T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) RAYLI SİSTEMLER TEKNOLOJİSİ DEMİRYOLUNDA HIZ

Transkript

1 T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) RAYLI SİSTEMLER TEKNOLOJİSİ DEMİRYOLUNDA HIZ ANKARA-2008

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ YOLA ETKİ EDEN KUVVETLERİ TESPİT ETMEK Rayli Sistemlerde Yük Aktarımı Üstyapıya Etki Eden Kuvvetler Düşey Kuvvetler Yatay Kuvvetler Diğer Kuvvetler Dingil Basıncı ve Hız Hesaplamaları = Hız Kat Sayısı Hesabı Hız Kat Sayısı ile Azami Dingil Basıncı ve Hız Hesaplamaları...9 UYGULAMA FAALİYETİ...11 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...12 ÖĞRENME FAALİYETİ HIZ HESAPLAMALARI YAPMAK Hız Tanımı ve Çeşitleri Minimum (En Az) Hız ve Hesaplamaları Normal Hız Azami (En Fazla) Hız ve Hesaplamaları Deverli Kurpta Azami Hız Deversiz Kurpta Azami Hız Kurpta Deray Tehlikesi Olan Azami Hız Kritik Hız ve Hesaplamaları Deverli Kurpta Kritik Hız Deversiz Kurpta Kritik Hız Azami Hızın Aşılmasının Zararları Seyir Kısıtlaması Tanımı ve Çeşitleri Seyir Kısıtlamalarının Çeşitleri Seyir Kısıtlaması Uygulamaları Seyri Kısıtlayan Etkenler Seyir Kısıtlamalarında Seyirden Kayıp Hesabı...21 UYGULAMA FAALİYETİ...23 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...24 MODÜL DEĞERLENDİRME...26 CEVAP ANAHTARLARI...27 ÖNERİLEN KAYNAKLAR...28 KAYNAKÇA...29 i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 582YIM249 ALAN Raylı Sistemler Teknolojisi DAL/MESLEK Raylı Sistemler İnşaat MODÜLÜN ADI Demir Yolunda Hız Demir yollarında hız konusuyla ilgili bilgi ve becerilerin MODÜLÜN TANIMI kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Fleş ve Ekartman modülünü başarmış olmak YETERLİK Demir yoluna gelen kuvvetleri tespit etmek Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında demir yollarında trenlerin güvenlik sınırları içinde seyrüsefer yapmaları için uygun MODÜLÜN AMACI hız limitlerini tespit edip uygulayabileceksiniz. Amaçlar 1. Yola etki eden kuvvetleri tespit edebileceksiniz. 2. Hız hesapları yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Sınıf,uygulama sahası, çelikmetre, hesap makinesi, fleş ipi,tebeşir,seyir kısıtlama levhaları Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Bu modül, Raylı Sistemler Teknolojisi alanında, demir yolunda hız uygulamalarında kullanılmak amacı ile hazırlanmıştır. Teknolojinin her geçen gün hızla ilerlediği günümüzde zamanında ve güvenli ulaşım, demir yolu işletmeciliği için çok önemlidir. Bu modülün öğrenilmesinden sonra, sahip olduğunuz bilgi ve uygulama becerisi ile tekniğine uygun hız uygulamalarını yapacaksınız. Ayrıca bu modülü başarmakla ortaya koyacağınız iş, sizin demir yollarında hız uygulamaları meslek dalında vazgeçilmezliğinizi gösterecektir. Demir yollarında hız uygulamaları ile ilgili bilgi ve becerileriniz ne kadar iyi ise demir yolu sektöründeki yeriniz o kadar sağlam olacaktır. Başarılar dilerim. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında yola etki eden kuvvetleri tespit edebileceksiniz ARAŞTIRMA Bulunduğunuz yerdeki demir yolu şube şefliğine giderek demir yollarında üst yapının tren hızlarının tespitindeki etkisini öğrenerek sınıf ortamında arkadaşlarınızla paylaşınız. 1. YOLA ETKİ EDEN KUVVETLERİ TESPİT ETMEK 1.1. Rayli Sistemlerde Yük Aktarımı Bir demir yolu taşıtının her dingilinden yola aktarılan yük miktarına dingil basıncı denir. Yol; zemininin jeolojik yapısına, ray ve traversin niteliğine, traversler arası açıklığa göre maksimum dingil yükü 4 ayrı değerde sınıflandırılmıştır. UIC 700 e göre maksimum dingil yükleri şu şekildedir: P A sınıfı yollar: Dingil basıcı en fazla 16 ton olan yollardır. P B sınıfı yollar: Dingil basıcı en fazla 18 ton olan yollardır. P C sınıfı yollar: Dingil basıcı en fazla 20 ton olan yollardır. P D sınıfı yollar: Dingil basıcı en fazla 22,5 ton olan yollardır. Dingil ağırlıkları, ülkeden ülkeye hatta bölgeden bölgeye farklılıklar gösterebilmektedir. Örneğin;ülkemizde ton, Avrupa da 20 ton, Amerika da ton, Rusya da 25 ton, Japonya da ton, maden taşımacılığı yapılan hatlarda ton kadardır. Dingil ağırlığı, ray-tekerlek temasında önemli bir rol oynamaktadır. Dingil ağırlığı arttıkça kitle taşımacılığı olanağı artmakla birlikte, rayların aşınması ve bakım yönlerinden sorunlar da artmaktadır. Günümüzde 25 tonluk dingil basıncı makul bir üst sınır olarak kabul edilebilir. Uluslararası Demir yolları Birliğince (UIC) demir yolları;döşeli ray ağırlığı ve travers aralıklarının fonksiyonu olarak yolun dayanabileceği dingil ağırlığına göre üçe ayrılmıştır. 3

8 A: 16 ton/dingil B: 18 ton/dingil C: 20 ton/dingil Ayrıca sanat yapıları da 1 metre uzunluk başına düşen ağırlık bakımından alt sınıflarına ayrılmıştır. 2: 6,4 ton/metre 3: 7,2 ton/metre 4: 8,0 ton/metre Örneğin;C3 olarak sınıflandırılmış bir yolda dayanılabilecek dingil ağırlığı 20 ton ve yayılı yükü 7,2 ton/metre dir. Yük(P ) Dingil Ray Traver s Balast Platfor Zemin Şekil 1.1: Raylı sisyemlerde yük aktarımı Bir raylı sistem işletmeciliğinde altyapı ve üstyapıyı oluşturan elemanların niteliklerinin ve niceliklerinin belirlenmesi işlemi, raylı sisteme etki eden kuvvetlerin vektörel büyüklükleri ve sistem üzerindeki dağılması ile doğrudan ilişkilidir. Yukarıda demir yoluna etki eden dikey kuvvetler basit bir şekilde ifade edilmiştir.yola etki eden kuvvetleri, üstyapı konusu öncesi daha geniş olarak ele alınacaktır. 4

9 1.2. Üstyapıya Etki Eden Kuvvetler Üstyapıyı etkileyen kuvvetleri, etki bölgelerini ve kaynaklarını göz önünde bulundurarak üç grupta inceleyebiliriz: Düşey kuvvetler Yatay kuvvetler Diğer kuvvetler Üst Yapıya Etki Eden Kuvvetler Düşey Kuvvetler 1.Statik Kuvvet a) Araçların ağırlıkları b) Yükler 2.Dinamik Kuvvet a) Contalardaki şok vuruntular b) Yoldaki nivelman hataları, c) Ray yuvarlanma yüzeyindeki arızalar, d) Araç tekerleklerindeki arızalar nedeniyle oluşan kuv. Yatay Kuvvetler 1. Yol Eksenine Paralel yatay kuvvet (Uzunlamasına) a) Vuruntuların yatay bileşenleri b) Demeraj etkisi c) Frenaj etkisi d) Ray genleşmeleri 2. Yol Eksenine Dik Kuv. a) Merkezkaç kuv. b) Merkezcil kuv. c) Rüzgar etkisi Diğer Kuvetler 1.Kesme kuv. 2.Lase har. 2.Yalpa har. 3. Galop Har. 5

10 D e P D P D Y e P D P Y P Y D e = Düşey Eksen Y e = Yatay Eksen P D = Düşey Kuvvetler Statik ve Dinamik Kuvvetler P Y = Yatay Kuvvetler Şok,Merkezkaç,Aderans,Frenaj,Isı Değişimine Bağlı Gerilmeler,Rüzgâr Kuv Düşey Kuvvetler Demir yolunun altyapı ve üstyapısıyla birlikte oluşturduğu yüzeye dik olarak etki eden kuvvetlerdir. İki grupta toplamak mümkündür Statik Kuvvetler Demir yol taşıtlarının dingillerinden aktarılan kuvvetlerin toplamıdır. Dingillerden aktarılan kuvvetler, araçların ağırlıkları ile içindeki yükelden oluşup bu yükler dingil ağırlığı şeklinde ifade edilir. 6

11 Dinamik Kuvvetler Dinamik kuvvetlerin temel olarak dört nedeninden söz edilebilir: Sıcaklık değişimlerine bağlı olarak rayların uzayıp kısalmasına olanak sağlamak amacıyla belirli uzunluktaki raylar birbirlerine genleşme aralıkları bırakılarak bileştirilir. Genleşme aralıkları aralıklarının bırakıldığı conta adı verilen yol eklenti yerlerinde, tekerlek bir raydan ötekine geçerken ilk rayın eğilmesi nedeniyle ikinci rayın başına çarpar. Bu çarpma olayı şok diye adlandırılır. Bu olay sonucunda değeri hıza, dingil ağırlığına ve yolun bakım durumuna bağlı olarak beliren ve doğrultusu tekerleğin merkezinden geçen bir kuvvet doğar. Bu kuvvetin düşey bileşeni dinamik kuvvetlerden biridir. Yol üstyapısındaki düşey eksen arızaları (nivelman arızaları) nedeniyle yolda ve tekerde meydana gelen vuruntular neticesi yola fazla yük olarak intikal eder ve dinamik kuvvetleri artar. Düşey dinamik kuvvetlerin meydana gelmesi için öteki neden ray yuvarlanma yüzeyindeki hepçek (tırtıklı ve verev ray aşınması) ve ondülasyon (farklı aşınma) arızalarıdır. Bu arızalar nedeniyle tekerleğe gelen tepki kuvvetleri rayın her noktasında farklı olur. Çeken ve çekilen araçların tekerleklerinin yuvarlanma yüzeylerinde oluşan farklı aşınma apleti ve çapak gibi arızalar, hızla doğru orantılı olarak üstyapıya yapacağı vuruntular nedeniyle yola fazla yük olarak intikal eder ve dinamik kuvvetleri artırır. Hız, belirli bir sınırı geçtiğinde dinamik kuvvetler üstyapı malzemelerinde veya tekerleklerde çatlamalara, kırılmalara neden olur Yatay Kuvvetler Yatay kuvvetler yol eksenine paralel ve dik gelen kuvvetler olarak iki gruba ayrılır Yol Eksenine Paralel Yatay Kuvvetler Contalardaki şoklardan ve üstyapıdaki düşey eksen arızalarından (nivelman arızalarından) meydana gelen dinamik kuvvetlerin yatay bileşenleri Yürütücü tekerlekler yuvarlanırken, ilk hareket yönüne karşıt yönde ray mantarı üzerine etki eden demeraj kuvveti Frenleme sırasında rayla tekerlek arasında hareket yönünde doğan frenleme kuvveti Sıcaklık değişimlerinden dolayı rayların uzayıp kısalmasından doğan genleşme kuvvetleri Yol Eksenine Dik Kuvvetler Taşıtların kurplardan geçişi sırasında doğan, hızla doğru orantılı olarak artan ve dengelenemeyen merkezkaç kuvvetler, 7

12 Belirlenen hıza göre, belli yükseklikte dever verilen kurplarda, araçların belirlenen hızın altında düşük hız yapması nedeniyle merkezkaç kuvvetlerin tersine kurbun iç rayı yönünde oluşan merkezcil kuvvetler, Araçların yan yüzlerine etkiyen rüzgarlardan dolayı, kayan taşıtların tekerleklerinin bodenleri aracılığıyla raylara aktarılan kuvvetler Diğer Kuvvetler Bu kuvvetler yola aynı esnada düşey ve yatay olarak gelen kuvvetlerdir. Bunlar kısaca; kesme, lase, yalpa ve galop kuvvetleridir. Taşıtların kurplardan geçmesi sırasında tekerleklerin dingillere rijit olarak bağlanması nedeniyle kurba tam uyamazlar ve tekerlekler rayı belirli bir açı altında keserler. Bundan dolayı yol eksenine paralel ve dik kuvvetler meydana gelir. Rayla tekerlek budeni arasındaki aralık ve ray-tekerlek teması nedeniyle kendini sağa sola atmak istemesinden yani lase hareketinden doğan kuvvetler. Piston tijindeki yatay hareketin dairesel harekete dönüşümünde istikametin değiştiği bağlantı yerlerindeki aşağı yukarı yalpa hareketlerinden dolayı oluşan etkilerdir. Lokomotifte yalpa hareketlerini meydana getiren kuvvetler, ağırlık merkezine göre lokomotifin baş-kıç yapmasına sebep olur. Bu şekilde oluşan etkiye galop etkisi denir. Lase, yalpa ve gallop hareketleri susta takımı ve tekerlekler aracılığıyla yola geçerek yolu etkileyen kuvvetleri oluşturur Dingil Basıncı ve Hız Hesaplamaları Tren hızı arttıkça hız kat sayısı ( ) da büyümekte ve bunun sonucu olarak yola gelen dinamik gerilmeler artmaktadır. Dinamik etkiler, yola intikal eden yüklerin artmasına neden olur. Bu nedenle belli dingil basıncında veya araçların hızında yapılacak değişikliler birbiri ile ters orantılı olarak değişir. Yani üstyapıda hiçbir değişiklik yapılmadan hız artırılırsa dingil basıncı düşürülmeli veya dingil basıncı artırılırsa hız düşürülmelidir. Bu şekildeki değişikliklerde dingil basıncı ya da araç hızlarını hesaplayabilmek için aşağıdaki hız kat sayıları tablosundan yararlanacağız = Hız Kat Sayısı Hesabı V 60 km/saat için = 1 V V 200 km/saat için =

13 Hız kat sayısının hesabında V= 60 ila 200 km/saat hızlara kadar bu formülü kullanmak doğru sonuçlar vermektedir. V= 200 km/saat üzerindeki hızlar için bu formül kullanmak doğru olmayacağından yeni formül bulunması gerekmektedir (Formül bulununcaya kadar 200 km/saat üzerindeki hızlarda, 200 km/saate ait hız kat sayısı kullanılması kanaatindeyim.). Ayrıca yol üstyapısının, özellikle traverslerin deforme durumları dikkate alınarak tablodaki hız kat sayıları ( ) 0,2 (orta derece deforme olan yollar için) ile çarpılarak yola intikal eden dinamik kuvvetlerin olumsuzlukları da dikkate alınabilir. Aşağıdaki örnek hesaplamalarda bu durum dikkate alınmamıştır. V (km/h) Hız Kat Sayısı V (km/h) Hız Kat Sayısı V (km/h) Hız Kat Sayısı V (km/h) Hız Kat Sayısı , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,714 Hız kat sayıları tablosu Hız Kat Sayısı ile Azami Dingil Basıncı ve Hız Hesaplamaları Belirli bir yolda dingil basıncı P 1 ve yapılabilecek azami hız V 1 ise ve bu yolda P 2 dingil basıcında bir tren çalıştırmak gerekirse yapılacak hesaplama; P 1 x 1 = P 2 x 2 eşitliğinden 2 = x 1 bulunur. P 2 P 1 Eğer 2 < 1, yani 1 x < 1 ise P 2 dingil basıncında bir tren çalıştırılamaz. P 2 P 1 Eğer 2 > 1, yani 1 x > 1 ise P 2 dingil basıncındaki bir tren bu yolda çalıştırılabilir. P 2. P 1 9

14 Örnek 1: Dingil basıncı P1=16 ton ve yapılabilecek azami hız 80 km/saat dir. Bu yolda P2 = 20 ton dingil basıncı olan bir trenin çalıştırılıp çalıştırılamayacağını araştıralım: V1= 80 km/h ise hız kat sayısı 1 = 80 = 1,143 dür.( hız kat sayısı tablosundan) 16 2 = 1,143 x = 0,9144 = 0,97 < 1 20 olduğundan bu yolda 20 ton dingil basınçlı tren çalıştırılamaz. Örnek 2: P 1 = 22 ton ve V km/saat tir. P 2 = 20 ton ise V 2 hızı ne olur? V1= 100 km/h için hız kat sayısı 1 = 100 = 1,286 dır = 1,286 x = 1,4146 > 1 olduğundan 100 km/saat hızın üzerinde bir hıza 20 çıkılabilir. Şimdi hız kat sayısı tablosundan; 2 = hız kat sayısına tablodan yapılabilecek en azami hız V 2 = 115 km/saat olduğunu buluruz. Örnek 3: P 1 = 22 ton ve V km/saat tir. V 2 = 140 km 7saat olabilmesi için P 2 basıncı ne olmalıdır? dingil 1 P 1 x 1 = P 2 x 2 eşitliğinden P 2 = x P 1 yazılıp değerler yerine konulacak 1 = V 100 = 1,286 2 = V 140 = 1,571 2 olursa; 1,286 P 2 = x 22 = 0,884 x 22 = 18 ton dingil basıncı bulunur. 1,571 10

15 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Statik kuvvetleri tespit ediniz.. Statik kuvvetleriartıran etkenleri tespit ediniz. Dinamik kuvvetleri tespit ediniz. Dinamik kuvvetleriartıran etkenleri tespit ediniz. Yol eksenine paralel yatay kuvvetleri tespit ediniz. Yol eksenine paralel yatay kuvvetleri artıran etkenleri tespit ediniz. Yol eksenine dik kuvvetleri tespit ediniz. Yol eksenine dik kuvvetleri artıran etkenleri tespit ediniz. Kesme. kuvvetlerini tespit ediniz. Kesme. kuvvetleri artıran etkenleri tespit ediniz. Lase kuvvetleri tespit ediniz. Lase kuvvetleri artıran etkenleri tespit ediniz. Yalpa hareketleri kuvvetlerini tespit ediniz.. Yalpa hareketleri kuvvetlerini artıran etkenleri tespit ediniz. Galop hareketleri kuvvetlerini tespit ediniz. Galop hareketleri kuvvetleri artıran etkenleri tespit ediniz. Mevcut hat üzerinde dingil basıncı artırımı yapmak için gerekli hesaplamaları yapınız. Öneriler UIC 700 e göre maksimum dingil yüklerini inceleyiniz. Uluslararası Demir Yolları Birliği nce (UIC) demir yolları;döşeli ray ağırlığı ve travers aralıklarının fonksiyonu olarak yolun dayanabileceği dingil ağırlığına göre inceleyiniz. Azami hızı veya dingil basıncını belirlerken bir alt hızı veya dingil basıncını tercih ediniz. 11

16 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME DOĞRU YANLIŞ SORULARI Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz. SORULAR Doğru Yanlış 1 P A sınıfı yollar: Dingil basıncı en fazla 16 ton olan yollardır. 2 P B sınıfı yollar: Dingil basıncı en fazla 25 ton olan yollardır. 3 P C sınıfı yollar: Dingil basıncı en fazla 20 ton olan yollardır. 4 P D sınıfı yollar: Dingil basıncı en fazla 22,5 ton olan yollardır 5 Dingil ağırlıkları, ülkeden ülkeye hatta bölgeden bölgeye farklılıklar gösteremez. 6 Uluslararası Demir Yolları Birliğince (UIC) demir yolları A: 16 ton/dingil Uluslararası Demir Yolları Birliğince (UIC) demir yolları B: 19 7 ton/dingil Uluslararası Demir Yolları Birliğince (UIC) demir yolları 20 ton/dingil Sanat yapıları da 1 metre uzunluk başına düşen ağırlık 2 sınıf yolda 6,4 ton/metre dir Sanat yapıları da 1 metre uzunluk başına düşen ağırlık 3 sınıf yolda 9 ton/metre Sanat yapıları da 1 metre uzunluk başına düşen ağırlık 4 sınıf yolda 11 ton/metre Yatay kuvvetler, yol eksenine paralel ve dik gelen kuvvetler olarak iki gruba ayrılır Bir demir yolu taşıtının her dingilinden yola aktarılan yük miktarına dingil basıncı denir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. 12

17 DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Statik kuvvetleri tespit ettiniz mi? Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır Statik kuvvetleri artıran etkenleri tespit ettiniz mi? Dinamik kuvvetleri tespit ettiniz mi? Dinamik kuvvetleri artıran etkenleri tespit ettiniz mi? Yol eksenine paralel yatay kuvvetleri tespit ettiniz mi? Yol eksenine paralel yatay kuvvetleri artıran etkenleri tespit ettiniz mi? Yol ksenine dik kuvvetleri tespit ettiniz mi? Yol ksenine dik kuvvetleri artıran etkenleri tespit ettiniz mi? Kesme kuvvetlerini tespit ettiniz mi? Kesme. kuvvetleri artıran etkenleri tespit ettiniz mi? Lase kuvvetleri tespit ettiniz mi? Lase kuvvetleri artıran etkenleri tespit ettiniz mi? Düzenli ve kurallara uygun bir şekilde çalıştınız mı? Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını tertipli-düzenli kullandınız mı? Uygun araç gereci seçip kullandınız mı? Zamanı iyi kullandınız mı? Çalışma alanını tertipli-düzenli bıraktınız mı? DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarınızın tamamı Evet ise modül değerlendirmeye geçiniz. 13

18 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Gerekli ortam sağlandığında demir yollarında hızı etkileyen faktörleri, azami hızın aşılmasının sakıncalarını öğrenecek ve bu sakıncaların ortadan kalkması için gerekli tedbirleri uygulayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yakınınızdaki tren gar müdürlüğüne giderek azami hız limitlerinin aşılması durumunda meydana gelebilecek tehlikeleri yetkililerden öğrenip sınıf ortamında arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. HIZ HESAPLAMALARI YAPMAK 2.1. Hız Tanımı ve Çeşitleri Bir saatlik sürede belirli mesafeyi katetme oranına hız denir. Saatte 80 km hız dendiğinde, bu hızla bir saat süre ile gidildiğinde 80 km lik bir mesafenin gidileceği anlaşılır. Hızlar 4 sınıfta incelenir: Minimum (en az) hız Normal hız Azami (en fazla) hız Kritik hız 2.2. Minimum (En Az) Hız ve Hesaplamaları Seyri kısıtlayan çeşitli etkenler nedeni ile tüm trenler normal hızını yapamaz. Kurplarda; merkezcil kuvvetlerin mahsurlarından kaçınmak için trenlerin yapması gereken en az hız miktarına minimum hız denir. Kurplarda 105 mm den fazla dever var ise aşağıdaki formüle göre belirlenen hızdan aşağıya seyir kısıtlama hızı belirlenmemelidir. Ayrıca yola 10 km/h ten az seyir kısıtlaması konmamalıdır. Çünkü trenler, küçük hızı yaparken oturmalar ve silkelemeler meydana geleceğinden hem yola hem de trene zarar verir. Ayrıca rampa yukarı gelecek tren için duruş verilmemeli, mümkün olan en yüksek hız verilmelidir. 14

19 Minimum hız; (d-100) x R Vmin = km/h formülü ile bulunur. 11,8 Örnek : R= 300 m d= 130 mm (d-100) x R ( ) x 300 Vmin = = = 762,71 = 27,6 km/h 11,8 11, Normal Hız Trenlerin minimum (en az) hızla azami (en fazla) hız arasında yaptığı hıza normal hız denir Azami (En Fazla) Hız ve Hesaplamaları Yolun yapısı, demir yolu araçlarının teknik yapıları ve taşınan hamulenin (yükün) durumları dikkate alınarak o bölgede yapılabilecek en fazla hıza denir Deverli Kurpta Azami Hız Deverli kurplarda 0,65 ivmeye göre 3 ayrı formülle azami hız hesabı yapılır. (TCDD Yol Dairesi Bşk.nın 08/9/2004 tarih ve /452-2/9284 sayılı emirleri gereği Ankara- Kayseri hattındaki yol iyileştirmelerinde yanal ivmenin 0,65 olarak kullanılması uygun görülmüştür.) V= Hız d R= Yarıçap 1. V max = 13 R (y ) km/h y= Yanal ivme 153 d= Dever 13= Sabit sayı 153= Sabit sayı Örnek: R= 300 m d= 130 mm (m olarak) y= 0, V max = 13x 300 (0, )

20 V max = 3900 (0,65+ 0,85) V max = 5850 V max = 76 km/h R x (d+100) 2. Vmax= km/h 11,8 300 x ( ) Vmax = = = 5847,46 = 76 km/h 11,8 11,8 100= e/y = 1500x0,065=97,5 yaklaşık 100 alınmıştır. Bu formülde ayrıca minimum devere göre de maksimum hız bulunur. 1. Ayrıca deverli kurplarda kısaca; V= 4,4 x R (y= 0,65 m/s 2 göre) formülü ile maksimum hız bulunur. Bu kat sayı uygulanacak yanal ivmeye göre değişecektir. Ancak kat sayı kurp yarıçaplarına göre farklı sonuç verdiğinden her zaman doğru sonuca ulaşılmaz. V= 4,4 x 300 = 76 km/h Kullandığımız dever formülüne göre yanal ivme 0,41 olduğundan bu ivmenin karşılığı olarak; V= 4 x 300 = 70 km/h Deversiz Kurpta Azami Hız Deversiz kurplarda da 3 ayrı formülle azami hız hesabı yapılır: 1. Vmax= 13.R.y km/h yanal ivme = y= 0,65 m/s 2 R= 300'lük makas kurbunda örnek verelim; Vmax= 13 x 300 x 0,65 = 2535 = 50 km/h R 2. V max = x (d + 100) km/h 11,8 300 V max = x ( ) 11,8 16

21 V max = 2542 = 50 km/h 3. Ayrıca deversiz kurplarda kısaca; V= 2,91 x R formülü ile maksimum hız bulunur. Vmax = 2.91x 300 = 50 km/h Bu formülle özellikle makas sapan yollarından trenlerin geçeceği azami hızı buluruz Kurpta Deray Tehlikesi Olan Azami Hız Ayrıca deversiz kurplarda hız, V = 5 R formülündeki sonuca ulaşmış veya geçmiş ise deray sebebi demektir (Kaynak Demir Yolu Üstyapı Tekniği Yazarı: Hıfzı GÜNDOĞAN, Derleyen: Mustafa AKSUN) Kritik Hız ve Hesaplamaları Her taşıtın belli bir kurpta merkezkaç kuvveti sebebiyle yol dışına fırlama (savrulma) hızı vardır ki, buna kritik hız veya devrilme hızı denir. Kurplarda hız, istenildiği kadar yaptırılamaz. Hız yarıçap, dever ile orantılı olarak yaptırılır. Dever hız ile doğru orantılı, yarıçap ile ters orantılıdır. Yani, hız arttıkça dever de artar. Yarıçap büyüdükçe dever küçülür. Dever hatta uygulanan yüksek hıza göre verilir (Yüksek hıza göre dever verilmesi; Genel Md T.ve /19131,1505 S.emirleri ile belirtilmiştir. Aynı emir T.de G.Md.çe teyit edilmiştir.) Deverli Kurpta Kritik Hız Her arabanın belli bir kurpta merkezkaç kuvveti sebebi ile yolun dışına fırlama hızı vardır. Buna kritik hız veya devrilme hızı denir. d e V kr = 3,6 Q. R ( ) km/h e 2h Q= Yer çekimi ivmesi (9,81 m/s 2 ) e= Yol açıklığı (1,5 m) h= Vasıtanın ağırlık merkezinin raydan yüksekliği (m) d= Dever ( mm) Örnek: R= 300 m h= 1,6 m e= 1.5 m Q = 9,81 m/s 2 17

22 d= 130 mm (m olarak) 0,13 1,5 Vkr = 3,6 9,81x 300 ( ) 1,5 2x1,6 Vkr = 3,6 9,81x 300 (0,56) Vkr = 3,6 1648,08 = 146 km/h Deversiz Kurpta Kritik Hız e V kr = 3,6 Q. R ( ) km/h 2h Q= Yer çekimi ivmesi (9,81 m/s 2 ) e= Yol açıklığı (1,5 m) h= Vasıtanın ağırlık merkezinin raydan yüksekliği (m) Örnek: R= 300 m h= 1,6 m e= 1.5 m Q = 9,81 m/s 2 1,5 Vkr = 3,6 9,81x 300 ( ) 2x1,6 Vkr = 3,6 9,81x 300 (0,47) Vkr = 3,6 1383,21 = 133 km/h 2.6. Azami Hızın Aşılmasının Zararları Belirlenen azami hızdan daha fazla hız yapmak, yol ve araçlar bakımından her zaman çok tehlikelidir. Azami hızın aşılmasının çeken çekilen araçlar ile yol altyapısı ve üstyapısında doğurduğu olumsuzluklar çok fazla olup en belirgin ve büyük sakıncaları şöyle sıralanabilir: Yol malzemesi normal ömründen daha kısa zamanda aşınır, yıpranır. Yol daha çabuk bozulur. Yolda düşey, yatay eksen bozuklukları ve üstyapı malzemelerinde arızalanmalar meydana gelir. Çeken ve çekilen araçlarda aşınmalar, yıpranmalar meydana gelir. 18

23 Konforu etkiler. Meydana gelecek sarsıntılardan yolcular rahatsız olur. Yük vagonlarındaki yüklerde kaymalar meydana gelir. En önemlisi araçların deray ve devrilmelerine neden olur. Bütün bunlar neticesi can ve mal kayıpları oluşur Seyir Kısıtlaması Tanımı ve Çeşitleri Demir yolunun alt ve üst yapısındaki bozukluklar nedeniyle araçların seyir emniyeti bakımından, hattın bazı bölümlerinde trenlerin kalkış-varış tarifesinde verilen hızı yapamayarak durdurulması, durdurulduktan sonra düşük hızla geçirilmesi, normal hızın altında seyir ettirilmesi veya yoldan verilecek emir ve işaretlere dikkat ettirilmesi işlemlerinin hepsine seyir kısıtlaması denir. Kısaca seyrüsefer emniyeti bakımından, hattın bazı bölümlerinde trenlerin hız azaltılarak geçirilmelerine seyir kısıtlaması denir. Yolun altyapısı ve üstyapısında seyrüsefer emniyetini azaltan arızalar sebebiyle geçici kısa süreli ve uzun süreli (daimî) seyir kısıtlamaları yapılabilir. Eğimi çok fazla hat kesimlerinde trenlerin kaçmasını önlemek için belirli noktalar D feneri duruşu gibi sınırlandırmalar konulabilir. Konan daimi ve geçici seyir kısıtlamaları bütün raylı sistem araçlarının personeline ilgili model veya evraklarla imzaları alınarak yazılı olarak bildirilir Seyir Kısıtlamalarının Çeşitleri Seyir kısıtlamaları konuluş ve süreleri yönünden iki ana gruba ayrılır Konuluşları Bakımından Duruşlu seyir kısıtlaması: Yol arızasının önemine göre arıza mahallinin başlangıç yerinde trenin durdurulması, durma noktasının öncesinde ve devamında belirli bir kesimde seyir kısıtlaması yapılması gerekir. Seyir kısıtlaması: Yol arızasının önemine göre arıza mahallinin başlangıç ve bitiş noktaları arasında, trenlerin kalkış-varış tarifesinde verilen hızdan daha düşük hız yaptırılmasıdır. İşaretlere dikkat: Yolun herhangi bir kesiminde çeşitli nedenlerle yola konulan veya verilen işaretlere, trenlerin normal veya düşük hızda geçerek uymaları sağlanır Süreleri Bakımından Daimi seyir kısıtlamaları: Genellikle yol altyapısından kaynaklanan heyelan, tasman, kabarma neticesi konulan ve kaldırılması için yatırım gerektiren uzun süreli (en az bir yıllık) seyir kısıtlamalarına denir. Yenilenmesine ihtiyaç duyulan yollarda da uygulanır. Bu seyir kısıtlamaları şube şefi tarafından konulur ve bölge müdürlüğünce teyit edilir. 19

24 Geçici seyir kısıtlamaları: Yol üstyapı arızaları nedeniyle konulan ve kaldırılması kısa süreli olan (bir yıldan az) seyir kısıtlamalarına denir. Bunlar aşağıda verilmiştir: Çalışmalar esnasında konulan gün içi seyir kısıtlamaları: Bir veya birkaç treni kapsayan ve önceden ilgili yerlere haber verilmesi mümkün olmayan seyir kısıtlamaları olup çalışmaların başında bulunan ekip şefi tarafından telefon, telsiz ve yola mevzuatlar gereğince işaret konularak trenlere ihbar edilen kısıtlamalardır. Gerekliliği bitince kaldırılır. Çalışmalar sonunda tren beklemeleri olmuşsa ilgili ekip şefince ilgili yerlere telgrafla trenin bekletilme nedenleri bildirilmelidir. Süresi 48 saati aşmayan seyir kısıtlamaları: Acil durumlarda kısım şefi, şube şefi veya diğer üst ünite amirlerince konulan seyir kısıtlamaları olup, ilgili istasyonlar ve tren trafik merkezlerince derhal uygulanmasına başlanır. Bölge müdürlüğünce teyit gerekmeyen 48 saatten az süreli bu seyir kısıtlamaları, koyan ünitelerce kaldırılır. Süresi 48 saati aşan seyir kısıtlamaları: Kısım şefinin talebi ile şube şefi tarafından veya şube şefinin kendisi tarafından konulur. Bölge müdürlüğünce teyit edilir. İşin sonunda kısım şefinin talebi, şube şefinin teklifi ile bölge müdürlüğünce kaldırılır. Acil durumlarda konulan 48 saatten uzun süreli seyir kısıtlamaları da konuluş ve kaldırılışlarında bölge müdürlüğünce teyit edilir Seyir Kısıtlaması Uygulamaları Daimî seyir kısıtlamalarından çok uzun süreli olanlar bölge yol müdürlüklerinin teklifi ile livreye geçirilerek seyir kısıtlaması olmaktan çıkarılır. Bölge müdürlüğünden teyit gelmeden iş bitirilmiş dahi olsa işaretler kaldırılmaz. Seyir kısıtlamasının kalkacağı tarih ve saat talep telinde şube şefliğince belirtilir. Uygulamaya konulan ve kaldırılan tüm seyir kısıtlamaları, koyan ve kaldıran makam tarafından; mıntıka kısım ve şube şefliğine, tesisler sinyal ve elektrifikasyon kontrolör ve şefliklerine, tren trafik merkezleri ile tesisler bölge kontrolörlüklerine, teşkilat garları ve mücavir istasyonlarına, ilgili servis müdürlüklerine ve bölge müdürlüğüne bildirilir. Seyir kısıtlamalarının konuluşunda ilgili şube ve kisim şeflerince, yolun profili, arazi durumu ile kurplu ve tünelli hat kesimlerindeki görüş mesafesi dikkate alınarak, kesinlik ifade eden hükümler konulur. Özellikle kapalı araziler ve eğimli yollardaki duruş kalkışlar ile kurplardaki dever miktarı gözetilir. Seyir kısıtlamalarının modelle bildirildiği hat kesiminin başlangıç ve bitiş noktalarında seyir kısıtlama levhaları (başlangıçta ortası yeşil kenarı beyaz, bitişte ortası beyaz kenarı yeşil diskler) görülmelidir. Eğer görülmezse modeli veren iş yerine ve diğer ilgili iş yerlerine telgraf çekilerek durum bildirilmelidir. Çünkü seyir kısıtlaması kaldırılmış ama iş yerleri model vermeye devam ediyor olabilir. 20

25 Ayrıca modelle seyir kısıtlaması bildirilmeyen bir hat kesiminde, seyir kısıtlama levhaları görülür ve bu levhaların takım yada ekip çalışmaları ile ilgisi olmadığı anlaşılırsa (takım ya da ekip görülmüyorsa) yine ilgili iş yerlerine telgraf çekilerek durum bildirilir. Çünkü seyir kısıtlaması konmuş fakat iş yerlerinin haberi olmadığından model verilmemiş olabilir Seyri Kısıtlayan Etkenler Kurplar: Aliyman(düz) bir yolda yapılan hız, dar kurplu bir yolda yapılamaz. Eğimler: Yüksek eğimlerde demir yolu araçları hızla tırmanamazlar. 0 meyilli yolda yapılan hız, eğimli yollarda yapılamaz. Yol malzemelerinin durumu: Yeni ve bakımlı yollarda yapılan hız, malzemesi eski, yıpranmış ve iyi bakılmamış yollarda yapılamaz. Yol altyapısının durumu: Altyapısı yeterince sağlam ve dayanıklı olmayan yollarda fazla hız yapılamaz. Demir yolu araçlarının yapısı: Demir yolu araçları, imal edilirken belirli hız dikkate alınarak imal edilirler. (Çeşitli tipteki lokomotiflerin hızlarının ayrı ayrı olması veya bojili veya bojisiz vagonlar gibi). Hava şartları: Normal ve açık havalarda yapılan hız, kar, tipi ve yağmurlu havalarda yapılamaz Seyir Kısıtlamalarında Seyirden Kayıp Hesabı Konulan seyir kısıtlamaları nedeni ile trenlerin seyirlerinde zamandan kayıp olur. Bu kayıp aşağıdaki formül ile hesaplanır: 60xL( V1 V2 ) K V xv 1 Bu formülde; 2 K= Seyirden kaybı dakika olarak 60 Kat sayısı= Bir satteki 60 dakikalık süreyi L= Seyir kısıtlaması konulan yolun km. olarak uzunluğunu V 1 = Seyir kısıtlaması konulan bölgedeki normal hızını V 2 = Seyir kısıtlaması hızını gösterir. Duruş konmuş ise duruş süresi hesap edilen kayıp süresine ilave edilir. Örnek : L= 2500 m.=2,5 km V 1 =100 km V 2 =30 km 21

26 K 60x2,5x(100 30) 100x30 60x2,5x70 3,5 dakika 3000 Sonuç dakika olarak çıkar. Saniye olarak düşünülmemelidir. Çıkan sonuçlardaki 0,1 ila 0,50 arasındaki ondalıklı sayılar yarım dakika kabul edilir. 0,51 ila 0,99 arasındaki ondalıklı sayılar 1 dakika kabul edilir. Bulunan 3,5 dakikalık kayıp süresine eğer duruş (1 dakika) konulmuşsa bu duruş süresi de eklenir ve kayıp 4,5 dakikaya çıkmış olur. 22

27 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Azami hızın aşılmasının çeken çekilen araçlar ile yol altyapısı ve üstyapısında doğurduğu olumsuzlukları tespit ediniz. Baz alınan herhangi yolda uygulanan hızları tespit ediniz. Yolda seyir kısıtlaması yapılması gereken durumlarda seyir kısıtlamasını uygulayınız. Seyir kısıtlamalarını konuluş ve süreleri yönünden ana gruplara ayırınız. İlgili yerlere telgrafla trenin bekletilme nedenleri bildiriniz seyir kısıtlaması olan yerlerde gerekli işaretlemeleri koyunuz. Öneriler Azami hız limitlerinin aşılması durumunda meydana gelebilecek tehlikelerin maliyetini düşünerek işlem basamaklarını atlamayınız. Azami hızı veya dingil basıncını belirlerken bir alt hızı veya dingil basıncını tercih ediniz. Seyir esnasında uygulanacak hızların tespitini hesaplayınız. 23

28 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME DOĞRU YANLIŞ SORULARI Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz. SORULAR Doğru Yanlış Belirlenen azami hızdan daha fazla hız yapmak yol ve araçlar bakımından her zaman çok tehlikelidir. Yoldan verilecek emir ve işaretlere dikkat ettirilmesi işlemlerinin hepsine seyir kısıtlaması denir Belirlenen azami hızdan daha fazla hız yapmak yol malzemesinin normal ömründen daha kısa zamanda aşındırır. Belirlenen azami hızdan daha az hız yapmak yolda düşey, yatay eksen bozukluklarına ve üstyapı malzemelerinde arızalanmalara sebep olur. Trenlerin minimum (en az) hızla azami (en fazla) hız arasında yaptığı hıza normal hız denir. 6 Hızlar 6 sınıfta incelenir. Azami hızın aşılması çeken çekilen araçlar ile yol altyapısı ve 7 üstyapısında olumsuzluklar doğurur. Seyri kısıtlayan çeşitli etkenler nedeni ile tüm trenler normal 8 hızını yapamaz. Eğimi çok fazla hat kesimlerinde trenlerin kaçmasını önlemek için 9 belirli noktalar D feneri duruşu gibi sınırlandırmalar konulmaz DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz. 24

29 DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır Azami hızın aşılmasının çeken çekilen araçlar ile yol altyapısı ve üstyapısında doğurduğu olumsuzlukları tespit ettiniz mi? Baz alınan her hangi yolda uygulanan hızları tespit ettiniz mi? Yolda seyir kısıtlaması yapılması gereken durumlarda seyir kısıtlamasını uyguladınız mı? Seyir kısıtlamalarını konuluş ve süreleri yönünden ana gruplara ayırdınız mı?. İlgili yerlere telgrafla trenin bekletilme nedenlerini bildirip seyir kısıtlaması olan yerlerde gerekli işaretlemeleri yaptınız mı? Azami hızın aşılmasının çeken çekilen araçlar ile yol altyapısı ve üstyapısında doğurduğu olumsuzlukları tespit ettiniz mi? Düzenli ve kurallara uygun olarak çalıştınız mı? Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını tertipli düzenli kullandınız mı? Uygun araç gereci seçip kullandınız mı? Zamanı iyi kullandınız mı? Çalışma alanını tertipli düzenli bıraktınız mı? DEĞERLENDİRME Yapılan değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarınızın tamamı Evet ise modül değerlendirmeye geçiniz. 25

30 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz. Statik kuvvetleri tespit ettiniz mi? Değerlendirme Ölçeği Evet Hayır Dinamik kuvvetleri tespit ettiniz mi? Yol eksenine paralel yatay kuvvetleri tespit ettiniz mi? Yol eksenine paralel yatay kuvvetleri artıran etkenleri tespit ettiniz mi? Yol eksenine dik kuvvetleri tespit ettiniz mi? Azami hızın aşılmasının çeken çekilen araçlar ile yol altyapısı ve üstyapısında doğurduğu olumsuzluklari tespit ettiniz mi? Kisitlamasi olan yerlerde gerekli işaretlemeleri yaptınız mi? Yolda seyir kısıtlaması yapılması gereken durumlarda seyir kısıtlamasını uyguladınız mı? Seyir kısıtlamaları konuluş ve süreleri yönünden ana guruplara ayırdınız mı?. Düzenli ve kurallara uygun olarak çalıştınız mı? Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını tertipli düzenli kullandınız mı? Uygun araç gereci seçip kullandınız mı? Zamanı iyi kullandınız mı? Çalışma alanını tertipli düzenli bıraktınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. Cevaplarınızın hepsi Evet ise modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz. Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz. 26

31 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 D 4 D 5 Y 6 D 7 Y 8 D 9 D 10 Y 11 Y 12 D 13 D ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 D 4 Y 5 D 6 Y 7 D 8 D 9 Y Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz. 27

32 ÖNERİLEN KAYNAKLAR ÖNERİLEN KAYNAKLAR BERKE, Osman, Demir Yolu Üstyapı Tekniği, TCDD Basımevi, GÜNDOĞAN, Hıfzı, Demir Yolu İnşaatı ve Tekniği KAÇER, İlhan,Üstyapı Tamiratı, TCDD Eskişehir Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Ders Notları. KUMBASAR, Feridun, Üstyapı ve Demir Yolu Tekniği, TCDD Basımevi, EVREN, Güngör, Demir Yolu Kitapları TCDD Yol Dairesi Başkanlığı http/tcdd.gov.tr 28

33 KAYNAKÇA KAYNAKÇA EKTAŞ, Mehmet, Ders Notları,TCDD Eskişehir Eğitim Merkezi Müdürlüğü KAÇER, İlhan, Ders Notları,TCDD Eskişehir Eğitim Merkezi Müdürlüğü SÖZAL, S.Sırrı; Yol Bilgisi, TCDD Eskişehir Eğitim Merkezi Yayını, e40003.me.metu.edu.tr 29