Akademisyenlerin Ekolojik Etkilerinin İncelenmesi: E.Ü. Ziraat Fakültesi Örneği

Transkript

1 Akademisyenlerin Ekolojik Etkilerinin İncelenmesi: E.Ü. Ziraat Fakültesi Örneği Yarkın Akyüz 1 Ela Atış 1 Muhammed Çukadar 1 Ece Salalı 1 yarkin.akyuz@ege.edu.tr ela.atis@ege.edu.tr muhammad.cukadar@ege.edu.tr ece.salali@ege.edu.tr 1 Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, 35100, İzmir Günümüzde insanoğlu artan ihtiyaçlarını gidermek için geçmişte olduğu gibi doğaya güvenmekte ve doğal kaynakları kullanmaktadır. Ancak, toplumların doğal kaynakların bilinçsiz ve sürdürülebilirlikten uzak kullanımı dünyayı geri dönüşü olmayacak noktaya yaklaştırmaktadır. Bu noktada özellikle son yıllarda ortaya atılmış ekolojik ayak izi kavramı ve bu kavramın doğru ele alınması insanlığın kaynaklarını gelecekte de kullanabilmesi açısından önemlidir. Ekolojik ayak izi kavramı; mevcut durumun ve eğilimin devamı halinde yaşamın devamı için kaç tane dünyaya ihtiyaç olduğunu ortaya koyan bir kavramdır. Bu çalışmada; bilinç düzeylerinin yüksek olduğu varsayılan akademisyenlerin ekolojik ayak izleri Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi akademisyenleri örneğinde hesaplanmıştır. Bu hesaplama sonucunda Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi akademisyenleri için ekolojik ayak izi değeri 3,17 kha. olarak bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Ekolojik ayak izi, akademisyenler, sürdürülebilirlik, biyolojik kapasite. Examinining The Academicians Ecological Effect: the case of E.U. Agricultural Faculty ABSTRACT Nowadays people use natural resources and depend on them in order to meet their increasing needs as in the past. However, the use of these natural resources in an unconscious and unsustainable way is gradually leading the world to an irreversible point. At this point, the concept of ecological footprint raised recently and discussing this concept in a proper way is significant in terms of using resources in future. Ecological footprint is a concept which answers how much earth we need for the continuation of life for the continuation of the available situation and trends. In this study, ecological footprint of the academicians, whose levels of consciousness are assumed to be high, was calculated in the sample of Ege University Agricultural Faculty. As a result of this calculation, ecological footprints value for Academicians of Ege University Agricultural Faculty was found 3,17 gha. Key Words: Ecological Footprint, academicians, sustainability, biological capacity.

2 1.GİRİŞ Geçmişte bitmeyecekmiş gibi kullanılan ve sonu olmadığı düşünülen doğal kaynaklar, yıllar içerisinde azalmaları ve alternatiflerinin çoğunlukla bulunamaması ile beraber sınırlı kaynaklar olarak görülmeye başlanmıştır. Artan nüfus, sanayileşme ve gelişen teknolojinin gezegene yüklediği baskı, bireylerin ve toplumların gelecek kaygısı duymasına ve ekolojik sorunlara daha ciddi eğilmelerine yol açmıştır. Doğal kaynakların sınırlılığının anlaşılması, bu kaynakların kullanımında dikkatli adımlar atılması ve sürdürülebilir kullanımın bir seçenek değil zorunluluk olduğunu gözler önüne sermiştir. Ekolojik ayak izi çalışmaları da bu kaygıların bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Ekosistemin atıkları özümseme ve kaynak sağlama hizmetlerine olan talep, günümüzde artmaya devam etmektedir. Üstelik bu talebin, biyosferin kendini yenileme ve atıkları yok etme kapasitesini aştığına dair ciddi belirtiler bulunmaktadır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin tüketim alışkanlıklarının devam etmesi halinde gezegenin kendini yenileme kapasitesi daha da aşılacaktır. Bu durum, nihayetinde pek çok kritik ekosistemin çöküşüne neden olacaktır. Bugünkü tüketim alışkanlıklarının devam etmesi halinde, iklim değişikliği sorununun yanısıra; gıda kıtlığı, biyolojik çeşitlilik kaybı, balıkçılığın çökmesi, toprak aşınması ve içme suyu kıtlığı gibi pek çok küresel sorunun daha da artacağı öngörülmektedir (Aslan, 2010). Bu sonuçların yaşanmaması için biyosferin mevcut kapasitesi ile buna olan talebi izleyen ölçütlere ihtiyaç duyulmaktadır. Gelecek nesillerin de bugünküler gibi ihtiyaçlarını karşılamalarına izin veren bir kalkınma, biyosferin ekolojik zenginliğinin korunmasıyla mümkün olacaktır. Ekolojik ayak izi insanın doğaya etkisi konusunda fikir veren belki de en etkin araçlar arasındadır. İnsanlar doğanın ürün ve hizmetlerini tükettiği için her birey yeryüzü üzerinde bir etkiye sahiptir (Wackernagel vd., 1999). Ekolojik sürdürülebilirliği ölçülebilir kılmayı sağlayan ekolojik ayakizi kavramı, doğa ve insan arasındaki ilişkiyi yeni bir bakış açısıyla ele alıyor. Ekolojik ayak izi konusunda ilk çalışma 1992 yılında William E. Rees tarafından yapılmıştır (Rees, 1992). Kavram ve kavramla ilgili hesaplama yöntemleri ise ilk olarak Dr. Mathis Wackernagel tarafından doktora tez çalışmasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmada elde edilen ölçüye de Ekolojik Ayak İzi adı verilmiştir. Wackernagel ve Rees, 1995 yılında yayınladıkları kitapta Ekolojik Ayak İzi kavramını ve sürdürülebilir kalkınma ilişkisini açıklayarak ve hesaplama yöntemlerini detaylandırmışlardır (Wackernagel and Rees, 1995). Bu yönüyle ekolojik ayak izi; sürdürülebilir yaşam için ipuçları vermesi ve insanoğlunun bu gezegene bindirdiği yükü ortaya koyma noktasında önemli bir gösterge olarak karşımıza çıkmaktadır lardan bu yana üniversite kampüslerinde bulunan insanların kampüsün daha yeşil olması adına önemli adımlar attıkları ifade edilen çalışmada Venetoulis (2001), bu faaliyetler nedeniyle, bazı yerlerde daha fazla ağacın dikildiğini, daha az atığın ortaya çıktığını ve daha fazla geri dönüşüm sağlandığını ifade etmektedir. Çalışmada; bilgi ve bilinç düzeyi yüksek olduğu düşünülen akademik topluluğun bunu yaşam biçimlerine ne ölçüde yansıtabildiği incelenmiştir. Bu noktada toplumun bilinçli ve aydın kesimi olarak değerlendirebileceğimiz akademisyenlerin gerek yaşam biçimleri gerekse bilgi, bilinç düzeyleri açısından nerede oldukları önemlidir.

3 Bu çalışmanın ana amacı, E.Ü. Ziraat Fakültesi nde görev yapan akademisyenlerin ekolojiye etkilerini, ekolojik ayak izlerini hesaplayarak ortaya koymaktır. Bu hesaplama yapılırken ortaya çıkan ekolojik ayak izi bileşenleri ile de akademisyenlerin ekolojik etkilerinin ne şekilde ve ne derecede olduğunun bulunması hedeflenmektedir. Bu doğrultuda akademisyenlerin ekolojik ayak izi ve bu ayak izinin mevcut bileşenlerinin ne oranda bulunduğu önemli göstergeler olarak karşımıza çıkmaktadır. 2. MATERYAL ve YÖNTEM a)materyal Bu çalışmanın ana materyali E.Ü. Ziraat Fakültesi nde hali hazırda görev yapmakta olan akademisyenlerle yüz yüze yapılmış olan anketlerden elde edilen verilerden oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra konuyu doğrudan ve dolaylı olarak ilgilendiren, makale, tez, rapor ve bildiriler de çalışmanın ikincil kaynakları arasındadır. b)yöntem Araştırma E.Ü. Ziraat Fakültesi nde yürütülmüş ve fakülte bünyesinde yer alan 10 bölümde görev yapmakta olan akademisyenler hedef kitle olarak kabul edilmiştir. Bu amaçla; E.Ü. Ziraat Fakültesi akademik personel sayısı (222) ana kitle olarak dikkate alınmış ve örnek hacmi, oransal örnek hacmi formülünden yararlanılarak hesaplanmıştır (Miran, 2002). n ( N Np(1 p) 2 1) px p(1 p) Formülde; n = Örnek hacmi N = Toplam akademisyen sayısı p = Örneğe girecek akademisyenlerin oranı 2 px = Oranın varyansıdır. Yapılan bu hesaplama sonucunda görüşülecek toplam akademisyen sayısı % 99 güven aralığı ve % 8,5 hata payı ile 114 kişi olarak bulunmuştur. Bulunan bu değer; E.Ü. Ziraat Fakültesi bünyesinde bulunan on bölümün toplam akademisyen sayısı içerisindeki paylarına göre oranlanarak her bölümde kaç kişi ile görüşüleceği hesaplanmıştır. Birçok sivil toplum kuruluşu (World Wide Fund for Nature, Global Footprint Network, Best Foot Forward, vb.) internette mevcut olan kişisel ekolojik ayak izi hesaplama motoru sunmaktadır. Konu ile ilgili yapılan benzer çalışmalarda farklı hesaplama motorlarından faydalanılmıştır (Fernández et. al., 2016, Yıldız ve Selvi, 2015, Akıllı ve ark., 2008, Keleş ve ark., 2008). Bu çalışmada, akademisyenlerin ekolojik ayak izini hesaplamak için World Wide Fund for Nature tarafından Türkiye için sunulan ekolojik ayak izi hesaplama motoru seçilmiştir. Bu hesaplama motorunun diğerlerine kıyasla birçok avantajı vardır. Bunlardan en önemlisi bu hesaplama motorunun Türkçe olmasıdır. Bunun yanı sıra; diğer hesaplama motorlarına kıyasla daha çok soru içermekte ve nispeten de olsa daha ayrıntılı bir hesaplama motoru olarak

4 karşımıza çıkmaktadır, ilgili link aracılığı ile herkes tarafından kullanılabilmektedir (WWF,2016). Anketlerin uygulaması yüz yüze görüşme yoluyla gerçekleştirilmiştir, Bu çalışma için özel olarak hazırlanan anket formuna, seçilen hesaplama motorundaki sorular yanında, ilave sorular da eklenmiştir. Anketler sonucunda elde edilen veriler mevcut hesaplama motorunda işlenmiş ve akademisyenlerin ekolojik ayak izi sonuçları elde edilmiştir. Eş zamanlı olarak; anketler sonucunda elde edilen veriler önce Excel programına veri girişi yapılarak düzenlenmiş ve daha sonra SPSS istatistik programı kullanılarak çeşitli istatistiksel yöntemlerle değerlendirilip yorumlanmıştır. 3. EKOLOJİK AYAK İZİ KAVRAMI 3.1. Ekolojik ayak izi Günümüzde insan toplumunun gelişimi, hükümetler ve akademik dünya gibi çeşitli kuruluşların yüksek derecede önem verdiği iki konu olan çevre ve kalkınma adı altında ele alınmaktadır. Çevredeki çeşitli faaliyetlerin etkilerini ve insan toplumunun sürdürülebilir kalkınmadaki biyokapasitenin etkilerini iyi anlamamız gerekmektedir. Bu nedenle ekolojik çevre ve ekonomik gelişme arasındaki ilişkiyi düzgün bir şekilde koordine etmek, çevreyi korumaya dayalı bir ekonomik yapı yürütmek ve biyokapasiteyi artırmak, sosyal ekonominin sürdürülebilir kalkınması açısından çok önemli sorunlar olarak görülmektedir (Miao et. al.,2016). Sürdürülebilir bir dünya için insanların dünya üzerindeki ekolojik etkilerinin ne düzeyde olduğunu bilmeleri önemlidir. Sürdürülebilirlik; çeşitliliğin ve üretkenliğin devam edebilmesi için çevre kalitesinin bozulmadan, doğanın ve biyoçeşitliliğin muhafaza edilerek gelecek kuşaklara aktarılabilmesi ve bunun devamlılığının sağlanmasıdır (Salalı, 2013). Bu tanım çerçevesinde bir inceleme yapıldığında; 1970 lerin ortalarından bu yana, dünyanın kaynaklarına yönelik talep sürdürülebilir olmayan bir düzeye ulaşmış durumdadır. Bu eğilimin aynı şekilde sürdürülmesi olanaklı değildir. Mevcut tüketim düzeyi, ya insanların bilinçli bir tercihi olarak, ya da doğal kısıtlar nedeniyle er ya da geç sona erecektir. Bu gerçekler bizleri, doğayı yok etmeden ve doğal kaynaklarımızın kendini yenileme kapasitesini aşmadan yaşayabilmenin yollarını aramaya itmektedir (Akyüz ve ark., 2015). Bu noktada; ekolojik performansın ölçümü için geliştirilen ve 1990 ların başında Mathis Wackernagel ve William Rees tarafından ortaya atılan Ekolojik Ayak İzi (EAİ) kavramı; özellikle son yıllarda ülkelerin ve insanların ekolojik etkilerinin belirlenmesi, biyokapasiteye yapılan baskının ortaya konulması ve birbirleri ile kıyaslanabilmeleri için kullanılan bir kavramdır. Ekolojik ayak izi; mevcut teknoloji ve kaynak yönetimiyle bir bireyin, topluluğun ya da faaliyetin tükettiği kaynakları üretmek ve yarattığı atığı bertaraf etmek için gereken biyolojik olarak verimli toprak ve su alanları şeklinde tanımlanmakta ve küresel hektar (kha) ile ifade edilmektedir. Buna altyapı ile atık karbondioksitin (CO2) emilimini sağlayacak bitki örtüsü için gerekli alanlar da dâhildir (WWF, 2012).

5 Dünya üzerindeki bu sürdürülebilir olmayan gidişe son vermek için, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelere büyük rol düşmektedir. Çoğunlukla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) ile tanımlanan zenginlik, kalkınma ve başarı göstergelerinin, sosyal ve çevresel unsurları da içerecek şekilde yenilenmesi gerekmektedir. Ekolojik Ayak İzi de, İnsani Gelişme Endeksi, Gini Katsayısı, Yaşayan Gezegen Endeksi gibi bu yeni göstergelerden biridir. Türkiye de karar vericilerin çözüm araması gereken en önemli sorunlardan biri artan nüfus ve refah seviyesi ile birlikte, insanların tek dünya sınırları içerisinde yaşayabileceği bir yol bulmaktır. Türkiye nin doğal çevresindeki bozulmayı durdurmak ve doğayla uyumlu bir gelecek kurmak için öncelikle güncel durumu ortaya koymak gerekmektedir (WWF, 2012) Ekolojik ayak izi kavramına eleştirisel bir bakış Ekolojik ayak izi kavramı temelde ülkeler arasında kıyaslama yapılabilmesi açısından yararlı bir kavramdır. Somut verilerle ülkeleri ve bireyleri kıyaslamak istediğimiz noktada oldukça faydalıdır. Ancak her zaman olduğu gibi eksiklikleri de mevcuttur. Kavram olarak her ne kadar çok geniş bir yelpazeye hitap etse de aslında kapsam olarak dar bir alanda bulunmaktadır. Hesaplama sırasında yenilenemeyen kaynakların tükendiği göz ardı edilmekte birçok çevresel kavram hesaplama dışında bırakılmaktadır. Kirlenmeyi tam anlamıyla ele almıyor oluşu ve soruların soruluş tarzındaki bazı problemler hesaplamayı eleştiriye açık bırakmaktadır. Ancak bütün bu olumsuz yönlerine rağmen ekolojik ayak izi, ülkeler ve bireyler için daha önce hesaplanmamış bir konuda çeşitli somut rakamlarla, kıyaslamaya açık sonuçlar vermektedir. Kesin yargılardan ziyade tahmini yargılar ortaya koyma amacında olan ekolojik ayak izi kavramı bir yönüyle en azından insanlara mevcut durumları hakkında yorumlanabilir veriler sunmaktadır Dünya da ve Türkiye de ekolojik ayak izi 40 yılı aşkın bir süreden bu yana insanın doğal kaynaklara yönelik talebi, dünyanın yerine koyabileceği miktarın üzerindedir. Doğanın sunduğu ekolojik hizmetlerden bugünkü düzeyde yararlanabilmemiz için, dünyanın kendini yenileme kapasitesinin 1,5 katına ihtiyaç duyulmaktadır (WWF,2014). Gezegenin toplam biyolojik kapasitesi, yani insanlığın ekolojik talebini karşılama kapasitesi, tanım gereği dünyadaki toplam üretken alana eşittir. Biyolojik kapasite, üretken alanların boyutundaki değişime bağlı olarak yıllar içinde değişkenlik gösterebilir. Dünyada üretken olarak kabul edilen alanlar, 1961 den bu yana az miktarda artarak 2007 yılında 11,9 milyar kha. (kişi başına 1,8 kha.) olarak hesaplanmıştır. Üretken alanlar, yılları arasında daha fazla arazinin üretime açılmasıyla %4 oranında artmış, arasında %1 azalmıştır. Son dönemdeki düşüşün nedeni, küresel zenginlik ve nüfus artışına paralel olarak artan toplam Ekolojik Ayak İzi ile verimsiz arazi ve su kullanımının neden olduğu çölleşme ve tuzlanmadır (WWF, 2012). Gezegenin, insanlığın talebini karşılama kapasitesi ilk olarak 1970 lerin ortalarında aşılmıştır yılına gelindiğinde Ekolojik Ayak İzi mevcut biyolojik kapasiteyi yaklaşık %50 aşmıştır. Başka bir deyişle, 2007 yılı itibariyle insanlar, faaliyetlerini sürdürmek için 1,5 gezegene eşdeğer kaynak kullanmaktadır. Dünyanın biyolojik kapasitesiyle insanlığın Ayak İzi

6 karşılaştırıldığında küresel ekolojik açığın yıllar içinde hızla arttığı görülür(wwf, 2012) yılına gelindiğinde dünyanın ekoklojik ayak izi ortalaması 2,6 kha., biyokapasitesi ise 1,7 kha. olmuştur (WWF, 2014). İnsanlığın ortalama Ayak İzi küresel ölçekte %50 lik ekolojik açığa neden olsa da, dünyanın farklı yerlerindeki bölgesel ve ulusal Ekolojik Ayak İzi ve biyolojik kapasite hesaplamaları birbirinden farklı sonuçlar göstermektedir. Gelişmiş ülkelerin kişi başına Ekolojik Ayak İzi, bu ülkelerdeki tüketim miktarı nedeniyle gelişmekte olan ülkelere göre yüksektir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri nde (ABD) yaşayan insanlar, Hindistan da yaşayanlara göre kişi başına yaklaşık 9 kat fazla doğal kaynak kullanmaktadır. Dünyadaki herkes ABD deki ortalama bir kişi gibi yaşasaydı, insanlığın toplam tüketimine ve CO2 emisyonuna ayak uydurabilmek için 4,5 gezegenden fazlasına eşdeğer bir biyolojik kapasite gerekirdi (WWF, 2012). Dünya üzerinde toplam ekolojik ayak izi içerisinde %47,2 lik paya sahip olan 5 büyük ülke sırası ile, Çin (%19), ABD (%13,7), Hindistan (%7,1), Brezilya (%3,7) ve Rusya dır (%3,7) (WWF, 2014). Türkiye deki üretken alanların verimliliği dünya ortalamasının üzerindedir. Buna karşın, nüfus yoğunluğunun yüksek olması nedeniyle kişi başına düşen biyolojik kapasite dünya ortalamasından azdır. Türkiye de biyolojik olarak üretken alanların 2007 de hektar başına 1,6 kha. olan biyolojik kapasitesinin, tanım gereğince 1 kha. olan dünya ortalamasının %60 üzerinde olduğu görülmektedir. Bu durum, Türkiye deki biyolojik olarak üretken alanların verimliliğinin dünya ortalamasından yüksek olduğunu gösterir. Buna karşın 2007 de, Türkiye de kişi başına düşen biyolojik kapasite 1,3 kha. ile, kişi başına 1,8 kha. olan dünya ortalamasının altındır. Bunun nedeni, Türkiye deki nüfus yoğunluğunun, dünya ortalamasının üzerinde olmasıdır. Türkiye de kişi başına biyolojik kapasite 1961 de yaklaşık 3,0 kha. iken nüfus artışına bağlı olarak hızla düşmüştür. Durum ekolojik ayak izi içinde geçerlidir. 2,55 kha. olan üretimin ayak izi 2,70 seviyesine yükselmiş ve biyokapasite ile olan makas giderek açılmıştır. 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1. Akademisyenlerin Demografik Özellikleri Araştırmaya katılan akademisyenlerin yaşları ortalaması yaklaşık 42, ailedeki birey sayısı ise yaklaşık 3 kişidir. Ayrıca ortalama olarak meslekte geçirdikleri yıl yaklaşık 16, Ege Üniversitesi nde çalıştıkları yıl ise yine 16 yıl olarak bulunmuştur (Tablo 1). Araştırmaya katılan akademisyenlerin cinsiyetlere göre dağılımın incelendiğinde, %50 sinin erkek %50 sinin kadın olarak eşit bir dağılım gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Tablo 1. Akademisyenlerin yaş, ailedeki birey, meslekte ve üniversitede geçirdikleri yıl ortalamaları Minimum Maksimum Standart Sapma Ortalama Yaş (Yıl) ,75 42,25 Ailedeki Birey Sayısı (Kişi) 1 7 1,10 3,03 Akademisyenlik süresi (Yıl) ,83 16,21 E.Ü. sinde Akademisyenlik süresi (Yıl) ,98 15,79

7 Araştırmaya katılan akademisyenlerin ünvana göre dağılışları incelendiğinde; %44,8 i Araştırma Görevlilerinden, %30,7 ve %17,5 ile sırasıyla Profesör ve Doçentlerden oluşmaktadır (Tablo 2). Tablo 2. Akademisyenlerin Ünvanlarına göre Dağılımı Unvan Arş. Gör. Arş. Gör. Dr. Uzman Dr. Yard. Doç. Dr. Doç. Dr. Prof. Dr. Toplam Sayı Yüzde (%) 32,5 12,3 3,5 3,5 17,5 30,7 100, Akademisyenlerin Ekolojik Ayak İzleri Araştırma kapsamında yer alan akademisyenlerin ekolojik ayak izi ortalaması 3,17 kha, karbon ayak izi ortalaması ise 15,32 ton olarak bulunmuştur. Bu ekolojik ayak izinin %16 sı gıda kaynaklı, %34 ü seyahat kaynaklı, %21 i evsel kaynaklı, %29 u diğer kapsamında yer alan kaynakların birleşiminden oluşmaktadır (Tablo 3). Tablo 3. Akademisyenlerin Ekolojik Ayak İzi ve Bileşenleri Ortalama Ekolojik ayak izi (kha.) 3,17 Bileşenlerine Göre Dağılımı Gıda kaynaklı (%) 16 Seyahat kaynaklı (%) 34 Evsel kaynaklı (%) 21 Diğer kaynaklı (%) 29 Akademisyenlerin ekolojik ayak izleri bölümlere göre incelendiğinde en düşük ayak izi olan bölümün Tarım ekonomisi bölümü (2,83 kha.) olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla Toprak bilimi ve bitki besleme bölümü (2,89 kha.) ve Tarla bitkileri bölümü izlemektedir (2,98 kha.). On bölüm arasından en büyük ekolojik ayak izine ise 3,48 kha. ile Bahçe bitkileri bölümünün sahip olduğu görülmektedir. Ekolojik ayak izin düşük olmasına rağmen Tarla bitkileri bölümünün karbon ayak izinin yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Bu durum seyahat ve evsel kaynaklı ekolojik ayak izi yükünün bu bölüm için daha ağırlıklı olarak CO2 bırakan eylemlerden oluşmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca bütün bölümlere bakıldığında ekolojik ayak izini oluşturan bileşenlerin %50 den fazlasının seyahat kaynaklı ve diğer kaynaklı bileşenlerden oluştuğu gözlenmektedir. Bu durum fazla seyahat eden akademisyenler için normal olarak karşılanabilir (Tablo 4). Tablo 4. Akademisyenlerin Bölümlere Göre Ekolojik Ayak İzi Orlamaları ve Bileşenlerine Göre Dağılımı Tarım Tarımsal Toprak Bil. E.Ü. Bahçe Bitki Peyzaj Süt Tarım Mak. ve Tarla Yap. ve ve Bitk. Zootekni Ziraat Bitk. Kor. Mim. Tekno. Eko. Tekno. Bitk. Sul. Besl. Fakültesi Müh. Ekolojik ayak izi (kha) 3,48 3,42 3,28 3,42 2,83 3,44 2,98 3,25 2,89 3,04 3,17 Gıda kaynaklı (%) Seyahat kaynaklı (%) Evsel kaynaklı (%) Diğer kaynaklı (%) Bileşenlerine Göre Dağılımı

8 Akademisyenlerin ekolojik ayak izleri ünvanlarına göre incelendiğinde en düşük ayak izi 2,40 kha. ile Yardımcı Doçentlerindir. Bunu sırası ile Uzman Doktorlar (2,49 kha.) ve Doçentler (3,07 kha.) takip etmektedirler. En yüksek ayak izinin ise 3,35 kha.ile Araştırma Görevlilerine ait olduğu görülmektedir (Tablo 5). Tablo 5. Akademisyenlerin Ünvanlarına Göre Ekolojik Ayak İzi, Karbon Ayak İzi Ortalamaları ve Bileşenleri Unvan Arş. Gör. Arş. Gör. Dr. Uzman Dr. Yard. Doç. Dr. Doç. Dr. Prof. Dr. Ekolojik ayak izi (kha) 3,35 3,25 2,49 2,40 3,07 3,16 Bileşenlerine Göre Dağılımı Gıda kaynaklı (%) Seyahat kaynaklı (%) Evsel kaynaklı (%) Diğer kaynaklı (%) Ekolojik ayak izi verilerinin normal dağılış gösterip göstermediği Kolmogorov-Smirnov testi ile sorgulanmıştır. Buna göre Ekolojik ayak izi verileri normal dağılışa uymamaktadır. Normal dağılış göstermeyen veri setinin uygunluğundan dolayı örnekleme giren yaş grupları arasındaki anlamlılık Kruskal-Wallis testi ile sorgulanmıştır. Buna göre p< 0,10 anlamlılık düzeyinde birinci yaş grubu ( 35) en fazla karbon ayak izine sahiptir bunu, üçüncü ve ikinci grup takip etmektedir. Tablo 6. Akademisyenlerin Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Ekolojik Ayak İzi Ortalamaları Cinsiyet* Yaş Grupları** Erkek Kadın Ekolojik ayak izi (kha) 3,13 3,21 3,42 2,97 3,19 * Mann-Whitney U testine göre; p<0,10 için anlamlı değildir. ** Kruskal-Wallis testine göre; p< 0,10 için anlamlıdır. 5. SONUÇ ve DEĞERLENDİRME Dünya nüfusunun 2050 de 9,6 milyara, 2100 de ise 11 milyara ulaşmasıyla kişi başına düşecek biyolojik kapasitenin azalacağı; ayrıca, toprak bozulması, tatlı su kıtlığı ve yükselen enerji maliyetleri karşısında biyolojik kapasitenin artışını sürdürmenin giderek zorlaşacağı belirtilmektedir (WWF, 2014). Bu da, ülkelerin ve bireylerin sürdürülebilir yaşam biçimlerine yönelmelerini gerektirmektedir. Bu noktada kim doğru yolda ya da kim yanlış bir yaşam biçimi sürdürüyor görmek ve ayırt etmek gerekmektedir. Mevcut durumu ile her ne kadar yüzde yüz doğru ve kapsamlı olmasa da ekolojik ayak izi; hali hazırda bu değerlendirmenin yapılması ve insanların gerek bireysel gerekse toplumsal bazda yaşam biçimlerinin ekolojik etkilerini görebilmeleri açısından yararlı bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle daha bilinçli bir zümre olan, bilim yapan ve bilim insanları yetiştiren akademisyenlerin ekolojik ayak izlerinin ortaya konması ve bu ayak izini oluşturan bileşenlerin ağırlıklarının belirlenmesi önemli görüldüğü için bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada yapılan hesaplamalar sonucunda E.Ü. Ziraat Fakültesi nde görev yapan akademisyenlerin ekolojik ayak izleri ortalaması 3,17 kha. olarak bulunmuştur. Bu rakam 2,7 kha. olan Türkiye ve Dünya ortalamasının üzerindedir. Bu ayak izini oluşturan bileşenler incelendiğinde %63 gibi bir kısmının seyahat ve diğer adı altındaki tüketim harcamalarından kaynaklandığı görülmektedir. Bu durum, akademisyenlerin, ulusal ve uluslararası bilimsel toplantılar nedeniyle

9 hayatlarının belli bir bölümünde seyahat etmek zorunda olmalarından ve ayrıca gelir düzeyi ile paralel olarak gerek hayat standartlarını yükseltmek, gerekse teknolojiyi yakından takip etmek zorunda olmaları nedeniyle yaptıkları harcamalardan kaynaklanmaktadır. Araştırma sonucunda elde edilen ekolojik ayak izi değerini, konu ile ilgili yapılmış benzer çalışmalarla karşılaştırır isek, bu araştırmada 3,17 kha olarak hesaplanan ayakizi ortalaması, başka bazı çalışmalarda bulunan değerlerden daha düşüktür. Öğretmen adaylarının ekolojik ayak izlerinin incelendiği bir çalışmada (Keleş ve ark., 2008) ekolojik ayak izi 4.04 kha; yine fakülte öğrencileri ve çalışanlarına uygulanan bir başka çalışmada (Akıllı vd., 2008) ise 4,83 kha olarak bulunmuştur. Bu sonuçlar, Ziraat Fakültesindeki akademisyenlerin yaşam biçimlerinin diğer gruplara göre biyokapasite üzerindeki yüklerinin daha az olduğu görülmektedir. Ziraat fakültesinin bölümlerine göre değerlendirme yaptığımızda, en düşük ayak izi olan bölümün Tarım ekonomisi bölümü (2,83 kha) olduğu görülmektedir. Ancak, Türkiye ve Dünya ortalaması ile bir kıyaslama yapıldığında en düşük ayak izi olan ilk üç bölüm de yine ortalamanın üstünde kalmıştır. Bu durumun bu üç bölümdeki akademisyenlerin, özellikle son dönemde uçakla yapılan seyahatlerinin daha az olmasından kaynaklandığını söylemek mümkündür. Akademisyenlerin ekolojik ayak izleri cinsiyet ve yaş gruplarına göre incelendiğinde ise, 35 yaş ve altındaki akademisyenlerin daha yüksek ekolojik ayak izine sahip olduğu görülmüş; bu durum genç akademisyenlerin kariyerlerinin başında olmasından kaynaklı fazla seyahat etmelerinden kaynaklandığı görülmüştür. Bu yaş gurubunu izleyen 51 yaş ve üstü grubun ise akademik kariyerinde belli bir noktaya geldikten sonra seyahat etme durumunun fazlalığından kaynaklanan bir ayak izi artışı olduğu gözlemlenmektedir. Sonuç olarak daha bilinçli olması beklenen akademisyenlerin mesleki durumlarının getirisi olarak ortalamanın üstünde ekolojik ayak izi sahibi oldukları görülmektedir. Akademisyenlerin de yaşayış biçimlerini, alışkanlıklarını değiştirmeleri mümkündür. Bunun için; toplu taşımayı alışkanlık haline getirmek ve ihtiyaç durumlarının dışında harcama yapmamaya özen göstermek doğru olacaktır. Ayrıca, yeni kaynaklar aramak yerine mevcut kaynaklar nasıl etkin kullanılabilir yaklaşımı ile düşünmek ve bu doğrultuda israfın önüne geçmek, çevre dostu ürünlerin tüketimine özen göstermek ile olumlu etkinin katlanması sağlanabilir. Bu noktada; bilim yapan, bilim insanları yetiştiren ve genç beyinlerin potansiyelini ortaya çıkarıp ufkunu açan topluluğun gerek bilim yaparken gerekse gençleri yetiştirirken sürdürülebilir yaşam doğrultusunda hareket etmeleri ve gençleri bu doğrultuda yetiştirmeleri gerekmektedir. KAYNAKÇA Akıllı, H., Kemahlı, F., Okudan, K., Polat, F., Ekolojik ayak izinin kavramsal içeriği ve Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi nde bireysel ekolojik ayak izi hesaplaması. Akdeniz İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15, Akyüz Y., Atış, E., Salalı, E., An Ecological Footprtint Analysis and Sustainability of Turkish Agriculture, 25th Scienific-Expert Congress on Agriculture and Food Industry İzmir Aslan, F İktisadi Büyümenin Ekolojik Sınırları ve Kalkınmanın Sürdürülebilirliği, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı Y.L. Tezi, Ankara.

10 Fernández, M., Alférez, A., Vidal, S., Fernández, M. Y., & Albareda, S., Methodological approaches to change consumption habits of future teachers in Barcelona, Spain: reducing their personal Ecological Footprint. Journal of Cleaner Production. Keleş, Ö., Uzun, N., Özsoy, S., Öğretmen Adaylarının Ekolojik Ayak İzlerinin Hesaplanması ve Değerlendirilmesi, Ege Eğitim Dergisi 2008 (9) 2: Miao, C. L., Sun, L. Y., Yang, L., The studies of ecological environmental quality assessment in Anhui Province based on ecological footprint. Ecological Indicators, 60, Miran, B., Temel İstatistik, E.Ü. Matbaası, İzmir. Rees, W. E., Ecological footprints and appropriated carrying capacity: what urban economics leaves out, Environment and Urbanization, Vol. 4, No. 2, October Salalı, E., Measurement of Producer and Consumer Sensitivity in Local Wheat Varieties in Aegean Region in terms of conservation of agricultural biodiversity and sustainable use. Venetoulis, J., "Assessing the ecological impact of a university", International Journal of Sustainability in Higher Education, Vol. 2 Iss 2 pp Wackernagel M., Rees W. E., Our Ecological Footprint: Reducing Human Impact on the Earth, Gabriola Island, BC; Philadelphia, PA, New Society Publishers. Wackernagel, M., Lewan L., Hansson C.B., Evaluating the Use of Natural Capital with the Ecological Footprint: Applications in Swedenand Subregions, Ambio, Vol. 28, No. 7 (Nov., 1999), pp , Published by: Springer on behalf of Royal Swedish Academy of Sciences. WWF, Türkiye nin Ekolojik Ayak İzi Raporu, [Erişim Tarihi: ] WWF, Yaşayan Gezegen Raporu, [Erişim Tarihi: ] WWF, Ekolojik Ayak İzi Hesaplama Motoru, [Erişim Tarihi: ] Yıldız, E., Selvi, M., Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Ekolojik Ayak İzleri ve Ekolojik Ayak İzini Azaltma Yolları Konusundaki Görüşleri, GEFAD / GUJGEF 35(3): (2015).