TÜRK-RUS İLİŞKİLERİ...SINIRLARI VE UFUKLARI

Transkript

1 TÜRK-RUS İLİŞKİLERİ...SINIRLARI VE UFUKLARI 10 Haziran 2017

2

3 Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, Genel olarak Arap bölgesi özel olarak da Suriye ile ilgili araştırmalar ve bilimsel çalışmalar üreten, Medya, kültür ve araştırma alanlarında faaliyet gösteren ve kar amacı gütmeyen bağımsız bir kuruluştur. İnsan Haklarıyla ilgili diyalog ve saygı değerlerinin yaygınlaştırılması, demokratik bilincin yayılması, Sivil toplumun performansının geliştirilmesi ve Kültürel gelişim gibi konularla da ilgilenmektedir. Bununla Birlikte, Suriye Toplumuna hizmet veren bazı kuruluşlara da Suriye ulusal kimliği altında Siyasi ve medya alanlarında danışmanlık ve eğitim hizmetleri sunmaktadır. Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, hedefini geçekleştirmek için (Politika Çalışmaları Birimi, Sosyal Araştırmalar Birimi, Kitap İnceleme Birimi, Hukuki Araştırmalar Programı, Çeviri Birimi) gibi bir dizi Uzman birimden oluşmaktadır. Ayrıca (Siyasi Girişim Programı, Hizmet ve Medya Kampanyası Programı, Kamuoyu Oluşturma Programı, Kültür ve Diyalog Destek Programı, Belgelendirme ve Gözetim Programı ve Suriye nin Geleceği Programı) gibi çeşitli programlar ile de desteklenmektedir. Suriye durumu ve bölgeni ihtiyaçları kapsamında merkezimiz yeni programlar açabilir. Söz konusu programları gerçekleştirmek için dersler, seminerler, konferanslar ve eğitim kursları gibi birçok organizasyonlar tertip etmektedir.

4 İÇİNDEKİLER Giriş Ankara'nın Moskova'ya yönelme tarihi : Türk-Rus yakınlaşmasının dayanakları... 3 A. Rusya'nın dayanakları... 4 B. B- Türkiye'nin dayanakları Suriye meselesinde Rusya-Türkiye anlaşmalarının sınırları Türk-Rus yakınlaşması handikapları A. Türkiye'nin Stratejik Konumu : B. Nüfuz bölgeleri çakışması C. Türkiye'nin NATO üyesi olması D. Rus'ların Türkiye'nin güvenli bölge projesini sabote etmesi E. Türkiye'nin, Rusya'nın Kürt'lerle ilgili duruşundan kuşkulu olması Türkiye kayıp zamanda oynuyor Sonuç

5 Giriş Rusya ve Türkiye'nin ortak noktası, ikisinin de Euro-Asya imparatorlukları mirasçısı olmasıdır, ancak -hali hazırda ve tarihte- İkinci Dünya savaşı ve soğuk savaşın bitiminden günümüze kadar, Batı Avrupa'nın düzenlemelerinden uzak tutuluyorlar. Buna NATO birliği- Rusya arasındaki uzaklık, ve aynı zamanda NATO'nun Türkiye'ye karşı dikkatli yaklaşımını ekleyince, Rusya-Türkiye yakınlaşmasının belirleyici unsurlarından birini görürüz, ve bu tür bir yakınlaşma-ilerlediği takdirde- jeopolitik denklemleri etkileyebilir niteliktedir. Öte yandan, iki ülke arasında görmezden gelinemeyecek kadar derin tarihi ihtilaflar var, en belirginleri : Boğaz'dan geçişler, orta Asya ve Hazar petrollerini taşıma yarışı, Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki Karabağ meselesinde farklı tutumlar, Kıbrıs Meselesi ve Rusya'nın Yunanistan'ı desteklemesi, Türkiye'nin Çeçenistan Sorunu da tutumu. Binaenaleyh, Ekonominin Rus-Türk ilişkilerinde köşe taşı rolü oynadığını söyleyebiliriz, zira Türkiye Rusya'nın en büyük yedinci ticari ortağıdır, Rus Turistlerin birinci yöneldiği yerdir, Gazprom Şirketinin Almanya'dan sonra ikinci pazarıdır, ve Rusya,Türkiye'nin en büyük ikinci ticari ortağıdır. Rus-Türk İlişkileri Siyasi pragmatizmin örneği olarak görülmektedir, zira iki ülkenin bazı konularda farklı düşünmesine rağmen, bu farklılık genel olarak ilişkilerini etkilememiştir, ancak iki ülke İlişkileri,Siyasi coğrafya gerçekleri ve onlarca yıllık güvensizlik ortamına mahkum kalacaktır. 1- Ankara'nın Moskova'ya yönelme tarihi : Tarihsel olarak, bu yöneliş Türkiye'nin Rusya'ya ilk yönelişi değildir, Sovyetler birliğinin Mustafa Kemal ATATÜRK 'e desteğini geçerek farklı örnekler bulabiliriz, örneğin : Adnan MENDERES,Bülent ECEVİT, Süleyman DEMİREL,ancak ilişkilerin en sıcak ve uzun olduğu dönem, Adalet ve Kalkınma partisinin 2002 yılında iktidara gelmesiyle başlamıştır. Bulunduğumuz yüzyılın ilk on yılında, Rusya ve Türkiye dünya sisteminde daha büyük rol almaya çalıştı, ancak batının bu isteği reddetmesi algısı, onları hayal kırıklığına uğrattı. ve 2

6 Ortaklıklarında en büyük etken, 2002 de Erdoğan'ın iktidara gelmesi, ve Rusya'nın Sovyetler birliğinin dağılmasından sonra, Türk sınırlarından uzaklaşmak zorunda kalmış olmasıdır. Ekim 2015'te Rus uçağının düşürülmesinden sonra, Ağustos 2016'da gerçekleşen Türkiye Cumhurbaşkanı'nın St.Petersburg ziyareti, yoğunu ilgiyle takip edildi, zira bu ziyaret, başta her iki tarafın zorda olduğu Suriye meselesi olmak üzere, farklı alanlarda çalışma imkanları sunmuştur. Soğuk savaş kalıntıları, (kafkaslarda, Ukrayna, Ermenistan ve Azerbaycan, Balkanlarda Kosova, Kıbrıs, ve son olarak Suriye) meselelerinde derin anlaşmazlıkların olması,iki ülkeyi Siyasi anlaşmazlıkları bir tarafa bırakıp, Ekonomi'ye odaklanmaya sürükledi. 2- Türk-Rus yakınlaşmasının dayanakları Büyük siyasi oluşumların yakınlaşma veya uzaklaşmaları, keskin dönüşler temelinde değil, sekmeli ve yere basan adımlarla ilerler, işbirliğiyle başlar, tekamül eder, ve sağlam ittifakla sonuçlanır. Bu bağlamda, her iki Lider -Erdoğan ve Putin- Siyasi Coğrafyadan başlamaktan çekinmiyor. zira Putin, her Rus lideri gibi Doğu Avrupa ve kafkaslarda Rusya için tampon bölgeler oluşturma zorunda olduğunu biliyor, aynı zamanda Erdoğan, Avrupa'da nüfuz sahibi olabilmek için, Ortadoğu'da önemli bir güç olması gerektiğini biliyor, ve her iki lider, Batının her ikisine de kuşkuyla yaklaştığını ve kendisini onlardan uzak konumlandırdığını görüyor ve rahatsızlık duyuyor. Her iki taraf, ilişkilerinin tekrardan restore edilmesinin ve karşılıklı pragmatizmin faydasını ve ehemmiyetini çok net bir şekilde idrak ediyor. Çıkar politikaları, müttefikleri ayırır, ve düşmanları bir araya getirir. 3

7 A. Rusya'nın dayanakları Rusya'nın batıyla (Avrupa ve ABD) olan ilişkileri, Sovyetler birliği sonrasında en kötü dönemini yaşıyor, Ukrayna sorunu, bu gerginliğin fitilini ateşleyen en önemli faktör olmuştur, nitekim Rusya'nın Ukraynalı ayrılıkçıları desteklemesi, ve Kırım yarım adasını ilhak etmesi batılı güçlerde eşi görülmemiş boyutta Rusya'yı cezalandırma arzusu uyandırdı, ve batılı güçlerin Rusya'ya karşı ekonomik savaşı, Rus ekonomisini boğma aşamasına getirdi, Bundan ötürü, Rusya'nın Türkiye ile yakınlaşmasının dayanakları çoğalıyor : * Türkiye, Rusya'nın Karadeniz'den Akdeniz'e açılan deniz kapısıdır, bu kapı Rusya için can damarıdır. * Moskova, Ankara'ya hem ekonomik nefes alanı, hem de 2014 Ukrayna krizinden sonra batılı güçlerin uyguladığı ağır ekonomik ambargoların etkisini azatlamak için stratejik bir kurtulma kapısı olarak bakıyor, zira Türkiye bu ambargoları uygulamayacağını ilan etmişti, öte yandan, Türkiye, Rus doğal gazını Avrupa'ya taşımakta ortak olması, özellikle Avrupa'nın (güney akımı) gibi önemli enerji projelerinin başarısız olmasından sonra daha fazla ehemmiyet kazanmıştır. * Putin, Türkiye'nin uluslararası güçlerin dengelerini etkilemekte çok sınırlı imkanlarının olduğunun farkında, ancak Türkiye-ABD ilişkilerinde yaşanan boşluğu lehine kullanmak istediği gibi, ABD'nin Rusya çevrelemek ve etki coğrafyasını sıkıştırmak istediği, Ukrayna, Romanya ve caydırıcı füze kalkanı projesine, Türkiye'nin de katılmasını engellemeyi amaçlıyor, nitekim bu planlar batının Rusya ile son üç yüz yıldır tarihinin bir gerçeğidir. Bunlara ilaveten, Putin, Türkiye'nin (Kürt meselesi gibi) Milli güvenliğini ilgilendiren konularda dahil, hiç bir isteğine olumlu yanıt vermeyen ABD ile aralarında oluşan güven bunalımını kullanıyor. Öte yandan, Rusya, Türkiye'nin stratejik çevresinde tamamen kuşatıldığını görüyor, ve Ankara, sadece nüfuzunun değil, stratejik çevresindeki siyasi ilişkilerinin de tehlikeye girdinin farkında olduğunu biliyor, dolayısıyla Putin, Batı başkentlerine mesaj veriyor, ambargo ve yaptırımlara rağmen, batı bloğunu delebildiğini gösteriyor. * Moskova'nın stratejik yaklaşımına göre Türkiye, Putin'in Hayalindeki Sovyetler birliği sonrası Rusya nüfuz alanı Avrasya'da çok kritik bir konuma sahip, zira Türkiye'nin Orta Asya 4

8 halklarıyla etnik,inanç ve tarihi ortaklığı vardır, bu müşterekler, endişe veren farklı ve İslami bir gelecek tasavvuru oluşturabilir korkusu var, özellikle Moskova'da Türkiye'nin Ruslarca aşırıcı sayılan bazı Kırım Tatar örgütlerini desteklediği yönünde yankılardan sonra. * Rusya, 15 Temmuz 2016 Darbe girişiminden sonra, bazı konularda endişelerinin giderildiği, ve Rusya'nın öngördüğü bölgesel nüfuz paylaşımına ortak edildiği takdirde, Türkiye'nin ortaklığa daha yatkın olabileceğini düşünüyor, bu durumda Türkiye - bazı yüzeysel değişiklikler yaparak- Suriye'de emrivaki durumunu kabul edecektir, ve aynı durum diğer ihtilaf alanları olan, İran, Irak, Doğu Avrupa, Karadeniz ve Doğalgaz transferi içinde geçerlidir. * Moskova, Suriye rejimine karşı olan uluslararası koalisyonu delebilmek için, Türkiye kapısını aralamak peşinde, her iki ülkenin Suriye konusunda tutumlarının çok farklı olmasına rağmen, yinede Türkiye ile ortak zemin yakalamaya çakışıyor, nitekim Türkiye hala Esed'in gitmesine ısrar ediyor, Suriye kuzeyinde tampon bölge istiyor, ki bunlar Moskova'nın kesinlikle reddettiği isteklerdir, zira Esed konusunu sonraki dönemlere ertelemek amacındadır. Moskova, Suriye muhalefetine en büyük etkisi olan ve Suriye sahasında bölgesel gücün Türkiye olduğunu bilmektedir, zira Suriye ile 900 kilometreye varan bir sınırı var, aynı zamanda sahada aktif İslami guruplarla İlişkileri var B. B- Türkiye'nin dayanakları İki lider -Putin ve Erdoğan-, Aralarındaki anlaşmalar ışığında, tehdit dilinin yerine pragmatik bir dil kullanmaya başladı, ve defalarca görüşme ve telefon konuşmaları gerçekleştirdiler, belki de bu anlaşmaların arka perdesinde üç ana neden vardır : birincisi, Türkiye ve batı (ABD ve Avrupa) İlişkilerinin sıkıntılı dönemden geçmesi, nitekim Türkiye, batının Suriye politikasından çok rahatsız oldu, özellikle Kürt Suriye Demokratik Güçlerine olan destek, ikincisi, Rus-Türk ilişkilerinde en önemli faktör olan Ekonomik boyut, üçüncüsü, Rusya'nın Suriye'ye askeri müdahale etmesi, bu ülkede yeni bir denklem oluşturdu, Ve Türkiye'nin, Suriye'de güç dengelerini ve bölgesel yaklaşımları göz önünde bulundurarak, yeni durumla ilişkide olmanın faydalı olacağı düşüncesi. 5

9 * Ankara, özellikle Arap baharından sonra yaşanan bölgesel ticari durgunluk, ve uluslararası ekonominin durgunluğu neticesinde ve turizm sektöründe yaşanan sıkıntılar nedeniyle, Moskova ile stratejik ve zorunlu yakınlaşmasını ekonomik zararlarını giderici unsur olarak görmektedir. Artan ticari İlişkiler, artarak devam eden Rus turist akımı, enerji güvenliği ve uluslararası enerji lojistik projelerinde yüksek düzeyde koordinasyon, ticari kayıpların giderilmesinde önemli unsurlardır. Öte yandan, Ankara'nın Moskova'yla ortaklığından beklediği ekonomik gelir, bu ülkeye açılmasının temel nedenlerindendir, zira Rusya Türkiye'nin enerji güvenliği denkleminde çok önemli bir konumdadır. Uçağının düşürülmesi sonrası Rusya'nın Türkiye'ye uyguladığı ekonomik yaptırımlar neticesinde, turizm, inşaat, gıda ihracatı gibi bazı Türk ekonomi sektörleri negatif bir şekilde etkilenmiştir. Türkiye'nin bu yaptırımlar sonucu kayıpları 10 milyar doları aşmıştır, nitekim Rus turistlerin sayısı 80% oranında gerilemiştir, buna ilaveten, Türkiye'nin Rus doğalgazına olan ihtiyacı çok büyüktür, zira ihtiyacı olan doğalgazın 70% oranını Rusya'dan karşılıyor, ve bu konu Türkiye için siyasi, ekonomik, ve sosyal düzeylerde hayati bir öneme sahiptir. Çünkü Türkler Rus doğalgazı taşıma borularının topraklarından geçmesi durumunda, Avrupa'ya Rus doğalgazı satımında önemli bir aracı olacaklarına yatırım yapıyordu. Türk-Rus ilişkilerinin normalleşmesi, Ankara'yı çeşitli konularda yalnız bırakan batılı müttefiklere daha fazla baskı uygulama konusunda faydılar sağladı, zira Türkiye'nin batıya olan güvenini sarsan farklı etkenler oldu, bunlardan bazıları : batılı güçler Türkiye'de başarısız darbe girişimine cılız tepkiler vermişti, ABD'nin Kürdistan İşçi partisine destek veren Suriye yaklaşımı, Avrupa birliğinin Türkiye'nin birliğe katılım sürecinde gösterdiği isteksizlik, mülteci anlaşmasında verdiği sözleri yerine getirmemesi, ve Türk vatandaşları için Vize uygulamasını kaldırmaması (Şengen birliği), NATO'nun Rusya ile yaşanan krizde verdiği cılız destek, Ve müttefiklerin füze savunma sistemi kurulmasına destek vermemesi, ve aynı zamanda bu alanda bir Çin şirketiyle varılan anlaşmayı iptal etmesi için baskılar uygulaması. * Rakka şehrinden (Daeş) Örgütünü kovma operasyonunun en kritik dönemine girmesiyle birlikte, Türkiye Milli güvenliğini koruma hedeflerini gerçekleştirmeyi amaçlıyor, özellikle Rusya'nın müttefiki Beşar Esed'in nüfuzunu arttırmaktan başka bir şey düşünmediği, ve 6

10 ABD'nin, Türkiye'ye sırt çevirerek tarihi düşmanı olan Kürdistan işçi partisinin Suriye kanadı Demokratik birlik partisine güvenmesi ortamında. * İki ülke arasında (iş ve ekonomi) meselelerinin ötesinde, uluslararası dengeleri etkileyici, mega projelerin fikirleri ortaya çıktı, örnek olarak Türk topraklarında elektrik üretmek amaçlı Rus nükleer santrallerinin inşası düşüncesi, böyle bir projenin -gerçekleşmesi durumunda- Rusya ve Türkiye İlişkilerini stratejik ortaklık boyutuna taşıyacaktır. Ancak daha önemli ve dikkat çeken proje, Türk Akımı adıyla bilinen, Rus doğalgazını Türk toprakları üzerinden borularla Akdeniz'e taşıma projesidir. Öte yandan, stratejik boyutları olduğu için, bu güne kadar ortaya atılan fikirlerin en önemli ve en kritiği, Rusya'nın Türk ordusuna füze savunma sistemi kurma önerisidir, zira bu proje Türkiye ve NATO arasında en hassas konulardan birisidir, ve NATO, Türkiye'nin (Patriot) dışında farklı bir füze savunma sistemini kullanmasına şiddetle karşı çıkıyor. Rus-Türk yakınlaşması, 15 Temmuz 2016 da Erdoğan'ı iktidardan indirmeyi amaçlayan askeri darbe girişimi sonrası, Ankara'nın batıyla olan derin krizi açısından anlaşılabilse de, mesele daha geniş stratejik boyutludur, zira uluslararası jeopolitiği Asya'ya kaymaktadır, ve Türkiye böyle bir durumda, ABD,Çin, ve Rusya gibi üç süper gücün yarıştığı çok komplike uluslararası bir denklemin içine giriyor. Rusya, Putin döneminde, sovyetler birliği sonrası geçiş hükümetlerinde var olan Avrupa hayallerinden vazgeçerek, Asya'da varlığını pekiştirmek suretiyle, bu pozisyonunu yeni uluslararası oyun kurallarında göre kullanmayı amaçlıyor. Türkiye ise, Avrupa hayalinden vazgeçmek zorunda kaldığı takdirde, yeni Asya alanında yerini alma yönünde ilerleyecektir. Her iki lider, Putin ve Erdoğan, geçtikleri bu kriz döneminde birbirini kurtarıcı olarak gördü, ve siyasi ve ekonomik çıkarlar kesişti, bazı gözlemciler bu yakınlaşmanın ihtilaflı konulara olumlu şekilde yansıyacağını düşünse de, böyle gelişme beklenmemektedir, zira Türkiye NATO üyesi, ve Rusya ile olan yakınlaşması batılı müttefiklerine baskı uygulamak amaçlıdır, ve aynı şekilde, Türk-Rus stratejik İlişkileri iki ülkenin karşılaştığı dönemsel krizler üzerine inşa edilemez, zira Batı için, Türkiye hala stratejik bir zorunluluktur, ve hiç bir şekilde Rusya- Türkiye stratejik ortaklığına izin müsaade edemez. 7

11 Binaenaleyh, Rusya-Türkiye stratejik ortaklığından bahsedemeyiz, ancak Sukhoi uçağının düşürülmesinden sonra, iki ülke arasında oluşan gergin ortama bakılırsa, gelinen barış ortamının aralarındaki bazı sorunların çözümü konusunda umut vermektedir. 3- Suriye meselesinde Rusya-Türkiye anlaşmalarının sınırları. Rusya'nın Suriye'de askeri müdahalesi, Türk dış politikasını farklı düzeylerde sıkıntıya sokmultur, zira Suriye kuzeyinde Rus askeri gücünün varlığı, bölgede uzun vadeli Jeostratejik değişimlerin güçlü bir uyarısıdır, buna ilaveten, Rus müdahalesi Türkiye'nin Esed rejimini devirme konusunda hayal kırıklığı yaratmış, ve Suriye kuzeyinde uçuşa yasak güvenli bölge oluşturulması düşüncesini zora sokmuştur. Türkiye'nin, başta Lazkiye kırsalı olmak üzere, sahada Suriye-Rusya ilerlemesini frenlemek, ve Cerablus'tan Akdeniz'e uzanan şeritte tampon bölge oluşturmanın altyapısını hazırlamak için, Ekim 2015 Rus uçağını düşürmesi, aksi yönde sonuçlar yarattı, zira olaydan sonra Rusya, Türkiye'nin Rus kırmızı çizgisini aştığını öne sürerek, Suriye'de tüm kırmızı çizgileri çiğnedi ve hedefleri çoğaltarak vurmaya devam etti. Nitekim bu olaydan sonra ilk defa Rus uçakları Türk sınırlarına çok yakın bölgeleri bombaladı, ve Afrin bölgesinde Türkiye'nin desteklediği muhalefete karşı kullanmak için Kürt Savunma Güçlerine yardım elini uzattı. İki ülkede, projesinin anahtarı Suriye kapısı olduğunun farkında, ve ikisi de projesini diğerinin engellemesi durumunda gerçekleştiremeyeceğinin farkında, bu sebeple, 2015 sonları yapılan ve Suriye meselesinin ele alındığı Viyana görüşmelerinde, anlaşma zeminini yakalanmaya çalışıldı, zira görüşmeler, ihtilafların konuşulması ertelenerek, fikir birliği çerçevesinde, direkt Suriye'nin geleceğini görüşme fırsatı vermiştir, bahsi geçen ihtilafların en önemlileri : geçiş döneminde Beşar Esed'in geleceği, terör örgütlerinin ve ılımlı muhalefetin tanımlanarak ayırt edilmesi, Suriyeli olmayan güçlerin ülkeden çıkış programı. Moskova ve Ankara, Geçen yılın sonundan bu yana, Suriye konusunda anlaşmazlıklarını ve farklı yaklaşımlarını göz ardı ederek, ateşkesi takip için oluşturulan komite ile, Suriye'de işbirliği mekanizması oluşturmayı başardı. Hiç şüphesiz ki, Türkiye farklı ülkelerle olan ilişkilerinde, gerileme ve gerginlik yaşadı, bu gelişmeler onu rota değişimine zorladı, nitekim Rusya'dan özür diledi, İsrail'le ilişkilerini normalleştirdi. Öte yandan, NATO'nun kendisini sıkıştırması ve nüfuz alanlarında 8

12 uygulamaya koymaya çalıştığı projelerle çembere alınan, ve batılı yaptırımların etkisinde inleyen ve ekonomik zorluklar yaşayan Rusya, Suriye bataklığında boğulmak istemiyor, ve çıkarlarını sağlayıcı bir çözümü hızlandırmaya çalışıyor. Peki bu zemin, iki ülkenin Suriye konusunda tutumlarını değişmeye yol açabilir mi? Ve Türkiye'nin uzlaşmaları geliştirme çabaları başarılı oldu mu? Erdoğan, geçen 9 Mart ayında Moskova'da görüştüğü Putin'le uzlaşmaları geliştirmeye, ve özellikle El Bab ve Menbiç'te yaşanan saha gelişmelerinden sonra, Fırat Kalkanı operasyonunu -yeni bölgeleri kapsayacak şekilde- genişletmek ve Daeş le Kürt birliklerinin etkisini azaltmak için Rusya'dan yeşil ışık almaya çalıştı, ve ilaveten, görüşmeler siyasi çözüme varma çerçevesinde odaklandı, Cenevre ve Astana toplantılarının sonuçları değerlendirilerek, Moskova-Ankara garantörlüğünde gerçekleşen ateşkes anlaşmasına yeni bir ivme kazandırılması için çalışıldı. Erdoğan, Putin den Kürt güçlerini Menbiç şehrinden çıkarmak için yardımlaşma talep ederek, şehir sınırlarında çatışma çıkmaması için koordinasyonu arttırmayı önerdi, zira şehrin etrafında, Rusya, Türkiye, Amerika, Suriye rejimi, Şii milisler, ve Fırat kalkanı güçleri bulunmaktadır. Türkiye'nin Suriye meselesinde birinci önceliği, çıkarları ve tehlikede olan Milli güvenliğidir, zira Rusya ve ABD nin desteğini alan Kürt Demokratik Birlik Partisi (PYD) Suriye kuzeyinde Kürt kantonları oluşturdu, Türkiye, Rusya'nın verdiği desteği çekmesini istiyor. Diğer Taraftan,stratejik önemini Asya ve Avrupa arasında köprü rolü oynamasından elde eden bir ülkenin, Rusya politikasına bağlı hale gelmesini dışlayan faktörler vardır, ve buna ilave olarak, göstergeler, Ankara-Moskova arasında tam bir ittifak kurulduğuna dair bir tablo sunmuyor, ve aynı göstergeler, Suriye meselesinin iki ülke arasında yaşanan pozitif gelişmeleri bozamayacağına işaret ediyor. Şüphesiz ki, Türkiye'nin 24 Ağustos 2016 da başlattığı Fırat Kalkanı operasyonu, iki lider - Erdoğan ve Putin- arasında gerçekleşen bir takasla mümkün oldu, Rus onayına karşılık, Türkiye Halep savaşında desteklediği guruplardan vazgeçti, ve büyük bölümünü Cerablusa çekti. 9

13 Derinlemesine bakıldığında, her iki taraf, diğerini kendi çıkarlarını gerçekleştirmek için kullanmaya çalışıyor, nitekim Rusya Türkiye ile izlediği havuç politikasıyla, sınırları güvene almayı, muhalif guruplara karşı dayanışmayı, ve Halep savaşından askeri çekilmeyi sağlamayı amaçlıyordu, Ankara ise, Moskova ile siyasi ve ekonomik yakınlaşmanın, Suriye konusunda tutumunu değiştirmesine ve uzlaşıya açık hale gelmesine yol açabileceğini, ve belki de aşamalı olarak Rejimin başından vazgeçeceğini amaçlamıştır, zira Moskova, defalarca rejimden yana olmadığını, asıl amacının, Suriye nin toprak birliğini ve devlet yapısını savunmak olduğunu söylemişti. Sahada yaşanan gelişmeler, taraflar arasındaki anlaşmaların sınırlı olduğunu gösterdi, zira Rusya, Fırat Kalkanı operasyonunun sınırlı kalmasını, ve -net olarak- El Bab önlerinde durmasını istiyordu, nitekim Rus veya Suriye uçaklarının gerçekleştirdiği söylenen saldırıda dört Türk Askeri ölmüştü, saldırı Rusya tarafından, operasyon için müsaade edilen sınırlarla ilgili bir mesaj niteliğindeydi, buradan Rusya, İran ve Suriye arasında Türkiye'nin müdahale sınırları konusunda belirli amaçlar çerçevesinde, anlaşma olduğu anlaşılıyor. Ve kendi açısından, Türk stratejisi değişerek, Milli güvenlik ekseninde şekillenmeye başladı, bu amaca,hem Güney Sınırlarında bir Kürt oluşumunu engellemek, hem de Fırat Kalkanı operasyonunu Suriye'de Nüfuz sağlamaya kullanıyor. Ancak, 7-8 Mart tarihinden Antalya da gerçekleşen ABD, Türkiye, ve Rusya genel kurmay başkanları buluşmasında, ABD nin Rakka yı Daeş terör örgütünden kurtarma operasyonunda Suriye demokratik güçlerine güveneceği yönünde niyetini belli etmesi, Rusya'nın Şehrin kurtarıldıktan sonra istikrarını sağlamak için rejime teslim edilmesini savunması, tarafların Rakka operasyonunda koordinasyon sağlamasını engelledi, ancak Suriye'yi üç taraf arasında belirli bölgelere bölme konusunda anlaşmalara varıldı, sonraki süreçte, geçen 4 Mart tarihinde, Suriye demokratik güçlerinin, Menbiç şehrini rejime teslim etmek için anlaştığını açıklamasıyla, Türkiye, Rusya'nın şehri rejime teslimini kolaylaştırarak, Türk nüfuzunu azaltmaya mı çalışıyor? sorusuyla karşı karşıya kaldı. Bu çelişkili ortamda, Türkiye, Rusya'nın tutumundan şüphelenmeye başladı, zira ABD nin kendisiyle koordineli çalıştığı için, Pentagon la Suriye demokratik güçleri arasında anlaşma olup olmadığını biliyordur, ve buna ilaveten, demokratik birliğe bağlı Kürt milisleri, tutum ve 10

14 hareketlerini Rusya dan gizlememektedir, o zaman, Rusya bu anlaşmaları Türkiye den gizledi mi? Suriye'de askeri durum, özellikle Menbiç şehri etrafı, Cumhurbaşkanı Erdoğan ın Moskova görüşmelerinin konularındandı, zira Menbiç ve Rakka nın geleceği, bölgesel politikanın ana meselesi haline geldi. Menbiç şehri kontrolü için yaşanan uluslararası anlaşmazlıkların devam etmesi, ve Rakka operasyonu hazırlıkları yaklaşmasıyla birlikte, tablo daha komplike hale geliyor, zira Türkiye Başbakan yardımcısı Numan KURTULMUŞ, ABD ve Rusya yı, Türkiye ile PYD arasında seçim yapmaya çağırdı : Rusya ve ABD karar vermelidir, üç beş bin askeri olan Demokratik Birliğimi, yoksa 80 milyon nüfuslu, istikrarlı, ve bölgenin en güçlü ordusuna sahip Türkiye yi mi seçecekler. Tablonun çok komplike olmasına rağmen,türkiye ve Rusya'nın yerel ve bölgesel çatışmacı taraflar üzerinde nüfuzlarının olmasından ötürü, gerçekleştiği takdirde Türk-Rus anlaşması, Suriye dramını bitirmekte önemli rol oynayacaktır, özellikle herkese farklı düzeyde etkisi olan bu krizin bitirilmesi konusunda uluslararası ve bölgesel bir fikir birliği varken, bu amaca daha kolay ulaşılacaktır. Ancak gerçek başarı bazı faktörlerin varlığına bağlıdır : birincisi, İran ve kullandığı, Lübnan, Irak, ve Afganistanlı milislerin askeri varlığına sınır konmalıdır, ikincisi, Rusya ve İran ajandalarının farklılık göstermeye devam etmesi, üçüncüsü, Amerika Birleşik Devletlerinin ağırlığını koyup, anlaşmayı desteklemesi, dördüncüsü, Cenevre görüşmelerinde Siyasi geçiş konusuna diğer konulardan fazla odaklanılması gerekmektedir, beşincisi, Suriye muhalefetinin kendine çekidüzen vermesi, ve geleceklerinin tasarlandığı ortamda Suriyelileri daha aktif hala getirmesidir. 11

15 4- Türk-Rus yakınlaşması handikapları. Türkiye, Suriye gelişmelerine odaklandıkça, Rusya kendisi engelleyebilecek ve askeri planlarını aksatacak durumdadır, bunu Kürt ayrılıkçıları destekleyerek, ve Suriye'de Rus askeri varlığını pekiştirerek yapacaktır, ve aynı politikanın devamı olarak, Suriyeli Kürtleri muhtemel müttefikler olacakları yönünde vaatler vermiş, ve Rusya da kendilerine temsilcilik açma imkanı vererek, Türkiye'nin askeri planlarını aksatacaktır.. Buna ilaveten, Rus hava kuvvetleri, Daeş terör örgütünün bölgelerini bombalayarak, Kürtlerin ilerlemesini, ve Türk sınırına yakın bölgeleri (Ayn El Arap Kobani, Afrin, Fırat batısı) ele geçirmesine yardımcı olmuştur. Rus nüfuzunun, Türkiye'nin arka bahçesi olarak değerlendirilen, Karadeniz,kafkas ve büyük Ortadoğu bölgelerinde artması, Türk nüfuzunun azaldığını gösteriyor, Bu nedenle, Ankara-Moskova arası Gerçek bir ortaklık beklenmemektedir. Türk-Rus yakınlaşmasının devamlılığını engelleyen farklı handikaplar vardır, En önemlileri : A. Türkiye'nin Stratejik Konumu : Her ülkenin stratejik konumu, ve çevresindeki tehlikeler, onlarca ve belki de yüzlerce yıla dayanan tarihi tecrübelere oluşmaktadır. Buradan yola çıkarak, Rusya, İran, Ermeniler, Yunanistan, ve Kürtler, Türkiye'nin dönemsel olmayan, stratejik tehdit kaynaklarıdır diyebiliriz. Binaenaleyh, Türkiye'nin Siyaset, Medeniyet, ve Güvenlik seçimleri, kendisine Demokrasi ve yasalar alanında, Şangay Örgütünün, Pekin, ve Moskova'nın veremeyeceği kazanımlar sağlamıştır. Bu seçim kendisini karşılaştığı tehlikelere karşı korumaktadır, ve aynı zamanda Batının İran ve Rusya'ya karşı mücadelesinde elini güçlendirmektedir, zira Türkiye'nin, Batı ve ABD ye karşı, Rusya ve Şangay örgütüne yönelmesi, ve köklü bir rota değiştirmesi ihtimali çok 12

16 düşüktür, böyle bir değişim, önemli tehlikeler barındıran çok ciddi bir stratejik karar gerektirmektedir. B. Nüfuz bölgeleri çakışması Türkiye ve Rusya'nın, Karadeniz, Ortadoğu'nun bazı bölgeleri, Kafkaslar, ve orta Asya bölgelerinde çakışan nüfuz alanları vardır, kritik siyasi ve coğrafi dönemlerde, Ortadoğu bölgesi her iki taraf için karşı karşıya gelme alanı olmuştur, ve Türkiye'nin, gerek Çeçenistan muhalif gurupları desteklemesi, gerekse Rusya Güney'inde Türkçe konuşan ülkelerle (Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan)ilişkilerini güçlendirmesi, Rusya'nın her zaman kuşkuyla yaklaştığı gayretler olmuştur, ve bu tabloya Ermenistan- Azerbaycan arasındaki çatışma eklenmektedir, zira Rusya müttefiki ve toplu güvenlik antlaşması örgütünde ortağı olan Ermenistan'ın yanında, Türkiye ise Azerbaycan'ın yanında yer almaktadır. Rus (Moskova feskiko mesmolets) gazetesinin 24 Mart 2017 tarihli sayısında yayınlanan (Putin-Erdoğan arasında ciddi anlaşmazlık belirtileri) başlıklı makalede şu cümleler geçiyordu Türkiye 18 Mart tarihinde, Kırım yarım adasının Rusya'ya ilhak edilmesini tanımayacağını ilan etti, ve Türk asıllı Tatar halkına destek vermeye devam edeceğini açıkladı, ve öte yandan,astana da Rusların moralini bozacak bir gelişme yaşandı, zira Suriye muhalif gurupları Astana'da gerçekleşen görüşmelerin üçüncü turuna, Türkiye'nin desteğiyle katılmadı. Şu ana kadar, Putin Türkiye ile ilişkilerin yolunda olduğunu göstermeye çalışıyor, ancak durum göründüğü gibi değil, ve iki ülke arasında fitiller her an ve en basit gerekçeyle ateşlenebilir durumda. C. Türkiye'nin NATO üyesi olması Türkiye, soğuk savaş döneminde, Atlantik ittifakının Sovyetler birliğine karşı bir mücadele alanıydı, ve Ruslar Türkiye'nin uçaklarını düşürmekle, bir atışta çok amaca varmak istediğini anladı, birincisi Putin'e karşı manevi bir darbe uygulamak, ve sonra Moskova'yı Suriye alanını aşan bir cepheye çekmek, ve en önemlisi, NATO'yu Yeni bir pozisyonla karşı karşıya koyarak, 13

17 Erdoğan'ın kurmayı planladığı Cerablus tan düşüncesini kabul etme noktasına getirmek. Akdeniz'e kadar uzanan güvenli bölge D. Rus'ların Türkiye'nin güvenli bölge projesini sabote etmesi Türkiye, Suriye sınır bölgelerine kurmayı planladığı tampon bölge projesinde başarılı olamadı, ancak Rusya, (S300) ve (S400) füze savunma sistemlerini Suriye topraklarında kurarak, ve savaş uçaklarını Suriye Sahasında faaliyete geçirerek, bu tampon bölgeyi kendi Lehine kurmuş oldu. Bu durumu, Afrin'de konuşlanan Rus askeri birlikleri komutanı Andrey Volkof açık bir şekilde ifade etti, Rusya'nın askeri varlığının bölge için çok önemli olduğunu söyleyen Volkof,, şöyle devam etti : Rus bayrağının herkes tarafından görünürde olması için buradayız, ve herkesin Suriye hükümetini ve silahlı güçlerini desteklediğimizi bilmesini istiyoruz, bu bölgede varlığımız, sınır bölgelerinin güvenini sağlamak içindir. E. Türkiye'nin, Rusya'nın Kürt'lerle ilgili duruşundan kuşkulu olması. Şimdi, Türkiye arzularının bir kısmını elde ettikten sonra, ve ciddi manada diplomatik ve askeri planda gözden geçirilmesi gereken Rakka büyük savaşına ramak kala, Özgür Ordu ve arkasında İran milisleri ve Suriye demokratik güçleri olan Suriye rejim güçleri nin, Rusya ve Türkiye'nin büyük güçleri dikkat almadan gerçekleştirdikleri ittifakı yeniden ele almadan, bir arada ve aynı cephede kalması mümkün görünmemektedir, Bu gelişmeler, Özellikle Kürt-Rus ittifakından yeniden bahsedilmeye başlandığı bir dönemde yaşanıyor, ve Rusya'nın Türkiye ile ilişkileri tekrar düzeltmeden önceki, halkların demokratik partisi (HDP) liderini karşılaması, eski defterlerin yeniden açıldığını, ve Kürt kağıdının seksenler ve doksanlar da soğuk savaş dönemlerinde olduğu gibi NATO doğusunu vurmaya kullanılacağını göstermektedir. 14

18 Rusya'nın son dönemde, Afrin bölgesinde Rus silahlı güçlerini konuşlandırması, ve Suriye Demokratik güçleri ile Türk silahlı güçleri ve Özgür Suriye Ordusu arasında muhtemel bir çatışma çıkmasını engellemesi, Kürt emellerine sıcak baktığını göstermektedir. Türkiye dışişleri bakanlığı sözcüsü Hasan Müftü oğlu, 22 Mart tarihinde yaptığı açıklamada, dışişleri bakanlığının, Kürt milislerinin kontrolünde olan bölgeden ateş edilerek bir Askerin ölümü sonrası, Rus maslahatgüzarının bakanlığa çağırıldığını. Ve maslahatgüzarın bölgede ateşkesin murakabesinden Rusya'nın sorumlu tutulduğu için çağrıldığını ve ekleyerek Türk yetkililerin maslahatgüzara, bölgede Rus ordusundan birliklerin bulunmasına Türkiye'nin tutumunu aktardıklarını söyledi. 5- Türkiye kayıp zamanda oynuyor Rusya'nın Türklerden (rüya) niteliğindeki beklentisi, Türkiye'nin duruşunda değişiklik yaparak, Anadolu'yu NATO ittifakından Avrasya projesine kaydırmasıdır, ancak bu tarzda değişiklik, soğuk savaş esnasında görüldüğü üzere,konumunun gereksinimleriyle çakışmaktadır, ve buna ilaveten, bu türden stratejik, ABD ve Batıyı karşısına alan bir kararın, Türkiye tarafından tarihi bir karar gerektirdiği kesindir. Ve anlaşılıyor ki, Erdoğan Doğu bloğuna kaymak istese de, uluslararası dengeler kendisini engelleyecektir, zira kendisi bir bölgesel aktör olarak, uluslararası kutuplara karşı hareket sınırlarını ve imkanlarını çok iyi bilmektedir, ancak batıya bazı mesajlar göndermek istiyor, ve aynı zamanda Rusya ile yakınlaşmanın Suriye'de Türkiye'nin manevra alanını genişleteceğine inanıyor.. 15

19 Sonuç Rus ve Türk projelerinin her biri diğerinden bağımsızdır, Kafkasya ve bazı Ortadoğu bölgelerinde temas ve sürtüşme noktaları olsa dahi tamamen örtüşme veya çatışma zorunda değiller, zira her iki projenin karşında olan tehlikeler birin diğerinin karşısında olmasından kaynaklanmıyor, ve iki tarafın liderlerini bu gerçeğin bilincindedir. Her iki projenin önündeki gerçek tehlike, iki ülkenin müşterek rakibi olan batıdan (Avrupa ve ABD) kaynaklanmaktadır. Batının korkusunun temelinde Ankara ve Moskova'nın stratejik bağımsızlığa kavuşması ve sahip oldukları potansiyel güçleriyle iki karar merkezine dönüşmesidir : Rusya'nın stratejik enerji rezervi ve büyük askeri gücü, ve Türkiye'nin sahip olduğu tarihi, coğrafi, ve jeopolitik gücü, ve ek olarak genç ve hırslı ekonomisi. Geçen aylar zarfında, Türk Rus- ilişkileri çekişmeli süreçlerden geçti, ve belli ki netleşmesi Yeni Amerikan yönetiminin Ortadoğu politikasının açıklanmasıyla birlikte ortaya çıkacaktır, o zamana kadar, Türk-Rus Yeni dönem ilişkileri iki liderin Putin ve Erdoğan- pragmatik düzeylerini ortaya çıkaracaktır, zira pragmatizm girişken çıkarlarının gerçekleşmesi için bir kapıdır. Çok doğal olarak, Moskova Erdoğan'dan kazanabileceği en yüksek siyasi ve ekonomik, ve hatta jeopolitik kazanımları elde etmeye çalışacaktır, zira Ruslar Türkiye Cumhurbaşkanının özellikle başarısız darbe girişimi sonrası- elinin eskisi kadar güçlü olmadığını düşünüyorlar. Ve belki de, Türk-Rus ilişkilerinin geleceğin Türkiye-batı ilişkileri bozuldukça, Ankara Moskova yakınlaşması artar formülüne bağlı olacaktır. Ve akılda kalan soru : Rusya'yla ortaklık ve orta Asya ya yönelim, Türk devletinin stratejik bir dönüm noktası olabilir mi? Yoksa durum, Türkiye'nin özellikle Kürt meselesinde yaşanan gelişmelerden sonraki milli güvenliğinin gereksinimlerinden yola çıkarak, dönemsel ve taktiksel adımlardan ibaret mi kalacak? 16

20

21