Gürcistan Gezisinden Doğa Gözlemleri

Transkript

1 Gürcistan Gezisinden Doğa Gözlemleri Muhabbet Kemal Koçak Gezi Başlarken Van dan yola koyulduk ve soluğumuzu Rize de aldık. Ovit yine bulutların koynunda kaybolmuştu. Önümüzdeki Yücel Beyin arabasını zar zor takip ediyoruz (Foto1). Sivrikayadan sonra etrafta beliren doğadan huzur bulan Sinan, Sanki zaman tünelinden geçtik, gözlerime inanamıyorum, ne kadar güzel bir doğa bu diyerek kahkahalar atıyordu. Sonbahar çiğdemleriyle bezenmiş yamaçlar, yükseklerden eteklere akan şelalelerle coşan dereler ve gökyüzüne doğru sivrilen çamlar gerçekten rüya gibiydi. İkizdere ile Kalkandere arası, genişletilmiş yol yapım çalışmalarından dolayı doğrusu çok tahrip olmuştu. Akşamüstü yemyeşil bir bitki kuşağıyla çevrilmiş Karadeniz kıyılarına ulaştık. Çayeli ndeki Hüsrev de en lezzetli kurufasulyeyi yeme şansım oldu. Sabah kahvaltısındaki Mıhlama benim için ilk deneme, hem de nefis bir yemekti.

2 Ortaköy ün güzelliğini unutamıyorum. Aşağıdaki zevksiz ve beton yığını evlere inat, üst kısımlardaki yıkıntısı bile zarif ve şirin görünen yapılar denize hakim uzanıp gidiyordu. Geç kalınmış olmasına rağmen korumaya alınan bu güzel tarihi yapıları çok sevdim (Foto2). Foto 1. Ovit geçidi. Foto 2. Akçaabat Ortaköy evleri. Bugün grubun bütün üyeleri tamam. Oya hanım arkadaşı Jale hanımla Ankara dan, Gülnaz hanım İstanbul dan uçakla akşam saatlerinde Trabzon a indiler. Tanıştık, geç saatlere kadar zevkle sohbet ettik. Ertesi gün öğlen saat birbuçuk civarı ve biz sınır kapısındayız, yeni yapılmış olmasına rağmen, insanların uzun kuyruklarda hayatlarından o kadar zamanın adeta gasp edildiğine tanık oluyoruz. Neden yaşam bu kadar değersiz görülüyor anlayamıyorum. Bu muameleyi uygun bulanlar da insanın kendi türünden çünkü. 2 Batum Botanik Bahçesinde Nihayet Batum dayız. Trabzon ve Rize sahillerinde görmediğim manzaralar karşımda. İnsanlar plajlara yayılmış, Karadeniz in keyfini çıkarıyorlar. Hotel Boni ye yerleştik ve zaman kaybetmeden hemen Sovyetler döneminin en büyük Botanik Bahçesine doğru yol aldık. Yaklaşık 113 hektarlık alana yayılan bu bahçe Karadeniz kıyısında yer alır ve halk tarafından Yeşil Burun (Mtsvane Kontshi) olarak adlandırılır. Bahçe 1880 lerde Rus botanikçi Andrey Nikolayeviç Krasnov ve kardeşi General Pyotr Krasnov tarafından kurulmuş ve 1912 de

3 resmen halka açılmış. Bahçe, dekoratör Fransız D Alphonse ve Gürcü Iason Gordeziani tarafından düzenlenmiş ve Sovyet döneminde daha da genişletilmiş. Deniz seviyesinden 220m yüksekliğe kadar yayılan Batum Botanik Bahçesi nde, Kafkasya ya özgü 104 tür bitkiyle birlikte, Doğu Asya, Yeni Zelanda, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Himalayalar, Meksika, Avustralya ve Avrupa dan (Akdeniz bölgesi) getirilen 9 ayrı fitocoğrafik bölgeden 2000 nin üzerinde tür bulunmakta ve ayrıca Alt, Üst ve Sahil bahçesi olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Deniz kıyısından başlayan Alt Bahçede Amerika Weymouth çamı (Pinus strobus), Büyük çiçekli Manolya (Magnolia grandiflora), Japon Kamelyası (Camellia japonica), Yüz yıllık meşe ağacı (Quercus occidentalis) ve en eski kalıntı yerel bitkilerden biri olan Doğu kayını, Gökçeağaç (Fagus orientalis) (sağdaki fotoğraf), Sandal ağacı (Arbutus andrachne) gibi önemli ağaç türleri; Parkın sağ üst bölümünde Portakal (Citrus sinensis), Mandalina (C. nobilis), Limon (C. limon), Ağaç Kavunu (C. medica), Turunç (C. aurantium), Altıntop (C. paradisi) gibi Turunçgillere ait türler yetişir. Bu bitkilerin yaprak ve kabukları uçucu yağlar bakımından zengin olup hepsi dikenli veya dikensiz herdemyeşil türlerdir. Turunçgiller arasında dona en dayanıklı Satsuma Mandalini de (C. unshiu) vardır. Bunların dışında yine Japonya dan Malta Eriği (Eriobotrya japonica), Köpük Çalısı (Skimmia japonica) ve Işılgan (Ilex) bitkilerini de burada bulmak mümkün. Çin den getirilen herdemyeşil iğneyapraklı ağaç Cunninghamia lanceolata ilginç ağaçlardan biridir. Güney doğu yamaçlarda Brezilya nın en güzel orman çamı Araucaria brasiliana yer alır. Burada yer alan Güney 3 Amerika Bölümünde Kaymak ağacı (Acca sellowiana), Boldo (Peumus boldus), Orman çamı (Araucaria brasiliana), Manyok (Manihot carthaginensis), Biber ağacı (Schinus sp), Avokado (Persea gratissima), Acem borularından Bignonia unguis-cati, Şarap Palmiyesi (Butia capitata), Darvin Karamuğu (Berberis darwinii), Sumak (Rhus viminalis), Yasemin (Cestrum sp), Arjantin Püskülü (Cortaderia argentea) ve diğer birçok tür bulunmaktadır. Üst Bahçe Japon Kadife Çamı (Cryptomeria japonica) ile başlar. Denize doğru eğimli yerlerde yerli türlerden Kızılağaç (Alnus), Kestane (Castanea), Kayın (Fagus) ve Ihlamur (Tilia) ağaçları yer alır. Ayrıca Japonya nın tırmanıcı bitkilerinden Pueraria hirsuta, Yabani Hurma (Phoenix canariensis), Okaliptus (Eucalyptus viminalis), Taş porsuk (Podocarpus sp.), gibi bitkilerde yetişir. Sahil yamaçları Japon Kadife Çamı (Cryptomeria japonica) ve Hindistan Alıcı

4 (Raphiolepis indica) gibi dekoratif örnekler ile kaplanmıştır. Bunların dışında Japon Muzu (Musa basjoo), Çin Feneri (Fatsia papyrifera) ve diğer benzeri birçok bitkiler yetişmektedir. Sahil Bahçesi 4 hektar alanı kapsamakla birlikte, bahçenin kuzey-batı kısmındaki düzlük alanda yer almaktadır. Burası çeşitli otsu bitkilerle de karakteristiktir. Alanda yaprak döken Magnolia türleri, Kızılçanak (Calycanthus sp.), Cryptomeria japonica, Japon Akçaağacı (Acer palmatum), Amerika dan çok renkli yapraklı Akçaağaç ve aynı zamanda çeşitli palmiye türlerinden: Trachycarpus fortunei, Sabal minor, Phoenix canariensis, Metasequoia glyptostroboides, Osmanthus fragnas, O. heterophyllus, yaprak dökmeyen meşeler, Oya Ağacı (Lagerstroemia indica) yer almaktadır. Michelia nın güzel kokulu çiçekleriyle Japon Kamelyası ve Dağ Kamelyası (Camellia japonica, C. sasangua) yürüyüş yollarını süslemektedir. Aynı zamanda alanda Huş (Betula), Himalaya Sediri (Cedrus deodora), Doğu Ladini (Picea orientalis), Şimşir (Buxus) gibi ağaçlar çiçeklerle bir arada bütünlük oluşturulmuştur. Batum Botanik Bahçesini oluşturan 9 ayrı fitocoğrafik bölgeye ait bazı türler aşağıda örnek olarak verilmiştir: 4 1. Güney Amerika Bölümü nü temsil eden bitkiler: Acca sellowiana, Peumus boldus, Araucaria brasiliana, Manihot carthaginensis, Schinus, Persea gratissima, Psidium, Bignonia unguis-cadi, Butia capitata, Berberis darwinii, Rhus viminalis, Cestrum, Cortaderia argentea ve diğerleri. 2. Yeni Zelanda Bölümü, Ejder Ağacı (Dracaena), Kurdele (Cordyline australis), Alacalı Formiyum (Phormium tenax), Pitosporum (Pittosporum), Çayağacı (Leptospermum), Hebe andersonii gibi bitkilerden oluşmaktadır. 3. Avustralya Bölümünde, Avustralya ya özgü zengin bitki türleri, cins ve familyalar yer almaktadır. Burada 30 den fazla Okaliptüs ağacı (Eucalyptus) ve bahar aylarının ilk günlerinde çiçek açan Akasya (Acacia), güzel çiçekleriyle Fırça Çalısı (Callistemon), Tristania, Lomatia, Callitris ve diğer bitki cinslerine ait türler mevcuttur. 4. Himalaya Bölümünde, Pinus roxburgii, P. griffithii, Cupressus, Cedrus deodara, Bambusa, Alnus nepalensis, Indigofera gerardiana, Cocculus, Cinnamomum loureri, Gülibrişim (Albizzia), Picea morinda, Abies spectabilis, Betula jaquemontiana, Trachycarpus martiana, Pyracantha ve diğer türler yetişir.

5 5. Meksika Bölümü Bu bölümde Chamaecyparis lawsoniana, Taxodium mucronatum, Pinus montezumae, Percea, Erythea armata gibi türlerin yanısıra, sıcak ve kurak iklim bitkilerinden Jucca, Agava, Aloe, Dasilirion gibi türler de vardır. 6. Doğu Asya Bölümü Bu alan, botanik bahçesinde tür zenginliğinin yanında oldukça geniş bir yer kaplar. Diospyros kaki, Thea, Citrus unshiu, Actinidia chinensis, Bambusa, Aleurites, Cerasus serrulata, Acer japonicum, A. palmatum, Cudrania, Camellia japonica, C. sasanqua, Rhododendron indicum, Magnolia, Michelia, Paulownia, Vihurnum, Quercus, Lagerstroemia indica, Daphniphyllum, Ginkgo, Howenia dulcis, Trachycarpus, Cupressus, Thujopsis, Metasequoia, Pinus, Sciadopitys, Picea, Cryptomeria japonica, Cunninghamia ve daha birçok çalı, ağaç ve otsu bitkilerden oluşmaktadır. 7. Kuzey Amerika Bölümü Bu bölüm düzlük araziye kurulmuş olup, hemen yanındaki yamaçlarda güney batı Amerika nın dağlık bölgesine ait türler bulunmaktadır. Alanda çeşitli herdemyeşil ağaçlar ve yaprak döken Magnolia, Calycanthus, Acer, Amerika dan getirilen çeşitli huşlar (Betulae) ve meşeler (Quercus), Liquidambar, Türkçe de Karameşe, Kurtyemez veya Katalpa olarak isimlendirilen Catalpa; Carya, Lale Ağacı (Liriodendron), Kalmia, Pinus taeda, Tsuga canadensis, Cupressus, Chamaecyparis, Amerkina Bataklık Servisi (Taxodium distichum ) gibi önemli türler yer almaktadır Akdeniz Bölümü (Avrupa Bölgesi) Sahil boyunca uzanan, nadir ve gösterişli türler bakımından zengin bir alandır. Sahil Çamı (Pinus pinaster), Şimşir (Buxus), Bodur Palmiye (Chamaerops humilis), Pers Demir Ağacı (Parrotia persica), Akpırnal (Quercus ilex), Kestaneyapraklı Meşe (Q. casteneifolia) ve Mantar Meşesi (Q. suber) gibi ağaçlar ve aynı zamanda Gümüşi Ihlamur (Tilia tomentosa), Defne (Laurus nobilis), Zakkum (Nerium oleander) ve Gökçeağaç (Fagus sylvatica ) türleri yetiştirilmektedir. 9. Transkafkasya Nemli Suptropik Bölümü Gürcistan florasındaki eski ve eşsiz Kolçik ormanı ziyaretçiler tarafından en ilgi çekici bölümdür. Burası Beyaz Ormangülü (Rhododendron ungernii), Mor çiçekli Ormangülü veya Karaağu (R. ponticum), Sarı çiçekli

6 Ormangülü veya Sarıağu (R. luteum), Karayemiş (Laurocerasus officinalis), Medvedev Akçakesmesi (Phillyrea medwedewii), Istranca Meşesi (Quercus hartwissiana), Doğu Karadeniz Meşesi (Q. pontica), Çoruh Meşesi (Q. dschorochensis), Kestane (Castanea), Kayın (Fagus), Gürgen (Carpinus sp.), Kuşambesi veya Küçük meyveli Trabzon hurması (Diospyros lotus), Staphylea colchica, Yabani Kiraz (Cerasus avium), Fındık (Corylus sp.), Gürcü Şimşiri (Buxus colchica) ve çamlardan Pinus eldarica, P. sosnowiski; Acar yaylası florasından Doğu Ladini (Picea orientalis), Doğu Karadeniz Göknarı (Abies nordmanniana), Porsuk (Taxus baccata) gibi Tersiyer dönemine ait nadir türlerle temsil edilir. Ayrıca güzel Parrota persica, Gülibrişim (Albizzia julibrissin), Kral Eğreltisi (Osmunda regalis) ve diğer birçok türden oluşan büyük bir eğrelti otu grubu; tırmanıcı bitkilerden Kolçik sarmaşığı (Hedera colchica), Saparna (Smilax excelsa) ve Ahududu (Rubus) gibi Kafkas florasına ait önemli türler de vardır. Bahçede özellikle Kolçik bölgesini temsilen isimlendirilen Hedera colchica, Buxus colchica, Staphylea colchica gibi türler dikkat çekicidir. Batum Botanik Bahçesi, gerçekten sadece Gürcistan için değil, aynı zamanda, dünya çapında bitki türleriyle temsil edilen, yakın komşuları, Kafkasya, İran Turan coğrafik bölgesi ve özellikle 3 bini endemik, civarında bitki türüyle övünen ancak hala kayda değer bir botanik bahçesine sahip olamayan Türkiye açısından da çok önemlidir. Bahçeye bir asırdan fazla sürede oluşan floraya bağlı olarak fauna yönünden de araştırılması gereken bir alan olarak bakılabilir. Sonbahar olmasına rağmen birkaç saatlik bir ziyaret sırasında bazı bitkilerle birlikte Türkiye faunasında yer alan benzer böcek türlerini de gözleme imkanı bulunmuştur. Botanik Bahçesi gezisinden sonra akşam saatlerinde Kubuleti nin Hutsubani köyünde Maro Bukundaradze hanımı ziyaret ettik. Akşam karanlığında köy evinin verandasındaki lambaya çevreden gelen güveler toplanmıştı. Bu fırsatı değerlendirerek güvelerin fotoğraflarını çekmeye başladım. Her an parçalanabilecek durumdaki eski bir merdivene arkadaşların yardımıyla çıkarak bazı türleri tavanda fotoğraflama imkanı buldum. Böylece Botanik Bahçesi de dahil olmak üzere Batum civarında Lepidoptera (Argynnidae, Pieridae, Lycaenidae, Satyridae, Noctuidae, Geometridae, Pyralidae), Hymenoptera (Vespidae, Ichneumonidae), Orthoptera (Acrididae, Tettigoniidae), Odonata (Libellulidae, Platycnemidae), Homoptera (Ricaniidae, Cicadellidae), Hemiptera (Miridae, Pyrrhocoridae) ve Coleoptera (Curculionidae, Coccinellidae) takımlarına ve familyalarına ait bazı türler gözlenmiş ve fotoğrafları çekilmiştir. Lepidoptera takımının Argynnidae familyasına ait Atalanta (Vanessa atalanta), Lampides (Lampides boeticus), Büyük Beyazmelek (Pieris brassicae), Küçük Beyazmelek (Pieris rapae); Noctuidae familyasından Helicoverpa armigera, Xestia c-nigrum, Pseudoaletia unipuncta, Rivula sericealis, Chrysodeixis chalcites; Thyatiridae familyasından Thyatira hedemanni; Geometridae familyasından Scopula nigropunctata, Idaea dimidiata; Homoptera takımındaki Ricaniidae familyasından Ricania japonica; Cicadellidae familyasından Cicadella viridis; Hemiptera takımının Pyrrhocoridae familyasından Pyrrhocoris apterus gibi türlerin resimleri çekilmiştir. 6

7 Batum Botanik Bahçesi, kuruluş amacına uygun olarak bilimsel araştırmalar ve ekolojiye yönelik eğitim çalışmalarını yaparken, bir yandan da turizmi geliştirmek için çalışmalar sergilemektedir. Kutaysi Bugün Kutaysi deyiz. Kent Rioni havzasının ortasında ve Gürcistan ın batısındaki İmereti bölgesinde, Rioni ırmağının iki yakasında yer alır. Doğu ve kuzeydoğudan İmereti Dağları nın etekleriyle çevirilidir. Kuzeyinde Samgureli Düzlüğü, batısında ve güneyinde de Kolheti Ovası yer alır. İklim olarak Acaria bölgesine göre daha kurak, daha az yağışlıdır. Sebze ve meyve yetiştirmeye elverişli bir doğal yapıya sahiptir. Bölgede Bagrati, Motsameta ve Gelati gibi önemli manastırlar vardır. Manastırların yerleştiği bölge doğal alanların içinde olduğundan, doğal bitki örtüsü ve hayvan türlerini gözlemleme imkanı bulunmuştur. Motsameta manastırı tamemen orman içinde doğal alanda yer almaktadır. Alanda Acer, Betula, Populus, Quercus, Ulmus, Prunus, Malus, Ficus, Rosa, Punica, Celtis, Crataegus, Pseudacasia ve daha birçok ağaç ve çalı türü yetişmektedir. Otsu bitkilerden Verbascum, Hibiscus, Cistus, Convolvulus, Eryngium, Euphorbia, Centaurea, Onobrychis, Polygonum ve Solanum nigrum gibi diğer birçok otsu bitkiler gözlenmiştir. 7 Kutaysi, İmereti dağları, Motsameta Manastırın olduğu bölge ve Rioni ırmağı. Gelati manastırı civarında Centaurea, Cirsium, Cousinia, Scabiosa, Eryngium, Cichorium, Onobrychis, Taraxacum ve diğer bitkiler bulunurken, Lepidopterlerden Kaplanotu Zigenası (Zygaena dorycnii) (Zygaenidae), Avrupalı Esmergöz (Plebejus argyrognomon) (Lycaenidae); Pieris rapae, P. brassicae, Colias

8 crocea (Pieridae); Erik Kırlangıç Kuyruğu (Iphiclides podalirius) (Papilionidae), Macroglossum stellaturum (Sphingidae) türleri; Hemiptera takımının Miridae familyasından bazı türler tespit edilmiştir. Tiflis 8 Başkent Tiflis, Kutaysi den Tiflis e kadar yolculuğumuz hiç durmadan devam etti. İmereti dağlarının güney eteğindeki Rikoti geçidinden (1000m) sonra Khashuri beldesine ulaştık. Khashuri den sonra doğa tamamen değişerek İç Anadolu nun kurak bozkır ve meşe ormanlarını hatırlatan bir yapıya dönüşür. Kura nın (Mtkvari) bir kolu olan Liahvi Nehri üzerindeki Gori şehrin etrafı meşe ormanlarının hakim olduğu doğal yapısıyla göze çarpar. Sanayi şehri Gori den geçerek akşam saatlerinde Tiflis e geldik. Tiflisin ışıl ışıl gece manzarası, izlemeye değer muhteşem bir görüntüyle ve bir başkente yakışır zarafetle karşımıza çıktı. Kura ırmağının iki yakasına yerleşmiş şehir, eski ve yeni yapılarıyla sanatsal inceliği ve yapılaşmadaki zevki yansıtıyordu. Bu da bir toplumun ülkesini sevmesinin başka bir ifadesi olsa gerek. Başkent Tiflis teki çoğu müzeler tamirat ve tadilat çalışmalarıyla kapalıydı. Ancak, Shalva Amiranashvili Sanat Müzesi ni gezme imkanı bulduk. Benim açımdan en verimli ve zevkli geçen müze ziyareti, Tiflis teki Giorgi Chitaia Açık Hava Etnografya Müzesi oldu. Vake ilçesinin Tiflis e bakan bir tepesi üzerinde ve Kaplumbağa Gölü nün batısında yer almış ve 52 hektarlık bir alanı kapsayan, 60 dan fazla ev ve 'den fazla nesneyi ülkenin çeşitli bölgelerinden halk mimarisi, elişi örneklerini sergileyen müze, 27 Nisan 1966 yılında kurulmuş.

9 İlginç olan, binlerce kilometre uzaktaki vatanım Uygur İli ndeki bizim de kültürümüzün bir parçası, ayvanlı (pişayvanlık) evler, annemin eski çeyiz sandıkları, gıda saklama kapları, beşikler ve beşikte kullanılan aksesuarlar oldu. Temelde benzeri mimari yapısı ve yaşam tarzı, köklü insani ilişkilerin kanıtı olarak ortadaydı. Gürcü Halkı Mimari ve Yaşam Müzesi olarak ta isimlendirilen müzenin yerleştiği alan doğal yapısıyla da geçmişin yaşam şeklini yansıtması yönünden önemli katkıda bulunurken, yıllardır korunmuş bitki örtüsüyle birlikte hayvan türlerini de gözlemleme şansı buldum. Lepidoptera takımından Erik Kırlangıçkuyruğu (Iphiclides podalirius) (Papilionidae); Cengaver (Argynnis paphia), İspanyol Kraliçesi (Issoria lathonia) (Argynnidae); Çokgözlü Güzelmavi (Polyommatus bellargus), Çokgözlü Mavi (Polyommatus icarus), Benekli Bakırgüzeli (Lycaena phlaeas) (Lycaenidae); Sarıazamet (Colias crocea), Güzelazamet (Colia alfacariensis), Büyük Beyazmelek (Pieris brassicae), Küçük Beyazmelek (Pieris rapae), Yalancı Beyazmelek (Pieris pseudorapae) (Pieridae) ve Büyük Karamelek (Hipparchia syriaca), Esmerboncuk (Lasiommata megera), Çayıresmeri (Maniola jurtina), Küçük Zıpzıpperi (Coenonympha pampilus) (Satyridae); Camptogramma bilineatum (Geometridae) gibi türler gözlenmiş ve çoğunun fotoğrafı çekilmiştir. Hemiptera takımından Lygaeus equestris (Lygaeidae), Dolycoris baccarum (Pentatomidae), Pyrrhocoris apterus (Pyrrhocoridae), Coreus marginatus (Coreidae); Hymenoptera takımından Diplolepis fructuum (Cynipidae), Vespa germanica (Vespidae); Diptera takımından Asilidae, Calliphoridae, Syrphidae, Tachinidae; Odonata takımından Libellulidae, Platycnemidae ve Orthoptera takımından Acrididae ve Tettigoniidae familyalarından türler tespit edilmiştir. Alanda Acer, Amygdalus, Berberis, Eryngium, Ficus, Celtis, Crataegus, Cotoneaster, Juglans, Juniperus, Ligustrum, Malus, Paliurus spina-christi, Pinus, Prunus, Pyrus, Quercus, Rosa, Rubus, Sambucus, Sorbus, Tilia, Vitis ve Ulmus gibi ağaç ve çalılar, Euphorbia, Physalis, Pterocephalus, Salvia, Solanum nigrum, Xeranthemum, Taraxacum, Tragopogon ve bir çok Poaceae türlerini saymak mümkün. Sonbahar dolayısıyla çoğu bitkiler kuruduğundan kelebek ve böceklerin tür sayılarında ciddi azalma görülür. Ayrıca, dar bir zamanda bu alanda ayrıntılı gözlem yapabilmek te pek mümkün değildir. Buna rağmen, alandaki gözlemlere dayanarak bitki ve hayvan türleri açısından ülkemizle benzeri yapıya sahip olduğunu bir daha vurgulama imkanı bulunmuştur. 9 Kafkasya, dünya entomofaunası araştırmaları kapsamında üzerinde çalıştığımız bölgelerden biridir. Bu çerçevede yayınladığımız Kafkasya nın Lepidoptera takımına ait bir bibliyografya çalışmasında, dünya çapında 1018 seçilmiş kaynak yer almıştır (Koçak ve ark., 2007). Devam eden araştırmalarımız bölgedeki Noctuidae familyasıyla ilgili toplam 1299 takson ve 943 türün yer aldığı çalışmayı da yayınlamıştır (Koçak ve ark., 2008). Gelinen noktada tür sayılarında hızla artışın olduğunu, bölge için Lepidoptera takımına ait 2959, diğer böcek gruplarından 3003, toplamda 5962 türün yer aldığı kapsamlı bir liste ortaya konulmuştur (Koçak & Kemal,2010). Bununla beraber henüz yayınlanmamış ve Cesa-Infosystem e göre Kafkasya daki toplam böcek tür sayısı 6445 türe ulaşmıştır. Dünya entomofaunası üzerine yürütmekte olduğumuz araştırmalar sonucu bugün itibariyle Gürcistan daki Lepidoptera takımı 1137, diğer böcekler ise 1154 türle toplam 2291 türe çıkmıştır. (Cesa- Infosystem, 2010). Ancak, bu bir başlangıç olup beklenen sayı 24 Pterygota takımına ait yaklaşık 30,000 türdür. Gürcistan daki İlia Devlet Üniversitesi (Ilia State University of Tbilisi), 2005 yılından itibaren Gürcistan Biyoçeşitlilik Veritabanı (Georgian Biodiversity Database) adı altında bir çalışma başlatmıştır. Bunun sonucunda günümüzde 4303 hayvan, ve bunun içinde 2736 böcek türünden bahsedilmektedir

10 Daha önce tarafımızdan tanımlanarak bilim alemine kazandırılmış olup bugün Gürcistan veya Kafkasya faunasında temsil edilmekte olan çeşitli böcek takımlarına ait cins, tür ve alttürleri, bilimsel adları, yazarları, yayın tarihleri ait oldukları familyalarıyla birlikte aşağıda belirtilmiştir. Cinsler Transcaucasica Koçak,1981 (Cicadellidae) Gürcistan Shaerqia Koçak & Kemal,2009 (Psyllidae) Kafkasya Naroslkyia Koçak & Kemal,2009 (Ichneumonidae) Kafkasya Palaeocesa Koçak & Kemal,2010 (Acrididae) Gürcistan Türler Palpares turcicus Koçak,1976 (Myrmeleonidae) Kafkasya Polyommatus (Agrodiaetus) turcicus (Koçak,1977) (Lycaenidae) Gürcistan Lepteucosma huebneriana (Koçak,1980) (Tortricidae) Gürcistan Chersotis (s.str.) ebertorum Koçak,1980 (Noctuidae) Kafkasya Polyommatus (Agrodiaetus) yurinekrutenko (Lycaenidae) Koçak,1996 Kafkasya Pelochrista muhabbet Koçak,2006 (Tortricidae) Kafkasya Mylabris terraturcica Koçak & Kemal,2010 (Meloidae) Kafkasya Alttürler Polyommatus (Agrodiaetus) phyllis ssp. wolfgangeckweiler Koçak & Kemal,2000 (Lycaenidae) Gürcistan Polyommatus (Agrodiaetus) valiabadi ssp. rjabovianus (Lycaenidae) (Koçak,1980) Kafkasya Polyommatus (Agrodiaetus) arasbarani ssp. ihmal (Lycaenidae) Koçak & Kemal,2008 Kafkasya Polyommatus (Sublysandra) aedon ssp. araxianus (Koçak,1980) (Lycaenidae) Kafkasya Polyommatus (s.str.) eros ssp. yildizae Koçak,1977 (Lycaenidae) Kafkasya Zygaena (Agrumenia) rosinae ssp. tuerki Koçak,1986 (Zygaenidae) Kafkasya Chersotis (s.str.) margaritacea ssp. cesa Kemal & Koçak,2007 (Noctuidae) Kafkasya Dichagyris (Yigoga) forcipula ssp. amasicola (Koçak,1980) (Noctuidae) Kafkasya Polia sagittigera ssp. uighur Koçak & Kemal,2001 (Noctuidae) Kafkasya 10 Öyle anlaşılıyor ki, bundan sonra Kafkasya bölgesindeki araştırmalara daha ağırlık verilecek, çalışmalar hız kazanacaktır. Sonuç olarak, 4 günlük yolculuk süresince 63 böcek, bir kuş (Garrulus glandarius) (Corvidae), bir kertenkele (Lacerta sp.) (Lacertidae), bir örümcek (Argiope bruennichii) (Araneidae) ve bitkilerle birlikte toplam 129 takson gözlenmiş ve fotoğrafı çekilmiştir. Kendine özgü türleriyle birlikte aynı coğrafik kuşağı paylaşan ülkemiz, Gürcistan ın faunası ve florasıyla büyük ölçüde benzerlik göstermektedir. Faunistik ve zoocoğrafik yapıların incelenmesi konusunda her iki ülkenin de ayrıntılı araştırmalara ve ortak çalışmalara ihtiyacı vardır. Bütün gezi boyunca ülkemizde görmeye alıştığımız, herhangi bir yere rasgele atılmış çöp ve taş ocakları yüzünden delik-deşik edilmiş dağlara rastlanmamıştır. Doğal alanların ülkenin genelinde, Sovyetler birliğinin stratejisi sayesinde iyi korunduğu görülmektedir. Umarım bundan sonra da Gürcistan ın o muhteşem yeşilliği baki kalır. Gezi sırasında çekilen fotoğraflar Ek te yer almaktadır.

11 AĞAÇLAR VE ÇALILAR KELEBEK VE GÜVELER Muhabbet KEMAL KOÇAK Çizelge: Gezi süresince gözlemlenen ve fotoğraflanan bitki ve hayvanların isimleriyle tespit edilen yerler (Açıklama: BBB 2 -Batum Botanik Bahçesi) Bitkiler Hayvanlar Bilimsel adı Türkçe adı Tespit edilen yer Bilimsel adı Türkçe adı Tespit edilen yer Abies firma Japon Göknarı BBB Iphiclides podalirius Erik Kırlangıç Kuyruk Kutaysi, Tiflis Amygdalus sp Badem Kutaysi, İmereti Argynnis paphia Cengaver Tiflis Albizzia julibrissin Gülibrişim BBB, Issoria lathonia İspanyol Kraliçesi Tiflis Betula sp Huş Batum, Kutaysi, İmereti Vanessa atalanta Atalanta BBB Berberis sp Karamuk Tiflis Pieris brassicae Büyük Beyazmelek BBB, Kutaysi, Tiflis Celtis sp. Çitlenbik Kutaysi, Tiflis Pieris rapae Büyük Beyazmelek BBB, Kutaysi, Tiflis Cedrus sp Sedir BBB, Kutaysi, Pieris pseudorapae Yalancı Beyazmelek Tiflis Cinnamomum glanduliferum Tüylü pavlonya BBB Colias crocea Sarıazamet Kutaysi, Tiflis Citrus sp Turunç BBB, Colias alfacariensis Güzelazamet Tiflis Cotoneaster nummularia Dağ muşmulası Tiflis Lampides boeticus Lampides BBB Crataegus spp. Alıçlar Kutaysi, Tiflis Plebejus argyrognomon Avrupalı esmergöz Kutaysi Crataegus monogyna Geyik dikeni Tiflis Polyommatus bellargus Çokgözlü Güzelmavi Tiflis Cryptomeria japonica Japon kadife çamı BBB Polyommatus icarus Çokgözlü Mavi Tiflis Eucalyptus viminalis Okaliptus BBB Lycaena phlaeas Benekli Bakırgüzeli Tiflis Fagus orientalis Doğu kayını, Gökçeağaç BBB Hipparchia syriaca Büyük Karamelek Tiflis Ficus carica İncir BBB Lasiomata megera Esmerboncuk Tiflis Juglans regia Ceviz Kutaysi, Tiflis Maniola jurtina Çayıresmeri Tiflis Juniperus sp. Ardıç Kutaysi, Tiflis Coenonympha pampilus Küçük Zıpzıpperi Tiflis Magnolia grandiflora Büyük çiçekli manolya BBB Camptogramma bilineatum Sarızerafet Tiflis Malus sp. Alma Kutaysi Idaea dimidiata Teknoktalı Batum, Kubuleti dalgalımühendis Ligustrum sp. Kurtbağrı Tiflis Scopula nigropunctata 11 Batum, Kubuleti Osmanthus fragnas BBB Helicoverpa armigera Batum, Kubuleti Paliurus sp. Karaçalı Kutaysi, Tiflis Xestia c-nigrum Batum, Kubuleti Paulownia tomentosa Tüylü pavlonya BBB Lygephila sp. BBB Pinus spp. Çam BBB Pseudoaletia unipuncta Batum, Kubuleti Platanus sp Çınar BBB, Kutaysi, Tiflis Rivula sericealis Batum, Kubuleti Pterocephalus sp. Kutaysi Chrysodeixis chalcites Batum, Kubuleti Punica sp Nar Kutaysi, Tiflis Thyatira hedemanni Batum, Kubuleti Populus sp Kavak Kutaysi, Tiflis Macroglossum stellatarum Güvencinkuyruklu Kutaysi atmacagüvesi Prunus sp Kiraz Kutaysi Zygaena dorycnii Kaplanotu zigenası Kutaysi 2 BBB e ait türlerin çoğu kültürdür.

12 DĠĞERLERĠ OTSU BĠTKĠLER DĠĞER BÖCEK GRUPLARI Muhabbet KEMAL KOÇAK Pseudoacasia sp. Yalancı akasya Tiflis Ricania japonica; BBB Pyrus sp. Ahlat, Yaban armut BBB Cicadella viridis; BBB Quercus pontica Doğu Karadeniz Meşesi BBB Coreus marginatus Tiflis Quercus spp Meşeler BBB, Kutaysi, Tiflis Dolycoris baccarum Tiflis Rosa sp. Gül BBB Lygaeus equestris Tiflis Sorbus sp Üvez, Akçaağaç Tiflis Reuterista sp. Kutaysi Sambucus sp. Mürver Kutaysi, Tiflis Eremocoris sp. BBB Tilia rubra subsp. saucasica Kafkas ıhlamuru Kutaysi, Tiflis Pyrrhocoris apterus BBB, Kutaysi, Tiflis Vitis sp. Asma Kutaysi, Tiflis Diplolepis fructuum Tiflis Ulmus spp Karaağaçlar Kutaysi, Tiflis Vespa germanica Tiflis Aster sp. Güneş çiçeği Tiflis Acrida sp. Batum, Kutaysi, Poti, Tiflis Alchemilla sp. Aslanpençesi Kutaysii Tiflis Calliptamus sp BBB Centaurea spp. Güneş çiçekleri Kutaysi, Tiflis Chorthippus aff. biguttulus Kutaysi, Tiflis Chenopodium sp Kazayağı Kutaysi Sphingonotus sp. Tiflis Cichorium, sp. Hindiba Kutaysi Oedipoda coerulescens Tiflis Cirsium sp. Köygöçüren Kutaysi Gryllus bimaculatus Tiflis Convolvulus sp. Mahmuze Tiflis Platycnemis pennipes Tiflis Eryngium billardierii Boğadikeni Kutaysi Tettigonid BBB Eryngium spp. Kutaysi Sympetrum striolatum Kutaysi, Tiflis Euphorbia, sp. Sütleğen BBB Bombus sp. Kutaysi Helianthus sp. Ayçiçeği Kutaysi Vespa germanica Tiflis Hibiscus sp. Hatmi Nabada Sphaerophoria scripta Tiflis Juncus sp. Hasırotu Kutaysi Merodon sp. Tiflis Onobrychis sp. Korunga Kutaysi, Tiflis Tachinid 12 Tiflis Paliurus spina-christi Karaçalı Tiflis Lucilia sp. Tiflis Physalis sp. Yer kirazı Kutaysi Asilid sp. Tiflis Phytolacca sp Şekerci otu Kutaysi, Tiflis Clogmia albipunctata Tiflis Poaceae spp Buğdaygiller Kutaysi, Tiflis Dermestid Tiflis Polygonum sp. Kutaysi, Tiflis Coccinella sp. Uğurböceği BBB Rubus sp. Ahududu Tiflis Curculionid BBB Salvia sp. Adaçayı Kutaysi Solanum nigrum Köpek üzümü Kutaysi Garrulus glandarius Karga Tiflis Taraxacum sp. Karahindiba Tiflis Lacerta sp Kertenkele Kutaysı Tragopogon sp Tekesakalı Nabada Argiope bruennichii Örümcek Poti Typha sp. Su kamışı Kutaysi Verbascum sp. Sığırkuyruğu Tiflis Xeranthemum sp. Ölmezotu

13 Kaynaklar Anomim (BGCI), 2010, Batumi Botanical Garden Gültekin, H.C.,2010, Kapalı Tohumlu (Angiospermae) Ağaç ve Çalıların Eşey Özellikleri. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı,Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü. 312 s., 4 Tables, 260 figs. Koçak, A.Ö. ve ark., 2007, Selected Bibliography on the Lepidoptera of Caucasus Region. Cent. ent. Stud., Priamus (suppl.) 10: 1-44, 1 Map. Koçak, A.Ö. ve ark., 2008, Noctuidae Fauna of the Caucasus Region (Lepidoptera). Cent. ent. Stud., Priamus (suppl.) 1: 1-128, 7 Tables, 10 Maps, 11 figs. Koçak,A.Ö. & M.Kemal,2010, Synonymic and distributional list of the pterygot insects of Caucasus (Results of the Entomofauna of the World, based upon info-system of the Cesa) 2. Cent. ent. Stud., Priamus (suppl.) 18: Sümbül, H. ve ark., 2005, Doğa Rehberi. Mart Matbaası-Ġstanbul. 797 s., 750 şekil. Vikipedi (2010). (Erişim, ). 13 Ziraarçıyız.Bız,2010,

14 Ek: Gezi süresince çekilen doğal alanlar, bitkiler, hayvanlar ve tarihi yerlere ait fotoğraflar (BBB-Batum Botanik Bahçesi). Levha1. Batum Botanik Bahçesinde ( ). 14

15 Levha 2. Batum Botanik Bahçesinde ( ). 15

16 Levha 3. Batum Botanik Bahçesinde ( ). 16

17 Levha 4. Batum Botanik Bahçesinden Bazı Bitkiler ( ). Cistus sp. (Cistaceae). Sorbus sp. (Rosaceae). 17 Quercus pontica (Fagaceae). Abies firma (Pinaceae) Lichenid sp. Pteridopsida sp.

18 Levha 5. Batum Botanik Bahçesinden Bazı Otsu Süs Bitkiler ( ). Cleome sp (Capparaceae). Ageratum sp (Asteraceae). 18 Celosia sp (Amaranthaceae). Tithonia sp (Asteraceae). Abelia grandiflora (Caprifoliaceae). Impatiens balsamina (Balsaminaceae).

19 Levha 6. Batum Botanik Bahçesinden Bazı Otsu Süs Bitkiler ( ). Campanula sp. 19

20 Levha 7. Batum Botanik Bahçesinden Bazı Böcekler ( ). Lampides boeticus (Lycaenidae) (erkek). Lampides boeticus (Lycaenidae) (erkek). 20 Vanessa atalanta (Argynnidae). Lygephila sp. larva (Noctuidae). Ricania japonica (Ricaniidae) Cicadella viridis (Cicadellidae).

21 Levha 8. Batum Botanik Bahçesinden Bazı Böcekler ( ). Pyrrhocoris apterus (Pyrrhocoridae) (nymph). Eremocoris sp. (Lygaeidae). BBB 21 Coccinella sp. (Coccinellidae). Coccinellid sp. larvası (Coccinellidae). Curculionid (Curculionidae). Tettigonid (Tettigonidae).

22 Levha 9. Batum, Kubuleti den Bazı Güveler ( ). Thyatira hedemanni (Thyatiridae). Xestia c-nigrum (Noctuidae). 22 Pseudoaletia unipuncta (Noctuidae). Helicoverpa armigera (Noctuidae). Chrysodeixis chalcites (Noctuidae). Rivula sericealis (Noctuidae).

23 Levha 10. Batum Kubuleti ve Kutaysi den Bazı Kelebek ve Güveler (Lepidoptera) ( ). Scopula nigropunctata (Geometridae). Batum, Kubuleti. Idaea dimidiata (Geometridae). Batum, Kubuleti. 23 Zygaena dorycnii (Zygaenidae) Kutaysı, Gelati Manastırı. Zygaena dorycnii (Zygaenidae) Kutaysı, Gelati Manastırı. Polyommatus icarus (Lycaenidae) (dişi). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Polyommatus icarus (Lycaenidae) (dişi). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı.

24 Levha 11. Kutaysi ve Tiflis ten Bazı Güve ve Kelebekler (Lepidoptera) ( ). Plebejus argyronomon (Lycaenidae) (erkek). Kutaysi, Gelati Manastırı. Plebejus argyronomon (Lycaenidae) (erkek). Kutaysı, Manastırı. 24 Polyommatus bellergus (Lycaenidae) (erkek). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Polyommatus bellergus (Lycaenidae) (erkek ve dişi). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Lycaena phlaeas (Lycaenidae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Macroglossum stellatarum (Sphingidae). Kutaysı, İmereti Dağı Motsameta.

25 Levha 12. Tiflis ten Bazı Kelebekler ( ). Pieris brassicae (Pieridae). Etnografya Müzesi alanı. Pieris rapae (Pieridae). Etnografya Müzesi alanı. 25 Pieris rapae (Pieridae). Etnografya Müzesi alanı. Pieris pseudorapae (Pieridae). Etnografya Müzesi alanı. Colias crocea (Pieridae). Etnografya Müzesi alanı. Colias crocea (Pieridae). Etnografya Müzesi alanı.

26 Levha 13. Tiflis ten Bazı Kelebek ve Güveler (Lepidoptera) ( ). Colias alfacariensis (Pieridae). Etnografya Müzesi alanı. Colias alfacariensis (Pieridae). Etnografya Müzesi alanı. 26 Issoria lathonia (Argynnidae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Argynnis pahia (Argynnidae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Hipparchia syriaca (Satyridae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Camptogramma bilineatum (Geometridae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı.

27 Levha 14. Tiflis ten Bazı Kelebekler ( ). Iphiclides podalirius (Papilionidae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Iphiclides podalirius (Papilionidae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. 27 Maniola jurtina (Satyridae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Lasiommata megera (Satyridae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Lasiommata megera (Satyridae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Lasiommata megera (Satyridae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı.

28 Levha 15. Batum, Kutaysi ve Tiflis ten Bazı Çekirgeler (Orthoptera) ( ). Acrida sp. (erkek) (Acrididae). Poti, Nabada civarı. Acrida sp. (dişi) (Acrididae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. 28 Calliptamus sp. (erkek) (Acrididae). BBB. Chorthippus aff. biguttulus (Acrididae). Kutaysı, Gelati Manastırı. Acridid sp. (Acrididae). Kutaysı, Gelati Manastırı. Calliptamus sp. (dişi) (Acrididae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı.

29 Levha 16. Kutaysi ve Tiflis ten Bazı Çekirgeler (Orthoptera) ( ). Sphingonotus sp. (Acrididae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Acridid sp. (Acrididae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. 29 Oedipoda coerulescens (Acrididae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Oedipoda coerulescens (Acrididae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Gryllus bimaculatus (Gryllidae). Kutaysı, Gelati Manastırı. Platycnemis pennipes (Platycnemidae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı.

30 Levha 17. Kutaysi ve Tiflis ten Kızböcekleri (Odonata) ( ). Sympetrum striolatum (Libellulidae) (erkek). Tiflis, Etnografya Muz. alanı. Sympetrum striolatum (Libellulidae) (dişi). 30 Sympetrum striolatum (Libellulidae) (erkek). Tiflis, Etnografya Muz. alanı. Sympetrum striolatum (Libellulidae) (erkek). Tiflis, Etnografya Muz. alanı. Sympetrum striolatum (Libellulidae) (dişi). Kutaysı, Gelati Manastırı. Sympetrum striolatum (Libellulidae). Kutaysı şehir merkezi, Rioni ırmağı kıyısı.

31 Levha 18. Kutaysi ve Tiflis ten Bazı Böcekler ( ). Bombus sp. (Apidae). Kutaysi, Motsameta, İmereti Dağı. Vespa germanica (Vespidae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. 31 Sphaerophoria scripta (Syrphidae) (dişi). Kutaysı, Gelati Manastırı. Merodon sp.(syrphidae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Tachinidae Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Lucilia sp (Calliphoridae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı.

32 Levha 19. Tiflis ten Bazı Böcekler ( ). Asilid sp. Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Clogmia albipunctata (Psychodidae) Tiflis, Hotel Ponto. 32 Pyrrhocoris apterus (Pyrrhocoridae). Çam (Pinus) ağacı gövdesinde. Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Pyrrhocoris apterus (Pyrrhocoridae). Ihlamur (Tilia) ağacın meyvesinde. Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Dolycoris baccarum (Pentatomidae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Coreus marginatus (Coreidae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı.

33 Levha 20. Kutaysi ve Tiflis ten Bazı Böcekler ve Bitkiler ( ).. Reuterista sp. (Miridae). Kutaysı, Gelati Manastırı. Lygaeus equestris (Lygaeidae). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. 33 Dermestidae (Coleoptera). Tiflis, Shalva Amiranashvili Sanat Müzesi nden. Juniperus sp. (Cupressaceae). Kutaysı, Bagrati Manastırı. Ficus carica (Moraceae). Kutaysı, İmereti Dağı Motsameta. Punica sp. (Lythraceae ). Kutaysı, İmereti Dağı Motsameta.

34 Levha 21. Kutaysi ve Tiflis ten Bazı Meşeler (Fagaceae) ( ). Quercus sp. Kutaysı, İmereti Dağı Sataplia, 190m. Quercus sp. Kutaysı, İmereti Dağı Sataplia, 190m. 34 Quercus sp. Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Quercus sp. Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Quercus sp. Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Quercus sp. Tiflis, Etnografya Müzesi alanı.

35 Levha 22. Kutaysi ve Tiflis ten Bazı Bitkiler ( ). Ulmus sp. (Ulmaceae) Kutaysı, İmereti Dağı Motsameta, (det. Dr. Özgökçe). Ulmus sp. (Ulmaceae) Kutaysı, İmereti Dağı Motsameta, (det. Dr. Özgökçe). 35 Celtis sp. (Ulmaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı (det.dr. Özgökçe). Pseudoacasia sp. (Fabaceae) Kutaysı, İmereti Dağı Motsameta, (det. Dr. Özgökçe). Paliurus spina-christi (Rhamnaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. (det. Dr. Özgökçe) Acer sp. (Aceraceae) Kutaysı, İmereti Dağı Motsameta,

36 Levha 23. Kutaysi ve Tiflis ten Bazı Bitkiler ( ). Crataegus monogyna (Rosaceae) (det. Dr. Özgökçe). Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Crataegus sp. (Rosaceae) Kutaysı, İmereti Dağı, Motsameta, (det. Dr. Özgökçe). 36 Ligustrum sp. (Oleaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Cotoneaster nummularia (Rosaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı (det.dr. Özkökçe) Pyrus sp. (Rosaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Juglans sp. (Juglandaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı.

37 Levha 24. Kutaysi ve Tiflis ten Bazı Bitkiler ( ). Vitis sp. (Vitaceae) (kültür) Tiflis, Etnografya Müzesi bahçesi. Rubus sp. (Rosaceae), Kutaysı, İmereti Dağı Sataplia, 190m. 37 Physalis alkekengi (Solanaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Physalis alkekengi (Solanaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Phytolacca sp (Phytolaccaceae) Kutaysı, İmereti Dağı, Motsameta. Tilia rubra subsp. caucasica) (Tiliaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı.

38 Levha 25. Kutaysi ve Tiflis ten Bazı Bitkiler. Verbascum sp.(scrophulariaceae) Kutaysı, İmereti Dağı, Motsameta. Onobrychis sp. (Fabaceae ) Kutaysı, İmereti Dağı Gelatı Manastırı civarı (det. Dr. Özgökçe). 38 Centaurea sp. (Asteraceae) Kutaysı, İmereti Dağı, Gelati Manastırı civarı (det. Dr. Özgökçe). Cirsium (Asteraceae) Kutaysı, İmereti Dağı Gelatı Manastırı civarı (det. Dr. Özgökçe). Solanum nigrum (Solanaceae) Kutaysı, İmereti Dağı Sataplia.. Solanum nigrum (Solanaceae) Kutaysı, İmereti Dağı Sataplia.

39 Levha 26. Kutaysi ve Tiflis ten Bitkiler. Eryngium sp. (Apiaceae). Kutaysı, İmereti Dağı etekleri. Gelatı Manastırı civarı. Eryngium billardieri (Apiaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı, (det. Dr. Özgökçe). 39 Pterocephalus sp. (Dipsacaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı (det.dr. Özgökçe). Aster sp. (Asteraceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı (det. Dr. Özgökçe). Xeranthemum annuum (Asteraceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı. Salvia sp. (Lamiaceae) Tiflis, Etnografya Müzesi alanı (det. Dr. Özgökçe).

40 Levha 27. Böcek Avcıları ( ) 40 Garrulus glandarius (Corvidae) Tiflis Etnografya Müzesi Alanı. Lacerta sp. (Lacertidae). Kutaysi, Gelatı Manastırı içinde. Argiope bruennichii (Araneidae). Poti, Nabada civarı.

41 Levha 28. Rioni Nehri Karadeniz'e doğru, Nabada civarı bir sulak alan ( ). 41

42 Levha 28. Kutaysi den Habitatlar ( ). Kutaysı şehir merkezi, Rioni nehri. Kutaysı, İmereti Dağı, Motsameta 250m. 42 Kutaysı, İmereti Dağı, Motsameta 250m, Kutaysı, İmereti Dağı Sataplia, 190m. Dinazor ayak izlerinin ve bazı mağaraların olduğu, ekoloji okulu ve bilimsel araştırmaların yapıldığı önemli doğal alanlardan biridir. Ancak tadilat dolayısıyla kapalı olduğundan ziyaret edilememiştir. Kutaysı, İmereti Dağı 220m, Motsameta, Rioni ırmağı.

43 Levha 29. Tarihi Yerler ( ) Kutaysı, Bagrati Manastırı. Kutaysı, İmereti Dağı, Motsameta 220m, 43 Kutaysı, Gelati Manastırı. Eski Tiflis geceleri. Kral Vaghtang, Eski Tiflis. Eski Tiflis te Türk hamamı.

44 Levha 30. Başkent Tiflis ten Görüntüler ( ). Kura Nehrinin iki kıyısına yerleşmiş Başkent Tiflis. 44 Başkent Tiflis te Kura Nehri üzerine yapılan modern bir köprü. Tiflis te Kura Nehrinin kıyısında yer almış bir manastır. Başkent Tiflis te Kura Nehri üzerine yapılan modern bir köprü.

45 Levha 31. Tiflis Etnografya Müzesinde ( ). Etnografya müzesi girişi. Arkeolog Sinan Kılıç almanca anlatımı grubumuz için Türkçeye çevirirken. 45 Arkeolog Sinan Kılıç, tahta kadeh hakkında açıklama yaparken. Arkeolog Sinan Kılıç ve grubumuz Gürcülerin eski yaşam hikayesini dinlerken. Arkeolog Sinan Kılıç grubumuza dolmen önünde bilgi verirken. Etnografya müzesinde Gürcü kültürüne ait tarihi bir ev.