ÇOCUKLARDA ORAL SAĞLIĞIN GÜNLÜK YAŞAMA ETKİSİNİ ÖLÇEN İNDEKSİN TÜRKÇE VERSİYONUNUN GEÇERLİLİĞİNİN VE GÜVENİRLİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 T.C. Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı ÇOCUKLARDA ORAL SAĞLIĞIN GÜNLÜK YAŞAMA ETKİSİNİ ÖLÇEN İNDEKSİN TÜRKÇE VERSİYONUNUN GEÇERLİLİĞİNİN VE GÜVENİRLİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ BİTİRME TEZİ Stj. Dişhekimi Seda Can Danışman Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Ece Eden İZMİR-2008

2 T.C. Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı ÇOCUKLARDA ORAL SAĞLIĞIN GÜNLÜK YAŞAMA ETKİSİNİ ÖLÇEN İNDEKSİN TÜRKÇE VERSİYONUNUN GEÇERLİLİĞİNİN VE GÜVENİRLİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ BİTİRME TEZİ Stj. Dişhekimi Seda Can Danışman Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Ece Eden İZMİR-2008

3 ÖNSÖZ Tez çalışmamda ihtiyacım olan bilgilere ulaşmamda yol gösterici olan danışman Hocam Prof. Dr. Ece Eden e teşekkür eder ve saygılarımı sunarım. Yine çalışmam boyunca benden yardımını esirgemeyen Dr. Aslı Topaloğlu Ak a, maddi manevi desteklerini hep hissettiğim aileme ve arkadaşlarıma teşekkür ederim.

4 İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ VE AMAÇ GENEL BİLGİLER Ağız ve Diş Sağlığının Değerlendirilmesi Ağız ve Diş Sağlığının Hayat Kalitesi İle İlişkisi Hayat Kalitesi ile İlişkili Kavramlar Oral Sağlıkta Hayat Kalitesinin Değerlendirilmesi Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Hayata Etkisini Ölçen Anketin (C-OIDP) Geliştirilme Aşamaları -6-3.GEREÇ VE YÖNTEM Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Hayata Etkisini Ölçen Anketin Türkçe Versiyonunun Hazırlanması Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Hayata Etkisini Ölçen Anketin Türkçe Versiyonunun Pilot Çalışma Grubu Üzerinde Uygulanması Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Hayata Etkisini Ölçen Anketin Uygulanması Veri Analizi BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ ÖZET KAYNAKLAR -25-

5 1. GİRİŞ ve AMAÇ Dünya Sağlık Örgütü(DSÖ) adı verilen kuruluş Birleşmiş Milletler sistemi içinde sağlık kavramını yöneten ve idare eden bir otoritedir. Küresel sağlık konularında liderlik sağlama, norm ve standart belirleme, sağlık araştırmaları için gündem oluşturma, kanıta dayalı yönetim seçenekleri sunma, ülkelere teknik destek sağlama ve sağlık eğilimlerini belirleme ve oluşturma ile ilgili sorumlulukları vardır. Sağlık; DSÖ ye göre yalnız hastalık ve malûliyetin yokluğu olmayıp bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan tam bir iyilik halidir. Şüphesiz ki tanımında söylendiği gibi sağlık multifaktöriyel bir parametredir ve sağlığın sürdürülebilir olması için normal ve normalden sapmış durumu arasındaki farklar çok iyi bilinmelidir. Hayat kalitesini arttırmaya yönelik girişimleri de bulunan örgüte bağlı bilim insanlarının araştırmalarıyla ağız ve diş sağlığının, insanların genel sağlık durumları üzerinde önemli bir yere sahip olduğu ortaya konmuştur. Ağız ve diş sağlığı durumunun hayat kalitesine yani günlük yaşama etkisinin değerlendirilmesi ile toplumların bilinçlendirilmesi, sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi ve bu hizmetlerin topluma doğru şekilde ulaştırılması konusunda gelişmeler kaydedilecektir. Ağız ve diş sağlığı durumunun yaşam kalitesine etkisinin değerlendirilmesi amacıyla çeşitli ölçüm yöntemleri geliştirilmiştir. Bunlar genellikle yetişkinler üzerinde kullanılmış karşılıklı görüşmeye dayalı anketlerdir. Bu anketlerle daha çok kişilerin psikolojik, sosyal, mental ve kültürel değerleri ortaya koyularak sağlık hizmetlerinden beklentileri ve hizmetlerin kalitesi değerlendirilebilmektedir.

6 Çocuklarda oral sağlıkla ilişkili hayat kalitesi ölçümlerinin önemine vurgu yapılsa da çocuklar üzerinde az sayıda çalışma gerçekleştirilmiştir. Oysa çocuklar pek çok yönden hayat kalitelerini dental olarak olumsuz etkileyen durumlarla karşı karşıya kalırlar. Çocukların ağız ve diş sağlığı durumlarının iyileştirilmesi ve bu konuda yapılan değerlendirmeler sağlıklı toplumların temelini oluşturacaktır. Bu nedenlerden dolayı hayat kalitesiyle ilişkili ağız sağlığı ölçümlerinin çocuk popülasyonlarına uyarlanması çok önemlidir. Çocukluk döneminde gerçekleşen büyüme ve gelişim sonucunda çocuklar bilişsel, emosyon, sosyal ve dilsel bir takım mental değişikliklerin yanı sıra sürmekte olan diş ya da büyüyen çene kemiği gibi önemli fizyolojik aşamalardan da geçerler. Büyümeyle ilgili tüm bu değişiklikler çocukları psikolojik olarak da etkilemektedir. Tüm bu nedenlerden dolayı çocuklarla ilgili hayat kalitesi ölçen dental göstergeler yaşa bağlı olarak hazırlanmalı ve değerlendirilmelidir. Bu amaçla geliştirilen anketlerde çocuklardan geçerli ve güvenli bilgi almanın sağlanması büyük önem taşır. Anketin çocuklara uygulanması ile ana bilgi kaynağı çocuk olmakta ve daha doğru bilgilere ulaşılabilmektedir. Çocuklar için geliştirilen Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Hayata Etkisini Ölçen Anket (Child Oral Impact on Daily Performance= Child-OIDP) çocuklarda popülasyon bazlı oral sağlık ihtiyaçlarını değerlendirmede kullanılabilecek kısa ve kullanımı kolay bir enstrümandır. Çocukların entelektüel,bilişsel ve dil gelişimleri kadar hafızaları da temel alınarak yetişkinlere uygulanan versiyonundan modifiye edilmiştir.geri çağırma süresi üç ay gibi kısa tutulmuş,cevaplar basitleştirilmiş,anlaşılmasının kolaylaşması için resimler kullanılmıştır.

7 Bu çalışmanın amacı, çocuklar için geliştirilen Oral Sağlığın Günlük Hayata Etkisini Ölçen Anket inin Türk çocuklarına uygulanabilirliğinin, güvenirliliğinin ve geçerliliğinin değerlendirilmesidir.

8 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Ağız ve diş sağlığının değerlendirilmesi DSÖ de 2000 yılına kadar, dünya toplumlarının, sosyal ve ekonomik yönden üretken bir yaşam sürmelerine izin verecek bir sağlık düzeyine getirilmesi, ana hedef olarak saptanmış ve çalışmalar "2000 Yılında Herkes İçin Sağlık" ifadesiyle tanımlanmıştır. Sağlık düzeyinin yükseltilmesinde, birinci basamak sağlık hizmetlerinin (BBSH) anahtar rol oynayacağı ve bu anlayışa uygun olarak ülkelerin, DSÖ desteğiyle, kendi sağlık politikalarını ve hareket planlarını hazırlamaları karara bağlanmıştır. Türkiye de tüm nüfusun değerlendirildiği 2 çalışma bulunmaktadır(1). Bu çalışmaların bulguları ile DSÖ hedefleri Tablo 1 ve 2 de görülmektedir. Tablo 1-Diş çürüğü açısından DSÖ 2000 hedefleri ve Türkiye çalışmaları sonuçları (1) 2000 YILI HEDEFLERİ 5-6 yaş grubundakilerin %50 si çürüksüz olmalı 12 yaşta DMFT 3 ve ya daha az olmalı 18 yaşındakilerin %85 i tüm dişlerine sahip olmalı yaş grubunda dişsizlik %50 azaltılmalı yaş grubunda dişsizlik %25 azaltılmalı 1998 TÜRKİYE ÇALIŞMASI Çürüksüzlük prevalansı %12 DMFT=2, yaştakilerin %43 ü tüm dişlerine sahip Dişsizlik prevalansı %2.74 Dişsizlik prevalansı % TÜRKİYE ÇALIŞMASI Çürüksüzlük prevalansı %30,2 DMFT=1,9 15 yaştakilerin %83,3 ü tüm dişlerine sahip Dişsizlik prevalansı %2,6 Dişsizlik prevalansı %48

9 Tablo 2- Periodontal Hastalıklar Açısında 2000 Hedefleri ve Türkiye Çalışmaları (1) 2000 Yılı Hedefleri 1988 Türkiye Araştırması 2004 Türkiye Araştırması 18 yaştakilerin %90 ının en az 3 sağlıklı seksanta sahip olması (CPI=0) yaş grubunun yaşta %67,22 15 yaşta %78.0 %75 inin en az 3 %14,32 %33,9 sağlıklı sekstanta sahip olması (CPI=0) 65+ yaş grubunda derin cep varlığının %10 u %18,75 %11 geçmemesi (CPI=4) 2.2 Ağız ve diş sağlığının hayat kalitesi ile ilişkisi Hayat Kalitesi ile İlişkili Kavramlar Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 1998'de hayat kalitesini gerek bireylerin yaşadıkları ortamdaki kültürel ve değer yargıları, gerekse kendi hedefleri, beklentileri, yaşam standartları ve endişeleri bağlamında, hayattaki durumlarını algılama biçimi olarak tanımlamıştır (2). Başka bir deyimle hayat kalitesi bireyin kendi yaşamından memnun olma durumu ya da subjektif iyilik hali dir (3). Bu tanımlardan yola çıkarak dışarıdan gelen etkilerle bireyin içsel dünyası arasındaki dinamik etkileşimleri hayat kalitesinin ölçümü olarak ifade edilebilir (4). Daha geniş kapsamda ise, hayat kalitesi üzerinde belirleyici olan kavramlar; bireyin toplum, aile ve iş çevresi olan sosyokültürel durumu ile kişiliği, sorunlarla başa çıkma yolları,

10 inançları emosyonel durumu olarak tanımlanan kişisel durumu ve geçirmiş olduğu hastalığa bağlı özürlülük ve engellilik durumudur (5). Genel olarak hayat kalitesinin değerlendirilmesinde objektif ve subjektif hayat kalitesi kavramlarına rastlanılmaktadır (5,6,7). Objektif hayat kalitesi günlük yaşam aktiviteleri ve sosyal sağlık gibi alanlarda giyinme, kendine bakım, ağrı, iş ve evlilik yaşamı gibi göstergelerin objektif ölçeklerle değerlendirilmesine dayanmaktadır (6). Subjektif hayat kalitesi ise bu göstergelerin kişinin kendisi tarafından gerek emosyonel (duygulanımla ilişkili) gerekse bilişsel olarak subjektif bir şekilde değerlendirilmesi şeklinde tanımlanabilir (7). DSÖ, hayat kalitesi ile ilgili olan yetersizlik (impairment) kavramını psikolojik, fiziksel veya anatomik yapıların ya da fonksiyonların kaybı veya anormalliği olarak, özürlülük (disability) kavramını günlük yaşamda normal olarak kabul edilen aktiviteleri yapmada kısıtlılık ya da yetersizlik olarak, engellilik (handicap) kavramını yaşamda normal kabul edilen bir rolün performansını önleyen veya kısıtlayan durum olarak tanımlamıştır (4). 2001'de revize edilen haliyle uluslararası fonksiyon, disabilite ve sağlık (ICF) sınıflaması bu konudaki aktivite (activity) ve katılım (participation) kavramlarına açıklık getirmiş olmakla birlikte, bu sınıflandırma içinde hayat kalitesi üzerine etkili olan kavramlar değişmemiştir (6) Oral Sağlıkta Hayat Kalitesinin Değerlendirilmesi Ağız ve diş sağlığı pek çok yönden kişilerin günlük yaşantısını etkilemektedir. Çünkü ağız, insanların gün içinde devamlı beslenme, konuşma, gülümseme gibi ihtiyaçlarına cevap verme, yüzün önemli bir bölümünü oluşturma işlevinin yanında dişlerle de sağlanan estetik sayesinde insanların hayatında önemli yere sahiptir. Yetişkinler için dental ve oral yönden rahatsızlık vermediği sürece ağızlarında meydana gelen normalden sapmış her durum onlar tarafından tolere edilebilmekte ve onların subjektif yaklaşımıyla hayat kalitelerini bozmamaktadır.

11 Benzer durum çocuklar ve adolesanlar için de geçerlidir. Oysa diş çürükleri ve diş kayıpları insanların hayat kalitesini olumsuz etkilemekte fakat kültürel farklar nedeniyle önemsenme düzeyleri farklılık göstermektedir. Ağız ve diş sağlığının bozulması, beslenme, konuşma ve estetik ile ilgili problemlere neden olmaktadır. Bu sorunlar sosyal ve psikolojik açıdan bireyin sağlığını olumsuz etkilemektedir. Ağız ve diş hastalıklarının etiyolojisinde ana etken olan mikrobiyal dental plak, ağız hijyeninin sağlanmaması durumunda sosyal ilişkileri olumsuz yönde etkileyecek ağız kokusu, dişeti kanaması ve estetik sorunlara yol açmaktadır. Maloklüzyon ve deformiteler temelde estetik ve fonksiyonu bozarlar. Tedavi edilmemiş maloklüzyonun çürük ve gingivitis riskini artırdığına dair kanıt bulunmaktadır (6). Ortodontik tedavinin amacı fonksiyon ve görünüşü düzeltmek böylece psikolojik ve sosyal yönden kişiyi iyileştirmektir (6-7). Ortodontik tedavinin sonuçlarının ve gerekçelerinin değerlendirilmesi çocuğun bu konudaki fikirleriyle birebir örtüşmektedir. Tedavinin gerekliliği ya da sonuçlarının başarılı olup olmadığının geleneksel değerlendirmesi uzmanların oklüzal ve sefalometrik değerlendirmelerle buna karar vermesiydi. Ancak dental görünüş ve tedavi gerekliliği konusunda uzmanların ve hastaların algıları arasında belirgin farklar bulunmaktadır (10-15). Bazı yazarlar maloklüzyon gibi bir rahatsızlık olmadığında kişilerin fikirlerinin uzmanlardan daha önemli olduğunun vurgusunu yaparlar. Bowling (1997) hastaların fikirlerini uzmanların onlar hakkında ne düşündüğünden daha değerli olduğunu savunurken, O Brien ve ark. (1998) ortodontik tedavi sonuçlarının başarısı subjektif hayat kalitesi ölçümleriyle değerlendirilebileceğini söylemiştir(16).

12 Ortodontik tedavi ihtiyacının klinik ölçümlerle birlikte çocuğun subjektif verilerinin de değerlendirilmesini içeren bir anketle ortaya konması daha başarılı tedavi sonuçlarının alınmasında etkili olacaktır. Böylece planlama aşamasından kişilerin memnuniyetine kadar giden tedavilerde daha sağlıklı sonuçlar elde edilir. Ağız ve diş sağlığının hayat kalitesine etkisinin değerlendirilmesi anketler aracılığı ile yapılmaktadır. Bu amaçla geliştirilen anketlerle yetişkin popülasyonda ağız diş sağlığının günlük yaşama etkisi değerlendirilmiştir (17-18). Okul çocukları için böyle bir model daha sonraki yıllarda Gherunpong, Tsakos ve Sheiham (2006) tarafından ortaya konmuştur(19) Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Hayata Etkisini Ölçen Anketin (C-OIDP) Geliştirilme Aşamaları Ağız ve diş sağlığının yaşam kalitesine etkisinin değerlendirilmesi ile ilgili ilk geliştirilen anketler yetişkin ve geriatrik populasyonlar için oluşturulmuştu. Daha sonraki yıllarda benzer durumların çocuklarda da değerlendirilmesine yönelik ihtiyaç çocuk ve adolesanlarda kullanılmak üzere farklı anketlerin geliştirilmesine yol açmıştır. Anketler geliştirilirken insanların hayatında ağız ve diş sağlığının etkileyebileceği yaşam faaliyetlerinin neler olabileceği üzerinde durulmuştur. Jokovic ve Locker bu faaliyetleri ifade eden 45 maddelik bir havuz oluşturmuş ve anketler geliştirme aşamasında bu havuzdan faydalanılmıştır. Araştırmacıların ortaya çıkardığı Erken Çocukluk Çağı Oral Sağlığa Etki Eden Faktör Skalası (Early Childhood Oral Health Impact Scale=ECOHIS) 3-5 yaşındaki çocuklara ve ailelerine uygulanmak üzere tasarlanmıştır. Tasarım aşamasında 45 maddelik havuz 20 adet çocuk 16 adet ebeveyn için oluşturulan sorularla 36 ya indirilmiş ve test edilmiştir (20). Kanadalı araştırmacılar Çocuklarda Oral Sağlıkla İlişkili Hayat Kalitesi Anketi (Child Oral Health Related Quality of Life=COHQoL) geliştirerek bu anket içinde Ebeveyn

13 Algılama Anketi (Parental-Caregiver Perceptions Questionnaires=P-CPQ) ve Aile Etkilenme Skalası (Family Impact Scale=FIS) kullanarak çocukların ağız diş sağlığı durumlarının hayat kalitesine etkisini değerlendirmişlerdir. Bu amaçla 6-14 yaş arası çocuklarda alt yaş grupları oluşturarak, 6-7 yaş arası, 8-10 yaş arası ve yaş arası çocuklar için ayrı ayrı Çocuk Algılama Anketlerini (Child Perception Questionnaires=CPQ) değerlendirmişlerdir (20,21). Konu ile ilgili benzer anketler çocuklar üzerinde uygulanabilirliği açısından değerlendirilmiş fakat çocukların ağız sağlıklarının hayat kalitesini nasıl etkilediği ve bu konuda yapılan iyileştirmenin etkilerinin değerlendirilmesi konusunda literatürde çalışmalar yapılmadığı gözlenmiştir. Bundaki temel neden anketlerin uygulanmasında çocukların yanı sıra ebeveynlerden de bilgi alınması ve elde edilen verilerin değerlendirilmesinde yaşanan zorluklardır. OIDP anketi bu konudaki zorlukları aşmak için geliştirilen son ankettir. Diğer bazı anketlerin dezavantajlarının üstesinden gelmesi ve olabilecek tüm ana konuları içermesiyle kısa ve kullanımının kolay, uygun bir skorlama sistemine sahip ve geçerli bir teorik modelle desteklenebilir olması, bir anket için aranan özelliklerdir. Bu model DSÖ ve Locker modellerinden elde edilmiştir (6,22). OIDP anket İngiltere nin yaşlı nüfusunda ve Tanzanyalı üniversite öğrencilerinde geçerli ve güvenli bir ölçüm olmuştur (24,23). Anket Tayland, Yunanistan, Brezilya, ve İngiltere de hem genel hem de duruma özgü kullanılmıştır (25,26). Bu anket pratik ve kullanışlı bir sosyo-dental indekstir çünkü oral sağlığın tedavi planlamasında, ihtiyaçlarının belirlenmesinde ve sonuçlarının ortaya konmasında kullanılmaktadır (20). Daha önce bahsi geçen nedenlerden ötürü, OIDP anketi çocuklarda da kullanılmaya değer görülmüştür. OIDP anketi geniş kullanım alanı olsa da, adolesanlar için birkaç çalışma bulunurken pek çok çalışma yetişkin ve erişkin popülasyon için yapılmıştır (25). Birçok ülkede oral sağlık hizmetlerinin ana hedef grubu olan çocuklar için hiçbir çalışma yapılmamıştır.

14 Gherunpong ve ark. OIDP indeksini çocuklara uyarlamıştır. Tai ve Fransız çocuklarından elde edilen verilerle anketin uygulanabilir, psikometrik olarak değerlendirilebilir, dilde geçerli ve güvenli olduğunu söylemişlerdir(27). 3. GEREÇ ve YÖNTEM 3.1. Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Hayata Etkisini Ölçen Anketin Türkçe Versiyonunun Hazırlanması: Çalışmaya başlamadan konuyla ilgili daha önce yapılan diğer uluslar arası araştırmalar, anketten beklentiler, uygulama aşamaları ve anketin güvenilirlik ve geçerliliğinin sağlanıp sağlanmadığı incelenmiş daha sonra orijinal anket metnine ulaşmak için bu anketi geliştiren yabancı araştırmacılarla temasa geçilmiştir. Olumlu geçen bu temaslarla elde edilen anket metni araştırmacıların yönlendirmesiyle çeşitli aşamalardan geçerek uygulanmış ve sonuçları alınmıştır. Ek-1 de görülen orijinal anket metni İngilizcedir. Diğer ülke ve popülasyonlarda kullanıma sunulabilmesi için önce kültürler arası adaptasyon ve hedef ülke dilindeki geçerlilik prosedürlerinden geçirilmesi ve ikinci olarak güvenilirlik ve geçerlilik testiyle hedef popülasyonda psikometrik olarak geçerli olduğu ispatlanması gerekmektedir. Birinci adım tanıtım fazından oluşmaktadır. Orijinal anketteki tüm bölümlerin neyi temsil ettiği çok iyi anlaşılmalı ve hedef ülkede tam anlamını bulmalıdır. Bunun için hedef ülkedeki araştırma takımı tarafından anketin detaylı incelenmesi yapılmıştır. Her bölüm ayrıca yorumlanmış ve potansiyel problem oluşturabilecek kısımlar saptanmıştır.bunları takiben hedef ülkedeki (Türkiye) araştırma takımı ile University College London (UCL) daki takım kendi aralarında tartışarak anketin tam içeriği ortaya koyup ortaya çıkabilecek problemleri çözmüşlerdir. Tüm bu aşamalardan geçen anketin ikinci ana adımı çeviri kısmıdır. Çeviri kısmı birbirinden bağımsız, ana dili Türkçe ve İngilizce si akıcı olan, Türkiye de yaşayan,

15 konu hakkında kısaca bilgi verilmiş iki kişi tarafından İngilizce ye çevrilerek yapılmıştır. Her çevirmen anketin orijinal halinden Türkçe ye çevrilmesi sırasında birbirlerine ve araştırma grubuna danışmadan, bağımsız çalışmışlardır. Daha sonra çeviriler arasındaki farklar kültüre hassaslık ve uygun kelime seçimini yapmak için araştırma grubuyla çevirmenlerden oluşan bir konsey oluşturulup tartışılmış ve fikir birliğine varılmış bir anket elde edilmiştir. Türkiye deki araştırma grubu çeviri problemlerini içeren bir rapor hazırlamıştır. Raporda çeviri ile ilgili zorluklar ve anlam değişiklikleri kaydedilip olası çözüm yolları araştırılmıştır. Bu aşamada UCL deki araştırmacılarla iletişim kurulup gerekli değişiklikler için onay alınmıştır. Çalışmanın üçüncü önemli adımı da Türkçe ye çevrilmiş anketin tekrar İngilizce ye çevrilip orijinal haline sahip olup olmadığının değerlendirilmesidir. Bunun için birbirinden bağımsız, ana dili İngilizce olan ancak Türkçe yi akıcı kullanan, Türkiye de yaşayan ve konu hakkında bilgisi olan iki çevirmen Türkçe ye çevrilen anketi İngilizce ye çevirmişlerdir. Buradaki en önemli nokta çevirmenlerin orijinal İngilizce anket hakkında bilgilerinin olmamasıdır. Çevirmenler birbirinden ve araştırma grubundan bağımsız çalışmışlardır. İngilizceye tercüme edilen anket, orijinal anket ile karşılaştırılmış ve ortaya çıkan farklılıklar yine bir araya gelen araştırma grubu ve çevirmenlerce fikir birliğine varılarak düzeltilmiş ve anketin Türkçe son hali oluşturulmuştur. Anketin orijinal halini yansıtıp yansıtmadığının tartışılması için Türkiye deki araştırma grubu ve UCL deki araştırmacılar tarafından tekrar değerlendirilmiştir. Bu noktada orijinal anketten farklı anlamlar taşıyan kısımlarda değişiklikler yapılmıştır. Anketin son hali UCL tarafından onanmıştır (Ek 2) Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Hayata Etkisini Ölçen Anketin Türkçe Versiyonunun Pilot Çalışma Grubu Üzerinde Uygulanması:

16 Çocuklarda anketin kullanılabilmesi için öncelikli olarak Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Araştırma Etik Kurulundan 08-3/12nolu karar ile etik kurul onayı alınmıştır (Ek 3). Anketin çocuklar tarafından anlaşılır olup olmadığının anlaşılması ve uygulama şeklinin standardize edilmesi için bir pilot çalışma planlanmıştır. Bu çalışma için Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı na tedavi amacıyla başvurmuş, Türkçe yi anadili olarak kullanan, Türkiye de yaşayan, yaşları olan 11 altıncı sınıf öğrencisine anket uygulanmıştır. Öğrencilerin seçiminde herhangi bir sosyo-demografik, sosyo-kültürel ya da sosyo-ekonomik homojenite aranmamıştır, cinsiyet ayrımı gözetilmemiştir. Araştırmaya katılma şartları ebeveyn izinleri ile gönüllü olmaları, fiziksel ve zihinsel bir handikaplarının bulunmaması ve çalışma esnasında herhangi bir hastalıklarının olmamasıdır. Ankete başlamadan önce kısaca anketin ne hakkında olduğu ve nasıl uygulanacağı konusunda bilgi verilmiştir. Çalışma öğrencilerle bireysel olarak, çocuğun dikkatini dağıtmayacak, sessiz ve sade döşenmiş bir odada bir görüşmeci ve bir öğrenci şeklinde yapılmıştır. Çalışma iki aşamada uygulanmıştır. İlk aşamasında anket yanıtlanmış, ikinci aşamasında ise ağız muayeneleri yapılmıştır. Anket çocukların kendi isimlerini yazdıkları sayfayla başlatılmıştır. Buradaki bilgileri (ad, soyad, sınıf, okul adı, içinde bulunulan aydan önceki 3 ay) doldurmaları istenmiş ve içinde bulunulan aydan geriye doğru 3 ay içinde aşağıda yazan rahatsızlıkları (diş ağrısı, hassas diş, düşen süt dişi, diş boşluğu, kırık daimi diş, diş rengi, dişin şekli ya da büyüklüğü, dişin pozisyonu, kanayan dişeti, şişmiş dişeti, diştaşı, ağız ülserleri, kötü koku, ağız ya da yüz deformitesi, süren daimi diş, kayıp daimi diş, diğer) yaşayıp yaşamadıklarını işaretlemeleri istenmiştir. Anketin ikinci bölümünde görüşmeci çocuğa anketin son

17 sayfasında bulunan 8 performansla ilişkili olarak bu rahatsızlıkların bu performansları etkileyip etkilemedikleri, etkilemiş ise bunun şiddeti ve sıklığını sormuş ve kaydetmiştir. Etkilenmenin şiddeti 1:az, 2:orta, 3:şiddetli olacak şekilde kodlanmıştır. Bu şikayetin ne kadar sıklıkta yaşandığı ise sorunu düzenli yaşamışsa ve ayda 1 ya da 2 kere etkilenmişse skor 1, ayda 3 ve ya daha fazla ya da haftada 1 ya da 2 kere olmuşsa skor 2, haftada 3 ya da daha fazla ise skor 3 olarak kaydedilmiştir. sorun düzenli oluşmamışsa ya da ayda 1 kereden daha az olduysa skorlama 1-7 gün için 1, 8-15 gün için 2 ve 15 gün ya da daha fazla sürmüş ve geçmiş ise 3 ile skorlanmıştır. Çocuk-OIDP skorlarının hesaplanması ankette yer alan her performansın performans skorlarının ayrı hesaplanmasıyla elde edilir. Performans skoru performansın sıklık skoru ile şiddet skorunun çarpımıyla elde edilir. OIDP skorunu elde etmek için tüm performans skorları toplanıp 100 ile çarpılarak çıkabilecek en fazla skora bölünür. Çıkabilecek en fazla skor anketimiz için 8 performans bulunduğundan 8*9=72 dir. OIDP skoru şu şekilde hesaplanır= OIDP skoru=[(beslenme şiddeti*beslenme sıklığı)+(konuşma şiddeti*konuşma sıklığı)+(temizlik şiddeti*temizlik sıklığı)+(uyku şiddeti*uyku sıklığı)+(gülümseme şiddeti*gülümseme sıklığı)+(emosyon şiddeti*emosyon sıklığı)+(okul şiddeti*okul sıklığı)+sosyal ilişki şiddeti*sosyal ilişki sıklığı)]*100/72 Ankete katılan çocukların daha sonra ağız muayeneleri sadece gün ışığı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Her çocuk için ayrıca paketlenmiş olan ayna ve sondlarla dmft indeksi için veriler alınmış, çocukların oral hijyen durumları plak miktarı göz önüne alınarak 1:iyi, 2:orta, 3:kötü olarak derecelendirilmiştir. Ortodontik tedavi ihtiyaçları Angle Sınıf I ilişkiden sapmış durumlara göre belirlenmiştir(0:ortodontik tedavi ihtiyacı yok, 1:ortodontik tedavi ihtiyacı var). Çalışmanın sonunda çocuklara dişlerini günde ne kadar sıklıkla fırçaladığı sorulmuştur (1:Hiç, 2:Düzensiz, 3:Günde 1-

18 2 kez, 4:Günde 3-4 kez). Alınan tüm cevaplar her çocuk için ayrı oluşturulmuş anket föylerine işlenmiştir. Pilot çalışmanın amacı anketin açıklık, uygunluk ve dile uyumunun ve kültürel hassaslığının sınanması, çocukların, soruların ne demek istediğini anlayıp anlamadığını öğrenmektir. Çocukların büyük bir başarıyla soruları anlaması ve mantıklı yanıtlar vermesi anketin Türkçe olarak da kullanılabileceğini göstermiştir. Pilot çalışmadan elde edilen veriler hem Türkiye deki çalışma grubu hem de UCL deki araştırmacılar tarafından uygun bulunarak ana çalışmaya geçilmiştir Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Hayata Etkisini Ölçen Anketin Uygulanması: Anketin Türkçeye tercüme edilip, geçerliliği ortaya konduktan sonra anket tutarlılığının ve güvenirliliğinin değerlendirilmesi Bornova merkezinde yer alan 2 ilköğretim okulunun 6. sınıfına giden yaş çocuklarına uygulanması ile gerçekleştirilmiştir. Çalışmaya olumlu gönüllü oluru bulunan 206 öğrenci dahil edilmiştir. Ancak çalışma esnasında bir çocuk şiddetli rekürrent aftöz stomatitis geçirmekte olduğundan ve bir diğerinin verilerinde eksiklik bulunduğu için 2 çocuk çalışmadan çıkarılmış ve çalışma grubu 204 çocuk ile oluşturulmuştur. Ana çalışma grubu olarak İzmir in en büyük merkez ilçelerinden biri olan Bornova nın merkez okullarından iki tanesi seçilmiştir. Bu seçimde herhangi bir öncelik yoktur ancak seçimi kolaylaştıran faktörler okullara ulaşımın kolay olması, öğrenci sayılarının fazla olması, okul müdürleri ve öğretmenlerin çalışmayı kabul etmesi, karma eğitim veriliyor olması, araştırma grubunun çalışma saatleri ile altıncı sınıfların eğitimöğretim ders saatlerinin uyuşuyor olmasıdır. Okullarda bu çalışmaları yapabilmek için Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Pedodonti Anabilim Dalı olarak Bornova İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü ve

19 Bornova İlçe Kaymakamlığı dan gerekli resmi izinler alınmıştır. Bu izinler okul müdürlüklerine İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü nce duyurulmuştur. Çalışma Melih Tunçay ve Hilal Necmiye Hüsnü Ataberk İlköğretim okullarında gerçekleştirilmiştir. Çalışmaya katılma şartları gönüllü olmak, çalışma esnasında herhangi bir hastalığının bulunmaması ve fiziksel ya da zihinsel bir handikapının olmamasıdır. Okulların altıncı sınıflarında eğitim-öğretim gören öğrencilere ebeveyn onayları için daha önce Araştırma Etik Kurulu nca istenen Gönüllü Olur Formu dağıtılmıştır. Çalışmaya sadece gönüllü oluru bulunan öğrenciler dahil edilmiştir. Çalışma öğrencilerin okullarında, okulun görüşme için elverişli olan bir odasında bir öğrenci ve bir görüşmeci olacak şekilde planlanmıştır. Öğrencilere dağıtılan anket formlarının ilk sayfalarını öğrencilerin sınıf öğretmenleri eşliğinde okuyarak ve anlamadıkları yerleri görüşmecilere sorarak doldurmaları istenmiştir. Bu aşamayı geçen öğrenciler görüşme odasına alınmıştır. Görüşme çocuğun mental fonksiyonları ve verdiği yanıtlar baz alınarak yaklaşık beş-sekiz dakika arasında değişmektedir. Görüşme tıpkı pilot çalışmadaki gibi son üç ay içinde yaşadığı rahatsızlıkların hangi performansları ne şiddet ve ne sıklıkta etkilediği sorularak tamamlanmış, başka bir görüşmeci süreci hızlandırmak için doğal gün ışığında her çocuk için ayrı kullanılacak steril ayna ve sondlarla ağız muayenesini yapmıştır. Muayenede çürük durumuna, ortodontik tedavi ihtiyacına, oral hijyene ve fırçalama sıklığına bakılmıştır. Verileri her çocuk için ayrı tutulan föylere kaydedilmiştir. Çalışmanın kendi iç tutarlılığını sağlayıp sağlamadığını değerlendirmek için ana çalışmadan yaklaşık 1 hafta sonra aynı okullara gidilerek ana çalışma grubunun yaklaşık %5 kadarına tekrar anket uygulanmıştır. Aynı okullara gidilerek rasgele seçilen 10 öğrenciye tekrar anket yapılmıştır. 3.3 Veri Analizi

20 Türkçe C-OIDP anketinin iç güvenilirliği Cronbach s alpha, bölümler arası ve bölüm-toplam korelasyon katsayısıyla hesaplanmıştır. İlk test-son test güvenilirliği iki yönlü rasgele etki modeli ile bölümler arası korelasyon katsayısı ölçülerek değerlendirilmiştir. Anketin karşılık ve içerik geçerliliği pilot çalışma öncesi ve sonrası empirik olarak değerlendirilmiştir. C-OIDP skoru normal dağılım göstermediğinden Mann-Whitney ve Kruskall-Wallis non-parametrik testleriyle değerlendirilmiştir. Çürük durumu, oral hijyen, fırçalama sıklığı ve ortodontik tedavi ve OIDP skorları arasındaki ilişki Ki-Kare testiyle değerlendirilmiştir. İstatistiki önem derecesi 0.05 tir.

21 4. BULGULAR Çocuk-OIDP anketi için pilot çalışmaya 11, ana çalışmaya 206 ve kontrol grubuna 10 çocuk katılmıştır. Ana çalışmaya dahil edilen 204 çocuğun %43.6 sı kız (90), % 56.4 ü erkek (114) tir. Çalışma grubunda 66 çocukta hiç çürük, kayıp ya da dolgulu diş bulunmazken, 139 unda bunlardan en az biri vardır. Kişi başına ortalama 2.6 adet çürük veya sonuçları bulunan diş bulunduğu saptanmıştır. %30.2 sinin oral hijyeni kötü, %49.2 sinin orta, %20.4 ünün iyi bulunmuştur. Fırçalama sıklıklarına verilen cevaplar ise %8.2 ile hiç, %39 ile düzensiz, %25.8 ile günde 1-2 kez, %26.8 ile günde 3-4 kez olmuştur. Aynı çocukların %24 ünün ortodontik tedaviye ihtiyaç duyduğu, %76 sının ise ihtiyacı olmadığı belirlenmiştir. Çocukların en çok şikayet ettikleri rahatsızlık %40.9 ile diş çürüğü olurken bunu %40.4 ile diş rengi izlemiştir. En az şikayet edilen rahatsızlıklar ise %4.3 ile diştaşı ve %3.4 ile ağız ya da yüz deformasyonu olmuştur. Diğer şikayetlerin oranı ise Tablo 3 te görülmektedir. Tablo 3: Ankette yer alan ağız diş sağlığı şikayetlerinin oranı (%). Oral Problemlerin Listesi Belirtilen Problemi Yaşamış Çocukların Oranı(%) Diş ağrısı 31.2 Hassas diş 16 Diş çürüğü, dişte oyuk 40.9 Sallanıp düşen süt dişi 25.8 Diş boşluğu 13.1 Kırık kalıcı diş 11.7 Dişin rengi 40.4 Diş şekli veya boyutu 24.8

22 Dişin pozisyonu 27.8 Kanayan diş eti 32.6 Şişmiş diş eti 14.1 Diş taşı 4.3 Ağız yaraları 19 Ağız kokusu 20 Ağız ya da yüz deformasyonu 3.4 Süren kalıcı diş 5.7 Eksik kalıcı diş 4.8 Diğer 3.4 En az bir performansı etkilenen çocukların oranı %30.7 (n=63), iki performansının etkilendiğini belirtenlerin oranı %21.9 (n=45), üç performansının etkilendiğini belirtenler %14.1 (n=29), dört performansı etkilenenler %9.7 (n=20), beş ve ya daha fazla performansının etkilendiğini belirtenler ise %6.8 (n=14) dir. 96 çocuk en çok beslenme sorunu yaşarken, 80 i ağız temizliği yaparken sorun yaşadığını söylemiştir. 76 çocuk rahatça gülümseyemediğini, dişlerini gösteremediğini belirtirken, 68 çocuk günlük ruh halini sağlamada sorun yaşadığını belirtmiştir. Çocukların 29 u rahatsızlıklarının sosyal ilişkilerine zarar verdiğini, 15 i uyku problemleri yaşadığını, 12 si ise okul çalışmalarının sürdürülmesinde problem yaşadığını belirtmişlerdir. Çalışmada kullanılan anketin performanslarını ifade eden 8 değişkeninin birbiri ile ilişkisi Tablo 4 te görülmektedir. Testin iç tutarlılığını ifade eden bu değerlendirmede elde edilen tüm değerlerin pozitif olması anketin iç tutarlılığın olduğunu ortaya koymaktadır. Anketin, toplam bölüm ve bölümler arası ve iç tutarlılığı

23 Cronbach s alpha ile belirlendi. Yaptığımız çalışmanın Cronbach s alpha değeri olarak hesaplanmıştır. Tablo-4: Performanslar arası korelasyon katsayıları Beslenme Konuşma Temizlik Uyku Emosyon Gülümseme Okul Sosyal İlişki Beslenme 1 Konuşma Temizlik 0,37 0,13 1 Uyku 0,2 0,15 0,08 1 Emosyon 0,2 0,19 0,13 0,13 1 Gülümseme 0,05 0,25 0,04 0,02 0,23 1 Okul 0,17 0,06 0,09 0,18 0,06 0,02 1 Sosyal İlişki 0,3 0,41 0,12 0,05 0,16 0,29 0,08 1 Anketin zaman içinde geçerliliğinin test edilmesi için 10 çocuğa yeniden uygulanan anket verileri ön test ve son test sonuçları arasındaki fark kıyaslandığında Wilcoxon Signed Ranks testine göre anlamsız bulunmuştur (p> 0.05). Çalışmaya katılan çocukların hesaplanan C-OIDP skorları ortalaması 10.11±3.35 olarak bulunmuştur. Çocukların ağızlarındaki çürük diş sayısı ile C-OIDP skorları arasında pozitif bir korelasyon olduğu bulunmuştur (r=0.201, p=0.004). Çocukların ağzında çürük diş olması ile C-OIDP arasında pozitif bir korelasyon vardır. Çürük diş bulunanların C-OIDP skoru daha yüksektir. Ortodontik tedavi ihtiyacı olan çocukların C-OIDP skorları ile tedavi ihtiyacı olmayan çocukların C-OIDP skorları arasında Mann- Whitney testine göre istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır.

24 5. TARTIŞMA Ağız ve diş sağlığının bozulması, beslenme, konuşma ve estetik ile ilgili problemlere neden olmaktadır. Bu sorunların temelinde yer alan dental plak, diş çürüğü ve bunun sonucu meydana gelen diş kayıpları ve malokluzyonlar, sosyal ve psikolojik açıdan bireyin sağlığını olumsuz etkilemektedir. Sağlığın bozulması hayat kalitesinin etkilenmesi ile sonuçlanmaktadır. Son yıllarda, ağız diş sağlığının yaşam kalitesine etkisi özelikle yetişkin ve yaşlılarda anketler aracılığıyla incelenmiştir. Benzer durum çocuklar için de geçerlidir. Konu ile ilgili çocuklarda daha az sayıda çalışma olmasına karşın, Tanzanya, Tayland, İngiltere ve Fransa gibi pek çok ülkede çocuklar üzerinde yürütülen çalışma bulguları çocukların ağız sağlıklarının yaşam kalitelerini ne şekilde etkilediğini göstermiştir. (28,29,19,30) Çocukların ağız sağlıklarının yaşam kalitesine etkisini değerlendirmede son geliştirilen anket, C-OIDP anketidir. Anket İngiliz Dili nde geliştirilmiştir. Bu sebeple başka dillere çevirip değerlendirilmesinde bir takım yönergelerin izlenmesi anketi geliştiren araştırmacılar tarafından tavsiye edilen yoldur. Bu sürecin en sıkıntılı kısmı dile uygun ve kültüre hassas kelime seçimi olmaktadır. Diller arası anlatım farklılıkları çevirisi yapılan bölümün tam olarak anlaşılmasını zorlaştırabilmektedir. Türkçe tercüme aşamaları sırasında da benzer sorunlarla karşılaşılmıştır. Pilot çalışma sırasında birebir örtüşen kelimelerle anlatılmaya çalışılan ifade çocuklar tarafından anlaşılamadığında ifadenin örnekle anlatım yoluna başvurulmuştur. Pilot çalışmayla anketin karşılıklı uygulanabilirliği ve içerik değerlendirmesi yapılmıştır. Fransız ve Tayland çalışmalarında anlamdan kaynaklı sorunları aşmak için kelime modifikasyonları, sıklık skalasında ve oral problemlerin sıralamasında değişiklikler yapılmış ve resimlerle anlatım yoluna gidilmiştir (30,29). Türkçe C-OIDP

25 anketinde buna gereksinim duyulmamıştır. Anketteki seçenekler orijinal sırasında kullanılmıştır. Çalışmamızda Türkçe tercümesi yapılan C-OIDP Anketi yaşlarındaki 204 çocuğa uygulanmış ve anketin sonuçlarının Türk çocuklarında da psikometrik özellikleri sağladığı görülmüştür. Anketin elde edilme ve Türkçe ye uyarlanma aşamaları anketi geliştiren UCL deki araştırmacılarla temas kurularak sağlanmıştır. Ülkeler arası sağlanan bu iletişim kimi zaman çalışmanın yavaşlamasına neden olmuştur. Anket yabancı araştırmacılarla yazışmaya başladıktan ancak 2 ay sonra elektronik posta yoluyla gönderilmiş ve onay aşamalarında da aksamalar olmuştur. Testin iç güvenilirliği için bakılan tüm-bölümler arası korelasyonlar pozitif bulundu. Cronbach s alpha değeri 0.5 ten fazla olmasına rağmen önerilen 0.7 değerine ulaşamamıştır. Uganda da yapılan başka bir çalışmada gözlenen sonuç adolesan ve genç erişkinlere uygulanan OIDP anketinin iç güvenilirlik değerleri 0.7 den 0.91 e kadar yükselmiş olduğudur. Bu; çalışmanın yapıldığı populasyona, anket seçeneklerinin fazla olmasına ve yetişkinlerin algılamada daha az sorun yaşamasına bağlanmıştır (31). Tanzanyalı yetişkinler için 0.87 olarak bulunmuştur (24). Çocuklar için geliştirilen OIDP anketiyle yapılan benzer araştırmalarda bulunan sonuçlar yaptığımız araştırmayla paralel sonuçlar göstermiştir. İngiltere de yaşlarındaki çocuklarda uygulanan aynı anketin iç güvenilirlik sonuçları 0.88 ile çok iyi bir güvenilirlik sağlamıştır. Ancak aynı çalışmada bulunan Cronbach s alpha değeri ise 0.58 olarak bulunmuştur. Yazarlar bu sonucu 0.50 üzerinde buldukları için güvenilir olarak kabul etmektedirler (31). Tanzanya da 2 büyük eyalette yapılan araştırmanın sonuçlarına göre ülkede çocukların en çok şikayet ettiği oral problem diş ağrısı (Kinondoni: %18.7, Temeke: %24.1), ağız yaraları (Kinondoni: %15.7, Temeke: %26.6), dişeti kanaması (Kinondoni:

26 %15.4, Temeke: %17.4) ve şişmiş dişeti (Kinondoni: %18.1, Temeke %21.4) olmuştur. Çocukların % 28.6 sı en az bir oral problem yaşadığını belirtmiştir. Etkilenen performanslar ise en fazla beslenme (% 35.3) olup bunu temizlik (%26.9) ve gülümseme (%13.0) izlemiştir (28). Fransız çocukları üzerinde yapılan çalışmada ise en çok şikayet edilen konu dişin pozisyonu (%52.4) ve ağız yaraları (%46.9) olarak kaydedilmiş ve yine beslenme (%43.5) en fazla etkilenen performans olmuştur (30). Türk çocukları üzerinde yaptığımız çalışmada şikayet edilen problemler farklılık göstermesine karşın benzer şekilde çocuklar en fazla beslenme (%47.06) sırasında rahatsızlık duyduklarını bildirmişlerdir. Türk çocukları tarafından en çok şikayet edilen problemler diş çürüğü ve dişin rengi olmuştur. Çalışmada kullanılan anket çocukların ağız diş sağlıklarının yaşam kalitelerine olan etkisini sayısal olarak ifade eden C-OIDP skorlarının elde edilmesini sağlamaktadır. Bu skor arttıkça çocuğun hayat kalitesi olumsuz olarak etkilenmektedir. Bu etkilenmenin gerçekçi olup olmadığı yapılan ağız muayeneleri ve skorların arasındaki korelasyonla ortaya koyulabilmektedir. Bizim çalışmamızda Türk çocuklarının hesaplanan C-OIDP skorları ortalaması 10.11±3.35 olarak bulunmuştur. Fransız çocuklarında bu değer 6.32 (SD=8.22) (30), Tayland lı çocuklarda ise 8.8 (SD=7.4) olarak bildirilmiştir (29). Çalışmalarda yapılan ağız muayeneleri sonucu çürük dişleri bulunan çocukların C-OIDP skoru daha yüksek olduğu rapor edilmiştir. Bizim çalışmamızda da çocukların ağızlarındaki çürük diş sayısı ile C-OIDP skorları arasında pozitif bir korelasyon olduğu bulunmuştur (r=0.201, p=0.004). Sonuç olarak, çalışmamız C-OIDP anketinin Türk çocukları üzerinde kullanılabileceğini ortaya koymuştur. Türk çocukları günlük aktivitelerini etkileyen sorunlar açısından ankete geçerli ve güvenli yanıtlar vermişlerdir. Anket ile değerlendirilen ağız sağlığı bulgularının çocukların yaşam kalitelerini etkileyebildiği

27 saptanmıştır. C-OIDP anketinin Türk çocuklarına uygulanarak elde edilen verilerin hayat kalitesinin artırılmasına yönelik tedavi ve koruyucu hizmetlerin planlanmasında kullanılması mümkün olacaktır.

28 6. SONUÇ Bu çalışma C-OIDP anketinin Türk diline çevrilip Türk çocukları üzerinde kullanılabilir hale getirilmesini sağlamıştır yaş Türk çocuklarının oral sağlıklarını etkileyen faktörler incelendiğinde bunların aynı zamanda çocukların hayat kalitesine de etki ettiği görülmüştür. Bu faktörlerin hayat kalitesine etkisinin değerlendirilmesi açısından C-OIDP anketi Türk çocuklarına uygulanarak hayat kalitesinin artırılmasına yönelik tedavi ve koruyucu hizmetlerin planlanması mümkün olacaktır. Günlük aktivitelerini etkileyen sorunlar açısından çocuklar geçerli ve güvenli yanıtlar vermişlerdir. Bu veriler anketin geçerlilik ve güvenilirliğini kanıtlamaya katkıda bulunmaktadır. Türk çocuklarının hayat kalitesini iyileştirmeye yönelik uygulamalar yapabilmek için Türkçe OIDP anketi nin daha geniş çalışma gruplarında kullanılacağı yeni çalışmalara ihtiyaç vardır.

29 7. ÖZET Çalışmanın amacı Çocuk-OIDP anketinin Türk çocuklarında geçerlilik, güvenilirlik ve uygulanabilirliğinin değerlendirilmesidir. Çeviri ve kültürel adaptasyondan sonra Çocuk-OIDP anketi yaşları olan 204 çocuğa uygulanmıştır. Çocuklar anketi yüz-yüze görüşme ile cevaplamışlar ve klinik ağız muayeneleri yapılmıştır. Testin iç güvenilirliliğini gösteren Cronbach s alpha bulunmuştur. İlk test-son test uygulaması testin zaman içindeki güvenilirliğini ortaya koymaktadır. Anket geçerli bir araç olduğunu kanıtlamıştır. Ortalama OIDP skoru 10.11±3.35 bulunmuştur. Çocukların en çok şikayet ettikleri rahatsızlık %40.9 ile diş çürüğü olurken bunu %40.4 ile diş rengi izlemiştir. En az şikayet edilen rahatsızlıklar ise %4.3 ile diştaşı ve %3.4 ile ağız ya da yüz deformasyonu olmuştur. Çocukların ağızlarındaki çürük diş sayısı ile C-OIDP skorları arasında pozitif bir korelasyon olduğu bulunmuştur. Çürük diş bulunanların C-OIDP skoru daha yüksektir. 96 çocuk en çok beslenme sorunu yaşarken, 80 i ağız temizliği yaparken sorun yaşadığını söylemiştir. 76 çocuk rahatça gülümseyemediğini, dişlerini gösteremediğini belirtirken, 68 çocuk günlük ruh halini sağlamada sorun yaşadığını belirtmiştir. Çocukların 29 u rahatsızlıklarının sosyal ilişkilerine zarar verdiğini, 15 i uyku problemleri yaşadığını, 12 si ise okul çalışmalarının sürdürülmesinde problem yaşadığını belirtmişlerdir. Bu çalışma Türkiye de OIDP anketinin çocuklar üzerinde uygulanabilir olduğunu göstermiştir. Değişime hassasiyetini ölçmek için daha ileri araştırmalar gerekmektedir.

30 8. KAYNAKLAR 1. Gökalp, S., Doğan, B.G; Türkiye Ağız Diş Sağlığı Profili 2004, Ankara, 2006, The WHOQOL Group. Development of the World Health Organization WHOQOL-Brief quality of life assessment. Psychol Med 1998;28: Fuhrer MJ. Subjective well-being: implications for medical rehabilitation outcomes and models of disablement. Am J Phys Med Rehabil 1994;73; Browne JP, O'Boyle CA, McGee HM, Joyce CR, McDonald NJ, O'Malley K, et al. Individual quality of life in the healthy elderly. Qual Life Res 1994;3: Küçükdeveci A. Rehabilitasyonda Yaşam kalitesi. Türk Fiz Tıp Rehabil 2005;51;B23-B Fuhrer MJ. Subjectifying quality of life as a medical rehabilitation outcome. Disabil Rehabil 2000;22: Dijkers MP. Individualization in quality of life measurement: instruments and approaches. Arch Phys Med Rehabil 2003;84:S Shaw W C, O Brien K D, Richmond S, Brook P. Quality control in orthodontics: risk/benefi t considerations. British Dental Journal 1991; 170: Sandy J, Roberts-Harry D. A clinical guideline to orthodontics. British Dental Association, 2003; London. 10. Bell R., Kiyak H.A., Joondeph D.R., McNeill R.W., Wallen T.R. Perceptions of facial profile and their influence on the decision to undergo orthognathic surgery. American Journal of Orthodontics 1985; 88 : Espeland L.V., Ivarsson K., Stenvik A., Alstad T.A. Perception of malocclusion in 11-year-old children: a comparison between personal and parental awareness. European Journal of Orthodontics 1992; 14 :

31 12. Phillips C., Griffin T., Bennett E. Perception of facial attractiveness by patients, peers, and professionals. International Journal of Adult Orthodontics and Orthognathic Surgery 1995; 10 : Hancock P.A., Blinkhorn A.S. A comparison of the perceived and normative needs for dental care in 12-year-old children in the northwest of England. Community Dental Health 1996; 13 : Kokich Jr V.O., Iyak H.A., Hapiro P.A. Comparing the perception of dentists and lay people to altered dental esthetics. Journal of Esthetic Dentistry 1999; 11 : Koochek A.R, Yeh M.S., Rolfe B., Richmond S. The relationship between index of complexity, outcome and need, and patients perceptions of malocclusion: a study in general dental practice. British Dental Journal 2001; 191 : O Brien K., Kay L., Fox D., Mandall N. Assessing oral health outcomes for orthodontics measuring health status and quality of life. Community Dental Health 1998; 15 : Srisilapanan P., Sheiham A. Assessing the difference between sociodental and normative approaches to assessing prosthetic dental treatment needs in dentate older people. Gerodontology 2001; 18 : Srisilapanan P., Korwanich N., Sheiham A. Assessing prosthodontic dental treatment needs in older adults in Thailand: normative vs. sociodental approaches. Special Care in Dentistry 2003; 23 : Yusuf H, Gherunpong S, Sheiham A, Tsakos G: Validation of an English version of the Child-OIDP index, an oral healthrelated quality of life measure for children. Health Qual Life Outcomes 2006, 4:38.

32 20. Jokovic A, Locker D, Stephens M, Kenny D, Tompson B, Guyatt G. Measuring parental perceptions of child oral health-related quality of life. J Public Health Dent 2003, 63(2): Jokovic, A., Locker D., Stephens, M., Tompson, B., ve Guyatt, G. Validity and reliability of a questionnaire to measure child oral health-related quality of life. Journal of Dental Research 2002; 81: Locker, D. Measuring oral health; a conceptual framework. Community Dental Health 1988; 5: Tsakos G, Marcenes W and Sheiham A: Cross-cultural differences in oral impacts on daily performance between Greek and British older adults. Community Dent Health 2001, 18: Masalu JR, Astrom AN: Applicability of an abbreviated version of the oral impacts on daily performances (OIDP) scale for use among Tanzanian students. Community Dent Oral Epidemiol 2003, 31(1): de Oliveira CM, Sheiham A: The relationship between normative orthodontic treatment need and oral health-related quality of life. Community Dent Oral Epidemiol 2003, 31: Cortes MI, Marcenes W, Sheiham A: Impact of traumatic injuries to the permanent teeth on the oral health-related quality of life in year-old children. Community Dent Oral Epidemiol 2002, 30: Gherunpong S, Tsakos G, Sheiham A: Developing and evaluating an oral health-related quality of life index for children; The CHILD-OIDP. Community Dent Health 2004, 21:

33 28. Mtaya M, Åstrøm A, Tsakos G:Applicability of an abbreviated version of the Child-OIDP inventory among primary schoolchildren in Tanzania. Health and Quality of Life Outcomes 2007, 5: Gherunpong S, Tsakos G, Sheiham A: The prevalence and severity of oral impacts on daily performances in Thai primary school children. Health and Quality of Life Outcomes 2004, 2: Tubert-Jeannin S, Pegon-Machat E, Gremeau-Richard C, Lecuyer M-M, Tsakos G. Validation of a French version of the Child-OIDP index. Eur J Oral Sci 2005; 113: Astrom AN, Okullo I. Validity and reliability of the Oral Impacts on Daily Performance (OIDP) frequency scale: a crosssectional study of adolescents in Uganda. BMC Oral Health 2003; 3: 5.

34 ÖZGEÇMİŞ 1985 yılında Ankara da doğdum.ilkokulu Polatlı Bedriye Halil Naci Mıhçıoğlu İlkokulu nda okudum. Orta ve lise öğrenimimi Ankara Polatlı Anadolu Lisesi nde tamamladıktan sonra 2003 yılında Ege Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi ni kazandım.

35 The Child-Oral Impacts on Daily Performances index (Child-OIDP) Step1: Detecting oral problems perceived by children. To reduce time, this part can be self-administered in a group or classroom setting and a teacher reads out its question.

36 Name... I.D. No....Class...School... In the past three months (months:......,......,...) Have you had any problem with your mouth or teeth? Put for problem (s) you have had including those that are present and those that are no longer present. toothache 1 sensitive tooth 2 tooth decay, hole in tooth 3 exfoliating primary tooth 4 tooth space (due to an non-erupted permanent tooth) 5 fractured permanent tooth 6 colour of tooth 7 shape or size of tooth 8 position of tooth (e.g. crooked or projecting, gap) 9 bleeding gum 10 swollen gum 11 calculus 12 oral ulcers 13 bad breath 14 deformity of mouth or face (e.g. cleft lip, cleft palate) 15 erupting permanent tooth 16 missing permanent tooth 17 other (specify). 99

37 Step 2: Assessing oral impacts on children s quality of life. The individual interview is assisted by a completed list of oral problems (from Step 1) and pictures of negative and/or positive performances. Answers are recorded in the Child-OIDP record form. Start the interview This is not a test. There is no right or wrong answer. Do not take it too serious, feel free and enjoy answering it. However your answers are very important because they will help dentists understand you, then provide appropriate dental care to you. Therefore think about it carefully before you answer what actually happened to you. From your answer sheet that covers the mouth/tooth problems you have had during the past three months, I would like to further know how they have affected your daily living. 1) In the past three months, has any of them caused you any difficulty in (performance)? (Please ask the question for each performance in the record form. If for a performance the answer is NO, then score 0 in both the severity and the frequency boxes for this performance and move to the next performance. If the answer is YES, then please ask the three following questions for each performance.)

38 2) Severity I am going to ask you about the severity of this problem when it happened. Look at the scale from 1 to 3 below. The severity of the difficulty increases from the left side to the right side of the scale. Figure 1 is a little effect, 2 is a moderate, and 3 is a severe effect. Which number would you say reflects the effect that the difficulty in (performance) had on your daily life? little effect moderate effect severe effect 3) Frequency How often, on average, have you had this difficulty? - Once or twice a month Three or more times a month, or once or twice a week Three or more times a week. 3 If the difficulty has not happened on a regular basis or less often than once a month, around how many days in total? days days days or more ) Perceived condition(s) According to problems of your mouth/ teeth (from Step 1), can you specify which of them are the causes of the difficulty in (performance)? (select answer(s) from the list of oral problems completed in Step 1)

39 Child-OIDP record form Performances Severity Frequency Condition(s) 1. Eating food (e.g. meal, ice-cream) 2. Speaking clearly 3. Cleaning your mouth (e.g. rinsing your mouth, brushing your teeth) 4. Relaxing (including sleeping) 5. Maintaining your usual emotional state without being irritable 6. Smiling, laughing and showing your teeth without embarrassment 7. Carrying out your schoolwork (e.g. going to school, learning in class, doing homework) 8. Contact with people (e.g. going out with friend, going to a friend s house)

40 Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Hayata Etkisini Ölçen Anket 1.Adım:Çocuklar tarafından algılanan oral problemlerin ortaya konması Zaman kazanmak için bu bölüm bir grup ya da sınıf oturumunda kendiliğinden yapılabilir ya da bir öğretmen soruları okuyabilir.

41 İsim: Kimlik No: Sınıf:..Okul:.. Geçen üç ay içinde(aylar: ) Ağız ya da dişlerinizden herhangi bir problem yaşadınız mı? Şu anda mevcut olan ya da geçmiş problem(ler)iniz için işaret koyunuz. Diş ağrısı 1 Hassas diş 2 Diş çürüğü 3 Düşen süt dişi 4 Diş boşluğu (ör:sürmemiş daimi diş) 5 Kırık daimi diş 6 Diş rengi 7 Dişin şekli ya da büyüklüğü 8 Dişin pozisyonu (Ör:yamuk ya da tam arkta sürmemiş,aralık) 9 Kanayan dişeti 10 Şişmiş dişeti 11 Diştaşı 12 Ağız ülserleri 13 Kötü koku 14 Ağız ya da yüz deformitesi (Ör:yarık duduak,yarık damak) 15 Süren daimi diş 16 Kayıp daimi diş 17 Diğer(açıkça belirtin) 99