ULUSLARARASI HAKEMLİ PSİKİYATRİ VE PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

Transkript

1 ULUSLARARASI HAKEMLİ PSİKİYATRİ VE PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL JOURNAL OF PSYCHIATRY AND PSYCHOLOGICAL RESEARCHES PRINT ISSN: ONLINE ISSN: (SAYI: 8 YIL: ISSUE: 8 YEAR: 2017)

2 İMTİYAZ SAHİBİ Bu Dergi Türk Patent Enstitüsü Tarafından Marka Tescili İle Tescillidir II

3 DERGİ YÖNETİMİ III

4 DERGİMİZ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. Dergimiz hakemli ve uluslararası indeksli bir dergidir. Her yayın en az iki alan uzmanı hakem tarafından değerlendirilmektedir. İki alan hakemi tarafından olumlu yayınlanabilir yönünde rapor almayan yayınlar dergimizde yayınlanmaz. Bu durum karşısında hiçbir yazar(lar) dergimiz üzerinde bir hak iddiasında bulunamaz. Dergimizde yayınlanmaya hak kazanan Etik Kurul Raporu bulunan yayınlara dair etik kurul bilgileri yazılı olarak editörlüğe gönderilmesi ve sisteme yayın yüklenirken sisteme yüklenmesi zorunludur. Etik kurul raporu olan ve sisteme bilgisi girilmeyen ya da yazılı olarak editörlüğe bilgileri ulaştırılmayan çalışmalardan doğan her türlü sorumluluk yazar(lar) a aittir. Dergimizin hiçbir kurulu ve yetkilisi bu konuda maddi ve manevi sorumluluk kabul etmez. Dergi kurul ve üyeleri yetkilileri Hukuki yükümlülük altına alınamaz. Her yazar ve yazarlar bu durumu peşinen kabul etmiştir. 2. Dergi hakem ve kurullarında yer alan akademisyen ile diğer yetkililer hakkında yazar(lar) dergi sistem işleyişi sürecine dair bir talepte bulunamaz. Bulunsalar bile herhangi bir bilgi kendilerine verilmez, sistem süreci değiştirilmez. Dergimiz ile ilgili her türlü bilgi derginin web sayfasında adresinden edinilebilir. 3. Dergimiz yılda üç sayı şeklinde çıkmakta her yılın Nisan Ağustos Aralık aylarının son günü derginin sayısında bulunan tüm makaleler tek cilt halinde dergi web sistemine yüklenir. Dergi web sisteminden makaleler tüm okuyucular tarafından indirilir ve ilgili eser makale ve dergimize atıf yapılmak koşulu ile kullanılabilir. Dergimizin tüm sayılarına okuyucular ücretsiz olarak ulaşmaktadır. 4. Dergimizde yayınlanan tüm makaleler (ISO OH / ISO EM / ISO 9001-QM / ISO CM ) kalite belgeleriyle ve Marka patent ile güvence altına alınmıştır. Yayınlanmış olan makaleler kalite, marka patent ve doi bilgileri ile ilgili çalışmanın yazarlarına eserleri hakkında her türlü hukuki hak ve uluslararası güvence sağlamaktadır. 5. Dergimiz basılı ve e dergi olarak yayınlanmaktadır. Print ISSN NO: ve Online ISSN NO: numarası ile T.C. Kültür Bakanlığından dergimiz hakkında her türlü bilgiye ulaşılabilir. IV

5 6. Metin içinde (Yılmaz, 2015: 1) veya (Yılmaz ve diğ., 2015:1) şeklinde kaynak gösterimi, kaynakçada ise YILMAZ, M., (2015). Çalışanlarda Ödüllendirmenin İş ve Performans Üzerine Etkisi, UHPPD Uluslararası Hakemli Psikiyatri ve Psikoloji Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1, Cilt: 1, ss.1-2 şeklinde gösterilir. Tüm yazarlar dergimizin son güncel sayılarını takip ederek ilgili sayılarda yayınlanan makalelerdeki yazım formatını kendi çalışmalarında uygulayabilir. İnternet kaynaklarında mutlaka erişim tarihi ve son ulaşılabilen internet linkinin tamamının başta kaynakça ve metinin kullanıldığı sayfa altında numaralandırılarak gösterilmesi bir zorunluluktur. 7. Kaynakça Türkçe alfabe sıralamasına göre düzenlenir. Tüm yazarlar için derginin son sayısındaki yazım formatı dikkate alınmak zorundadır. 8. Dergimiz uluslararası indeksli bir dergi olup dergimizde yayınlanan tüm çalışma ve makaleler derginin yayınlandığı tarih itibariyle ilgili indekslere mail yolu ile ulaştırılır. 9. Dergimizde özgün araştırma, inceleme, derleme, olgu sunumu, proje ve kitap tanıtımı makale formatında olmak zorundadır türünde yayınlara yer verilmektedir. 10. Dergimize gönderilen tüm çalışmalar sisteme yüklendiği şekil ve an itibariyle başka bir dergide yayınlanmamış, değerlendirmeye alınmamış ve red edilmemiş olması gerekir. Tüm sisteme yüklenen makaleler yazar(lar) tarafından bu kurallara uyulduğunu kabul etmiş sayılır. Aksi durumda ilgili yazar(lar) hakkında dergimiz hukuki haklarını saklı tutar. Oluşabilecek olumsuzluk karşısında maddi ve manevi tüm sorumluluk ilgili yazar(lar) a aittir. Dergimiz T.C. Kanunlarına göre hareket eder. V

6 GENERAL INFORMATION ABOUT UHPPD JOURNAL 1. Our journal is a refereed and internationally indexed journal. Each paper is evaluated by two referees who are field experts. The articles not reported as issuable positively by two field referees aren t published in our journal. None of the author(s) can lay a claim on our journal in this case. Data, concerning the ethics committe of the studies, approved to be published in our journal, having the Ethics Committee Report, should be submitted to the editors in written and uploaded to the system with the article. Author(s) should take the responsibility of their articles, having the Ethics Committee Report, which were not submitted to the editors in written and were not uploaded to the system. None of the committes and the authorities in our journal are responsible for financial and emotional damage. The committes and the authorities in our journal do not have any legal obligations. Author(s) have accepted this situation beforehand. 2. Author(s) cannot make a demand for the journal s procedure concerning the academicians in journal s referee board and other boards and other authorities. Even if so, they aren t given any information, system process cannot be changed. All kinds of information about our journal can be obtained from the website of the journal 3. Our journal publishes three times a year, all articles in the relevant volume of journal are uploaded to the web system of the journal in one volume on the last day of the months April August December. All readers can download the articles from the journal s web system and the relevant paper article can be used on condition that our journal is cited. Readers can download all volumes of our journal for free. 4. All articles published in our journal are assured with certificate of quality (ISO OH / ISO EM / ISO 9001-QM / ISO CM ) and trademark patent (2015/ GE-18968). Articles published provide their authors with all kinds of legal rights and international assurance regarding their articles with quality, trademark, patent and doi information. VI

7 5. Our journal has both printed and online version. All kinds of information about our journal can be obtained from the T.R. Ministry of Culture with the number Print ISSN NO: and Online ISSN NO: Reference within the text should be (Yılmaz, 2015: 1) or (Yılmaz et al. 2015:1), in the reference part YILMAZ, M., (2015). It is indicated as Effect of Rewarding in Employees on Job and Performance, UHPPD International Journal of Psychiatry and Psychological Researches, Issue:1, Volume:1, pp.1-2. All authors must follow the latest volumes of our journal and apply the print format of the published articles in their own papers. It is an obligation to indicate the access date of the internet sources and the last accessed full internet link in the references and below the page by giving numbers. 7. References are arranged by the Turkish alphabet. The printing format in the last volume of the journal should be taken into account by all authors. 8. Our journal is an internationally indexed journal, and all articles and papers published in our journal are sent to relevant indices via by the publication date of the journal. 9. Original research, analysis, compilation, case study, project and book introduction have to be in an article format and these publications are also included. 10. All papers sent to the journal and uploaded to the system shouldn t be previously published, not evaluated and not rejected. All articles uploaded to the system are acknowledged that author(s) conform to these rules. Otherwise, our journal keeps its legal rights reserved. All material and moral responsibility regarding a negative situation belong to author(s). Our journal acts in line with the T.R. Law. VII

8 İÇİNDEKİLER ARAŞTIRMA ve UYGULAMA ÇALIŞANIN ABARTILI BEDENSEL BECERİ ALGISI İLE KAZAYA YATKINLIK ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İRDELENMESİ 1-22 Ertuğrul GÖDELEK ERGENLERDE RİSKLİ DAVRANIŞLARIN GÜVENSİZ BAĞLANMA VE ALGILANAN SOSYAL DESTEK TARAFINDAN YORDANMASINDA PSİKOLOJİK BELİRTİLERİN ARACI ROLÜ Serdar KÖRÜK, Ayşe AYPAY ADDRESSING AND TOUCHING TO PATIENTS BY NURSES AND PHYSICIANS DURING COMMUNICATION Ismet ESER, Gul Gunes CELIK, Ayca GURKAN ERGENLİK KRİZİYLE ORTAYA ÇIKAN NESNE KAYBINA TERAPÖTİK BİR BAKIŞ: OLGU SUNUMU Emine Nur AYDOĞMUŞ, Neslihan ZABCI VIII

9 BAŞ EDİTÖRLER Ayça GÜRKAN Tanju SÜRMELİ BAŞ EDİTÖR YARDIMCILARI Ayşe TÜRKSOY Gülten HERGÜNER Nuran AKYURT Havva KAÇAN SOFTA Serdar TOK Seyhan HIDIROĞLU GENEL YAYIN YÖNETMENİ Ali Serdar YÜCEL Ercan ŞAHBUDAK DERGİ İLETİŞİM VE SEKRETERYA Michael KUYUCU TÜRKÇE DİL EDİTÖRLERİ Gülsemin HAZER Yakup POYRAZ İNGİLİZCE DİL EDİTÖRLERİ Gökşen ARAS Gülten GÖKDEMİR Sinem HERGÜNER PSİKOMOTOR Gülten HERGÜNER Serdar TOK Yener ÖZEN GELİŞİM PSİKOLOJİSİ VE OKUL ÖNCESİ Mustafa TALAS Nezahat GÜÇLÜ Neylan ZİYALAR Selvinaz SAÇAN MEDYA, TEKNOLOJİ, ŞİDDET VE KADIN Cengiz ANIK Emine DEMİRAY Gülsüm ÇALIŞIR SPOR PSİKOLOJİSİ VE SPORDA ŞİDDET Ali Serdar YÜCEL Fatih ÇATIKKAŞ Gülten HERGÜNER OBEZİTE VE PSİKOLOJİ Aslı UÇAR Camila Risso DE BARROS Çetin YAMAN Eduardo HENRIWUE DE ROSE ANNE VE ÇOCUK İLİŞKİSİ Charlotte NITARDY Robert CROSNOE Rajendra KARKEET Sezer ER GÜNERİ Selvinaz SAÇAN Ümran SEVİL TÜKETİM PSİKOLOJİSİ Yelda ŞENER PARA PSİKOLOJİSİ Ayhan AYTAÇ Cumhur ŞAHİN Hatice Nur GERMİR İSTATİSTİK Carl N. MORRIS Davit P. HARRINGTON Filiz KARAMAN Fatma NOYAN Gülay KIROĞLU Gülay BAŞARIR Joseph K. BLITZSTEIN Müjgan TEZ Nalan CİNEMRE Saliha ALTIPARMAK S.C. Samuel KOU Stehpen BLYTH ÇOCUK PSİKOLOJİSİ Ayça GÜRKAN Bert DE SMEDT Havva KAÇAN SOFTA Robert MYERS Tracy PACKIAM ALLOWAY İNTERNET VE SOSYAL MEDYA BAĞIMLILIĞI Ayşe ÇATALCALI Emine DEMİRAY Gülsüm ÇALIŞIR Michael KUYUCU PSİKİYATRİ İsmet KIRKPINAR Bülent KAYAHAN Beverly LEHR Beata GODLEWSKA Carmen ANDREESCU Howard J. AIZENSTEIN Jon BROOKS Kurt D. ACKERMAN Mark JENKINSON Phil COWEN Stephen SMITH Susanne E. AHMARİ Steve LIESKE Tanju SÜRMELİ Zubin BHAGWAGAR Zeki YÜNCÜ PSİKOLOJİ Anthony DICKINSON Anne FERNALD Barry J. EVERITT Ercan ŞAHBUDAK Dweck CAROL Geofrey COHEN Hülya ASLANTAŞ Hakan COŞKUNOL Herbert CLARK Hale BOLAK Kendra CHERRY Laura CARSTENSEN Metehan IRAK Melek GÖREGENLİ Mark P. HAGGARD Natalia ARIAS Tevfik ALICI SOSYOLOJİ & KİŞİSEL PSİKOLOJİ & SOSYAL PSİKOLOJİ Ercan ŞAHBUDAK UYUŞTURUCU VE MADDE BAĞIMLILIĞI & KAYGI VE KORKU & KLİNİK PSİKOLOJİ Ayça GÜRKAN Havva KAÇAN SOFTA Tanju SÜRMELİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Gökhan DELİCEOĞLU Sercan ALMALI Saliha ALTIPARMAK Serdar TOK YAYIN VE DANIŞMA KURULU Ayça GÜRKAN Ayhan AYTAÇ Ayşe TÜRKSOY Ali Serdar YÜCEL Çetin YAMAN Emine DEMİRAY Ercan ŞAHBUDAK Gülten HERGÜNER Gökşen ARAS Gökhan DELİCEOĞLU Gülsemin HAZER Havva KAÇAN SOFTA Hülya UZUN Mustafa TALAS Michael KUYUCU Mustafa ÖNER UZUN Nezahat GÜÇLÜ Sezer ER GÜNERİ Selvinaz SAÇAN Serdar TOK Saliha ALTIPARMAK Tanju SÜRMELİ Ümran SEVİL Yelda ŞENER Yakup POYRAZ IX

10 YAYIN KABUL ETTİĞİMİZ BİLİM DALLARI ³ ³ Beslenme Psikolojisi ³ ³ Bireysel ve Toplumsal Şiddet ³ ³ Eğitim Psikolojisi ³ ³ Psikiyatri ³ ³ Psikoloji ³ ³ Sosyoloji ³ ³ Stres Performans ve Verimlilik ³ ³ Tüketim Psikolojisi ³ ³ Üretim Psikolojisi ³ ³ Obezite ve Psikoloji ³ ³ Bireysel ve Kurumsal Etik ³ ³ Diğer ³ ³ Mobing ³ ³ Psikiyatri Hemşireliği ³ ³ Psikomotor ³ ³ Spor Psikolojisi ³ ³ Tutum ve Davranış Psikolojisi ³ ³ İnternet ve Sosyal Medya Bağımlılığı ³ ³ Yönetim Psikolojisi DISCIPLINES ³ ³ Nutrition Psychology ³ ³ Individual and Social Violence ³ ³ Educational Psychology ³ ³ Psychiatry ³ ³ Psychology ³ ³ Sociology ³ ³ Stress Performance and Efficiency ³ ³ Consumption Psychology ³ ³ Production Psychology ³ ³ Individual and Corporate Ethics ³ ³ Other ³ ³ Mobbing ³ ³ Psychiatric Nursing ³ ³ Psychomotor ³ ³ Sports Psychology ³ ³ Attitude and Behavior Psychology ³ ³ Internet and Social Media Addiction ³ ³ Management Psychology X

11 DERGİNİN TARANDIĞI İNDEKSLER XI

12 DERGİNİN TARANDIĞI İNDEKSLER XII

13 DERGİNİN TARANDIĞI İNDEKSLER XIII

14 DİĞER DERGİLERİMİZ 1. ULUSLARARASI HAKEMLİ BESLENME ARAŞTIRMALARI DERGİSİ 2. ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞILIĞI DERGİSİ 3. ULUSLARARASI HAKEMLİ İŞ GÜVENLİĞİ VE ÇALIŞAN SAĞILIĞI DERGİSİ 4. ULUSLARARASI HAKEMLİ EKONOMİ YÖNETİMİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ 5. ULUSLARARASI HAKEMLİ MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ DERGİSİ 6. ULUSLARARASI HAKEMLİ AKADEMİK SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ 7. ULUSLARARASI HAKEMLİ BEŞERİ VE SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ 8. ULUSLARARASI HAKEMLİ SPOR SAĞLIK VE TIP BELİMLERİ DERGİSİ 9. ULUSLARARASI HAKEMLİ İLETİŞİM VE EDEBİYAT ARAŞTIRMALARI DERGİSİ ULUSLARARASI HAKEMLİ PAZARLAMA VE PAZAR ARAŞTIRMARALI DERGİSİ ULUSLARARASI HAKEMLİ HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ ULUSLARARASI HAKEMLİ MÜZİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ ULUSLARARASI HAKEMLİ ORTOPEDİ TRAVMATOLOJİ VE SPOR HEKİMLİĞİ DERGİSİ ULUSLARARASI HAKEMLİ TASARIM MİMARLIK DERGİSİ ULUSLARARASI HAKEMLİ AİLE ÇOCUK VE EĞİTİM DERGİSİ XIV

15 Yrd. Doç. Dr. Ayça GÜRKAN Baş Editör Değerli Bilim İnsanları, Dergimizin bu sayısında 4 çalışmaya yer vermiş bulunmaktayız yılının ilk sayısını sizlerle buluşturmaktan onur ve mutluluk duyuyoruz. Yaklaşık yedi yıldır dergimizin sizlerle buluşmasında her türlü katkı ve desteği esirgemeyen başta editörler kurulu olmak üzere bilim ve hakem kurullarımıza teşekkür ediyorum. Ayrıca 2016 yılında ülkemizde yaşanan bazı olumsuz olaylar nedeniyle dergimizde de istenen bazı güncellemeler nedeniyle bu sayışımızda oluşan gecikmeden dolayı siz okur ve yazarlarımızın affına sığınıyoruz. Çünkü dergimizin yapısında genel bir güncelleme gerçekleştirilmiştir. Yılda üç sayı şeklinde çıkarmış olduğumuz dergimizin bir sonraki sayısı Ağustos 2017 tarihinde sistemdeki yerini alacaktır. Sayımızda bulunan çalışmaların hakem değerlendirme sürecine katkı sağlayan tüm hakem kuruluna yürekten teşekkür ediyor esenlik ve mutluluklar diliyorum. (Dergimizde etik kurul raporu gerektiren her türlü çalışmada yazar(lar) editörlüğe ve derginin sistemine yayın yüklerken gerekli etik kurul rapor bilgilerini girmekle yükümlüdür. Hiçbir koşul ve şartlarda oluşan ya da oluşacak bir sorunda problemde dergimiz, yayın kurulu, imtiyaz sahibi, yazı işleri, hakem ve bilim kurulları sorumluluk kabul etmez. Yazar(lar) bu bilgiyi dergiye yazılı olarak vermekle yükümlüdür. Bu konuda tüm sorumluluk yazar(lar) a aittir). Basın Yayın Kanunun 5187 gereğince basılı eserler yoluyla işlenen fiillerden doğan maddi ve manevi zarar m kapsamında dergimizde yayınlanan yayınların içeriği ve hukuki sorumluluğu tek taraflı olarak yazar(lar) a aittir. Dergimiz, yönetim, hakem, editör, bilim ve imtiyaz sahibi bu yükümlülükleri kabul etmez. Dergimizde bilimsel içerikli, literatüre katkı yapan, bilimsel anlamda değer ifade eden çalışmalar kabul edilir ve yayınlanır. Bunun dışında siyasi, politik, hukuki ve ticari içerikli fikri sınai haklar kanununa aykırılık içeren yayınlara yer verilmez. Olası bir olumsuzluk durumunda yazar(lar) doğabilecek her türlü maddi ve manevi zararı peşinen kabul etmiş ve yüklenmiştir. Bu nedenle ikinci üçüncü ve diğer şahıs ile kurumlar konusunda dergimiz XV

16 yönetimi ve kurulları hiçbir sorumluluğu kabul etmez. Bu yönde dergimiz ve kurulları üzerinde bir hukuki yaptırım uygulanması söz konusu olamaz. Eserlerin içeriği ve mevcut durumu yazar(lar) ait olup dergimiz bu yayınların sadece yayınlanması ve literatüre kazandırılması aşamasında görev üstlenmiştir. Tüm okuyucu, kamuoyu ve takipçilerine ilanen duyurulur. XVI

17 Dear Scientists, There are a total of 4 papers in this volume. We are proud and happy to present you the first volume of the year We would like to thank editorial board, science and referee boards for their contributions and support to our journal in all matters nearly for seven years. We ask for your forgiveness for the delay of this volume due to some updates requested from our journal in line with some negative situations experienced in our country in A general update has been made in the structure of our journal. The next volume of our triannually published journal will be on the system in August We would like to thank the whole referee board for their contributions in referee evaluation process of the papers of this volume and wish you welfare. (In any kind of study requiring ethical board report in our journal, author(s) is/are obliged to enter the data of necessary ethical board report while uploading their publication in editorship and journal system. Our journal, publication board, grant holder, editorial office, referee and science boards do not undertake any responsibility for a problem to occur under any circumstances and conditions. Author(s) is/are obliged to give this information to journal in written. All liability in this issue belongs to author(s)). As per the 5187 of Press Law, material and emotional damage arising from the actions via published works, the content and legal responsibility of the publications published in our journal within the scope of m unilaterally belong to author(s). Our journal, executive board, referees, editor, science board and publisher don t accept these obligations. The scientifically valuable papers with scientific content which contribute to literature are accepted and published in our journal. Apart from this, the papers with political, legal and commercial content which are against the intellectual property rights are not accepted. In case of a possible negative situation, author(s) is/are regarded as accepting and undertaking all kinds of possible material and emotional damage beforehand. Therefore, our journal s management and other boards don t accept any responsibility regarding the second, third and other persons and institutions under any condition. In this sense, a legal sanction on our journal and its boards is out of question. The content and the current status of the papers belong to author(s) and our journal only takes part in the publication of these papers and contribution to literature. Respectfully announced to all readers, public and followers by publication. XVII

18 ULUSLARARASI HAKEMLİ PSİKİYATRİ VE PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ ÇALIŞANIN ABARTILI BEDENSEL BECERİ ALGISI İLE KAZAYA YATKINLIK ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İRDELENMESİ 1 ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN WORKERS OVERESTIMATION OF THEIR PHYSICAL ABILITIES AND ACCIDENT PRONNESS Ertuğrul GÖDELEK Mersin Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü, Mersin / Türkiye Öz: Belli bazı çalışanların tekrarlayıcılar, dolayısıyla kazaya yatkın çalışanlar olduğuna işaret eden işletme verilerinin pek çoğu son zamanlarda gerçekleştirilen ayrıntılı olasılık çalışmalarının sonuçları tarafından desteklenmemiştir. Kazaya ilişkin şans dağılımına göre, çalışanların bir kısmı hiç, bir kısmı bir, bir kısmı iki, diğer bir kısmı ise iki ya da daha fazla kazaya karışmıştır. Bu tür analizler iki temel konuyu açıklamakta yetersiz kalmaktadır: Birincisi, bazı çalışanların tekrara dayalı kazalarını açıklayamamaktadır. İkincisi, belli bazı örtük kişilik özelliklerinin çalışanı kazaya yatkın hale getirdiğini öne süren bazı psikologlar ya da psikiyatrların yaklaşımları gibi yaklaşımlar grup içerisinde eylemde bulunan çalışanın total psikolojik iklimini göz ardı ettiği için yetersiz kalmaktadır. Kazaya yatkınlık diye bir durum söz konusu ise, bu durum bireysel psikolojik bir olgu olduğu kadar grup psikolojik bir olgudur. Bu çalışmanın temel amacı, çalışanın abartılı bedensel beceri algısı ile kazaya yatkınlık arasındaki ilişkinin yarı deneysel yolla irdelenmesidir. Araştırmada 600 deneğin yer aldığı yarı-deneysel bir yöntem uygulanmıştır. Veriler SPSS 11 kullanılarak analiz edilmiştir. Analiz sırasında betimsel ve yordayıcı istatistiklerden yararlanılmıştır. Sonuçta, abartılı bedensel beceri algısının kazaya yatkınlıkla bir bağlantısının olduğu bulunmuştur. Çalışmanın tartışma kısmı daha çok çalışanın abartılı bedensel beceri algısı ve söz konusu algı ile kazaya yatkınlık olgusu arasındaki ilişki konularına odaklanmıştır. Anahtar Kelimeler: Kaza, Kazaya Yatkınlık, Kategori Genişliği, Abartılı Bedensel Beceri Algısı Abstract: Much factory data which appear at first examination to indicate that certain employees are persistent repeaters and therefore accident prone fail to substantiate such conclusions upon detailed probability studies. Accidents distributed by chance will supply some workers with no accidents, some with one, some with two, and a few with even three or more. Because such analysis actually does succeed in most factory experiences in explaining much of the individual employee repeat accidents data, the time honored approach of the psychologist and psychiatrist which emphasizes the identification of subtle personality conditions which predispose to accidents by some employees seems to be a less promising approach than that which emphasizes study of the total psychological climate in which the typical employee of a group works. If proneness (or liability) to accidents exists such tendency may be a group psychological phenomenon as well as an individual psychological phenomenon. The aim of the research is to investigate relations between workers overestimation of their physical abilities and accident proneness. The method of the research is a quasi-experimental method 600 subjects were used in this study. Results were analized by using SPSS 11. Descıptive and inferential statistical analysis were used.results showed us that overestimation of ability was associated with accident proneness. The discussion focuses on workers overestimation of physical abilities and the relation between overestimation and accident proneness. Key Words: Accident, Accident Proneness, Category Width, Overestimation of Physical Abilities Doi: /UHPPD (1) Sorumlu Yazar: Ertuğrul GÖDELEK, Mersin Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü, Çiftlikköyü Kampüsü, Yenişehir, Mersin / Türkiye, ertugrulg@mersin.edu.tr. Geliş Tarihi / Received: , Düzeltme Tarihi / Revision: , Kabul Tarihi/ Accepted: , Makalenin Türü: Type ofarticle (Araştırma Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None Etik Kurul Raporu Yok None of Ethics Committee 1

19 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 GİRİŞ İşçi sağlığı ve güvenliği ni desteklemekle ile ilgili kaygılar çok sayıda kurum, kuruluş ve araştırmacı tarafından paylaşılmaktadır. İşyerindeki kazaların çok sayıda yetişkinin ölüm ya da yaralanma nedeni olduğu düşünülecek olursa, kazaları önleme nin yetişkin sağlığı açısından temel bir işleve sahip olduğu ifade edilebilir. İş kazalarına ilişkin alarm boyutuna ulaşan istatistiksel veriler, araştırmacıları söz konusu konuya daha derinden bakmaya yönlendirmektedir. Geçtiğimiz yıllarda, psikoloji literatüründe, kazaya yatkınlık olgusuyla ilgili olarak çok sayıda yayın yer almıştır. Bu yayınların pek çoğu ölçme yöntemi ya da kavram karmaşası nedeniyle hak ettiği değeri bulamamıştır. Bu nedenle bu çalışmada öncelikle bazı temel kavramlara açıklık getirmek için çaba harcanmıştır. Kaza olgusunun tanımlanması son derece karmaşık ve güç bir iştir. Genel olarak kaza yı ani bir saldırıyla gelen bir aksilik durumu olarak nitelendiririz. Ama bu tanım, sorunumuzu çözmekte yetersiz kalabilir. Bu bağlamda şu gerçekliği parantez içerisinde ifade etmekte yarar vardır, Amerika Birleşik Devletlerindeki Virginia eyaletinde geçerli olan, çalışan tazminat yasasında, yaralanma dört satırda tanımlanmış ve ilgili tanımlama on yedi sayfada açıklanmıştır. Daha da önemlisi hastalık ve kaza kavramları arasındaki farka ilişkin olarak da çok alt düzeyde bir anlayışa sahibizdir. Çalışan alışkanlıkları gereği, kirli bir işten sonra elini yıkamaz ve buna bağlı olarak da elinde tahriş oluşursa bu durum ne olarak sınıflandırılabilir. Bu tahriş çalışanı işinden alıkoyma boyutuna ulaşırsa. Böyle bir iş kaybı durumu, temel iş güvenliği ilkelerini ihlal etme sonucunda ortaya çıkan bir yaralanmadaki kazaya yatkınlık davranışındaki işgücü kaybından nasıl bir farklılık gösterir. Bu davranış kaza olarak tanımlanabilir mi? Meslek hastalıkları görmezden gelinse ve yalnızca travmatik yaralanmalar dikkate alınsa bile, problem çıkmaya devam edebilir. Örneğin 15 kez sırtını incitmiş olan bir çalışanı dikkate alalım, böyle bir çalışan için hekim sorunlu sırt raporu düzenlemiş olabilir. 15 incitmenin her biri ayrı ayrı kaza olarak nitelendirilebilir mi? Gerçekten böyle bir hastalığa sahip olan birisi ile tedbirsiz bir biçimde ağır bir yükü kaldırarak kendisini sakatlayan birisi arasında fark var mıdır? Kaza, yaralanma, kazaya yatkınlık terimleriyle ilgili olarak üzerinde fikir birliğine varılmış bir tanım ne yazık ki bulunmamaktadır. Bu nedenle bu konuda yapılacak bir çalışmada neyin araştırılmakta olduğu hususuna açıklık getirmek bir zorunluluk olmaktadır. Örneklem seçimi, araştırmanın amacı, ve uy- 2

20 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 gun araştırma tekniğinin seçimi bağlamında tanımların yapılması doğru bir yaklaşım biçimi olacaktır. Belki de, bu durum en açık biçimde kazaya yatkın olan birey terimini tanımlamak gerektiğinde ortaya çıkar. Kazaya yatkın olan birey kimdir? Kazaya yatkın olan birey, arkadaşlarından daha fazla kaza yapan kişidir tanımlaması sanki konuya açıklık getiriyormuş gibi gelebilir. Ama kazaya yatkın birey sıfatını almak için arkadaşlarından ne kadar fazla kaza yapması gerektiği konusunda araştırmacılar arasında bir fikir birliği bulunmamaktadır. Probleme bir diğer yönden de yaklaşılabilir. Kaza içerisinde bulunulan çevreye bağlı olmaktan çıkartılarak, bireye bağlı bir özellik haline de getirilebilir. Örneğin bir yılda 3 den fazla kaza yapana kazaya yatkın olan birey tanımı yapılabilir. Ama böyle bir tanımın da bazı sıkıntıları vardır. Örneğin, bir lojistik firması, yılda üçten fazla kaza yapan sürücüsüne, kazaya yatkın sıfatını takabilir. Bu sürücüler, sürücü popülasyonunun %4 ü olabilir ama tüm kazaların %65 inden sorumlu olabilir. Burada problem kaza sıklığının tutarlı olmamasından kaynaklanmaktadır. Yani bir birey bir yılda üçten fazla kaza yapabilir ama gerçekte kazaya yatkın birey olmayabilir. Ama sabit bir sayı mantığı ile konuya yaklaşılacak olursa, kazaya yatkın olmayan sürücüler de bu grup içerisinde yer alabilir. Bu durum da araştırma örnekleminin yanıltıcı olmasına yol açabilir (Fleming, vd., 1950: ; LeShan, vd., 1953:79-91). Bu konudaki kavram karmaşasının yarattığı güçlükler bir yana bırakılacak olursa, son yıllarda kazaları önlemeye yönelik olarak geliştirilebilecek stratejiler konusunda çok sayıda araştırmalar yapılmıştır. Bu sayede kazanın oluşmasına katkı sağlayan faktörler konusunda hiç de azımsanamayacak bir bilgi birikimine ulaşılmıştır. Kazaya katkı sağlayan faktörler arasında sayılan algısal-bilişsel beceriler belki de üzerinde en fazla durulması gereken faktörlerden birisidir. Herhangi bir işi başarıyla tamamlayabilmek için bireyin algısalbilişsel beceriye sahip olması gerektiği ifade edilebilir. Ama belki bundan da önemlisi söz konusu bireyin algısal-bilişsel becerisini doğru tahmin edebilmesidir. Düşük tahmin, ya da yüksek tahmin doğal olarak kazaya neden olabilir. Örneğin işletmenin içerisindeki bir galeride çalışırken, çalışanın üzerine doğru gelen nesnelerin hızını doğru tahmin etmesi, kendi hızını ona göre ayarlamayı becerebilmesi gerekir. Aksi takdirde kaza kaçınılmaz olur. Gibson (1979: 1-13) a göre, belli bir çevre içerisindeki uyumlu davranış yapabilme algısına bağlıdır. Kazaların son derece karmaşık olgular olduğu ve altında yatan çok sayıda nedene dayandığı bilinen bir gerçektir. Kazaya neden olan çok sayıdaki faktörden birisi de söz konusu işi tamamlayabilmek için 3

21 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 durumun gerekleri ile bireyin kendi becerisine ilişkin algısı arasındaki uyum olabilir. Uyum ne kadar yüksekse kazaya yatkınlık o kadar düşük, uyum ne kadar düşükse kazaya yatkınlık o kadar yüksek olabilir. Kazaya yatkınlık davranışının araştırılmasında, konuya özel problemlerin var olduğu asla akıldan çıkarılmaması gereken bir gerçektir. Bu özel problemlerden yalnızca birkaçı, özet bir biçimde bu çalışmada ele alınmaya çalışılmıştır. Bireyin kaza sıklığına ilişkin gerçek sayısal verinin bulunması, kaza nın tanımlanması, kazaya yatkın olan birey ile kazaya yatkın olmaya birey arasındaki sınırın çizilmesi bu konuda araştırma yapmayı planlayan bilim insanlarının çözmesi gereken temel problemler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, sakarlık (kazaya yatkınlık davranışı) olgusu üç farklı işkolunda karşılaştırmalı bir biçimde incelenmiştir. Kazaya yatkınlık olgusunun incelenmesindeki en temel amaç, bireysel ve ekonomik kayıpları en aza indirebilecek bir yöntem geliştirmeye katkı sağlamaktır. YÖNTEM Araştırma örneği Araştırmada toplam 600 denekle çalışılmıştır. Söz konusu deneklerin 300 ü deney diğer 300 ü ise kontrol amaçlı olarak seçilmişlerdir. Veriler beş ayrı ilde çalışan işçilerden toplanmıştır. Seçilen işkolları arasında ise nakliyata dayalı ağır vasıta sürücüğü, mobilya imalatı ve gece vardiyası olan imalat sektörü yer almıştır. Her işkolu için 100 denek seçilmiştir. Deneklerin seçiminde ustabaşıların gözlemlerinden yararlanılmıştır. Ustabaşıların vermiş olduğu rapor doğrultusunda, daha açık bir ifade ile ustabaşının kazaya yatkın diye nitelediği 50 denek ile, nitelemediği 50 denek araştırma kapsamına alınmıştır. Böyle bir seçme işleminin elbette ki problemleri vardır ve bu problemlere giriş kısmında işaret edilmiştir. İşlem Araştırmada ölçme aracı olarak omega testi, sinüzoid testi, ayna testi ve işaret çizimi testi kullanılmış, uygulamalar tek tek ve yüz yüze yapılmıştır. Genel Ölçme Araçları Kategori Genişliği Ölçeği. Kategori genişliğinin ölçülebilmesi için Pettigrew (1958: ) in Kategori Genişliği Öçeği kullanılmıştır. Ölçek 20 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin puanlanması ve uygulanması oldukça kolaydır. Deneklerden beklenen, değişik olgularla ilgili olarak minimum, maksimum değerlendirmesi yapmalarıdır. Minimum ve 4

22 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 maksimum değerlendirmelerinin herbirisi için dört yanıt seçeneği sunulmuştur. Omega Testi. Omega testi Bonnardel tarafından belirlilik test bataryasının bir öğesi olarak geliştirilmiştir. Bu batarya özellikle mekanik meslekler için çırak seçiminde ve hızlandırılmış eğitim görecek yetenekli yetişkinlerin yönlendirilmesinde kullanılabilir. Testin uygulanmasında ortalama süre üç dakikadır. Test sona erdiğinde başlama noktasına dönülmeye gerek duyulmadan bir sonraki uygulama için hazır durumdadır. Test, Yunan alfabesindeki Omega ( Ω ) harfine benzeyen bir yarık ve bu yarık içerisinde hareket edebilen bir çubuktan oluşmuştur. Söz konusu çubuğu sağ-sol ve ileri-geri oynatabilen vida şeklinde iki kontrol mekanizması bulunmaktadır (Resim 1). Denek, söz konusu mekanizmaların birisini sağ, diğerini sol eliyle tutar. Sağ ve sol elini eşgüdümlü kullanarak ve mekanizmaları sağa sola döndürerek çubuğu omega şeklindeki yarık içerisinde kıyılara değmeden yolun başlangıcından bitişine kadar götürür. Yarığın her kıvrımında mekanizmaların işlevleri değişmektedir. Söz gelimi sağ elle tutulan mekanizma başlangıçta ilk kıvrıma kadar çubuğu ileri geri hareket ettiriyor, diğer mekanizma kıyılara değmesini önlüyorsa, kıvrımla birlikte bu iki mekanizmanın görevi değişir. Denekten istenen, sağ ve sol elini eşgüdümlü kullanarak yukarıda sözü edilen dönüşümü kavraması ve çubuğun kıyılara değmesini önlemesidir (Gödelek, 1982: 17-66; Reuchlin, 1962:1-44; Rigal, 1974: 27-35; Stambak, 1965: 11-44). Resim 1. Omega Testi Deneysel Düzeneği 5

23 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 Sinüzoid Testi. Bonnardel tarafından geliştirilmiştir.işe yönlendirme ve işgören seçiminde kullanılmaktadır (Resim 2) Bu test bir çok uygulamada ilginç bulunmuştur. İki elin hareketlerindeki kesinliğe dayanan işlere eleman seçmede kullanılan test bataryalarında sinüzoid testinin önemli bir yeri vardır. Özellikle çırak seçiminde ve hızlandırılmış eğitim görmesi gereken yetenekli yetişkinlerin seçiminde sinüzoid testinin önemi büyüktür. Testin uygulanmasında ortalama süre 3 dakikadır. Bir testin bitiminde tekrar başlama noktasına dönülmesine gerek olmaksızın test bir sonraki denemeye hazırdır. Test 1mm kalınlıkta metalik bir levhanın üzerinde bulunan sinüzoid şeklindeki bir yarığın içerisinde gezinebilen iki çubuktan oluşmuştur. Bu iki çubuk yalıtkan maddeden yapılmış bir diskin üzerine oturtulmuştur. Denek üzerinde iki çubuk bulunan diski yarığın bir ucundan diğer ucuna iki eliyle döndürerek götürür. Test, genişliği 60 cm yi geçmeyen bir masanın üzerine yerleştirilir. Test süresince, denek araştırıcının karşısına oturur. Çubuklar yarığın kıyılarına değdiğinde, hata sayıları ve hata anında harcanan zaman sayaç aracılığıyla kaydedilir. Testin toplam süresi kronometreyle belirlenir. Uygulama sonucunda elde edilecek sonuçlar şunlardır: (1) testin süresi, (2) hata sayısı, (3) hataların toplam süresi, (4) hataların ortalama süresi (Gödelek, 1982: 17-66; Reuchlin, 1962: 1-44; Rigal, 1974: 27-35; Stambak, 1965: 11-44). Resim 2. Sinüzoid Testi Deneysel Düzeneği 6

24 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 Ayna Testi. Ayna testi oldukça basit bir düzen içerir. Bir ayna tablası üzerine dikey olarak oturtulmuş tek taraflı bir ayna bulunmaktadır. Aynanın sağ ve sol üst köşelerinden aynayla dik açı yapan 10 cm uzunluğunda iki tel çubuk bulunmaktadır. Bu iki tel çubuk üzerine ileri-geri rahatça hareket edebilen metal bir levha yerleştirilmiştir. Ayna testinde ikinci malzeme olarak, bir kâğıt üzerine basılmış olan kenarları çift çizgili, altı köşeli bir yıldız kullanılmaktadır. Denekten istenen, bu iki çizgi arasından çıkmamak koşuluyla ok işareti ile belirlenmiş olan başlangıçtan, bitişe değin, kıyılara değmemeye özen göstererek sürekli bir çizgi çizmesidir. Dene, deney esnasında kâğıda değil de aynaya bakar. Hareketinin doğru veya yanlış olduğunu bu şekilde öğrenir. Gerçekten de aracın üst kısmında, deneğin kâğıdı görmesini önleyen hareketli metal bir levha vardır. Araştırmacı deneğin çizim süresini kronometreyle saptar. Denek sağ elle çizimini bitirdikten sonra, bir kez de sol elle çizmeyi dener. Ayna Testi psikomotor yetenek ölçen bir test olduğu kadar, psikofizik ölçümler yapmak amacıyla da kullanılabilir. Ayna testinin en önemli yanı fiziksel bir olaydan yararlanılarak psikolojik ölçüm yapabilme olanağını vermesidir. Fizikte optik izomeri adı verilen bir olay vardır. Bu olayın esası, aynada cisimlerin ters görünmesidir, yani, aynada sol sağda, sağ solda görünür. Ayna testinde deneğin kavraması gereken şey de budur. Yani alışılmış hareketin tam tersini yapması gerekmektedir. Bir anlamda el-göz eşgüdümünün tam tersini yapmak demektir. Denek bunu kavradığı ölçüde ayna testinde başarılı olur (Resim 3) (Gödelek, 1982: 17-66). Resim 3. Ayna Testi Deneysel Düzeneği 7

25 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 Beceri Ölçme Düzeneği. Deneklerin önceden belirlenmiş bir fiziksel aktiviteyi becerebilme algıları ile gerçekten söz konusu algının doğru olup olmadığını ölçebilmek amacıyla dört farklı düzenek (oyun) kullanılmıştır. Düzenekler Resim 4 de görülmektedir. Düzenekler birer oyun formatında verilmiştir. Bunda amaç deneyi biraz eğlenceli hale getirerek denekleri sıkmadan elde edilmesi amaçlanan bilginin tamamını almaktır. Deneysel düzenek Plumert (1995: 4-12) in çalışmasından uyarlanmıştır. Dikey uzanma oyununda, denekten rafta duran herhangi bir nesneyi parmaklarının ucunda dikilerek alması istenmektedir. Düzenek bir sabit bir de hareketli parçadan oluşmuştur. Sabit olan parça duvara sabitlenmiş durumdadır. Hareketli olan parça ise sabit olan parça üzerine yerleştirilmiş ve yukarı aşağı 1 er cm. aralıkla hareket edebilen biçimde yapılmıştır. Yatay uzanma oyununda, denekten çömelir pozisyonda bir kereste blok üzerinde duran herhangi bir nesneye ellerini ya da dizlerini yere dokundurmadan uzanması istenmektedir. Çömelme bir tahta blok üzerinde gerçekleşmektedir. Bu sayede deneğin uzanılacak nesneye yaklaşması engellenmiş olmaktadır. Tahta blok ile üzerinde nesnenin durduğu kereste blok arasındaki mesafe deneyci tarafından ayarlanabilmektedir. Adımlama oyununda, denekten istenen birbirine paralel konmuş iki çubuk üzerinde parmaklarının ucuna basarak, yani ayak tabanını yere basmadan yürümeleridir. Yürüme eylemi çubukların başında başlayıp sonunda sona erecek şekilde tasarlanmıştır. Engel altından geçme oyununda (limbo çıta dansı) ise, denekten istenen, birbirinden 250 cm. uzakta duran iki dik çubuğa yatay olarak yerleştirilmiş bulunan çıtanın altından geçmesidir. Denekten istenen geçerken, çömelmemesi, ellerini ya da dizlerinin yeredeğdirmemesidir. Denek engelin altından sırtını dönerek de geçemez. Denek engele yüzü dönük olarak yaklaşacak ve belini ters istikamette kırarak engele değmeden çıtanın altından geçecektir. Bu tür heterojen görevlerin araştırma kapsamına alınmış olmasının nedeni, bulguların genellenebilirliğini arttırmak içindir. Araştırmaya başlamadan evvel bir dizi pilot çalışma düzeneği hazırlanmıştır. Söz konusu pilot çalışma için 46 tane değişik görev seçilmiş, bu görevlerin arasına Plumert ( 1995) in araştırmasında kullandığı görevler de alınmıştır. Uygulamalar Plumert in kullandığı görevlerin tutarlılığının yüksek olduğunu göstermiştir. Bu nedenle diğer 42 görev elenerek Plumert (1995) in araştırmasında kullandığı görevler bu araştırmada da kullanılmıştır. Her bir görev için dört farklı değişimleme düzeyi yaratılmıştır. Bu değişimleme düzeyleri: (a) beceri düzeyinin %13 altında, (b) 8

26 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 tam beceri düzeyinde, (c) beceri düzeyinin %8 üzerinde, (d) beceri düzeyinin %13 üzerinde şeklinde sıralanabilir. Söz konusu olan %13 altında, %8 üzerinde ve %13 üzerinde gibi değerler deneyden hemen önce ve deney ortamının dışında hazırlanmış olan farklı düzeneklerle saptanmış değerlerdir. Yani her bir denek deney ortamına alınmazdan evvel onun deneysel düzeneğe ilişkin beceri düzeyi saptanmıştır. Deneysel düzenekte kullanılan parmak ucunda yürüme, parmak ucunda uzanma, çömelerek bir şeye uzanma ve ters bel kırarak yürüme gibi davranışlara ilişkin ayrıntılı ölçümler yapılmıştır. Dikey uzanma görevinde her bir deneğe ilişkin referans değeri elde edebilmek için, deneklerden tek tek duvara yüzüstü dayanmaları ve parmaklarının üzerinde dikilmeleri ve elleriyle uzanabilecekleri en üst noktaya kadar uzanmaları istenmiştir. Ulaşabildikleri en üst nokta olarak işaret parmaklarının ikinci boğumu işaretlenmiştir. Yatay uzanma görevinde ise her bir deneğe ilişkin referans değeri elde edebilmek için, deneklerden tek tek zemine yapıştırılmış olan bir bandın önüne çömelmeleri ve düşmeden, ellerini ve dizlerini zemine değdirmeden uzanabilecekleri en uzak noktaya kadar uzanmaları istenmiştir. Bu arada deneğin önüne bir kalem konmuş ve bu kaleme uzanması istenmiştir. Kalemin uzaklığı deneyci tarafından manipüle edilmiştir. Bu yolla deneğin uzanabileceği en uzak nokta saptanmış ve işaretlenmiştir. Uzanmada deneğin önüne herhangi bir nesnenin konmasındaki amaç, bir hedef yaratmak içindir. Çünkü pilot çalışma sırasındaki gözlemler, deneklerin belli bir hedef konduğunda, hedef konmamış duruma göre daha uzağa uzanabildiğini göstermiştir. Adımlama görevinde her bir deneğe ilişkin referans değeri elde edebilmek için, deneklerden tek tek zemine yapıştırılmış olan bir bandın üzerinde ayak parmak uçlarının üzerinde durarak atabilecekleri en uzun adımı atmaları istenmiş ve attıkları adımın topuğunun yere değdiği nokta bant üzerinde işaretlenmiştir. Denekten işlemi tekrarlaması istenmiş ve yine işaretlenmiştir. Bu işlem üç kez tekrarlanmıştır. İşlemin üç kez tekrarlanmasının nedeni, yine aynı şekilde pilot çalışma sırasındaki gözlemler, deneklerin belli bir hedef konduğunda, hedef konmamış duruma göre daha uzağa adım atabileceklerini göstermiştir. Engel altından geçme oyununda (limbo çıta dansı) her bir deneğe ilişkin referans değeri elde edebilmek için, deneklerden tek tek duvara paralel çömelerek oturmaları ve boyunlarını kırabildikleri kadar geriye doğru kırmaları istenmiştir. Çömelme yüksekliği deneğin sırtının ulaştığı en yüksek mesafeden 1,5 cm. daha yüksek kaydedilmiştir. Bunun nedeni, yine pilot çalışmalarda deneklerin çıtanın altından çömelerek geçebilmeleri için 9

27 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 fazladan 1,5 cm. ye ihtiyaçlarının olduğunun görülmesidir. Bu bilgiler ışığında denekler deneye alınmıştır. Denekler dört blok halinde hazırlanmış olan 16 denemeye alınmıştır. Her bir deneme bloğunda denek, görevlerden her birini (dikey uzanma, yatay uzanma, adımlama, limbo çita dansı) tesadüfi bir sırayla almıştır. Ayrıca dört farklı güçlük düzeyi de (beceri sınırının altında, beceri sınırında, beceri sınırının üzerinde, beceri sınırının çok üzerinde) deneyci tarafından manipüle edilmiştir. Böylece her denek toplam 16 deneme almış olmaktadır. Sonuçların Kaydedilmesi Daha önce ölçme araçları kısmında da değinildiği gibi, omega ve sinüzoid testlerinde sonuç kayıtları mekanik bir aygıt tarafından yapılmaktadır. Araştırmanın başlangıcı ile bitişi arasındaki süreyi ise araştırmacı kronometreyle saptamaktadır. Ayna testinde ise, deneğin yıldız şeklindeki yolda, aynadan izleyerek çizmiş olduğu doğru, bize deneğin test puanını verir. Deneğin çizmiş olduğu doğrunun kıyılara değen her noktası olumsuz bir puandır. Bütün değme noktaları işaretlenir, sayılır ve toplanır. Böylece deneğin hata sayısı toplam puanı elde edilir. Testin başlangıcı ile bitişi arasındaki süreyi araştırmacı kronometreyle saptar. Aynı uygulamayı denek bir kez sağ bir kez de sol eliyle yapar, sonuçlar ayrı ayrı kaydedilir. Testlerin Veriliş Sırası Testlerin verilişindeki sabit sıra etkisini ortadan kaldırmak amacıyla, testler deneklere aynı sıra ile uygulanmamıştır. Söz konusu ölçekleri yanı sıra deneklere bir de kişisel bilgiler formu uygulanmıştır. Bu formda deneklerin cinsiyeti, yaşı, eğitim düzeyi, çalışma süresi gibi değişkenlere yer verilmiştir. Bedensel beceri algısını ölçme düzeneğinde ise diğer ölçme araçlarından farklı bir yol izlenmiştir. Deneyci, ilk blok test uygulamasından hemen önce, deneklere içerisinde dört farklı aktivitenin yer aldığı bir oyun oynanacağını söylemiştir. Araştırmada oyun senaryosuna baş vurulmasının nedeni oyunu oynamanın potansiyel sonuç ve risklerini gerçek yaşamdaki karar verme süreçlerine benzetebilmek içindir. Deneyci bu aşamada her deneğe söz konusu dört oyunu başarıyla tamamlayıp tamamlayamayacağını sormuştur. Deneyci deneklere söz konusu oyunu başarıyla tamamlayabileceklerini ifade ettikleri takdirde oyunu oynamalarını isteyeceğini ifade etmiştir. Başarırlarsa bir puan alırlar, başaramazlarsa bir puan kaybederler. Katılmak istemezlerse, oyunu oynamaları istenmez 10

28 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 ama bu durumda puan kazanamazlar. Ancak 16 oyunun tamamlanmasından sonra deneklerden bir kez daha eksik bıraktıkları oyunu oynamaları istenir. Bu şekilde her denek için oyun bütünlüğü sağlanmış olur. Nitekim oyuna giderek alışmış olan denekleri tamamı oyunların 16 sını da tamamlamıştır. BULGULAR ve TARTIŞMA Örneklem grubuna ilişkin genel bulgular: Abartılı bedensel beceri algısına ilişkin bulgular. Abartılı bedensel beceri algısı yüksek, orta, düşük olmak üzere üç düzeye bölünmüştür. Dolayısıyla bedensel beceri algısının üç farklı düzeyi elde edilmiştir. Çalışılan işkolları ise, nakliyata dayalı ağır vasıta sürücüleri, mobilya imalatı çalışanları, ve gece vardiyası olan imalat sektörü çalışanları şeklinde üç farklı düzeye ayrılmıştır. Dolayısıyla 3X3 lük bir model elde edilmiştir. Bu bağlamda elde edilmiş olan veriler tablo 1 de özetlenmiştir. Sektör Beceri Nakliyata dayalı ağır vasıta sürücüleri Tablo 1. Genel Bilgiler Mobilya imalatı Gece vardiyası olan imalat sektörü Sayı % Sayı % Sayı % Yüksek Orta Düşük Toplam Tablo 2 de ise, Tablo 1 in detayına bakılmıştır. Yani söz konusu her işkolu için deneklerin deney ve kontrol düzeyine ayrılmış olan şekli temele alınmıştır. Denek seçimi sırasında, ustabaşılar ın gözlemlerinden ve kaza kayıt tutanaklarından yararlanıldığı bilgisi yöntem kısmında verilmiştir. Nitekim Tablo 2 incelendiğinde, söz konusu yaklaşımın ne kadar etkili olduğu görülür. Deney grubunda yer alan deneklerin, abartılı bedensel beceri algısı değişkeni bağlamında dağlımı incelendiğinde, deney ve kontrol gruplarının tam tersi bir dağılım sergiledikleri görülmüştür. 11

29 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 Sektör Beceri Tablo 2. Deney-Kontrol Grubu Bağlamında Bulgular Nakliyata dayalı ağır vasıta sürücüleri Mobilya imalatı Gece vardiyası olan imalat sektörü Deney Kontrol Deney Kontrol Deney Kontrol Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Yüksek Orta Düşük Toplam Ölçekler bağlamında elde edilen bulgular: Araştırmada veri toplama aracı olarak omega testi, sinüzoid testi, ayna testi, ve kategori genişliği testleri kullanılmıştır. Söz konusu testlere ilişkin teknik detaylar yöntem kısmında verilmiştir. Omega, sinüzoid, ve ayna testi mekanik-elektronik araçlardır. Buna karşın kategori genişliği testi bir kağıt-kalem testidir. Tablo 3. Ölçekler Bağlamında Elde Edilen Bulgular Sektör Ölçekler Nakliyata dayalı ağır vasıta sürücüleri Mobilya imalatı Gece vardiyası olan imalat sektörü ss ss ss Omega hata Omega zaman Sinüzoid hata Sinüzoid zaman Ayna sağ el hata Ayna sağ el zaman Ayna sol el hata Ayna sol el zaman Kategori Genişliği

30 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 Omega, sinüzoid, ve ayna testi nde deneklerin testi tamamlama süreleri ve hata sayıları esastır. Ayna testinde deneklerden testi bir kez sağ elleri ile bir kez de sol elleri ile tamamlamaları istenir. Yine tıpkı omega ve sinüzoid testlerinde olduğu gibi testi tamamlama süresi ve hata sayısı dikkate alınır. Buna karşın kategori genişliği ölçeğinde ise deneklere sorular sorulur ve deneklerin söz konusu soruları yanıtlaması istenir. Böylece denekler kategori genişliği en yüksek olandan en düşük olana doğru sıralanabilir. Kategori genişliği ölçeğinde alınabilecek puanların alt ve üst sınırı mevcuttur. Denek kategori genişliği ölçeğinden en az 0 en çok 60 puan alabilir. Puanın yüksek olması demek deneğin geniş kategorileyici olması demektir. Aynı şekilde puanın düşük olması demek deneğin dar kategorileyici olması demektir. Kategori genişliği ile deneklerin abartılı bedensel beceri algısı arasındaki ilişkiye bakıldığında söz konusu iki değişkenin birbirleriyle üst düzeyde ilişkili olduğu bulunmuştur ( = 248,40; Sd=2; p<0,001). Dahası, kategori genişliği yüksek olan deneklerin aynı zamanda abartılı bedensel beceri algısına da sahip oldukları bulunmuştur (tüm denekleri %42.2 si). Aynı şekilde, kategori genişliği dar olan deneklerin aynı zamanda en düşük düzeyde abartılı bedensel beceri algısına sahip oldukları bulunmuştur (tüm denekleri %36.0 sı). Dağılımın geri kalanı diğer kombinasyonları oluşturmaktadır (toplamda %12). Bu sayılardan da anlaşılacağı gibi, abartılı bedensel beceri algısı ile kategori genişliği arasında anlamlı bir ilişki vardır ve söz konusu ilişki ters yönlüdür. 13

31 JEL KODU: I11-I12-I13-I18-I19 ID:59 K:106 Tablo 4. Ölçekler Bağlamında Deney ve Kontrol Grubuna İlişkin Bulgular Sektör Ölçekler Nakliyata dayalı ağır vasıta sürücüleri Mobilya imalatı Gece vardiyası olan imalat sektörü Deney Kontrol Deney Kontrol Deney Kontrol ss ss ss ss ss ss Omega hata Omega zaman Sinüzoid hata Sinüzoid zaman Ayna sağ el hata Ayna sağ el zaman Ayna sol el hata Ayna sol el zaman Kategori Genişliği Ölçeklerden alınan puanların aritmetik ortalamaları ve standart sapmaları, iki ayrı formatta tablolaştırılmıştır. Tablo 3 de işkolları deney ve kontrol gruplarına ayrılmadan tablolaştırılmıştır. Tablo 4 de ise deney kontrol grupları dikkate alınarak tablo düzenlenmiştir. Tablo 4 son derece ayrıntılı ve yararlı bilgileri göz önüne sermektedir. Tablo 4 verilerine göre, deney ve kontrol grupları arasında fark gözlenmektedir. Örneğin omega testi için, nakliyata dayalı ağır vasıta sürücüleri grubunda, deney ve kontrol gruplarının aritmetik ortalamaları ve standart sapmaları incelendiğinde söz konusu fark açık bir biçimde görülür. Nakliyata dayalı ağır vasıta sürücüleri deney grubunun omega testi için hata sayısı aritmetik ortalaması 44.7 iken, söz konusu sayı kontrol grubu için 31.8 dir. Aynı şekilde, Nakliyata dayalı ağır vasıta sürücüleri deney grubunun omega testi için hata sayısı standart sapması 1.4 iken, söz konusu sayı kontrol grubu için 3.0 dır. Tablo 4 incelendiğinde söz konusu farklılığın tüm 14