OKUL PSİKOLOJİK DANIŞMANLARININ YAŞAM DOYUMU, STRESLE BAŞAÇIKMA STRATEJİLERİ İLE OLUMSUZ OTOMATİK DÜŞÜNCELERİ: İZMİR İLİ ÖRNEKLEMİ

Transkript

1 XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya OKUL PSİKOLOJİK DANIŞMANLARININ YAŞAM DOYUMU, STRESLE BAŞAÇIKMA STRATEJİLERİ İLE OLUMSUZ OTOMATİK DÜŞÜNCELERİ: İZMİR İLİ ÖRNEKLEMİ Prof. Dr. Ferda AYSAN Yrd. Doç. Dr. Nergüz BOZKURT Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı Buca/İZMİR ÖZET Bu çalışmanın amacı, okul psikolojik danışmanların, yaşam doyumu, stresle başaçıkma stratejileri ve olumsuz otomatik düşünceleri arasındaki ilişkileri araştırmaktır.araştırmanın diğer bir amacı da, yaşam doyumu, stresle başaçıkma ve olumsuz otomatik düşünceleri ile çeşitli değişkenler arasında anlamlı farklar olup olmadığını belirlemektir. Araştırmanın örneklemini, öğretim yılında, İzmir il merkezi ve ilçelerindeki ilköğretim ve ortaöğretim okullarında görev yapan 112 kadın ve 29 erkek olmak üzere toplam 141 okul psikolojik danışmanı oluşturmuştur. Araştırma verileri, Stresle Başaçıkma Stratejileri Ölçeği (SBÖ), Yaşam Doyum Ölçeği (YDÖ) ve Geliştirilmiş Otomatik Düşünceler Ölçeği (ODÖ-G) ile geliştirilen Kişisel Bilgi Formu ile elde edilmiştir. Araştırmanın verileri, ölçekler arasında ilişkiler olup-olmadığını sınamak amacıyla Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı test tekniği, t testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve Scheffe test teknikleri ile çözümlenmiştir. Elde edilen bulgularda, psikolojik danışmanların yaşam doyumu, başaçıkma stratejileri ve olumsuz otomatik düşünceleri arasında anlamlı düzeyde ilişkiler olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmada, olumsuz otomatik düşüncelerle, bir başaçıkma stratejisi olan kaçınma davranışı arasındaki ilişki anlamlı bulunurken; problem çözme ile negatif yönde ilişki bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Yaşam doyumu, Stres, Başaçıkma, Olumsuz otomatik düşünme, Psikolojik danışman. ABSTRACT The aim of this study is to investigate the relationships among life statisfaction, coping strategies and negative automatic thoughts of the school counselors. Also some socio demographic variables were tested to find if there were significant relatinships with life satisfaction, negative automatic thoughts and coping. The sample of the study were ansisted of a total of 141 (112 felales and 29 males) elemantary and high school counselors the curriculum year of The data were collected through the use of coping strategies Inventory (CSI), Life Saticfaction Scale (LSS) and Automatic Thoughts Qestionnaire- Revised (ATQ-R). Pearson Moment Correlaction Quoficients, t-test, ANOVA and Scheffe test tecnigues were to used to analyze the data. Results showed that there were significant correlatians among life Saticfaction coping strategies and negative automatic thoughts of the school conselorsb Negative automatic thoughts were significantly and positively correlated to the use of avoidance whereas problem solving behavior was negatively correlated with negative automatic thoghts Key words: Life satisfaction, stres, coping, negative automatic thoughs, counselor 1

2 GİRİŞ Günümüzdeki yeni gelişmeler ve buluşlar, özellikle demokratik düşünceler, insan haklarındaki gelişmeler, eğitimden beklentilerin artmasına yol açmış ve geleneksel eğitime baskı yaparak eğitimi bireyin yararına değişmeye zorlamıştır (Yeşilyaprak, 2000). Okullarımızda, öğretim hizmetlerinin yanı sıra öğrencilerin, bireysel farklılıklarına öncelik vererek, kendini tanıyan ve geliştirebilen bireyler olarak yetişmeleri de beklenmektedir. Çağdaş eğitim anlayışında, öğrencileri bilgi yüklenen değil, merkeze alan, öğrenmeyi öğrenen, yeteneklerini kullanan, problem çözen, yapıcı, yaratıcı, ulusal ve evrensel değerlere saygılı vatandaşlar olarak yetişmelerinde okullardaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine ihtiyaç vardır (Can, 2002). Okullardaki rehberlik ve psikolojik danışma hizmeti yürüten danışmanların hem mesleki bilgi ve beceri açısından hem de kişisel özellikleri açısından bu hizmeti yürütecek yeterlilikte olması gerekmektedir (Eisenberg ve Delanay, 1993). Bireyin kariyerinde doyumu ve etkiliği stresi, yani iş stresini kontrol altında tutmasına bağlıdır (Balcı, 2000). İş görenin iş yaşamında sağlayacağı doyumun artması bireyin işten hoşlanma derecesinin yükselmesini ve bu durumun da iş doyumunun süreklilik kazanmasında önemli görülmektedir (Yıldırım, 1988). Çalışanların işten doyum sağlamalarında dışsal ve içsel güdüleyici faktörler önemli rol oynamaktadır (Koç, 2001). İş ya da çalışma zamanı bireyin yaşamı içinde önemli bir yer tutmakta ve bireysel hedeflere ulaşma düzeyinin artması, yaşam doyumunu da artırmaktadır. Yaşam doyumu bir anlamda bireyin belirlediği hedeflere ulaşma derecesi olarak da tanımlanmaktadır. Koç (2001) çalışmasında rehber öğretmenlerin, görevlerinden kaynaklanan mesleki sorunları algılama düzeyleri olumsuz yönde yükseldiğinde, bu sorunlarla etkili bir şekilde başaçıkma çabasında olmadıklarını ve bu durumun da zamanla işten aldıkları doyumu azaltabileceğini belirtmektedir.psikolojik danışmanların görevlerini sürdürürken, çok fazla sorunla karşılaştıkları ve bu durumda iş ve meslek doyumları ile tükenmişlik düzeylerini etkilediği ymönde çalışma sonuçları bulunmaktadır(koç, 2001; Gökçakan ve Özer,1999; Sevim ve Özer,1999; Doğan,1996). Okullar toplumumuzun en stresli ekolojisidir. Stres, bu yüzden öğretmenlerin uğraşmak zorunda kaldığı en kötü sağlık problemidir (Pehlivan, 2000). Borg ve Riding (1991), öğretmenlerin çok stresli olmalarına rağmen, öğretmenlik mesleğini yapmaya devam edeceklerini belirtmektedirler. Wisniewski ve Gargıulo (1997) çalışma sonuçlarında, öğretmenlerde stres oluşturan faktörleri azaltmaya yönelik, stresle baça çıkma stratejilerini bütünleştirmenin çok zor olduğunu belirtmişlerdir (Akt. Nagel, 2003). Bireyin içinde bulunduğu psikososyal çevresinin psikolojik ve fizyolojik bozukluluklarının ortaya çıkmasıyla ilgili olduğunu (Dohrenwend, 1974; 1981) ve stresli yaşam biçiminin bazı tip depresif bozuklukların ortaya çıkmasına neden olduğunu kaydeden çok sayıda araştırma olduğu bilinmektedir Son yıllarda, stresle başaçıkma mekanizmasının belirleyici rolü, psikolojik rahatsızlıklarla birlikte ilişkilendirilmekte ve stresle başaçıkma kavramı araştırmacıların dikkatini oldukça fazla çekmektedir (Crute, 2004; Berant, Mikulincer ve Florian, 2003; Aysan ve Bozkurt, 2000; Şahin ve Durak, 1995; Asarnow ve Horton, 1990; Uçman, 1990; Dağ, 1990; Clark ve Hovanitz, 1989; Hamilton ve Fagot, 1988; Aysan, 1988; Folkman ve Lazarus, 1980; Billings ve Moos, 1981). Aynı zamanda bireylerin stres yaşantılarıyla başa çıkarken kullandıkları etkin başaçıkma stratejilerinin ruh sağlığı üzerinde olumlu etkilerinin olduğunu 2

3 vurgulayan çok sayıda araştırma bulgusu vardır (Nagel, 2003; Forlin, 2001; Rolf ve Ulrich, 2001; Anshel, Williams ve Hodge, 1997; Plante, Goldfarb ve Wadley, 1993; Asarnow ve Horton 1990; Dağ, 1990; Clark ve Hovanitz 1989; Coyne, Aldwin ve Lazarus, 1981). Stres yaşantılarında bireyin içinde bulunduğu bilişsel çabanın niteliği ve kullanacağı başaçıkma tarzı, onun psikolojik bütünlüğünü büyük ölçüde belirleyebilmektedir. Lazaruz (1976) a göre bireyin, içinde yaşadığı durumu tehlike olarak algıladığı zaman olabilecek zararları azaltmak için birey nasıl bir başaçıkma stratejisi kullanacağına karar verir ve bu değerlendirme bireyin inançları ve kişilik özellikleri doğrultusunda beslenir (Akt. Aysan, 1988). Stres yaşantılarında bireyin bilişsel çabasının niteliği ve başaçıkma stili büyük ölçüde onun psikolojik bütünlüğünü de belirlemektedir (Aysan, 1988). Stres, başaçıkılması gereken bir durumdur, eğer başaçıkma stratejileri başarısız olursa, psikolojik sağlıkta bozulma ve bununla birlikte psikopatolojik belirtilerin ortaya çıkması da kaçınılmaz bir durum olmaktadır (Dohrenwed ve Dohrenwed, 1987). Araştırma literatüründe geçtiğimiz otuz yıllık bir süre içerisinde stres ve depresyona ilişkin olarak çok sayıda çalışmaya rastlanmaktadır (Brown ve Haris 1989). Beck (1976), depresyondaki bireylerin kendisi geleceği ve çevresi hakkında, olumsuz düşünceye bağlanmış, olumsuz düşüncelerinin olduğunu ve olumsuz düşüncelerinin derecesinin diğer depresif belirtilerin şiddetine bağlı olduğunu belirtmektedir (Heaga, Erns ve Dyck, 1991). Otomatik düşünceler özellikle duygusal bozukluklarda görülen ve çeşitli bilişsel çarpıtmalar sonucunda ortaya çıkan ve olumsuz özellikleriyle, bilişsel düzeyde kararsızlık, dikkati toplayamama, bellekte zayıflama oluşturmaktadır (Türkçapan, Sungur ve Akdemir, 1994). Okullarda görev yapan psikolojik danışmanların, okullardaki yöneticilerin tavrı, ortamın uygunsuzluğu, kendisine duyulan güven eksikliği, psikolojik yardım almaya ilişkin olumsuz tutumlar psikolojik danışmanların yeterince eğitilmemiş olmaları, doyumsuzluğu, tükenmişlik, gibi etmenler psikolojik danışmanların görevlerini yerine getirmelerini etkilemektedir (Can, 2002) Günümüz psikolojik danışmanlarının, öğrencilerin, değişen yaşam koşullarına uyum sağlamasına yardımcı olurken, öncelikle birey olarak, kendisini geliştirebilen, yaptığı işten doyum alabilen, üretken, dolayısı ile etkin başaçıkma stratejilerini kullanabilen, varolan koşullara uyum sağlayabilen sağlıklı kişilik özelliklerine sahip bir birey olması beklenmektedir. Bu bağlamda okul psikolojik danışmanların yaşam doyumunu, başaçıkma stratejilerini ve düşünme biçimlerini olumlu ve olumsuz etkileyen etkenleri ortaya koyacak çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Araştırmanın Amacı Bu çalışmanın amacı, İzmir il merkezi ve ilçelerindeki, devlet kurumları olan ilköğretim ve ortaöğretim okullarında görev yapan okul psikolojik danışmanların yaşam doyumları, stresle başaçıkma stratejileri ve olumsuz otomatik düşünceleri çalıştıkları okulun türüne, cinsiyetlerine, kıdeme, mesleklerini isteyerek seçip seçmediklerine, mesleklerini severek ve isteyerek devam ettirip ettirmediklerine, meslek yaşamındaki başarılarını algılamalarına, çalışma ortamından memnun olup olmamalarına, mezun olunan kurumda kazandırılan bilgi ve becerileri yeterli bulup bulmamalarına, sorunları olduğunda psikolojik yardım alıp almamaya göre anlamlı farkların olup olmadığının incelenmesidir. 3

4 YÖNTEM Evren ve Örneklem Araştırma betimsel türde bir çalışmadır. Araştırmanın evrenini öğretim yılında İzmir il merkezi ve ilçelerinde bulunan resmi ilköğretim ve ortaöğretim okullarında görev yapan psikolojik danışmanlar oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise, ilköğretim ve ortaöğretim okullarında görev yapan ve rastlantısal örnekleme yolu ile seçilen 141 okul psikolojik danışmanı oluşturmuştur. Araştırma verileri, Stresle Başa Çıkma Stratejileri Ölçeği (SBÖ), Yaşam Doyum Ölçeği (YDÖ) ve "Geliştirilmiş Otomatik Düşünceler Ölçeği (ODÖ-G)" ve araştırmacılar tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu ile elde edilmiştir. Verilerin Analizi ve Uygulama Araştırmanın verileri, ölçekler arasında ilişkiler olup olmadığını sınamak amacıyla Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı test tekniği; t testi, tek yönlü varyans analizi F ve Scheffe test teknikleri ile çözümlenmiştir. Araştırmada kullanılan ölçekler öğretim yılında İzmir Hatay rehberlik araştırma merkezi ve Karşıyaka rehberlik araştırma merkezince düzenlenen seminerlere katılmış olan ve ölçekleri yanıtlamak için gönüllü olan okul psikolojik danışmanlara uygulanmıştır. Uygulamaya başlamadan önce, ölçeklerin psikolojik danışmanlara uygulanabilmesi için yetkililerden gerekli izin alınmıştır. Araştırmacılar tarafından, araştırmanın amacı ve ölçeklerle ilgili açıklayıcı bilgiler verildikten sonra ölçekler, gönüllük esasına uygun olarak ölçekleri yanıtlamak isteyenlere verilmiştir. Veri Toplama Araçları Yaşam doyumu ölçeği (YDÖ):Diener, Emmans, Lorsen ve Giffin (1985) tarafından geliştirilen, yedi dereceli bir likert ölçeği üzerinde değerlendirilen 5 maddelik, öznel iyilik durumunu ölçen bir ölçektir. Yaşam doyumu,ölçekler arasında en çok kullanılan bir değerlendirme aracı olup,iç tutarlık katsayıları.80 ile.89 arasında değişmektedir.faktör analizi sonuçları, bireyin yaşamına ilişkin doyumu bütün olarak değerlendiren bir faktör olduğunu belirlemektedir. Ölçek ile öznel iyilik hali ve yaşam doyumunu ölçen diğer ölçekler arasındaki korelasyonların.35 ile.82 arasında değiştiği belirtilmektedir (Pavot ve Diener, 1993). Ölçeğin Türkçe ye uyarlama çalışması Aysan (2001) tarafından yapılmıştır. Güvenirlik katsayısı.85 olarak bulunmuştur. Başaçıkma stratejileri ölçeği(bsö): Amirkhan (1990) tarafından geliştirilmiş Aysan (1994) tarafından Türkçe ye uyarlama ve geçerlik, güvenirlik çalışması yapılmış bir kendini değerlendirme envanteridir. Problem çözme, Sosyal Destek Arama ve Kaçınma olmak üzere üç alt ölçekten oluşmaktadır. Alt ölçeklerde toplam 11 er madde bulunmakta ve alt ölçek toplam puanları arasında değişebilmektedir. Ölçekte 1-hiç, 2-biraz, 3-çok, olmak üzere üçlü likert tipi bir değerlendirme vardır. Alt ölçek toplam puanlarının yüksek olması, tanımlanan niteliğin arttığına işaret etmektedir. Ölçeğin güvenirlik katsayısı.92 olarak bulunmuştur. Benzer ölçekler geçerlik çalışmalarında problem çözme, alt ölçeğinin iç kontrol ile pozitif yönde; kaçınma alt ölçeğinin yaşam doyumu ile negatif, depresyon düzeyi ile pozitif yönde ilişkili olduğu belirlenmiştir. 4

5 Geliştirilmiş Otomatik Düşünceler Ölçeği (ODÖ-G): Bu çalışmada psikolojik danışmanların otomatik düşüncelerinin oluşum sıklığını ölçmek amacıyla Kendall, Howard ve Hays (1989) tarafından geliştirilmiş olan Geliştirilmiş Otomatik Düşünceler Ölçeği ODÖ-G (Automatic Thoughts Questionnaire-Revised ATQ- R) kullanılmıştır. Ölçeğin ilk hali olan ve Hollon, Kendall (1980) tarafından geliştirilmiş olan 30 maddelik Olumsuz Otomatik Düşünceler Ölçeğinin (Automatic Thoughts Questionnaire ATO-30) çeviri ve geçerlikgüvenirlik çalışması Hisli (1990); Aydın ve Aydın (1990) tarafından yapılmıştır. ATO-30 ölçeğine 10 olumlu cümlenin eklenmesiyle geliştirilmiş olan Geliştirilmiş Otomatik Düşünceler Ölçeğinin geçerlik, güvenirlik çalışması Bozkurt (1998) tarafından yapılmıştır. Ölçekten alınacak toplam puan aralığı (40-200) dir. BULGULAR Bu bölümde, okul psikolojik danışmanların yaşam doyumları stresle başaçıkma stratejileri ve olumsuz otomatik düşünceleri çalıştıkları okulun türüne, cinsiyetlerine, kıdeme, mesleklerini isteyerek seçip seçmediklerine, mesleklerini severek ve isteyerek devam ettirip ettirmediklerine, meslek yaşamındaki başarılarını algılamalarına, çalışma ortamından memnun olup olmamalarına, mezun olunan kurumda kazandırılan bilgi ve becerileri yeterli bulup bulmamalarına, sorunları olduğunda psikolojik yardım alıp almamaya göre farklılık gösterip göstermedikleri değerlendirilmiştir. Okul psikolojik danışmanların, üç ayrı ölçekten aldıkları genel puanların ortalama ve standart sapmaları ayrı ayrı hesaplanmıştır (Tablo 1). Gruplar arası ortalama farkların anlamlı olup olmadığına ikili gruplarda t-testi, ikiden çok gruplarda tek yönlü varyans analiziyle bakılmıştır. Anlamlı farkın bulunduğu değişkenlerde bu farklılığın hangi gruplar arasında olduğu scheffe testi ile belirlenmiştir. Ayrıca Tablo 2 de ölçekler arası korelasyon katsayıları verilmiştir. Çalışmada belirlenen bağımsız değişkenlerle ölçek puanları arasındaki karşılaştırmalarda elde edilen bulgular aşağıda verilmektedir. Okul Psikolojik danışmanların yaşam doyumlarının farklı değişkenlere göre incelenmesi Yapılan analizlerde, okul Psikolojik danışmanların, çalıştıkları okulun türüne, cinsiyetlerine, yaşlarına göre, yaşam doyumu, ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Medeni duruma göre, yaşam doyumu ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık saptanmamıştır. Ancak medeni duruma ait aritmetik ortalamalar incelendiğinde evli olan danışmanların yaşam doyumu puan ortalamaları, bekar danışmanların puan ortalamalarından yüksektir. Ancak, aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Kıdeme göre, yaşam doyumu ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Buna göre, danışmanların yaşam doyumu, çalışma yılına göre değişmemektedir. Mesleklerini isteyerek seçip seçmediklerine göre, yaşam doyumu ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır. Mesleklerini isteyerek seçip seçmediklerine göre, aritmetik ortalamalara bakıldığında, mesleklerini isteyerek seçtiklerini belirten danışmanların puan ortalamaları, isteyerek 5

6 seçmediklerini belirtenlerden yüksektir. Ancak, aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Mesleklerini severek ve isteyerek devam ettirip ettirmediklerine göre, yaşam doyumu puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur (F= 5.99, p<.05). Farklılığı yaratan grupların mesleklerini severek isteyerek sürdürdüklerini belirten danışmanlarla, mesleklerini severek isteyerek sürdürmediklerini belirten gruplar arasındadır.buna göre, mesleklerini severek isteyerek sürdürdüklerini belirten danışmanların yaşam doyumu, mesleklerini severek isteyerek sürdürmediklerini belirtenlerden daha yüksek düzeyde bulunmuştur. Meslek yaşamındaki başarılarını algılamalarına göre, yaşam doyumu puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur (F=8.92, p<.001). Farklılığı yaratan grupların, kendilerini çok başarılı olarak algılayan danışmanlarla, kendilerini başarılı ve orta derecede başarılı olarak algılayan danışmanlar arasında olduğu saptanmıştır. Buna göre, kendilerini çok başarılı algılayan danışmanların yaşam doyumu, kendilerini orta düzeyde başarılı olarak algılayanlardan daha yüksek düzeyde bulunmuştur. Çalışma ortamından memnun olup olmama durumuna göre, yaşam doyumu puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur (F=4.86, p<.01). Gruplar arasındaki farklılık, çalışma ortamından memnun olan grupla, memnun olmayan gruplardan kaynaklanmaktadır. Buna göre, çalışma ortamından memnun olduğunu belirten danışmanların yaşam doyumu, memnun olmadığını belirtenlerden daha yüksek düzeydedir. Mezun olunan kurumda kazandırılan bilgi ve becerileri yeterli bulup bulmamaya göre, yaşam doyumu ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur (F= 4.81, p<.01). Farklılığı yaratan grupların, bilgi ve becerileri yeterli buluyorum diyen grupla, yeterli bulmuyorum diyen danışmanlar arasındadır. Buna göre, mezun olunan kurumda kazandırılan bilgi ve becerileri yeterli bulanların yaşam doyumu, yeterli bulmayanlardan daha yüksektir. Sorunları olduğunda psikolojik yardım alıp almama durumuna göre gruplandırıldığında, yaşam doyumu ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Psikolojik yardım alıp almamaya göre, aritmetik ortalamalar incelendiğinde, sorunları olduğunda psikolojik yardıma bazen başvurduklarını belirten danışmanların ortalamaları, psikolojik yardım almıyorum diyenlerden yüksektir. Ancak, aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Okul Psikolojik danışmanların stresle başaçıkma stratejilerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi Okul psikolojik danışmanların çalıştıkları okulun türüne, cinsiyetlerine ve yaşlarına göre, başaçıkma stratejisi olan problem çözme, sosyal destek arama, kaçınma alt ölçekleri puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Medeni duruma göre, başaçıkma stratejisi olan kaçınma alt ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık görülmektedir (F= 3.64, p<.05). Gruplar arasındaki farklılık evli ve bekar danışman gruplarından 6

7 kaynaklanmaktadır. Buna göre, bekar olan danışmanların, kaçınma davranışını gösterme düzeyleri, evli olanlara göre daha yüksek düzeydedir. Olumsuz başaçıkma stratejilerini kullanma konusunda,bu araştırma bulgusunun evli olanların lehine olduğu söylenebilir. Kıdeme göre, problem çözme, sosyal destek arama, kaçınma alt ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Buna göre, meslekteki çalışma süreleri farklı danışmanların, stresle başaçıkma stratejileri değişmemektedir. Mesleklerini isteyerek seçip seçmediklerine göre, başaçıkma stratejisi olan kaçınma alt ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı farklılık bulunmuştur (F=4.17,p<.05). Gruplar arasındaki farklılıkların mesleğini seçerken karasız olduklarını belirten danışmanlarla, mesleğini isteyerek seçmiş olduklarını belirten gruplardan kaynaklandığı saptanmıştır Mesleğini seçerken karasız olduğunu belirten danışmanların kaçınma puan ortalamaları, mesleğini isteyerek seçmiş olduklarını belirten danışmanlardan daha yüksektir. Buna göre, mesleğini seçerken kararsız olan danışmanların, mesleklerinin seçiminde kararlı olan danışmanlara göre kaçınma davranışını daha fazla gösterdikleri söylenebilir. Mesleklerini severek ve isteyerek devam ettirip ettirmediklerine göre, problem çözme, sosyal destek arama, kaçınma alt ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Buna göre, danışmanların mesleklerini severek ve isteyerek devam ettirip ettirmediklerine göre, stresle başaçıkma stratejileri değişmemektedir. Meslek yaşamındaki başarılarını algılamalarına göre, problem çözme, sosyal destek arama, kaçınma alt ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Buna göre, danışmanların meslek yaşamındaki başarılarına ilişkin algılamaları stresle başaçıkma stratejilerini değiştirmemektedir. Çalışma ortamından memnun olup olmamalarına göre, problem çözme, sosyal destek arama, kaçınma alt ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Buna göre, danışmanların çalışma ortamından memnun olup olmamalarına ilişkin algılamaları stresle başaçıkma stratejilerini değiştirmemektedir. Mezun olunan kurumda kazandırılan bilgi ve becerileri yeterli bulup bulmamalarına göre, etkin bir başaçıkma stratejisi olan problem çözme alt ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur (F= 3.72, p<.05). Farklılığı yaratan grupların, bilgi ve becerileri yeterli buluyorum diyen grupla, yeterli bulmuyorum diyen danışmanlar arasındadır. Buna göre, mezun olunan kurumda kazandırılan bilgi ve becerileri yeterli bulanların, problem çözme davranışını, yeterli bulmayanlardan daha yüksek düzeyde gösterdikleri söylenebilir. Sorunları olduğunda psikolojik yardım alıp almamaya göre, bir başaçıkma stratejisi olan sosyal destek puan ortalaması arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur (F=5.49,p<.01). Farklılığı yaratan grupların, psikolojik yardım alanlarla, psikolojik yardım almayan gruplar arasındadır. Buna göre sorunları olduğunda psikolojik yardım aldıklarını belirten danışmanlar, psikolojik yardım almayan danışmanlardan 7

8 daha fazla sosyal desteğe ihtiyaç duymaktadırlar. Okul Psikolojik danışmanların olumsuz otomatik düşüncelerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi Okul psikolojik danışmanların çalıştıkları okulun türüne, cinsiyetlerine ve yaşlarına göre olumsuz otomatik düşünceler ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Medeni duruma göre, olumsuz otomatik düşünceler ölçeği puan ortalamaları arasında da anlamlı farklılıklar saptanmıştır (F=4.60,p<.05). Gruplar arasındaki farklılıkların evli ve bekar danışman gruplarından kaynaklandığı saptanmıştır. Bu sonuca göre, bekar olan danışmanların, olumsuz otomatik düşüncelerinin, evli olanlardan daha yüksek düzeyde olduğu belirlenmiştir. Kıdeme göre, olumsuz otomatik düşünceler ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Buna göre, meslekteki çalışma süreleri farklı danışmanların, meslekteki çalışma yılları açısından olumsuz otomatik düşünceleri farklılaşmamaktadır. Mesleklerini isteyerek seçip seçmediklerine göre, olumsuz otomatik düşünceler ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır. Buna göre danışmanların, mesleklerini isteyerek seçip seçmemeleri olumsuz otomatik düşüncelerini değiştirmemektedir. Mesleklerini severek ve isteyerek devam ettirip ettirmediklerine göre, olumsuz otomatik düşünce puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur (F=7.68,p<.001). Farklılığı yaratan grupların, mesleklerini severek, isteyerek sürdürmediklerini belirten danışmanlarla, mesleklerini severek ve isteyerek sürdürdüklerini belirten gruplar arasında olduğu saptanmıştır.buna göre mesleklerini severek, isteyerek sürdürmediklerini belirten danışmanların olumsuz otomatik düşünceleri mesleklerini severek ve isteyerek sürdürdüklerini belirtenlerden daha yüksek düzeyde bulunmuştur. Meslek yaşamındaki başarılarını algılamalarına göre, olumsuz otomatik düşünceler ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır. Buna göre, danışmanların Meslek yaşamındaki başarılarını algılamaları olumsuz otomatik düşüncelerini değiştirmemektedir. Çalışma ortamından memnun olup olmamalarına göre, olumsuz otomatik düşünceler ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır. Buna göre, danışmanların çalışma ortamından memnun olup olmamalarına ilişkin algılamaları olumsuz otomatik düşüncelerini değiştirmemektedir. Mezun olunan kurumda kazandırılan bilgi ve becerileri yeterli bulup bulmamaya göre, olumsuz otomatik düşünceler ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır. Buna göre, danışmanların mezun olunan kurumda kazandırılan bilgi ve becerileri yeterli bulup bulmamaları olumsuz otomatik düşüncelerini değiştirmemektedir. Sorunları olduğunda psikolojik yardım alıp almamaya göre, olumsuz otomatik düşünceler ölçeği 8

9 puan ortalamaları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır. Buna göre, danışmanların sorunları olduğunda psikolojik yardım alıp almamaları, olumsuz otomatik düşüncelerini değiştirmemektedir. Tablo 2 de ölçekler arası korelasyon katsayıları sunulmuştur. Tablo 2 incelendiğinde, yaşam doyumu ile olumsuz otomatik düşünme arasında ve etkin olmayan başaçıkma stratejisi olan kaçınma arasında negatif yönde anlamlı bir ilişki saptanmıştır (r=-.385, p<001; r=.377, p<.001). Stresle başaçıkma alt ölçeklerinden, problem çözme ile sosyal destek arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur (r=.423, p<.001). Olumsuz otomatik düşünme ile kaçınma arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki görülmektedir (r=.339, p<.001). TARTIŞMA VE YORUM Çalışma bulguları ile ilgili literatür ışığında incelendiğinde,okul psikolojik danışmanların yaşam doyumları, stresle başaçıkmada kullandıkları başaçıkma stratejileri ile olumsuz otomatik düşünceleri arasındaki ilişkinin araştırıldığı bu çalışmanın bulgularına bakıldığında, etkin olmayan başaçıkma stratejileri ile olumsuz otomatik düşünceler arasında pozitif yönde bir ilişki olduğu bulunmuştur. Olumsuz otomatik düşüncelerin, etkin başaçıkma stratejilerin kullanımını olumsuz yönde etkilediği söylenebilir. Coyne, Aldwin ve Lazarus (1981), duyguda odaklanma (emotion-focused) ve destek arama türü başaçıkma stratejilerinin psikopatolojik belirtilerle pozitif ilişki gösterdiğini belirtmektedir. Jampol (1980), probleme odaklanan (problem-focused) başaçıkma stratejilerinin ise depresyon düzeyi ile ilişkisinin düşük düzeyde olduğunu belirtmektedir. Yaşam doyumu ile olumsuz otomatik düşünme ve kaçınma arasında negatif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Yaşam doyumu arttıkça, olumsuz otomatik düşünmede ve kaçınma davranışında azalma olduğu görülmüştür. Scheier ve Carver (1987) iyimser bireylerin, aktif ve problem çözmeye yönelik davranışlar gösterdiklerini belirtmişlerdir. Araştırmadan elde edilen bu bulgu, Aysan ve Harmanlı (2003), Akbağ (2000), Aysan ve Bozkurt (2000), Şahin ve Durak (1995) un, çalışma bulguları ile tutarlılık göstermektedir. Bu bulgu, bilişsel değerlendirmenin, başaçıkma davranışları üzerinde etkili olduğu görüşünü destekler niteliktedir. Bu bulgularibu çalışma bulgularını destekler yönde bulunmuştur. Çalışmada belirlenen bağımsız değişkenlerle, ölçeklerin puanları arasındaki karşılaştırmalarda elde edilen bulgulara bakıldığında, cinsiyete göre, yaşam doyumu, başaçıkma stratejileri ve olumsuz otomatik düşünme arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Ünal, Karlıdağ ve Yoloğlu (2001) çalışmalarında, kadın hekimlerin yaşam doyumlarının erkeklerden daha yüksek olduğunu saptamışlardır. Cinsiyete göre, stresle başaçıkma stratejileri açısından anlamlı bir farklılık bulunmamıştır.akbağ (2000) üniversite öğrencilerinde stresle başaçıkma tarzlarının cinsiyete göre farklılaşmadığını, ancak kızların duygu odaklı başaçıkma tarzları ve sosyal destek aramaya,erkeklerinde problem odaklı başaçıkma tarzlarına daha fazla yöneldikjlerini belirtmiştir.uçman,(1990), çalışmasında, başaçıkma stratejilerinin kadın ve erkeklerde benzer biçimde kullanıldığını belirtmiştir.bu sonuç, bu çalışmanın bulgusuna paralel ve destekler yöndedir. Aysan ve Harmanlı (2003), Aysan ve Bozkurt (2000), Şahin ve Durak (1995), Helps ve Jarvis (1993), Aysan (1988) çalışmalarında, kızların daha çok sosyal destek alma, olumlu yorumlar yapma, duygulara odaklanma 9

10 gibi başaçıkma stratejilerini kullandıklarını bulmuşlardır. İlgili çalışma sonuçları, bu araştırma bulgusunu destekler yönde bulunmamıştır. Okul psikolojik danışmanlarının yaşam doyumuna ilişkin olarak, mesleklerini severek isteyerek sürdürdüklerini belirtenlerin, mesleklerini severek isteyerek sürdürmediklerini belirtenlerden ve kendilerini çok başarılı algılayanların yaşam doyumu, kendilerini orta düzeyde başarılı olarak algılayanlardan daha yüksek düzeyde bulunmuştur.çalışma ortamından memnun olduğunu belirtenlerin yaşam doyumu, memnun olmadığını belirtenlerden daha yüksek düzeydedir. Mezun olunan kurumda kazandırılan bilgi ve becerileri yeterli bulanların yaşam doyumu, yeterli bulmayanlardan daha yüksektir.mesleklerini severek isteyerek sürdürenlerin, kendilerini çok başarılı algılayanların, çalışma ortamından memnun olanların ve bilgi ve becerilerini yeterli bulanların yaşam doyumlarının yüksek bulunması aslında beklenen bir sonuçtur. Koivumaa- Honkanen,; Honkanen, ve Viinamaki, 2001), yaşam doyumunu,kişisel amaçlar ve ulaşılan hedefler arasındaki uyuşma olarak tanımlamaktadırlar (Akt.Ünal, Karlıdağ ve Yoloğlu 2001).Bireysel hedeflere ulaşma düzeyinin artması, yaşam doyumunu da artırmaktadır. Sevim ve Hamamcı(1999), çalışmalarında, psikolojik danışmanların mesleki doyumları ile mesleki yeterlilikleri arasında anlamlı ilişkiler bulmuşlardır. Stresle başaçıkma stratejisine ilişkin olarak, bekar olan ve mesleğini seçerken kararsız olan danışmanların, kaçınma davranışını daha fazla gösterdikleri söylenebilir.mezun olunan kurumda kazandırılan bilgi ve becerileri yeterli bulanlar ve sorunları olduğunda psikolojik yardım aldıklarını belirten danışmanların daha fazla sosyal desteğe ihtiyaç duymaktadırlar.olumsuz otomatik düşüncelere ilişkin olarak, bekar danışmanların ve mesleklerini severek, isteyerek sürdürmediklerini belirten danışmanların olumsuz otomatik düşünceleri daha yüksek düzeyde bulunmuştur.evli olmanın, eş ve çocuklarla kurulan iletişimin etkin başaçıkma stratejilerini kullanma ve olumsuz düşünmeyi azaltıcı yönde olumlu etkileri olduğu ve ilgili literatürde benzer sonuçlara ulaşıldığı görülmüştür. Sonuç olarak, okul psikolojik danışmanların yaşam doyum düzeyleri ile stresle başaçıkma stratejileri ve düşünme biçimleri arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur.danışmanların, yaşam doyumunu artırma,etkiki başaçıkma stratejilerini kullanma ve olumsuz düşünmelerini azaltıcı yönde bilinçli duruma gelmeleri konusunda konferans, panel, seminer ve kurslar düzenlenmeli. Sorunları ile etkili bir biçimde başaçıkmaları için etkili başaçıkma yöntemleri verilmeli. Mesleklerini severek ve isteyerek yapan, başarı algıları yüksek ve kendilerinin mesleki bilgi ve beceriler konusunda yeterli bulan danışmanların yetiştirilebilmesi için, eğitim fakültelerinin psikolojik danışma ve rehberlik anabilim dallarında, lisans ve lisanüstü düzeyde, etkin başaçıkma stratejilerini kazandıracak ve mesleki yeterliliklerini artıracak ders programlarının yer alması önerilmektedir.psikolojik danışmanların mesleklerinde yüksek düzeyde doyum elde etmeleri için, mesleki yeterliliklerini ve iş doyumlarını artırıcı yönde görevlerinin tam olarak yapabilmeleri konusunda önlemler alınmalı. Bu çalışma bulgularının, enlemsel ve boylamsal düzeyde yapılacak olan yeni çalışmalarla desteklenmesi önerilmektedir. KAYNAKLAR 10

11 Akbağ, M.(2000). Stresle Başaçıkma Tarzlarının Üniversite Öğrencilerinde Olumsuz Otomatik Düşünceler, Transaksiyonel Analiz Ego Durumları ve Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi.Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü,İstanbul. Amirkan, J. (1990). A Factor Analytically Derived Measure of Coping: The Coping Strategy Indicator. Journal of Personality and Social Psyhology, 59(5), Anshel, M.H., Williams, L.R.T. and K. Hodge (1997). Cross-Cultural and Gender Differences on Coping Style in Sport. International Journal of Sport Psychology. 28, Asarnow, J.R., A.A. Horton (1990). Coping and Stress in Families of Child Psychiatric Inpatients: parents of Children with Depressive and Schizophrenia Spectrum Disorders, Chield Psychiatry and Human Development, 21(2), Ataklı, A. (1999). Stres Kaynakları. Stresin Öğretmenlik Mesleğindeki Yeri, Okul Yönetici ve Velilerin Anlayışlılık Düzeyine Öğretmenlerin Görüşleri. Ankara: Amme İdaresi Dergisi, 32( 2), Aysan, F. (1988). Lise Öğrencilerinin Stres Yaşantılarında Kullandıkları Başaçıkma Stratejilerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, (Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bölümü). Aysan, F. (1994). Başa çıkma Stratejisi ölçeğinin Üniversite Öğrencileri için Geçerliği, Güvenirliği, I.Eğitim Bilimleri Kongresi Bildiriler Kitabı, 3, Aysan, F, ve Bozkurt, N. (2000). Bir Grup Üniversite Öğrencisinin Kullandığı Başa Çıkma Stratejileri İle Depresif Eğilimleri ve Olumsuz Otomatik Düşünceleri Arasındaki İlişki. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 12:25-38 Balcı, A. (2000). İş Stresi. Nobel Yayın Dağıtım,Ankara. Baltaş, A. (1994). Stres Altında Ezilmeden Öğrenmede ve Sınavlarda Üstün Başarı, 9. Basım İstanbul. Baltaş, A. (1997). Stres ve Başa Çıkma Yolları. Remzi Kitabevi, İstanbul Basım. Braham, B., J. (1998). Stres yönetimi.istanbul.hayat Yayınları. Berant, E; Mikulincer, M.; Florian, V. (2003). Marıtal Satısfactıon Among Mothers Of Infants Wıth Can, G. (2002). Psikolojik Danışma ve Rehberlik.Pegem Yayıncılık.Ankara Congenıtal Heart Dısease: The Contrıbutıon Of Illness Severıty, Attachment Style, And The Copıng Process Anxiety, Stress & Coping.16 ( 4), Billings, A. G., R.H. Mooss. (1981). The Role of Coping Responses and Social Resources in Attenuating the Stress of Life Events,.Journal of Behavioral Medicine, 4, Clark, A.A.ve C.A. Hovanitz. (1989). Dimensions of Coping that Contribute to Psychopathology,.Journal of Clinical Psychology, 45, Coyne, J.C. (1991). Social Factors and Psychopathology: Stress, Social Support, and Coping Processes, Annual Review of psychology, 42, Crute, S. (2004). Stressed Out. NEA Today, 22 (4 ), Dağ, İ. (1990). Kontrol Odağı, Stresle Başaçıkma Stratejileri ve Psikolojik Belirti Gösterme İlişkileri, Yayınlanmamış doktora tezi, hacettepe Üniversitesi. 11

12 Doğan,S.(1996).Türkiye de Psikolojik Danışma ve Rehberlik Alanında Meslek Kimliğinin Gelişimi ve Bazı Sorunları.Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,2(7), Forlin, C. (2001). Prımary School Teachers Job Stress; Inclusıve Education; Mentally Handicapped Children Education;Queensland, 43 (3), Folkman, S.; R.S. Lazarus. (1980). An Analysis of Coping in a Middle Aged Community Sample. Journal of Health and Social Behavior, 21, Gökçakan, Z. Ve Özer, R.(1999).Doğu Karadeniz Bölgesinde Görevli Rehber Öğretmenlerde Tükenmişlik Düzeyi,Nedenleri ve Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi.IV.Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildirileri.EskişehirAnadolu Üniversitesi Yayınları: Güçlü, N. (2001). Stres Yönetimi.G.Ü.Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21 (1), Hovanitz, C.A. (1986). Life Events Stress and Coping Style Contributors to Psychopathology, Journal of Clinical Psychology, 42 (1), Jampol, R.C. (1988). Coping with Stress: The Role of Locus of Control, Appraisal and Coping Responses in Adjusting to College, Dissertation Abstracts International, 49 (10), 4545-B. Koç,Z.(2001). Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde Görev Yapan Rehber Öğretmenlerin İş Doyumlarının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi.Kastamonu Eğitim Dergisi,9(2), Sevim,S.A. ve Hamamcı,Z.(1999).Psikolojik Danışmanların Meslek Doyumları ve Mesleki Yeterlilikleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi.Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,2(12), Lewis, D. (1995). Bir Dakikada Stres Yönetimi (Çev. Nedime Harmandağlı). ARDA S Yayınları İzmir. Nagel, L; Brown, S. (2003). The ABCs of Managing Teacher Stress. Clearing House, 76 ( 5 ), Norfolk, D. (1989).İş Hayatında Stres (Çev. Leyla Serdaroğlu) Form Yayınları No:3 İstanbul. Öztürk, N. (2001). Liselerde Bürokratikleşme ve Öğretmenlerin Stres Düzeyler. DEÜ.Eğitim Bilimleri Enstitüsü,İzmir, Yayınlanmamış Doktora Tezi. Papas, R. (1997). Stres,depresyon ve Anksiete.İstanbul: Epsilon Yayıncılık. Pehlivan, İ. (2000). İş Yaşamında Stres. Pegem Yayıncılık, Ankara. Plante, T.G., Goldfarb, L.P. and V. Wadley. (1993). Stress and Coping with Aptitude and Achievement Testing Performance among Children? A Preliminary Investigation. Journal of School Psychology. 31 (2), Richter, A. (2003). Teacher Stress Rising, But Venting Helps. District Administration, 39 (12), Rolf, V.D and Ulrich,W. (2001). Teachıng Psychological Aspects; Job Stres. British Journal of Educational Psychology, 71 (2), Rowshan, A. (2000). Stres Yönetimi. (Çev.Şahin Cüceloğlu) SistemYayıncılık.Ankara. Sezgin, N. (1994). Stresle Başaçıkma: Olumlu Bir Yaklaşım. Türk Psikologlar Derneği Yayınları: 2, Ankara. Scheier,M.F ;Carver,C.S.(1987). Dispositional Optimizim And Physicalwellbeing: The İnfluence Of Generalizedoutcomeexpectancies On Healt.Journal Of Personality And Social Psychology,51(6), Şahin, N. (1994). Stresle Başaçıkma: Olumlu Bir Yaklaşım. Türk Psikologlar Derneği Yayınları: 2, Ankara. 12

13 Şahin, N.H.; N. Rugancı; Y. Taş; S. Kuyucu, N. Sezgin. (1992). Stress Related Factors and Effectiveness of Coping Among University Students. International Journal of Psychology, 27, Uçman, P. (1990). Ülkemizde Çalışan Kadınlarda Stresle Başaçıkma ve Psikolojik Rahatsızlıklar, Psikoloji Dergisi, 7(24), Ünal,S.; Karlıdağ, R.;Yoloğlu,S.(2001).Hekimlerde Tükenmişlik Ve İş Doyumu Düzeylerinin Yaşam Doyumu Düzeyleri İle İlişkisi. Klinik Psikiyatri,4, Yıldırım, İ.( İlkokul Öğretmenlerinin Uyum Düzeylerinin Etkileyen Bazı Etmenler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.H.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü. 13

14 Tablo 1: Okul psikolojik danışmanların, çeşitli değişkenlere göre, yaşam doyumu, stresle başaçıkma stratejileri ve olumsuz otomatik düşünceler ölçeklerinden aldıkları puanların ortalamaları ve standart sapmaları. YDÖ BSÖ1 BSÖ2 BSÖ3 ODÖ-G Bağımsız Değişkenler n X ss X ss X ss X ss X ss Okul Türü İlköğretim 84 25,71 5,57 15,98 3,59 18,26 5,43 19,64 3,84 82,63 10,22 Ortaöğretim 57 25,15 5,27 16,31 3,89 19,61 5,26 19,42 4,20 84,64 12,35 Cinsiyet Kadın ,46 5,43 16,13 3,95 18,37 5,27 19,25 3,96 83,08 11,13 Erkek 29 25,58 5,56 16,06 2,56 20,48 5,59 20,72 3,88 84,86 11,24 Yaş ,30 5,23 15,92 3,87 17,76 5,26 19,98 4,05 83,97 8, ,11 5,85 16,13 3,20 19,90 4,96 19,00 4,19 83,59 12, ,26 5,78 15,80 4,14 17,93 4,97 19,66 3,82 82,00 17,99 40 ve üzeri 14 24,64 5,10 17,35 4,01 21,35 6,68 19,07 3,04 82,00 11,26 Medeni Durumu Evli 86 26,19 5,11 16,55 3,85 18,97 5,27 18,86 3,56 81,30 8,67 Bekar 46 24,36 6,02 15,56 3,46 18,41 5,81 20,50 4,54 87,30 13,57 Diğer 9 24,44 4,77 14,77 3,03 19,22 4,71 21,33 3,42 84,22 14,10 Kıdemi ,63 5,63 15,89 3,92 18,12 5,61 19,43 4,02 83,02 8, ,38 5,01 16,50 3,30 19,76 4,65 19,59 4,14 83,9 12, ,40 6,60 16,00 1,88 20,80 5,00 20,20 4,10 89,00 21, ,57 4,85 16,71 5,55 18,28 6,84 19,71 2,62 77,28 6,67 Mesleğini isteyerek Seçme-seçmeme Evet ,73 5,22 15,75 3,533 18,73 5,55 19,55 3,66 82,49 10,01 Kararsızım 17 26,41 4,84 18,00 4,80 19,88 5,07 17,64 3,87 84,11 11,94 Hayır 16 22,87 6,92 16,62 3,03 18,18 4,70 21,56 5,22 89,18 15,73 Mesleklerini severek ve isteyerek devamı Evet ,17 5,18 15,83 3,42 18,87 5,54 19,30 3,94 82,22 9,99 Kararsızım 25 24,12 4,64 16,96 4,07 18,80 4,65 20,28 3,97 84,64 10,74 Hayır 7 19,71 8,13 17,57 6,02 17,85 6,17 20,85 4,56 98,28 18,55 Meslek yaşamındaki başarılarını algılamalarına Çok başarılı 11 27,00 4,14 14,09 2,54 18,09 6,26 20,27 4,12 87,09 11,52 Başarılı 92 26,55 4,86 15,98 3,60 18,72 5,12 19,14 3,89 82,01 8,85 Orta derecede başarılı 38 22,47 6,03 17,02 4,01 19,21 5,86 20,34 4,08 85,86 15,01 Çalışma ortamında memnun olup-olmama durumu Evet 48 26,58 4,86 15,27 3,08 17,85 5,36 19,00 3,59 83,66 10,87 Kararsızım 67 25,80 5,07 16,67 3,53 19,68 5,08 19,35 4,15 82,97 11,52 Hayır 26 22,65 6,51 16,26 4,88 18,30 6,04 21,07 3,94 84,26 10,96 Mezun olunan kurumda kazandırılan bilgi ve becerileri yeterli bulup bulmamaları Evet 24 28,04 4,18 14,62 3,76 18,95 5,25 18,33 3,53 83,83 7,78 Kararsızım 68 25,67 4,65 15,97 3,22 18,76 5,05 19,60 3,75 81,80 9,96 Hayır 49 23,97 6,49 17,06 4,08 18,79 5,99 20,08 4,41 85,53 13,63 Sorunları olduğunda psikolojik yardım alıp-almama Evet 22 25,40 5,62 15,22 3,13 16,31 5,31 19,72 4,38 84,50 10,10 Bazen 41 26,21 4,97 16,34 4,13 17,78 4,48 19,36 3,50 84,36 11,91 Hayır 78 25,12 5,65 16,25 3,62 20,05 5,55 19,60 4,13 82,6 11,07 YDÖ=Yaşam Doyum Ölçeğ, BSÖ1= Problem Çözme, BSÖ 2= Sosyal Destek Alma, BSÖ 3= Kaçınma, ODÖ-G= Geliştirilmiş Otomatik Düşünceler Ölçeği. 14

15 Tablo 2: Ölçekler Ve Alt Ölçekler Arası Pearson Korelasyon Katsayıları Problem çözme (1) -,423**,000 -,156,066 -,024,781 -,022,791 Sosyal destek arama (2) - - -,032,706,013,880 -,067,430 Yaşam doyumu (3) ,385**,000 -,337**,000 ODÖ-G (4) ,339**,000 N=141 ** = p<