek olur. Oysa bunu yaşayan kadın için yaşanılanlar yüzeysel değerlendirilemeyecek kadar karmaşıktır. Bireyin çocukluk yıllarından itibaren öğrenmeye başladığı cinsel rolleri, yaşadığı toplumda çok eskilerden beri uygulanagelen cinsel statüsüne uygun rollerdir. Genellikle erkeğin üstlendiği rol ve statüler, kadının rol ve statülerine göre daha üst bir seviyeden hareket etmektedir. Yıllar içinde, geçmişten günümüze bir değişimin olduğu kabul edilmesine rağmen, yani yaşam şekillerinde önemli bir değişim söz konusu olmasına rağmen, kültürel normlarda daha yavaş bir değişim söz konusu olduğu için, kültürel değerlerin devamlılığı sürmektedir. Kültürel normların değişmeye olan direnci, kültür aktarımında etkili olmaktadır (Ayan, 2010: 93). Zaman zaman kültürel kodların yanlış yorumlanması, kadının hem erkeğin gerisinde kalmasına hem de başta şiddet olmak üzere birtakım mağduriyetler yaşamasına zemin hazırlamaktadır KADINA YÖNELİK ŞİDDETİN ÖZELLİKLERİ Erkeğe üstün, kadına da düşük statüleri uygun gören ataerkil Türk toplum yapısı, dünyadaki değişime ayak uydurmakta zorluk çekmekte, zaman zaman da bireysel ve sosyal düzeyde patlamalar yaşanmasına sebebiyet vermektedir. Değişen dünya ile birlikte, aile bireylerinden birisinin veya birkaçının değişime direnç göstermesi, aile içi şiddetin artmasında etkili olmaktadır. Bir süre sonra aile içinde özellikle de eşler arasında yaşanan şiddet, cinsel rollerden kaynaklanan farklılaşma gibi bir süre sonra meşrulaşmaya başlamakta ve normal olarak algılanmaya başlanarak, çözüm üretilmesi çalışmalarını olumsuz yönde etkilemektedir. Sosyal yapının temelini oluşturan ailenin ve bireylerinin sağlam ve sağlıklı olması, toplumun korunması, güçlendirilmesi ve geliştirilmesinde son derece önemli bir rol oynamaktadır. Toplumdaki bireyle- 6

17 rin saldırgan davranışlar içinde olması, aile içinde de şiddet olgusunun yaşandığının bir göstergesidir. Şiddetin toplum içinde ve ailede yaşanıyor olması, toplumun genelinin ve geleceğinin olumsuz etkileneceğinin önemli bir işareti olarak yorumlanmalı ve toplumların farklılıklarına göre çözümler üretilmelidir. Aile içi ilişkiler ve şiddet, toplumun geneli üzerinde bu derece önemli olmasına rağmen, toplum düzeni ve insan sağlığından sorumlu olan kişi ve kurumlar tarafından yeteri kadar önemsenmemiştir (Armutçu, 2007: 46). Aksine aile mahremiyeti kavramının arkasına sığınılarak, ailenin özeli olarak değerlendirilmekte ve dışarıdan yardım yapılamayacağı veya yapılmaması gerektiği savunulmaktadır. Aile içi şiddetin, aile dışına taşınmaması için harcanılan bu çabaya rağmen, aile içinde şiddet yoğun bir şekilde yaşanmaktadır. Aile içindeki şiddeti en yoğun şekilde güçsüz ve çaresiz kadınlar hissetmektedir. Çünkü kadın ve erkek arasındaki statü farklılığına dayanan değerler, yaş, cinsiyet ve iş üstünlüğüne dayanan tahakküm kurma gücünü de erkeğe vererek, erkeğin kadına şiddet uygulamasını meşrulaştırmaktadır. Meşrulaşan şiddetin bu boyutu, çözüm üretilmesini engellemekte ve kuşaktan kuşağa aktarılmasına yol açmaktadır. Kısaca sosyal ve bireysel düzeydeki şiddet eylemleri birbirini besleyerek, aile içi şiddetin devam etmesini sağlamaktadır. Ama daha önce de söylemiş olduğumuz gibi, aile içinde şiddet varsa toplumun genelinde de şiddet vardır. Burada toplum ve bireyin davranışlarının birbirini karşılıklı olarak etkilediğini belirtmek gerekir KADINA YÖNELİK ŞİDDETİN SEBEPLERİ Yaygın kanının aksine şiddet, sadece düşük gelir düzeyli, eğitimsiz ailelerde yaşanmamaktadır. Her gelir düzeyinden, her eğitim seviyesinden, her meslek grubundan ve her yaştan kadınlar da şiddete maruz kalmaktadır. (Şenol-Yıldız, 2011:430). Kadına yönelik şiddetin pek çok sebebi olmasına rağmen, en belli başlıları, biyolojik, psikolojik, sosyal, ekonomik ve cinsel sebepler olmak üzere genellikle beş ana başlık altında toplanmaktadır. Biyolojik sebepler, genellikle bireyin genlerinde var olduğu düşünülen ve onu şiddete sürüklediği varsayılan hormonlardır. Özellikle şiddeti biyolojik faktörlerle açıklamaya çalışan teoriler (İçli, 2004: 60-68), saldırganlık hormonu fazla olanların, Y kromozomu fazlalığı olanların, vb. biyolojik yapılarında birtakım farklılıklara sahip olanların, kendilerini kontrol etme noktasında birtakım sıkıntılar yaşadıklarını, bu sebep ile de istemleri dışında, plansız bir şekilde şiddet uyguladıklarını varsaymaktadırlar. Psikolojik sebepler, psikotik, non-psikotik bozuklukları olanlar ve anti-sosyal ve paranoid kişilik bozuklukları, vb. psikolojik rahatsızlıkları olanların da şiddet uygulama meyli içinde oldukları kabul edilmektedir (Subaşi-Akın, 2003:2). Şiddet uygulayanların psikolojik sıkıntıları olduğu için şiddet uyguladıklarını, şuurlu bir şekilde şiddet eylemlerinde bulunmadıklarını, yaptıkları eylemi kontrol edebilecek durumda olsalar, bu tür eylemlerde bulunmayacakları savunulmaktadır. Bu arada, şiddet eylemlerinde şiddet uygulayan kadar, şiddete uğrayanın da psikolojisine bakmak gerekir. Genellikle şiddete uğrayanlar, pasif kişilik yapısına sahiptirler ve şiddet uygulayana karşılık verebilecek gücü ve cesareti kendilerinde bulamamaktadırlar. Bu durum da şiddet uygulayanı cesaretlendirmektedir. Şiddet mağdurları genellikle de ailelerinde şiddet uygulandığını görerek büyüyen ve gelişimlerinde otoriteye itaati öğrenenlerdir. 7

18 Şiddetin sosyal boyutu, bugün üzerinde durulan en önemli şiddet sebeplerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Şiddetin öğrenilmiş bir davranıştır ve en önemli öğrenme kaynağını da şiddet uygulayan kişinin kendi ailesidir. Pek çok kültür, kocaya eşine şiddet uygulama hakkı tanımaktadır. Sosyalleşme sürecinde, kocanın şiddet uygulama hakkının olduğunu öğrenerek büyümesi, kadının da erkeğin şiddet uygulamasının normal bir davranış olduğu düşüncesini öğrenerek büyümesi, sosyal hayatta aile içi şiddetin olağan olarak algılanmasına zemin hazırlamaktadır. Şiddetin mazur görülmesinin altında, toplumun cinsel normları bulunmaktadır. Erkekler, evin geçimini tek başlarına sağladıkları sürece, evde tek başlarına hüküm sürme hakkını kendilerinde bulmaya devam edeceklerdir. Geleneksel kültürün dayağı terbiye aracı olarak kabul etmesi, erkeğe, karısının rolüne uygun davranmadığında şiddet ile karşılık verme hakkı tanımaktadır. Erkeğin, yasalardan ve toplumun ataerkil geleneklerden kaynaklanan kadına göre üstün konumu, kadının erkeğe hizmet etmesinin ve erkeğin aile içi kararlarda kadından daha fazla söz sahibi olmasının olağan görülmesi de şiddeti besleyen diğer unsurlardandır. (Şenol-Yıldız, 2011:429). Bu da şiddetin meşrulaşmasını ve devam etmesini sağlamaktadır. Geleneksel kültür erkeğe, kadının davranışı üzerinde önemli bir kontrol hakkı vermekte (Tezcan, 1996:106), bu da erkeği en ufak bir olayda şiddete yöneltmektedir. Erkek, eşinin sosyal hayatını düzenleme hakkını kendisinde bulmaktadır. Eşi, bu düzenlemeye uymadığında veya itiraz ettiğinde de kendisinde şiddet uygulama hakkını bulabilmektedir. Kadına yönelik şiddetin en önemli sebeplerinden bir diğeri de ekonomik kökenlidir. Ailelerin gelir seviyeleri düştükçe, sosyo-ekonomik sebepler daha fazla yaşanmaktadır. Ekonomik sıkıntı durumlarında erkekler, evin geçiminden kendilerini sorumlu hissettikleri için çok daha büyük travmalar yaşamakta, evin geçimini olması gerektiği şekilde gerçekleştiremediklerini düşündüklerinde de kendilerini yetersiz hissetmektedirler. Böyle bir durumda tüketici konumunda gördükleri kadına, şiddet uygulayarak kendilerini rahatlatmış, kadın üzerinde hakimiyetlerini ekonomik olmasa da fiziksel olarak devam ettirmiş kabul etmektedirler. Hayata dair beklentilerin karşılanamamasından kaynaklanan gerilimin, şiddeti körüklediği kabul edilmektedir. Ancak bu durum, ekonomik sıkıntıların olmaması durumunda şiddetin olmadığı veya olmayacağı şeklinde yorumlanmamalıdır. Erkekler genellikle kadınlara göre daha fazla çalışma hayatının içindeler ve bu sebep ile de ekonomik bağımsızlıkları çok daha fazladır. Bu da kadını hayatla mücadelede daha zayıf ve erkeğe bağımlı hale getirmektedir. Kadının ekonomik bağımlılığı, erkeğe kadın üzerinde yaptırım gücü vermektedir. Geleneksel erkek, evin ihtiyaçlarını karşılamak ister. Aksi halde kendisini eksik ve görevini yerine getirebilecek gücü olmayan, aciz bir insan olarak hisseder. Böyle bir durumda fiziksel gücünü kullanarak otoritesini sürdürmek ister. Tüm bunlar da aile içi şiddetin devamlılığını sağlar. Aile içi şiddetin önemli sebeplerinden bir diğeri de cinsel kaynaklı şiddettir. Eşler arasında cinsel uyumun sağlanamaması veya eşlerden birisinin cinsel kaynaklı rahatsızlıklarının olması durumunda aile içi şiddet yaşanmaktadır. Aile içinde yaşanılan şiddette cinsel kaynaklı sebeplerin rolü, çok fazla bilinmemesine rağmen oldukça büyüktür. Geleneksel toplumlarda konuşulması çok hoş karşılanmayan cinsel problemler, aslında bir ailenin devamlılığı ve sağlıklılığında son derece önemli bir fonksiyon yerine getirmektedir. Özellikle erkeğin cinsel problem yaşaması durumunda, kendi varlığını ve otoritesini sürdürebilmek için şiddet uygulamayı tercih etmesi çok sık görülen eylemlerdendir. 8

19 1.6. AİLE İÇİ ŞİDDET TÜRLERİ Dünya Sağlık Örgütü (WHO:1998) ne göre bireyler, tanımadıkları insanlardan çok daha fazla oranda, kendi aile bireyleri tarafından şiddete uğratılmaktadırlar. Dünya Sağlık Örgütü aile içi şiddeti, aile içindeki bir bireyin diğerini cezalandırmak, güç göstermek zorlamak, aşağılamak, öfke, gerginlik boşaltmak amacıyla yöneltmiş olduğu şiddet (Dünya Sağlık Örgütü Raporu, 1998 ) olarak tanımlamaktadır. Ancak şiddetin pek çok şekli olduğu gibi, aile içi şiddetin de birçok şekli bulunmaktadır. Biz bu çalışmada, en fazla görülen aile içi şiddet, özellikle de kadına yönelik şiddet ve şekilleri üzerinde durmaya çalışacağız. Kadına yönelik aile içi şiddet, toplumsal cinsiyet temelli, insan hak ve özgürlük ihlali olarak kabul edilmektedir. Kadınları, sosyal ve ekonomik hayatta olmaları gereken yerden uzak tutan bu durum, hiçbir şekilde tasvip görmemesine rağmen, kadınlara uygulanılmaya da devam etmektedir. Bu durum kadınları sadece sosyal ve ekonomik hayattan uzak tutmamakta, aynı zamanda duygusal çöküntü yaşamalarına da sebebiyet vermektedir Fiziksel Şiddet Son dönemlere kadar aile içi şiddetten bahsedildiğinde, fiziksel şiddet akla gelmekteydi. Çünkü bugün şiddet eylemi olarak kabul edilen fiziksel şiddet dışındaki şiddetler, şiddet olarak kabul edilmiyordu. Fiziksel şiddet, kaba kuvvetin bir korkutma, sindirme ve yaptırım aracı olarak kullanılmasıdır (Yetim-Şahin, 2005:50). İtmek, kakmak, yumruklamak, ısırmak, tokat atmak, herhangi bir araç ya da silah ile yaralamak ya da işkence yapmak, vb. şekilde fiziksel şiddet eylemleri görülebilmektedir. Aile içi fiziksel şiddet de, yukarıda belirtilmiş olan fiziksel şiddet şekillerini, aile bireylerinin birbirlerine uygulamasıdır. İstatistiklere göre aile içi fiziksel şiddetten en fazla mağdur olanlar kadınlar ve çocuklardır. Erkek egemen toplumda, erkeğin fiziksel gücünün de kadına göre daha fazla olması, erkeğin eşine şiddet uygulamasına zemin hazırlamaktadır. Evliliğin ilk yıllarında erkeğin uyguladığı fiziksel şiddete kadının itiraz edememesi, şiddete uğradığı halde evi terk edememesi, yardım istediği kişilerden sabırlı olması temennisinde bulunulması, erkeğin eylemlerine devam etmesine sebebiyet vermektedir. Burada kadının haklarını bilmemesi, haklarını bilse dahi uygulamaya koyamaması, fiziksel şiddetin artarak devam etmesinde etkili olmaktadır. Kadın, hayatının ilk yıllarından itibaren farklı şekillerde de olsa şiddete uğramaktadır. Her insan gibi o da şiddete uğraya uğraya, uygun ortam bulduğunda şiddet uygulamayı öğrenmektedir. Kadın, kendisine uygulanılan şiddetin acısını, çocuklarına fiziksel şiddet uygulayarak çıkarmaya çalışmaktadır. Bu da aile içinde şiddetin artarak devam etmesinde son derece etkili olmaktadır. Türkiye de özellikle de geleneksel aile hayatının yaşandığı yerlerde, fiziksel cezalandırma yöntemleri, dayağın bir terbiye aracı olarak algılanıyor olmasından dolayı, sık sık kullanılmaktadır (Kağıtçıbaşı, 1990: 38). Aile hayatlarında şiddeti öğrenen bireylerin, aynı şiddeti hem aile içinde hem de sosyal hayatta uygulamaları kaçınılmaz olmaktadır. Öğrenilmiş bir davranışın uygulanmamasını beklemek mümkün değildir. 9

20 Sözel Şiddet Şiddetin sadece görünen yüzü değil aynı zamanda görünmeyen yüzü de bulunmakta, hatta bu yüz, görünen yüzüne oranla çok daha büyük tahribatlar oluşturabilmektedir. Sözel şiddet, pek çok kadının yaşadığı, ancak kadınlara bunu yaşatanlar tarafından farkına varılmayan, farkına varılsa da önemsenmeyen, bu sebep ile de boyutlarının farkına varılması son derece zor olan bir şiddet şeklidir. Sözel şiddet, sözlerin, jest ve mimiklerin karşıdaki kişiyi korkutmak, sindirmek ve cezalandırmak amacıyla kullanılmasıdır. En belirgin sözel şiddet şekillerinin başında, kişinin değer verdiği konuları önemsememek, belirli aralıklarla ağır ve küçük düşürücü sözler söylemek, aşağılayıcı adlar takmak, sık sık olumsuz sözler ve hitaplarda bulunmak gelmektedir (Yetim-Şahin, 2005:49). Her evlilikte, zaman zaman anlaşmazlıklar yaşanabilir. Bu anlaşmazlıkların fiziksel veya sözel şiddete dönüşmesi istenmeyen bir durumdur. Kadınlar genellikle, ilk zamanlar sözel şiddete uğradıklarını fark etmediklerini, ama aradan geçen süre içinde pasifleştiklerini, haklarını arayamaz, kendilerini savunamaz hale geldiklerini, kendilerine güvenlerini kaybederek ürkek bir karaktere büründüklerini söylüyorlar (Yıldırım, 1998: 27). Bu da kadınların bir süre sonra itiraz edemez duruma gelmesini, erkeğin de bundan güç alarak sözlü tahriklerinin oranını arttırmasını sağlamaktadır. Sözel şiddete maruz kalanlar daha fazla kadınlardır. Çünkü kadınlar, daha duygusaldır. Sözel şiddete maruz kaldıklarında, inkâr yoluna giderek, uğradıkları şiddeti yok saymaya çalışmaktadırlar. Var olan bir şeyin inkâr edilmesi çok da kolay olmamaktadır, kolay olduğunda da tahrip derecesi yükselmektedir. Bir insanın, istenmeyen bir durumu kendisine karşı inkar etmesi, başkalarına inkar etmesinden her zaman daha zor olmaktadır. Kendisine karşı layık olduğu şekilde muamele göremediğini fark eden kadın, büyük travmalar yaşayabilmekte, kendisine olan öz saygısını kaybedebilmektedir. Güvenini kaybeden kadın, kendisini koruyamamakta, kendisini koruyamadığı için de şiddet devam etmektedir Duygusal Şiddet Aile içi şiddetten bahsedilirken en az akla gelen şiddet türlerinden birisi duygusal istismardır. Duygusal şiddet ya da istismar, dışarıdan kolayca fark edilemeyen, ancak kadınları yavaş yavaş yok eden bir şiddet şeklidir. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğünün verilerine göre (2009: 53), ülke genelindeki evli kadınların % 44 ü, hayatlarının herhangi bir döneminde duygusal istismar eylemlerinden en az birisine maruz kaldığını belirtmiştir. Aynı araştırma verilerine göre kadınların % 37 si eşlerinin kendilerine küfür ettiğini, evli kadınların 1/5 i aşağılanıp küçük düşürüldüğünü, % 19 u da korkutulup tehdit edildiğini belirtmiştir. Kadınlar, uğradıkları bu duygusal şiddet sonrasında, uzun yıllar sürekli eleştirilere maruz kaldıkları için, kendi başlarının çaresine bakamayacakları düşüncesine kapılarak, kendilerine olan özgüvenlerini kaybedip, boşanmaktan korkar hale gelebiliyorlar. Bu da şiddetin devam etmesi, kadın tarafından da devam ettirilmesi anlamına geliyor. Kadın, boşanma sonrasında sosyal hayatını nasıl düzenleyebileceğini ve karşısına çıkabilecek sorunlarla mücadele edemeyeceğini, mücadele edebilecek durumda olsa ailesi içindeki bugünkü problemleri çözebileceğini, bunları çözemediğine göre, problemlerin kaynağında kendisinin olduğunu düşünmeye 10

21 başlamakta. Bu da kadının mücadele gücünü kırmaktadır. Evde mücadele gücünü kaybeden kadın, dışarıdaki sosyal hayatında da önemli bir darbe almış olmaktadır Ekonomik Şiddet Ekonomik kaynakların ve özellikle de paranın kadın üzerinde bir yaptırım, tehdit ve kontrol aracı olarak düzenli bir şekilde kullanılıyor olması, ekonomik şiddet olarak karşımıza çıkmaktadır. Kadının ekonomik bağımsızlığını kazanabileceği, statü elde edebileceği bir işte çalışmasını engellemek, kazandığı para üzerinde tasarruf hakkı tanımamak, kısıtlı harçlık vererek, yapılması mümkün olmayan isteklerde bulunmak, bu isteklerin karşılanamaması durumunda huzursuzluk çıkarmak, evin giderlerini kadının yapmasını istemek veya kadını buna zorlamak, vb. eylemler, ekonomik şiddet eylemleri olarak özetlenebilir. Kadını bağımlı hale getiren, fakirliğe sürükleyen bir şiddet şeklidir. Ekonomik şiddet, sadece kadının ve ailesinin değil, aynı zamanda yaşanılan ülkenin de gelişmesini, kalkınmasını etkileyen önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Dünyada 1.5 milyar fakirin olduğu ve bunların da % 70 ini kadınların oluşturduğu kabul edilmektedir (Duyan, 2011: 29-36). Kadınların yoksulluklarından sadece kadınlar etkilenmemekte, çocuklar, dolayısı ile de ülke ve yaşanılan dünya etkilenmektedir. Kadınların yoksulluğundan çocuklarının olumsuz etkilenmesini engelleyebilmek neredeyse mümkün değil. Genel olarak fakirliğin, ekonomik şiddetin hem sebebi hem de sonucu olarak karşımıza çıkan, son derece önemli bir problem olduğunu belirtmekte fayda var Cinsel Şiddet Şiddete uğrayanın da şiddeti uygulayanın da kabul etmekte zorlandıkları bir şiddet şeklidir. Cinselliğin bir sindirme ve tehdit unsuru olarak kullanıldığı bu şiddet şeklinde, cinsel olarak baskın konumda olan erkeğin kadını sindirmesi söz konusudur. Cinsel şiddet mağdurları genellikle kadınlardır. Cinsel şiddetin varlığını gösteren davranışlar arasında şunları sayabilmek mümkün (Yetim-Şahin, 2005:50): Aşırı kıskançlık ve şüphecilik, karşıdakine cinsel obje gibi davranmak, cinselliği cezalandırma yöntemi olarak kullanma, aldatma, vb. Karşıdaki kişiyi kendi isteği olmadan cinsel ilişkiye zorlama da cinsel şiddet olarak değerlendirilmektedir. Özellikle böyle bir durumda, şiddete maruz kalanın seçim hakkının olmaması, direnç göstermesi durumunda da başta fiziksel olmak üzere şiddet şekillerine maruz kalması, şiddetin boyutlarını arttırmaktadır. Rıza dışında cinsel ilişkiye zorlanma, birbirlerini tanıyanlar ve eşler arasında daha fazla yaşanmaktadır. Pek çok kadının hayatının bir döneminde cinsel zorlanmaya maruz kaldığı kabul edilmektedir. Özellikle kadınların maruz olduğu bu şiddet çeşidinde, çocukluk yıllarında babaları, erkek kardeşleri, amcaları, dedeleri vb. aile bireyleri tarafından cinsel şiddete maruz kalan kız çocukları, ilerleyen yaşlarında akraba erkekleri, eşleri, kayınpederleri, kayınları, vb. tarafından mağdur edilebilmektedirler. Cinsel istismarın gerisinde, cinsel fonksiyon bozuklukları, psikolojik problemler, sosyo-kültürel uyumsuzluklar, alkol ve uyuşturucu madde kullanımı vb. bulunmaktadır. Ama bunlardan daha fazlası, toplumda yaygın olan kadının, erkeğin cinsel ihtiyaçlarını sorgulamaksızın karşılamasının gerekliliğine olan inançtır. Erkeğin ihtiyaçlarının olduğu, kadının da bu ihtiyaçları karşılama zorunluluğunun olduğu, 11

22 kadının bireysel istek ve düşüncelerinin ikinci planda olduğu veya olması gerektiği yönündeki toplumdaki yaygın inancın kadına uygulanılan cinsel şiddetin temelindeki öge olduğu kabul edilmektedir. Cinsel gelişimini tamamlayamadan cinsel ilişkiye zorlanma veya erken yaşta evlendirilme de bir cinsel şiddet şekli olarak değerlendirilmektedir. Özellikle erken yaşlardaki kız çocuklarının, kendilerinden oldukça büyük yaşlardaki erkeklerle evlendirilmeleri, bazı kültürler tarafından desteklenmektedir. Erken yaşlarda yapılan evlilikleri toplumun desteklemesi durumunda, yaşanılanlar, normal olarak algılandığı için, küçük kadının destek bulabilmesi de mümkün olamamakta, böylece şiddetin kadın üzerindeki etkisi çok daha fazla bir şekilde yaşanmaktadır. Erken yaşta evlendirilme ile birlikte gelen bir diğer şiddet şekli de çocuk yaşta gebelik yaşayan ve doğum yapan kadınların uğramış oldukları cinsel şiddet şeklidir. Tüm bunlar kadına cinselliği, bir şiddet aracı olarak algılatabilmektedir KADINA YÖNELİK ŞİDDETE DAİR GENEL BİR DEĞERLENDİRME Bir insanın bir başka insana fiziksel, psikolojik, ekonomik, sosyal, vb. baskı uygulaması, hakimiyeti altına alması (Kocacık, 2000:6) olarak şiddeti tanımlamak mümkün. Bilindiği gibi insanlar birbirlerinden farklılık göstermektedir. İki insanın olduğu yerde hiyerarşinin olduğu genel kabul gören bir görüştür. Buna göre, aynı aile içinde yaşayan iki kişi arasında da birtakım farklılıkların olması çok normaldir. Eşler arasındaki bu farklılıklar, zaman zaman istenmeyen sonuçlara sebebiyet verebilmektedir. Her insanın hukukta, sosyal hayatı, özel hayatı ve gizli hayatı olmak üzere üç farklı hayatının olduğu kabul edilmektedir. Bu da her insanın özel olduğunu göstermektedir. Her insanın özel olduğunu kabul ettiğimizde, birey olduğunu da kabul etmek gerekmektedir. İki insanın olduğu yerde, birisi diğerinden belirli özellikleri ile üstün olduğunda, diğerine bu üstünlüğünü kabul ettirmeye çalışabiliyor. Farklılıklardan uyum ortaya koymaya çalışmak yerine, bazen insanlar hâkimiyetlerini ilan etme yoluna gidebiliyorlar. Toplumdaki yanlış değerlerin ve ilişki ağlarının sonucunda, aile içinde yaşanılan hâkimiyet düşüncesi, normal gibi algılanmaya başlanarak, toplum genelinin davranış şekli haline gelebiliyor. İnsanların tıpatıp birbirlerinin aynısı olmasını bekleyemeyiz. Ancak farklılıklara da saygı göstermesini bilmek gerekir. Aksi halde toplumda kendisini gerçekleştiremeyen ve ifade edemeyen, gerçekleştiremediği ve ifade edemediği için de mutsuz insanların sayısı artacak, mutsuz insanların sayısı arttıkça da toplumun genelindeki mutsuzluk düzeyi yükselecektir. Dünya genelinde yaygın olarak görülen kadına karşı şiddet olgusu, her geçen gün daha fazla dikkatleri çekmeye devam etmektedir. Yapılan çalışmalar, dünya genelinde her üç kadından birisinin fiziksel şiddete uğradığını ortaya koymaktadır. Öte yandan kadınların, istekleri dışında cinsel ilişkiye zorlandıkları, ekonomik, sosyal ve psikolojik istismara uğratıldıkları yönündeki veriler, hemen hemen bütün ülkelerde bulunmaktadır. Kadınlara sosyalizasyon sürecinde kazandırılan edilgen karakterin, kadınlara uygulanılan şiddetin boyutlarının bu kadar yüksek olmasında son derece etkili olduğu kabul edilmektedir. Pek çok kültürde, kadına yönelik şiddeti haklı gösteren sosyal normlar bulunmaktadır. Bu normlar sayesinde kadına karşı şiddet, daimi hele gelebilmektedir. Oysa günümüzde kadına yönelik şiddetin, en çok uygulanılan insan hakkı ihlallerinden birisi olduğu kabul edilmektedir. 12