PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (PDT) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA

Transkript

1 PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (PDT) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA MÖDAV 2010/2 Doç. Dr. Gökhan ÖZER * Emine YILMAZ ** 33 ÖZET Bu çalışmada muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanım niyetlerini etkileyen tutumları, sübjektif normları, davranışsal kontrolleri ve bilgi teknolojisi kullanım niyetlerinin kullanım davranışı üzerindeki etkisi araştırılmaktadır. Araştırma da sosyal psikoloji temelli olmakla birlikte farklı alanlarda birçok çalışmaya ışık tutmuş olan Planlı Davranış Teorisi (PDT) esas alınmıştır. Literatür incelemesinin ışığında oluşturulan modelde, değişkenler arası ilişkileri test etmek için 456 muhasebeciden anket yolu ile elde edilen veri, regresyon kullanılarak analiz edilmiştir. Analizden elde edilen bulgular literatürle uyumlu bir şekilde, muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanım niyetinin; davranışa yönelik tutum, sübjektif norm ve algılanan davranışsal kontroller tarafından istatistikî olarak anlamlı bir şekilde etkilendiğini göstermiştir. Bilgi teknolojisi kullanımına yönelik niyet, bilgi teknolojisi kullanım davranışının belirlenmesinde anlamlı bir etkiye sahipken; algılanan davranışsal kontrolün kullanım davranışı üzerinde anlamlı bir etkisinin olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Planlı Davranış Teorisi, muhasebeci, bilgi teknolojisi, davranış. Jel Kodları: M15, M40, M00 * Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, İşletme Fakültesi, Muhasebe Finansman A.B.D., ozer@gyte.edu.tr ** Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Öğrencisi, eyilmaz@gyte.edu.tr

2 MÖDAV 2010/2 Doç. Dr. Gökhan ÖZER Emine YILMAZ AN APPLICATION TO THE ACCOUNTANTS INFORMATION TECHNOLOGY USAGE WITH THE THEORY OF PLANNED BEHAVIOR 34 ABSTRACT In this study, accountants attitudes, subjective norms, behavioral controls that affect their intention towards information technology usage, and the impact of intention on usage behavior were investigated. We used the Theory of Planned Behavior which is a a social psycholgy-based theory. This theory have enlighted several studies in different fields. In the model formed in the light of literature review, the data obtained from 456 accountants via questionnaire was analyzed by using regression to test relationship among variables. In accordance with the literature, findings show that attitude, subjective norm and perceived behavioral control have statictically significant effect on accountants intention towards information technology usage. Also, intention has statistically significant effect in determination of the information technology usage. However, it is concluded that perceived behavioral control doesn t have statistically significant effect on usage behavior. Keywords: Theory of Planned Behavior, accountant, information technology, behavior. Jel Classification Codes: M15, M40, M00 1. GİRİŞ Günümüzde artan rekabet ortamından zaferle çıkabilmenin temel şartlarından biri, bilgi teknolojilerine çabuk uyum sağlanması ve bunların iş hayatında etkin bir şekilde kullanılmasıdır. Bununla birlikte innovasyon düzeyinin belki de en yüksek olduğu sektör olan bilgi teknolojileri, diğer sektörleri de kendi yapısındaki bu gelişim ve innovasyona uyum sağlamaya mecbur bırakmaktadır. Zira bu baş döndürücü gelişimin gerisinde kalanların faaliyet gösterdikleri sektörde uzun süre tutunmaları mümkün olmamaktadır.

3 PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (MET) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA Bilgi teknolojileri, hem kamu ve hem de özel sektör organizasyonları dâhil olmak üzere birçok organizasyonda üretkenliği ve etkinliği arttırmada önemli bir rol oynamaktadır (Gahtani 2003, 57). Bu nedenle, bireylerin ve organizasyonların bilgi teknolojilerine adaptasyonu bilgisayarların kullanılmaya başlandığı ilk günden beri önemli bir araştırma alanı olagelmiştir (Moore ve Benbasat 1991). Özellikle Mantıklı Eylem Teorisi nden (Fishbein ve Ajzen 1975) Davis, Bogazzi ve Warshaw (1989) tarafından geliştirilen Teknoloji Kabul Modeli ile Ajzen (1991) tarafından geliştirilen Planlı Davranış Teorisi esas alınarak bilgi teknolojilerinin kullanıcı tarafından kabulünün belirleyicilerini araştıran çok sayıda araştırma yürütülmüştür. Bu araştırmaların hız kesmeden devam ediyor olması, söz konusu alanın günümüz ve gelecek açısından vaat ettiği önemin anlaşıldığının bir göstergesidir. MÖDAV 2010/2 35 Araştırmacılar kullanıcıların içsel inançları ve tutumlarının kullanım davranışları üzerindeki etkisini ve aynı zamanda bu içsel inanç ve tutumların sistemin teknik tasarım özellikleri de dahil olmak üzere çeşitli dışsal faktörler tarafından nasıl etkilendiğini anlayabilmek için birçok çalışma yürütmüşlerdir (Davis ve diğerleri 1989, ). Kullanıcıların bilgisayarlara karşı tepkileri karışık ve çok yönlü olmakla birlikte kullanıcı davranışlarını harekete geçiren temel mekanizmaları araştırmak ve daha güvenilir bir araç geliştirmek, araştırmacıların ve uygulayıcıların teknoloji kabulünün daha iyi anlamaları yönünde sürdürülebilir bir süreci başarmalarına imkân tanıyacaktır (Gahtani 2003). Az gelişmiş ülkelerde bilgi teknolojisine adaptasyonla ilgili birçok çalışma gerçekleştirilmiştir (Anandarajan ve diğerleri 2002; Gahtani 2003). Anandarajan ve diğerleri (2002) az gelişmiş ülkelerde kullanıcıları teknolojiyi kabul etmeye teşvik eden faktörleri inceledikleri çalışmalarında, sosyal baskının teknoloji kabulünü etkileyen önemli bir faktör olduğunu bulmuşlardır. Bhattacherjeee (2001) ise, bilgi teknolojisi kullanımının sürekliliğine yönelik niyetin, kullanıcının bilgi sistemi kullanımı tatmini ve algılanan faydalılığı tarafından belirlendiğini ileri

4 MÖDAV 2010/2 36 sürmüştür. Doç. Dr. Gökhan ÖZER Emine YILMAZ Son yıllarda farklı grupların ve bireylerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik araştırmaların miktarında önemli bir artış gözlemlenmekle birlikte literatürde, toplumda önemli bir yere sahip olan muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanım davranışını belirleyen faktörlerin incelenmesini hedef alan bir araştırmanın olmaması bu araştırmanın çıkış noktasını teşkil etmektedir. Çalışmanın literatüre öncelikli katkısı Türkiye de faaliyet gösteren muhasebecilerin bilgi teknolojilerini kabulünün araştırılmasında Planlı Davranış Teorisi nden yararlanılmış olmasıdır. Diğer bir katkı ise muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanım davranışını araştıran çalışmaların yetersizliğinden kaynaklanan boşluğu büyük ölçüde dolduracak olmasıdır. Bu çerçevede araştırmanın amacı: 1) Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımlarının nedenlerinin ve bu nedenlerin önem sıralamasının ve 2) Planlı Davranış Teorisi nin muhasebecilerin BT kullanım davranışını açıklamaktaki yeterliliğinin belirlenmesi olarak ifade edilebilir. Bütün bu etkenler göz önünde bulundurularak çalışmamızda, Mantıklı Eylem Teorisi nin genişletilmesi sonucu elde edilmiş olan Planlı Davranış Teorisi esas alınarak muhasebecilerin davranış-niyet-davranışsal kontroltutum ve sübjektif normları arasındaki ilişkiler incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmamızda Marmara bölgesinde faaliyet gösteren muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik niyetlerinin BT kullanım davranışı üzerindeki etkilerinin ve bunun yanı sıra davranışsal kontrol-tutum ve sübjektif normların BT kullanımına yönelik niyet üzerindeki etkilerinin araştırılması hedeflenmiştir. Bunun için 496 muhasebeciden anket yoluyla veri toplanmış ve bu veriler regresyon analizine tabi tutularak test edilmiştir. Araştırma sonucunda BT kullanımına yönelik niyetin BT kullanım davranışını istatistikî olarak anlamlı bir şekilde pozitif yönde etkilerken algılanan davranışsal kontrolün BT kullanım davranışı üzerinde anlamlı bir etkisinin bulunmadığı ve davranışsal kontrol, tutum ve sübjektif normların BT kullanımına yönelik niyet üzerinde istatistikî olarak anlamlı bir etkisinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

5 PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (MET) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA 2. LİTERATÜR VE HİPOTEZLER 2.1. Planlı Davranış Teorisi Mantıklı Eylem Teorisi nin (Ajzen ve Fishbein 1980; Fishbein ve Ajzen 1975) genişletilmiş versiyonu olan Planlı Davranış Teorisi birçok davranışın açıklanmasında önemli bir belirleyici güç gösterdiği gibi, bilgi teknolojisi kullanım davranışı ile ilgili birçok çalışmaya ışık tutmuştur (Lu ve diğerleri 2007; Hsu ve diğerleri 2006; Mathieson 1991; Huang ve Chuang 2007). Mantıklı eylem teorisinde olduğu gibi Planlı davranış teorisine göre de davranışı belirleyen temel faktör, bireyin davranışı gerçekleştirmeye yönelik niyetidir. Bu, belirli bir davranışın söz konusu davranışa yönelik niyetten kayda değer bir doğruluk ile öngörülebileceğini ifade etmektedir ve birçok çalışma davranışsal niyetin tahmin geçerliliğini kanıtlamaktadır (Ajzen ve Fishbein 2005). Planlı davranış teorisine göre (Ajzen 1991) davranışsal niyet, insanların davranışı gerçekleştirmek için çaba sarf etmeye ne kadar istekli olduklarını gösteren motivasyonel faktörlerdir (Chen ve diğerleri 2009). Teoriye göre niyetin bilişsel olarak üç bağımsız belirleyicisi vardır: Turum, Sübjektif Normlar ve Algılanmış Davranışsal Kontrol (Ajzen 1991; Ajzen ve Driver 1992). Tutum; nesnelerin, kavramların veya davranışların beğenme veya beğenmeme, iyi veya kötü, sevme veya sevmeme boyutlarındaki değerlendirmeleridir (Ajzen ve Fishbein 2000). İkinci bağımsız değişken olan sübjektif norm ise, bireyin önem verdiği ilgili diğer kişilerin belirli bir davranış hakkındaki beklentilerini algılamasını ifade etmektedir (Pavlou ve Fygenson 2006). Başka bir ifade ile sübjektif norm davranışın iki şekilde harekete geçirildiğini ileri sürer: 1- Bireyin, ilgili kişilerin davrandığı gibi davranmaya olan istekliliği, 2- Bireyin, nasıl davranması gerektiğine dair, ilgili kişilerin düşüncelerini algılama şekli. Planlı davranış teorisine göre niyetin her bir belirleyicisi üzerinde inançlar etkili olmaktadır (Ajzen 1991). Buna göre tutumsal inançlar tutumun, normatif inançlar sübjektif normların ve kontrol inançları da algılanan davranışsal inançların belirlenmesinde etkilidir. MÖDAV 2010/2 37

6 MÖDAV 2010/2 38 Doç. Dr. Gökhan ÖZER Emine YILMAZ İnsanların birçok sosyal davranışının bireyin iradi kontrolü altında olduğunu varsayan Mantıklı Eylem Teorisi ne Algılanmış davranışsal kontrol değişkeninin eklenmesiyle türetilen Planlı Davranış Teorisi insanların söz konusu davranış üzerinde tam iradi kontrolünün söz konusu olmadığı durumlarda kullanılmak üzere geliştirilmiştir (Ajzen 2002, 2-3). Mantıklı eylem teorisine göre bireyin belirli bir davranışa yönelik niyeti ne kadar güçlü ise, davranışın gerçekleştirilme olasılığı da o kadar fazla olacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken konu, davranışsal niyet sadece söz konusu davranış tamamıyla bireyin iradi kontrolü altında ise anlamlı olacaktır. Bazı davranışların gerçekleştirilmesinde gereksinimler gayet iyi karşılanabilmesine rağmen birçok davranışın gerçekleştirilmesi, en azından belli seviyede gerekli fırsat ve kaynaklar (örneğin zaman, para, beceri vb.) gibi motivasyonel faktörlerin sağlanabilirliğine bağlıdır (Ajzen 1991). Eğer birey gerekli fırsat ve kaynaklara sahipse, davranışı gerçekleştirmeye yönelik niyeti daha güçlü olacaktır ve davranışı gerçekleştirecektir. Bu noktada niyetin üçüncü öncülü olan algılanmış davranışsal kontrol devreye girmektedir. Davranışsal kontrol; davranışın gerçekleştirilmesinin algılanmış kolaylığını veya zorluğunu ifade eder ve geçmiş deneyimlerin yanı sıra engel ve manileri de yansıttığı varsayılır (Ajzen 1991, 2002). Teoriye göre, davranışa yönelik turum ve sübjektif normlar ne kadar olumlu ise ve bireyin söz konusu davranış üzerindeki algılanmış davranışsal kontrolü ne kadar güçlü ise, bireyin davranışı gerçekleştirmeye yönelik niyeti de o kadar güçlü olacaktır. Bu üç bağımsız değişkenin niyetin belirlenmesindeki ağırlıkları davranışa ve duruma göre değişiklik gösterecektir (Ajzen 1991, 181; Ajzen ve Driver 1992, 208). Planlı davranış teorisi aşağıda şematik olarak gösterilmiştir (Ajzen 1985, 1991).

7 Davranışa Yönelik Tutum PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (MET) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA MÖDAV 2010/2 Sübjektif Normlar Davranışa Yönelik Niyet Gerçekleşe n Davranış 39 Algılanmış Davranışsal Kontrol Şekil 1: Planlı Davranış Teorisi 2.2. Araştırma Modeli ve Hipotezler Araştırmamızda geçmiş araştırmaların ışığında muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanım davranışında etkili olduğu düşünülen bilişsel (cognitive) faktörler (muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik niyeti, tutumu, subjektif normları ve algılanmış davranışsal kontrolleri) incelenmiştir. Literatür incelendiğinde bilgi teknolojilerine adaptasyonu konu alan çalışmalarda Fishbein ve Ajzen tarafından geliştirilen Mantıklı Eylem Teorisi (1975) ve Planlı Davranış Teorisi nin (1991) yoğun olarak kullanıldığı gözlenmiştir. Bu çalışmalarda gösterdiği belirleyici güç nedeniyle çalışmamızda Planlı Davranış Teorisi esas alınmıştır. Bu çerçevede oluşturulan araştırma modeli Şekil 2 de sunulmuştur. Muhasebecilerin BT Kullanımına Yönelik Tutumları (T) Muhasebecilerin BT Kullanıma Yönelik Sübjektif Normları (SN) Muhasebecilerin BT Kullanıma Yönelik Niyet (N) Muhasebecileri n BT Kullanım Davranışı (D) Muhasebecilerin Algılanmış Davranışsal Kontrolleri (ADK) Şekil 2: Araştırma Modeli

8 MÖDAV 2010/2 40 Doç. Dr. Gökhan ÖZER Emine YILMAZ Mathieson (1991, 175) çalışmasında bilgi teknolojisi kullanımına yönelik tutumu kullanıcının sistem kullanımına karşı duyduğu istekliliğinin değerlendirmesi olarak tanımlamaktadır. Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik tutumundan kasıt ise, muhasebecilerin var olan teknolojilerin kullanımının sağlayacağı potansiyel fayda ve zararlara yönelik değerlendirmeleridir. Buna göre muhasebeci olumlu sonuçlara neden olacağına inandığı bilgi teknolojisi ürününe karşı olumlu bir tutum geliştirecektir. Bu olumlu tutum ise, muhasebecinin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik niyetini olumlu yönde güçlendirecektir. Söz konusu ilişki Hipotez 1 de ifade edilmiştir (Baker ve diğerleri 2007; Cheng ve diğerleri 2006; Chow ve Chan 2008; Robinson ve diğerleri 2005; Mathieson 1991; Ryu ve diğerleri 2003; Taylor ve Todd 1995). H 1 : Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik davranışının oluşumunda, davranışa yönelik tutumun, davranışa yönelik niyet üzerinde pozitif bir etkisi vardır. Muhasebeciler bilgi teknolojisi ürünlerini kullanırken çevrelerinde önemli gördükleri kişi veya grupların etkisi kalmaktadırlar. Bu önemli kişi ve gruplar muhasebecinin çalıştığı örgütteki amir ya da amirleri olabileceği gibi, arkadaş çevresi veya bir meslek örgütü de olabilmektedir. Bireyin belli bir davranışa yönelik subjektif normları, bu önemli kişi ve grupların sergilediği sosyal baskıyı algılaması ve bu baskılara uymaya gösterdiği motivasyon tarafından şekillendirilmektedir. Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanım davranışına yönelik subjektif normların belirlenmesinde muhasebecinin ailesi, meslektaşları, çalıştığı örgütteki üstü ve meslek odaları gibi referans grupları oldukça etkili olabilmektedir. Muhasebecinin önem verdiği kişi ve gruplar bilgi teknolojisinin muhasebe mesleğinde etkinliği ve verimliliği arttıracağına inanıyorlarsa, muhasebeci üzerine söz konusu bilgi teknolojisi ürününün kullanımı için baskı uygulayacaklardır. Eğer muhasebeci de önem verdiği kişilerin baskısına uyma motivasyonuna sahipse, olumlu subjektif normlar geliştirecek ve bu da bilgi teknolojisi kullanımına yönelik niyeti olumlu yönde etkileyecektir. (Baker ve diğerleri 2007; Chow ve Chan 2008; Ryu

9 PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (MET) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA ve diğerleri 2003; Taylor ve Todd 1995). Bununla birlikte subjektif normlar ile niyet arasında anlamlı bir ilişki bulunmadığını ileri süren çalışmalar da bulunmaktadır (Mathieson 1991). MÖDAV 2010/2 H 2 : Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik davranışının oluşumunda, davranışa yönelik sübjektif normların, davranışa yönelik niyet üzerinde pozitif bir etkisi vardır. 41 Bilgi teknolojilerinin kullanımı çerçevesinde algılanan davranışsal kontrol, bireyin bilgi teknolojilerine ulaşabilirliği, mevcut durumun bu teknolojileri kullanmaya elverişli olması ve bilgi teknolojilerini etkin bir biçimde kullanabilmek için yeteneğinin olduğuna dair özgüvene sahip olması ile ilgilidir (Baker ve diğerleri 2007, 362). Mathieson (1991) ve Taylor ve Todd un Teknoloji Kabul Modeli ve Planlı Davranış Teorisini temel alarak bilgi teknolojisi kullanımın davranışını inceledikleri çalışmalarında Mathieson (1991), algılanan davranışsal kontrolün davranışsal niyet üzerinde anlamlı bir etkisinin olmadığını ileri sürerken, Taylor ve Todd (1995) algılanan davranışsal kontrolün niyet üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğunu bunla birlikte bu etki düzeyinin düşük olduğunu ifade etmiştir. Baker ve diğerleri (2007) gelişmekte olan ülkelerde cinsiyet, yaş ve eğitim gibi demografik etkenlerin tutum-sübjektif norm-algılanan davranışsal kontrol ve niyet arasındaki ilişki üzerindeki etkisini incelediği çalışmasında algılanan davranışsal kontrolün niyet üzerinde anlamlı ve pozitif yönde bir etkisinin olduğunu bulmuştur. Söz konusu ilişki, Hipotez 3 te ifade edilmiştir. H 3 : Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik davranışının oluşumunda, davranışa yönelik algılanmış davranışsal kontrolün, davranışa yönelik niyet üzerinde pozitif bir etkisi vardır.

10 MÖDAV 2010/2 42 Doç. Dr. Gökhan ÖZER Emine YILMAZ BT kullanımına yönelik olumlu bir tutuma sahip olan, sosyal baskı ve bunlara uymaya olan motivasyonu çerçevesinde olumlu sübjektif normlar geliştiren bir muhasebecinin, algılanan davranışsal kontrolü de BT kullanımına yönelik olumlu bir niyet geliştirecektir. Yılmaz ve Özer (2008) araştırmalarında muhasebecilerin BT kullanıma yönelik niyetlerinin BT kullanım davranışının en önemli belirleyicisi olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Bu varsayım literatürdeki birçok çalışma tarafından da desteklenmiştir (Bock ve Kim 2002; Cheng ve diğerleri 2006). H 4 : Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik davranışının oluşumunda, davranışa yönelik niyetin, kullanım davranışı üzerinde pozitif bir etkisi vardır. Planlı davranış teorisine göre algılanan davranışsal kontrol, niyetle birlikte direkt olarak davranışın açıklanmasında da kullanılabilir. Bununla birlikte Algılanan davranışsal kontrolün davranış üzerindeki etkisi davranış iradi olmaktan uzaklaştığı durumlarda daha önemlidir. Eğer birey söz konusu davranış hakkında yeterli bilgiye sahip değilse veya davranış için gerekli olan kaynaklar ve diğer unsurlar değişiyorsa veya yeni ve yabancı unsurlar durumu etkiliyorsa, algılanan davranışsal kontrolün tahminsel gücü gizli kalacaktır (Baker ve diğerleri 2007). Bunun yanı sıra eğer davranış tamamıyla iradi kontrol altındaysa davranışsal niyet, davranışı tek başına öngörmede yeterli olacaktır (Ajzen ve Fishbein 1980) Taylor ve Todd (1995). Bu çerçeve de oluşturulan H5 hipotezi aşağıda sunulmuştur. H 5 : Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik davranışının oluşumunda, davranışa yönelik algılanmış davranışsal kontrolün, kullanım davranışı üzerinde pozitif bir etkisi vardır.

11 PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (MET) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA 3. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ Araştırmamızda veri toplama tekniği olarak anketten yararlanılmış ve beşli Likert ölçeği kullanılmıştır Ölçeklerin Oluşturulması ve Örneklem Seçimi MÖDAV 2010/2 43 Araştırmamızdaki değişkenlerin ölçümünde literatürdeki çalışmalarda geçerliliği kanıtlanmış ölçekler kullanılmıştır. Bu çerçevede muhasebecilerin BT kullanımına yönelik niyeti ölçen ölçekler Lee ve diğerlerinin (2005), Madden ve diğerlerinin (1992) ve Cheng ve diğerlerinin (2006) yaptığı çalışmalardan; BT kullanımına yönelik tutumlarını ölçen ölçekler Yang ve Yoo nun (2004), Lee ve diğerlerinin (2005), Shih in (2004), Madden ve diğerlerinin (1992) çalışmalarından; subjektif normları ölçen ölçekler Baker ve diğerlerinin (1996), Girgin in (2003), Madden ve diğerlerinin (1992) çalışmalarından; algılanan davranışsal kontrolü ölçen ölçekler Madden ve diğerlerinin (1992) ve Ajzen ve Madden in (1986) çalışmalarından ve son olarak muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanım davranışını ölçen ölçekler ise Yang ve Yoo nun (2004) çalışmasından uyarlanmıştır. Bu araştırmanın ana kütlesini Türkiye de faaliyet gösteren unvanının ne olduğuna bakılmaksızın BT kullanan bütün muhasebeciler oluşturmaktadır. Bununla birlikte yol açacağı maliyetler ve zaman kısıtı dikkate alınarak örneklem çevresinin daraltılması gerekmiştir. Bunun sonucunda anket, Marmara bölgesinde faaliyet gösteren belgeli muhasebecilere ve bu muhasebecilerin yanında çalışan elemanlarına uygulanmıştır. Elde edilen 520 anketten kontrol soruları ve anketin tam doldurulup doldurulmadığı dikkate alınarak bir kısmı elenmiş ve sonucunda 456 anket analize dâhil edilmiştir. Anket uygulanan kişilerin mesleki unvanlarına göre dağılımı; %27,9 u serbest muhasebeci, %40,4 ü serbest muhasebeci ve mali müşavir, %3,3 ü yeminli mali müşavir, %28,5 i ise işletmelerin muhasebe departmanlarında ve muhasebe bürolarında

12 MÖDAV 2010/2 Doç. Dr. Gökhan ÖZER Emine YILMAZ çeşitli unvanlar adı altında çalışan muhasebe elemanlarından oluşmaktadır. Tablo 1 de anket uygulanan örnekleme ait demografik veriler sunulmuştur. 44 Tablo 1: Örnekleme ait demografik veriler Kişi Sayısı Yüzde Cinsiyet Kadın ,3 Erkek ,7 Toplam ,0 Yaş Aralığı 18 30Kadın , Erkek ,4 41 ve üstü ,0 Toplam ,0 Eğitim Seviyesi Doktora 2,4 Yüksek Lisans 30 6,6 Üniversite ,6 Lise 95 20,8 Ortaokul 7 1,5 Toplam ,0 Gelir Seviyesi YTL ve altında , YTL ve YTL arası 99 21, YTL ve YTL arası 80 17, YTL ve YTL arası 56 12, YTL ve YTL arası 31 6, YTL ve üstü 53 11,6 Toplam , Faktör Analizi, Geçerlilik ve Güvenilirlik Geçmiş araştırmalarda kullanılarak teorik açıdan güçlülüğü ispatlanmış ölçekler kullanılmıştır. Ancak yine de çalışmamız çerçevesinde faktör yapısını değerlendirebilmek amacıyla SPSS yazılımında keşifsel faktör analizi uygulanmıştır. Keşifsel faktör analizi sonucunda faktör yapısını bozan ve başka faktörlere yüklenen sorular analizden çıkartılarak keşifsel faktör analizi yenilenmiştir. Sonuç olarak 5 faktörlü bir yapıya ulaşılmıştır. Faktör analizinin uygunluğunu ve kullanılan değişkenlerin

13 PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (MET) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA homojenliğini test etmek için KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) örneklem yeterliliği ölçütü ve Barlett testinden yararlanılmıştır. Faktör analizi sonucunda elde edilen KMO (Kaiser-Meyer- Olkin) (0.916) ve Barlett test sonuçları (p<0.00) analiz sonuçlarının anlamlı olduğunu göstermektedir (Mitchell 1994, 6). KFA sonuçlarına göre 5 faktör toplam varyansın %68.61 ini açıklamaktadır. Bu oran sosyal bilimlerde açıklanan toplam varyans için kabul edilebilir alt sınırın (0,60) üzerindedir (Nakip 2003, 412) MÖDAV 2010/2 45 Ölçeklerin güvenilirlik ve iç tutarlılığını ölçmek için cronbach α değerlerinden yararlanılmıştır. Buna göre bütün Cronbach α değerleri, 0.60 kabul edilebilir alt sınırının üzerindedir (Nunnally 1978; Malhotra 1993) (gerçekleşen davranış= 0.676; niyet= 0,918; tutum= 0,851; sübjektif normlar= 0,868; algılanan davranışsal kontrol= 0,890). Ayrıca değişkenlere ilişkin Cronbach α değerleri, değişkenler arasındaki korelâsyon değerlerinden büyük olduğu için ayrıştırma geçerliliğinin sağlandığı söylenebilir (Gaski 1984). Faktör analizi sonucunda ortaya çıkan değişkenlerin birbirleri arasındaki ilişkilerin incelenebilmesi için korelasyon analizine başvurulmuştur. Değişkenler arasındaki korelâsyon sonuçlarına bakıldığında bütün ilişkilerin istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif olduğu görülmektedir. Tablo 2 de tüm değişkenlere ilişkin ortalama, standart sapma ve korelâsyon analizi sonuçlarına yer verilmiştir. Tablo 2: Değişkenlere Ait Tanımlayıcı istatistikler ve Korelâsyonlar 0rtalama Standart Sapma Tutum 4,3835 0, ,00 2 Sübjektif Normlar 4,2216 0, ,569** Niyet 4,5159 0, , 765** 0, 547** Algılanan Davranışsal Kontrol 4,1773 0, ,192** 0,167** 0,225** Gerçekleşen Davranış 4,1167 0, ,397** 0, 434** 0,366**,098 * 1.00 ** Korelâsyon 0,01 düzeyinde anlamlıdır. * Korelâsyon 0,05 düzeyinde anlamlıdır.

14 MÖDAV 2010/ Hipotezlerin Testi Doç. Dr. Gökhan ÖZER Emine YILMAZ Türkiye de muhasebe alanında faaliyet gösteren bireylerin bilgi teknolojisi kullanım davranışı üzerinde etkili olan bilişsel faktörlerin incelendiği çalışmamızda mevcut ilişkilerin test edilebilmesi için iki farklı regresyon denklemi oluşturulmuştur. Bu regresyon denklemleri aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir. N= β0 + β1* T + β2*sn + + β3*adk + e (1) GD= β0 + β1* N + + β2*adk + e (2) (GD: Muhasebecinin BT kullanım davranışı), N: muhasebecinin BT kullanım davranışını gerçekleştirmeye yönelik niyeti, T: muhasebecinin BT kullanım davranışını gerçekleştirmeye yönelik tutumu, SN: muhasebecinin BT kullanım davranışını gerçekleştirmeye yönelik sübjektif normları, ADK: Algılanan davranışsal kontrol). Muhasebecilerin BT kullanımına yönelik tutumunun, sübjektif normlarının ve algılanan davranışsal kontrolünün muhasebecilerin BT kullanma niyetleri üzerindeki etkisinin araştırıldığı 1. Regresyon denklemi istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (F=225,074; p<0.01). Buna göre muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik olumlu bir tutuma ( =0,661; p<0.01) ve sübjektif normlara ( =0,159; p<0.01) sahip olması ve bunun yanı sıra davranış üzerinde algılanan davranışsal kontrolü ( =0,071; p<0.01) ne kadar yüksekse muhasebeci BT kullanımına yönelik niyeti de o kadar güçlü olacaktır. Regresyon analizi sonuçları muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik tutumlarının bilgi teknolojisi kullanımına yönelik niyetleri üzerinde pozitif etkiye sahip olduğunu ifade eden H 1 hipotezini; muhasebecilerin sübjektif normlarının bilgi teknolojisi kullanımına yönelik niyetleri üzerinde pozitif etkiye sahip olduğunu ifade eden H 2 hipotezini ve algılanmış davranışsal kontrolün muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik niyeti üzerinde pozitif etkiye sahip olduğunu ifade eden H 3 hipotezini desteklemektedir.

15 PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (MET) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA Tablo 3: Regresyon Analizi Sonuçları 1. Nolu regresyon (Muhasebecilerin Bilgi Teknolojisi Kullanımına 2. Nolu regresyon (Bilgi Teknolojisi Kullanım Davranışı) Yönelik Niyetleri) Bağımsız Değişkenler β t β t Sübjektif Norm 0,159 4,347* Tutum 0,661 17,980* Algılanan Davranışsal Kontrol 0,071 2,322** 0,017 0,366 Niyet 0,362 7,893* F 225,074 33,563 R 2 0,609 0,134 Düzeltilmiş R 2 0,607 0,130 * Katsayı 0,01 düzeyinde anlamlı MÖDAV 2010/2 47 Muhasebecilerin BT kullanımına yönelik niyeti ve BT kullanımı üzerindeki algılanan davranışsal kontrolünün muhasebecilerin BT kullanım davranışı üzerindeki etkilerinin araştırıldığı 2. regresyon denklemi de istatistikî olarak anlamlı bulunmuştur (F=33,563; p<0.01). Bununla birlikte BT kullanımına yönelik niyet BT kullanım davranışını istatistiki olarak anlamlı ve olumlu bir şekilde etkilerken, algılanan davranışsal kontrolün BT kullanımı üzerindeki etkisi istatistiki olarak anlamsızdır. Bu regresyon analizi sonuçları muhasebecilerin BT kullanımına yönelik niyetlerinin bilgi teknolojisi kullanım davranışı üzerinde pozitif etkiye sahip olduğunu ileri süren H 4 hipotezini destekler nitelik taşırken, algılanan davranışsal kontrolün muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanım davranışı üzerinde pozitif etkiye sahip olduğunu varsayan H 5 hipotezi reddedilmiştir. Bu durumda muhasebecilerin BT kullanımına yönelik olumlu niyetleri ne kadar güçlü ise BT kullanım olasılığının da o kadar artacağı söylenebilir. Buna karşılık algılanan davranışsal kontrolün BT kullanım davranışı üzerinde direkt bir etkisi bulunmamaktadır.

16 MÖDAV 2010/2 48 Doç. Dr. Gökhan ÖZER Emine YILMAZ Tablo 4: Hipotez Kabul/Red Tablosu H 1: H 2 : H 3 : H 4 H 5 HİPOTEZLER Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik davranışının oluşumunda, davranışa yönelik tutumun, davranışa yönelik niyet üzerinde pozitif bir etkisi vardır. Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik davranışının oluşumunda, davranışa yönelik sübjektif normların, davranışa yönelik niyet üzerinde pozitif bir etkisi vardır. Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik davranışının oluşumunda, davranışa yönelik algılanmış davranışsal kontrolün, davranışa yönelik niyet üzerinde pozitif bir etkisi vardır. Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik davranışının oluşumunda, davranışa yönelik niyetin, kullanım davranışı üzerinde pozitif bir etkisi vardır. Muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımına yönelik davranışının oluşumunda, davranışa yönelik algılanmış davranışsal kontrolün, kullanım davranışı üzerinde pozitif bir etkisi vardır. 4. SONUÇ VE TARTIŞMA KABUL/ RED Kabul Kabul Kabul Kabul Red Bu çalışmada muhasebecilerin BT kullanımına yönelik tutumları, sübjektif normları ile algılanmış davranışsal kontrollerinin muhasebecilerin BT kullanım niyetleri üzerindeki etkileri ve BT kullanım niyetleri ile algılanan davranışsal kontrollerinin BT kullanım davranışları üzerindeki etkileri incelenmiştir. Muhasebecilerden elde edilen verilerin faktör analizi, güvenilirlik analizi, korelasyon analizi ve regresyon analizine tabi tutulması ile elde edilen sonuçlar literatür ile uyumludur (Bock ve Kim 2002; Cheng ve diğerleri 2006; Chow ve Chan 2008; Lucas 1975; Robinson ve diğerleri 2005; Ryu ve diğerleri 2003; Sheppard ve diğerleri 1988). Literatürdeki çalışmalar ile uyumlu olarak muhasebecilerin BT kullanımına yönelik sahip oldukları olumlu tutumların BT kullanımına yönelik niyetleri üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Buchan 2005; Chow ve Chan 2008;

17 PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (MET) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA Yılmaz ve Özer 2008; Ryu ve diğerleri 2003). Analiz sonuçları incelendiğinde muhasebecilerin BT kullanım davranışına yönelik niyetin belirlenmesinde tutumun tahmin gücünün; sübjektif normlar ve algılanan davranışsal kontrole oranla daha yüksek olduğu gözlemlenmektedir. MÖDAV 2010/2 49 Araştırmamızdan elde edilen, muhasebecilerin sübjektif normlarının BT kullanım niyeti üzerinde olumlu etkisi olduğuna dair bulgu (Liker ve Sindi 1997; Chow ve Chan 2008; Ryu ve diğerleri 2003), muhasebecilere uygulanan sosyal baskının BT kullanım davranışları üzerinde etkili olduğunu ve muhasebecilerin de bu baskıyı önemsediğini göstermektedir. Buradan hareketle, BT kullanımının muhasebe alanında önemli bir yere sahip olduğuna dair yaygın bir sosyal kanı olduğu sonucuna ulaşabilir. Muhasebecilerin BT kullanımı ile ilgili algıladıkları davranışsal kontrol tutum ve sübjektif norm kadar olamasa da niyet üzerinde belirleyici bir etki göstermektedir. Eğer muhasebeci BT kullanımı için gerekli kabiliyete sahipse, BT ne ulaşılabilirlik, para, zaman vb. kısıtlar ve kaynaklar noktasında kontrolünün yüksek olduğuna inanıyorsa, bu BT kullanımına yönelik olumlu niyeti tetikleyecektir. Buna karşılık algılanan davranışsal kontrolün BT kullanım davranışı üzerinde anlamlı bir etkisi bulunmaması literatürdeki bazı çalışmalarla uyumlu gözükmemekle birlikte, bunun nedeni daha önce Baker ve diğerleri (2007) tarafından ifade edildiği gibi muhasebecinin bilgi teknolojileri hakkında yeterli bilgiye sahip olmaması veya bilgi teknolojisi ürünlerinin çok sık değişmesi nedeniyle algılanan davranışsal kontrolün tahminsel gücünün gizli kalması olabileceğidir. Bunun diğer bir nedeni de teknolojideki gelişmelerin ve bilgi teknolojilerinin muhasebe mesleğinin bir parçası olarak görülmesi de olabilir. Çünkü günümüzde bilgi teknolojisi kullanılmadan muhasebe mesleğinin icra edilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla verinin toplandığı muhasebeciler zaten bilgi teknolojisi kullanımı üzerinde tam bir iradi kontrole sahip olacaklardır. Davranış üzerinde tam iradi kontrolün sağlandığı durumlarda ise, davranışsal niyet davranışın belirlenmesinde tek başına yeterli olmaktadır. Bu sonuç literatür de bir çok çalışma tarafından desteklenmektedir.

18 MÖDAV 2010/2 50 Doç. Dr. Gökhan ÖZER Emine YILMAZ Bu çalışmanın sonuçları muhasebecilerin bilgi teknolojisi kullanımını etkileyen bilişsel faktörlerin anlaşılması açısından literatüre önemli katkılar sağlamaktadır. Bilgi teknolojilerinin dinamik yapısından kaynaklanan hızlı değişim ve muhasebe uygulamaları üzerindeki kaçınılmaz etkisi göz önüne alındığında, bu konudaki çalışmaların önemi daha da artmaktadır. Bu çerçevede gelecek çalışmaların BT kullanımının temel belirleyicisi olarak görülen niyeti etkileyen tutum, sübjektif norm ve davranışsal kontrolü belirleyen unsurlar üzerine odaklanması değerli katkılar sağlayacaktır. Bilgi teknolojilerinin ilk kabulü, bilgi sistemlerinin başarısının farkına varılması açısından önemli bir adımdır. Bununla birlikte bilgi sistemlerinin uzun dönem yaşayabilirliği ve nihai başarısı ilk kullanımdan ziyade kullanımının devamlılığına bağlıdır (Bhattacherjee 2001). Bu nedenle bilgi teknolojisinin kabulünü etkileyen faktörlerin araştırılmasına ek olarak bilgi teknolojilerinin kabulünün veya reddedilmesinin etkilerinin araştırılması da oldukça önemlidir (Rogers 1995).

19 5. KAYNAKÇA PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (MET) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA Ajzen, I. & Driver, B. L Application of the theory of planned behavior to leisure choice Journal of Leisure Research, 24: Ajzen, I. & Fishbein, M Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall Ajzen, I. & Fishbein, M Attitudes and the attitudebehavior relation: Reasoned and automatic processes European Review of Social Psychology 10: 1-33 Ajzen, I. & Fishbein, M The influence of attitudes on behavior. In D. Albarracín, B. T. Johnson, & M. P. Zanna (Eds.), The handbook of attitudes (pp ). Mahwah, NJ: Erlbaum Ajzen, I. & Madden, T. J Prediction of goal-directed behavior: Attitudes, intentions, and perceived behavioral control Journal of Experimental Social Psychology 22: Ajzen, I From intentions to actions. A theory of planned behavior. In: J. Kuhl ve J. Beckmann (Eds.): Action-control: From cognition to behavior, Heidelberg Ajzen, I The Theory Of Planned Behavior Organizational Behavior and Human Decision Processe, 50: Ajzen, I Perceived behavioral control, self-efficacy, locus of control, and the theory of planned behavior Journal of Applied Social Psychology 32: Al-Gahtani, S.S Computer Technology Adoption in Saudi Arabia: Correlates of Perceived Innovation Attributes, Information Technology for Development (10:1): Anandarajan, M., Igbaria, M., and Anakwe, U. P IT acceptance in a less-developed country: A motivational factor perspective International Journal of Information Management 22(1): Baker, S. A., Morrison, D. M., Carter, W. B. and Verdon, M. MÖDAV 2010/2 51

20 MÖDAV 2010/2 52 Doç. Dr. Gökhan ÖZER Emine YILMAZ S Using the Theory of Reasoned Action (TRA) to Understand the Decision to Use Condoms in an STD Clinic Population Health Education Quarterly 23 (4): Bhattacherjee, A., Understanding information systems continuance: an expectation confirmation model MIS Quarterly 25 (3): Bock, G. W. and Kim, Y. G Breaking The Myths of Rewards: An Exploratory Study of Attitudes About Knowledge Sharing Information Resources Management Journal 15-2: Chen, I. Y. L., Chen, N.-S., & Kinshuk Examining the Factors Influencing participants Knowledge Sharing Behavior in Virtual Learning Communities Educational Technology & Society, 12 (1): Cheng J. M. S., Sheen, G. J. and Lou, G. C Consumer acceptance of the internet as a channel of distribution in Taiwan a channel function perspective Technovation 26: Chow, W. S. & Chan, L. S Social network, social trust and shared goals in organizational knowledge sharing Information & Management 45: Davis, F.D., Bagozzi, R.P. and Warshaw, P.R User acceptance of computer technology: a comparison of two theoretical models Management Science 35(8): Fishbein, M., & Ajzen, I Belief, attitude, intention, and behavior: An introduction to theory and research Reading, MA: Addison-Wesley. 5 Eylül 2009 tarihinde umass.edu/aizen/f&a1975.html adresinden erişildi Gaski, J.F The Theory of Power and Conflict in Channels of Distribution Journal of Marketing 48: 9-29 Girgin T Acceptance of Mobil data services; An Application of Technology Acceptance Theories. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul Hsu, M.-H., Yen, C.-H., Chiu, C.-M., & Chang, C.-M A longitudinal investigation of continued online shopping behavior: An extension of the theory of planned behavior

21 PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ (MET) İLE MUHASEBECİLERİN BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMINA YÖNELİK BİR UYGULAMA International Journal of Human-Computer Studies 64: Huang, E. and Chuang, M. H Extending the Theory of Planned Behavior as a Model to Explain Post-merger Employee Behavior of IS Use Computers in Human Behavior 23(1): Lee, M.K.O., Cheung, C.M.K. and Chen, Z Acceptance of Internet-Based Learning Medium: The Role of Extrinsic and Intrinsic Motivation Information & Management, 42(8): Lu, C. S., K. H. Lai and T.C.E. Cheng Application of structural equation modeling to evaluate the intention of shippers to use Internet services in liner shipping European Journal of Operational Research 180: Lucas, H.C. Jr Performance and the Use of an Information System Management Science 21(8): Madden. T. I., Ellen, S., Ajzen, I A Comparison of The Theory of Planned Behavior And The Theory Of Reasoned Action Personality And Social Psychology Bulletin 18(1): 3 9 Malhotra, N.K Marketing Research: An Applied Orientation, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ. Mathieson, K Predicting user intentions: Comparing the technology acceptance model with the theory of planned behavior Information Systems Research 2: Mitchell, VW How to Identify Psychographic Segments: Part1 Marketing Intelligence and Planning 12(7): 4-10 Moore G.C. and Benbasat I Development of an Instrument to Measure the Perceptions of Adopting an Information Technology Innovation Information Systems Research 2(3): Nakip, M., Pazarlama Araştırmaları: Teknikler ve (SPSS Destekli) Uygulamalar, Seçkin Yayıncılık, Ankara Nunnally, J.C Psychometric Theory. McGraw-Hill, 2 nd ed. New York MÖDAV 2010/2 53

22 MÖDAV 2010/2 54 Doç. Dr. Gökhan ÖZER Emine YILMAZ Pavlou and Fygenson Understanding and prediction electronic commerce adoption: An extension of the theory of planned behavior MIS Quarterly 30(1): Robinson, Jr. L., Marshall, G. W. ve Stamps, M. B Sales force use of technology: antecedents to technology acceptance Journal of Business Research 58(12): Rogers, E. M Diffusion of innovation. New York: The Free Press Ryu, S., Ho, S. H. and Han, I Knowledge Sharing Behavior of Physicians in Hospitals Expert Systems with Applications 25: Sheppard, B. H., Hartwick, J., and Warshaw, P. R The Theory Of Reasoned Action: A Meta-Analysis Of Past Research With Recommen dations For Modifications And Future Research Journal of Consumer Research 15(3): Taylor, S. and Todd, P.A Understanding information technology usage: a test of competing models Information Systems Research 6(2): White-Baker, E., Al-Gahtani, S., and Hubona, G The Effects of Gender and Age on New Technology Implementation in a Developing Country: Testing the Theory of Planned Behavior (TPB). Information Technology and People 20(4): Yang, H. & Yoo, Y IT s All about Attitude: Revisiting the Technology Acceptance Model Decision Support System 38: Yılmaz, E. and Özer, G Information Technology Usage of Accountants, 1 st International Conference on Management and Economics Current Issues in Emerging Economies in Global Perspective, 2:

23 Copyright of World of Accounting Science is the property of Muhasebe Bilim Dunyasy Dergisi and its content may not be copied or ed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or articles for individual use.