Horace Campbell. RASTA ve DİRENİŞ. Marcus Garvey'den Walter Rodney'e. Ingilizceden çeviren Irmak Ertuna-Howison. ^dipnot yayınları

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Horace Campbell. RASTA ve DİRENİŞ. Marcus Garvey'den Walter Rodney'e. Ingilizceden çeviren Irmak Ertuna-Howison. ^dipnot yayınları"

Nazar Zarakolu
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Horace Campbell RASTA ve DİRENİŞ Marcus Garvey'den Walter Rodney'e Ingilizceden çeviren Irmak Ertuna-Howison ^dipnot yayınları

2 Müteveffa Babam Ernest'e Annem Beatrice'e ve hiçbir zaman yalpalamamış olan Bongo Clarissa'ya Teşekkür Rastafari direnişi hakkındaki bu çalışma, Jamaika, Kanada, Doğu Karayipler ve İngiltere'de siyahlar ve Rastalar arasında uzun süre sürdürdüğüm politik ve entelektüel faaliyetierin ürünüdür. Özünde bu çalışma, eski kölelerin Pan-Afrikan geleneklerinin bir yansımasıdır ve ilhamını, araştırma ve yazma eğitimimi Pan-Afrikan dünyasında yaşayan ve mücadele eden insanların kavrayışlanyla birleştirmemi söyleyen kişilerden almıştır. Araştırma boyunca bana aktif destek vermiş herkesin ismini burada anmama imkân yok. Bu araştırma beni Doğu Karayipler'e, Washington'daki Kongre Kütüphanesi'ne, Etiyopya Dünya Federasyonu'nun New York'taki eski merkezine, Etiyopya'daki Shashamane'ye, Birmingham-İngiltere'deki Handsworth semtinin sokaklarına ve Jamaika'nın kanallarına götürdü. Herhangi bir devletten veya yardım örgütünden bir sent bile katkı alınmadığını söylemem gerekir. Yazma ve yayımlama süreci, Rasta'nm ve dağınık halde bulunan Afrikalı emekçilerin mücadelesinin yükselişinin bir yansımasıdır. Eşim Makini Campbell, çalışmanın tamamlanması için azami desteğini verdi. David Johnson ve Diane Powell bölüm taslaklarını okudular ve faydalı önerilerde bulundular. Vernalla Fuller-Armah, metnin son kontrolünde çok yardımcı oldu. Kitabın ortaya çıkmasında emeği geçen Hansib Yayınevi çalışanlarına da teşekkür ederim.

3 İçindekiler TÜRKÇE BASIMA ÖNSÖZ / Jeffrey D. Howison 11 İNGİLİZCE BASIMA ÖNSÖZ / Eusi Kwayana 18 GİRİŞ 25 BİRİNCİ BÖLÜM KÖLELİK GÜNLERİNİ HATIRLIYOR MUSUNUZ?...39 I Kölelik ve Direnişin Kökenleri 39 "Köle Gemisinde Ruhuma Nasıl Zulmettiklerini Hatırlıyor musun?" 43 "Kırbacın Sesini Duyduğumda Kanım Donuyor!!!".. 44 Jamaika'da Köleliğe Karşı Direniş 51 Afrika'ya Dönüyorum, Çünkü Ben Siyahım 54 Ben Gjuashie Değilim 54 Manevi ve Maddi Dünyalara Dair 57 Din ve Direniş 60 Silahlı Köle İsyanları - Tacky'den Sam Sharpe'a 61 II Köleliğin Kaldırılmasından 1865 Morant Bay İsyanına 67 "Siyaha Tutunun" 73

4 İKİNCİ BÖLÜM ETİYOPYANİZM, PAN-AFRİKANİZM VE GARVEYİZM 79 Afrika'nın Kapışılması 81 Etiyopyanizm 85 Pan-Afrikanizm ve Garveyizm 89 Garveyizm ve Irksal Bilinç 94 Garvey ve Irksal Gurur Sembolleri 100 Jamaika'da Garveyizm BÖLÜM RASTA'NIN KÖKENLERİ 111 Rasta ve Jamaika'da Mağdurların İsyanı, Rastafari'nin Kökenleri 113 Rastafari, Siyah Dünya ve İtalya'nın Habeşistan'ı İşgali 117 Rastafari ve Etiyopya Dünya Federasyonu 121 Jamaika'da Kapitalist Buhran 124 Ve Halk 1938'de Ayaklanır 128 Sömürgecilikten Neo-Sömürgeciliğe Geçiş 135 Jamaika'da İdealizm ve Materyalizm BÖLÜM TEPELERDEKİ ADAM: RASTA, JAMAİKA DEVLETİ ve GANJA TİCARETİ 143 Lüleli Adamlar 147 "Rasta bir Aslandır" - Çjuashie'den Aslana 150

5 Jah Rastafari'ye Selam Olsun 154 Rastalar Saldırgan Birer Tarikatçı mıydı? 157 Üniversite Raporu 159 Rasta, Ganja, Devlet 162 Popüler Bir Geleneği Yasaklamak 163 Kola Çekirdeği ve Ganja 166 Korsan Operasyonu 169 Koptikler ve Yeni Tahribat BÖLÜM RASTA, REGGAE VE KÜLTÜREL DİRENİŞ 181 Rasta ve Kölenin Kültürel Mirasının Keşfi 181 Reggae'nin Kökenleri 186 Walter Rodney'nin Kardeşleriyle Oturumları 191 Reggae Müziği Bu İşte - Kökler, Rock, Reggae 197 Bob Marley ile Reggae ve Rasta'nın Uluslararasılaşması 207 Marley Zimbabve'de 214 Bob Marley, Rasta ve Başkaldırı 217 Kültürel Direniş ve Politik Değişim BÖLÜM KARAYİPLER'İN DOĞUSUNDAKİ RASTAFARİYANLAR 221 Giriş 221 Rasta'nın Milliyetçi Ataları 223 Rastalar 229

6 Rastalar, Union Adası ve Deniz 230 Rastalar ve Grenada Devrimi 235 Rasta, Ganja ve Kapitalizm 239 Trinidad'daki Rastalar 242 Rastalar, Guyana ve Sol 245 Sonuç BÖLÜM METROPOLLERDE RASTA HAREKETİ 251 Rastalar ve Afrika Kurtuluşu Destek Komitesi'nin Çöküşü 251 Afrika Kurtuluşu Destek Komitesi 254 Kanada'daki Durum 259 Rasta, Siyah İşçi ve İngiliz Krizi 260 Eğitim Sistemi ve Rastaların Yükselişi 265 Rastalar ve Devlet: Birmingham Vakası 271 Grinin Tonlarından Cashmore'un Rastaman'ine 275 Grinin Tonları Raporu 275 Siyahlar, Rastalar ve Hapishaneler 280 Rasta ve Krizin Yarattığı Sorunlar 283 Rastafari Kadınları 286 Rasta Nereye? Kültürel Direnişten Örgütlü Direnişe 288 New Cross Katliamı ve İsyanlar İsyanı 292

7 8. BÖLÜM VATANA DÖNÜŞ VE RASTAFARİ, ETİYOPYA DEVRİMİ VE SHASHAMANE YERLEŞİMİ 299 Afrika'ya Dönüş 299 Köleler ve Vatana Dönüş Kavramı 300 Sierra Leone Planı 302 Liberya Yerleşimi 304 Marcus Garvey, Liberya ve Vatana Dönüş 307 Garveyizm ve Bilbo 309 Rastafari ve Vatana Dönüş 312 Shashamane Yerleşimi ve Etiyopya Devrimi 317 Devrime Giden Yol 320 Rastalar, Vatana Dönüş ve Afrika 324 SONUÇ RASTAFARİ: KÜLTÜREL DİRENİŞTEN KÜLTÜREL KURTULUŞA 327 Sonnotlar 331

8 TÜRKÇE BASIMA ÖNSÖZ Jeffrey D. Howison* Türkiye'de Rasta kelimesiyle ilgili yaygın bir yanlış anlama söz konusu. Gençlik kültüründe, Rasta kelimesi, karmaşık lülelerden oluşan saç stilim ifade etmek için kullanılıyor. Uluslararası camiada dreadlock (ya da basitçe dreads) olarak bilinen bu saç stili Rasta hareketiyle bağlantılı olduğu için bu yanlış anlama aslında oldukça makul. Fakat Rasta, bir saç stilinden çok daha öte bir hareket. Rasta, Rastafari kelimesinin kısaltması. "Ras," Etiyopya tarihine ait bir asalet unvanı, "Tafari" ise Halie Selassie I olarak tanınan, 1930'dan 1974'e kadar Etiyopya'yı yöneten imparator Tafari Makonnen'in adından geliyor. Antik Yahudi mitolojisindeki Samson figürüne dayanan saç uzatma biçiminin yanı sıra, Rasta'ya inananlar Selassie'yi ilahi bir figür, Tann'run yeryüzündeki cisimleşmiş hali (ya da ]ah) olarak görüyor; alkol kullanmıyor ya da et yemiyor. Kutsal ayinlerde içilen marihuanamn (yani ganja'mn) ise meditasyon hali yarattığına inanılıyor. Günümüzde Rasta sadece Yahudi-Hristiyan dini geleneğinin bir ifadesi değil. Aynı zamanda ırksal eşitliğe, her tür politik ve ekonomik baskıya olan karşıtlığa ve 1970'lerde Robert Nesta "Bob" Marley ( ) tarafından popülerleştirilen ve gönüllere taht kuran reggae müziğine yaptığı vurgu ile -hepsi körü körüne inanmasa da- milyonlarca taraftan olan bir uluslararası * Yrd. Doç. Dr. Jeffrey D. Hovvison, Yeditepe Üniversitesi Sosyoloji Bolümü.

9 12 Rasta ve Direniş sosyal hareket. İlk olarak 1987'de basılan bu kitap ise Rasta hareketinin tarihine ve önemine dair yapılmış en önemli incelemelerden biri. Yazan Dr. Horace Campbell dünyada Pan-Afrikanizm düşüncesinin önde gelen araştırmacılarından. Rasta fari hareketine özgü bir tarihi anlatan Campbell, hareketin 1930'larda hâlâ ingiltere'nin bir sömürgesi olan ve henüz ulus devlet olarak bağımsızlığını kazanmamış Jamaika'da nasıl ortaya çıktığım anlatıyor. Ras Tafari modern Etiyopya'nın selefi olan Habeşistan'ın imparatoru olarak taç giydiğinde, siyahların küresel olarak yaşadığı baskılara karşı onun krallığının ırksal açıdan önemi vurgulanır. Özellikle siyah Hristiyan dünyasındaki Etiyopya sembolünün tarihsel önemi, Ras Tafari'yi siyahlann gözünde özel bir yere koyar. Avrupa imparatorluklanmn tarihi Afrika kıyılarında çok daha eskiye dayansa da arası gerçekleştirilen Berlin Konferansı "Afrika'nın kapışılması"nı başlatarak, Afrika'nın Avrupa'ya politik ve ekonomik açıdan tabi kılınmasında yepyeni bir dönem başlatır. Afrika kıtasının iç kısımlan, çeşitli emperyal güçler tarafından resmen paylaşılır. İtalyan ordusu, 1896'da Adwa Savaşı'nda yenildiğinde, Etiyopya ayakta kalan tek bağımsız Afrika devletidir (buna bir istisna, sözde bağımsız ama aslında Amerika'nın fiili bir sömürgesi olan, 1820'de Amerika Sömürge Cemiyeti tarafından Amerikalı siyahlan Afrika'ya geri yollamak için kurulan Liberya'dır). Bu aslında inamlmaz bir tesadüftür de çünkü İncil'in ilk çevirilerinde, Etiyopya kelimesi hem Mısır'ın güneyinde kalan tüm Afrika'yı hem de tüm siyah ırkı ifade etmek için kullanılır. "Mısır'dan prensler çıkar, Etiyopya ellerini Tann'ya uzatır." (İlahi 68, 31. Kıta), incil'den bu alıntı, 19. yüzyılın ikinci yarısında gelişen Afrika-merkezli Hristiyanlık yorumu olan Etiyopyanizmin temelini oluşturur. CampbeH'ın ileriki sayfalarda da açıkladığı gibi beyaz Hristiyan dünyası siyahlan sömürge otoritesine tabi kılmaya çalışırken Etiyopyanizm Avrupa'nın kültürel üstünlük

10 Türkçe Basıma Önsöz I 13 iddiasını alaşağı eder: "Misyonerlerin, kâşifler, tüccarlar ve askerler kadar sömürgeci güçlerin bir parçası olduğu anlaşılınca, kilise tarafından eğitilmiş vatansever Afrikalılar beyaz kilise hareketinden ayrılma yolunu seçtiler." Diğer bir deyişle, Hristiyanlık hem beyaz tahakkümün hem de siyah kurtuluşun ideolojisi olur. Bu yüzden 1930'da Leonard Percival Howell isimli karizmatik bir vaiz, köylerdeki Jamaikalılara ingiltere Kralı 4. William yerine Etiyopya imparatoru Ras Tafari'ye bağlılık içinde olmalarını salık vermeye başladığında, Rastafari akımı doğar. Fakat akımın doğuşunun arka planında beyaz iktidanna karşı gelişen siyah düşüncesi ve direnişinin derin tarihi vardır. Bu açıdan, Profesör Campbell'ın olağanüstü derin vizyonu, bu kitabı Haile Selassie, Leonard Howell ya da Bob Marley'e dair dar bir tarih anlaüsı olmaktan çıkanyor. Gerçekten de Rasta, tarihsel ve politik boşluk içinde aniden ortaya çıkmaz. Trans- Atlantik dünyada, siyahların günlük hayannın parçası haline gelen yüzyıllık direniş tarihinin bir ürünüdür. Campbell bizi tarihte bir yolculuğa çıkarıyor. Bu yolculukta, karşımıza, politik isyanlar, açık denizlerde ayaklanmalar, devrimci bireyler ve fikirler ve tabii ki siyah dünyasının politik mücadele ve kültürel ifadelerine tarihsel devamlılık kazandıran müzik çıkıyor.

Benzer belgeler

Kapitalizm ve Kölelik

Eric Williams Kapitalizm ve Kölelik İngilizceden çeviren Aral Tarar *dipnot yayınları Bu alandaki muazzam çalışmaları genişletilebilir ve geliştirilebilir, ama hiçbir zaman aşılamaz olan Profesör Lowell